A DORNA Gamela

CARACTERIZACIÓN DE
EMBARCACIÓNS TRADICIONAIS
DE GALICIA
A DORNA, A GAMELA E
O GALEÓN
Estudo realizado no ámbito do proxecto PROAMARE

“Protección Activa do Patrimonio do Mar”
Co�inanciado polo Programa Operativo de
Cooperación Transfronteriza España-Portugal
(POCTEP)-F.E.DE.R.
DECEMBRO 2013
Unión Europea
Fondo Europeo de Desarrollo
Regional
Invertimos en su futuro
A DORNA OK.pdf 3 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 4 29/06/17 13:22
SAÚDA
A DORNA OK.pdf 5 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 2 29/06/17 13:22
SAÚDA
A DORNA OK.pdf 5 29/06/17 13:22

DEPUTACIÓN DE PONTEVEDRA
Presidenta
Carmela Silva Rego
Deputado de Cultura e Lingua
Xosé Leal Fariña
PROYECTO PROAMARE, POCTEP (FEDER)
Dirección
Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial (FGCMF)
Equipo técnico
Guillermo Gefaell Chamochín, Enxeñeiro Naval
Pedro Pernas de la Fuente, Enxeñeiro Naval e Oceánico
Rocío Lourido Torres, Enxeñeiro Técnico Naval
Colaboración
Gestenaval, S.L.
EDITA
Deputación de Pontevedra
Dirección
Ana Vicente Rivas
REALIZACIÓN
Táktika Comunicación
ISBN: 978-84-8457-469-9
Depósito Legal: PO 452-2017
A DORNA OK.pdf 6 29/06/17 13:22

ÍNDICE
1 INTRODUCIÓN 10
1.1 LIMIAR 11
1.2 OBXECTIVOS 12
1.3 TIPOLOXÍAS OBXECTO DE ESTUDO 12
1.4 METODOLOXÍA 13
2 A DORNA 14
2.1 INTRODUCIÓN 15
2.1.1 DORNAS DE ESCARVA OU CALIME 23
2.1.1.1 MORFOLOXÍA E CONSTRUCIÓN 24
2.1.1.2 BASES DE DATOS 26
2.1.1.3 CÁLCULOS HIDROSTÁTICOS 28
2.1.1.4 ESTUDIO RELACIÓNS PARAMÉTRICAS 31
2.1.1.5 RECAPACITACIÓN FINAL 37
2.1.2 DORNAS DE TOPE 40
2.1.2.1 MORFOLOXÍA E CONSTRUCIÓN 41
2.1.2.2 BASES DE DATOS 42
2.1.2.3 CÁLCULOS HIDROSTÁTICOS 43
2.1.2.4 ESTUDO DAS RELACIÓNS PARAMÉTRICAS 46
2.1.2.5 RECAPACITACIÓN FINAL 47
3 A GAMELA 48
3.1 INTRODUCIÓN 49
3.2 GAMELA GUARDESA 53
3.2.1 MORFOLOXÍA E CONSTRUCIÓN 54
3.2.2 BASES DE DATOS 56
3.2.3 CÁLCULOS HIDROSTÁTICOS 57
3.2.4 ESTUDIO RELACIÓNS PARAMÉTRICAS 60
3.2.5 RECAPACITACIÓN FINAL 62
3.3 GAMELA CORUXEIRA 63
3.3.1 MORFOLOXÍA E CONSTRUCIÓN 63
3.3.2 BASES DE DATOS 65
3.3.3 CÁLCULOS HIDROSTÁTICOS 66
3.3.4 ESTUDO DAS RELACIÓNS PARAMÉTRICAS 67
3.3.5 RECAPACITACIÓN FINAL 70
A DORNA OK.pdf 7 29/06/17 13:22

4 O GALEÓN 72
4.1 INTRODUCIÓN 73
4.2 MORFOLOXÍA E CONSTRUCIÓN 77
4.3 BASES DE DATOS 78
4.4 CÁLCULOS HIDROSTÁTICOS 80
4.5 ESTUDO DAS RELACIÓNS PARAMÉTRICAS 83
4.6 RECAPACITACIÓN FINAL 85
5 AGRADECEMENTOS 86
6 BIBLIOGRAFÍA 88
ANEXOS 90
ANEXO A : DORNA DE CALIME 91
PLANO DE DISPOSICIÓN XERAL DUNHA DORNA DE CALIME 91
PLANO DE FORMAS DUNHA DORNA DE CALIME 92
NOMENCLATURA NUNHA DORNA DE CALIME 93
CARPINTERÍA DE ARMAR DUNHA DORNA DE CALIME 94
VELAS 98
FICHA DE CLASIFICACIÓN 99
BASE DE DATOS DA DORNA DE CALIME 100
ANEXO B : DORNA DE TOPE 103

PLANO DE DISPOSICIÓN XERAL DUNHA DORNA DE TOPE 103
PLANO DE FORMAS DUNHA DORNA DE TOPE 104
NOMENCLATURA DUNHA DORNA DE TOPE 105
CARPINTERÍA DE ARMAR DUNHA DORNA DE TOPE 106
FICHA DE CLASIFICACIÓN 110
BASE DE DATOS DA DORNA DE TOPE 111
A DORNA OK.pdf 8 29/06/17 13:22

ANEXO C : GAMELA GUARDESA 113
PLANO DE DISPOSICIÓN XERAL DUNHA GAMELA GUARDESA 113
PLANO DE FORMAS DUNHA GAMELA GUARDESA 114
NOMENCLATURA NUNHA GAMELA GUARDESA 115
CARPINTERÍA DE ARMAR DUNHA GAMELA GUARDESA 116
FICHA CLASIFICACIÓN GAMELA GUARDESA 120
BASE DE DATOS PRINCIPAIS DA GAMELA GUARDESA 121
ANEXO D : GAMELA CORUXEIRA 123

PLANO DE DISPOSICIÓN XERAL DUNHA GAMELA CORUXEIRA 123
PLANO DE FORMAS DUNHA GAMELA CORUXEIRA 124
NOMENCLATURA NUNHA GAMELA CORUXEIRA 125
CARPINTERÍA DE ARMAR DUNHA GAMELA CORUXEIRA 126
FICHA CLASIFICACIÓN GAMELA CORUXEIRA 130
BASE DE DATOS DA GAMELA CORUXEIRA 131
ANEXO E : GALEÓN 133

PLANOS DE DISPOSICIÓN XERAL DE GALEÓNS 133
PLANO DE FORMAS DUN GALEÓN 138
CADERNA MESTRA TÍPICA DUN GALEÓN 139
CARPINTERÍA DE ARMAR DUN GALEÓN 140
BASE DE DATOS DO GALEÓN 145
ANEXO F : FICHAS DE CAMPO 147

FICHAS DE CAMPO DAS DORNAS DE CALIME 147
FICHAS DE CAMPO DAS DORNAS DE TOPE 193
FICHAS DE CAMPO DAS GAMELAS GUARDESAS 197
FICHAS DE CAMPO DAS GAMELAS CORUXEIRAS 201
A DORNA OK.pdf 9 29/06/17 13:22

INTRODUCIÓN
A DORNA OK.pdf 10 29/06/17 13:22

INTRODUCIÓN [11]
1.1. Limiar
O
mar dos galegos, o “Callaicun Oceanum” de Marcial, está conformado por acan-
tilados e coídos, ten rebastais e areas, hai puntas que se adentran no mar de
fóra e esteiros fondos onde ría e río se mesturan até confundirse. O mar galego
son moitos mares e iso significou unha gran variedade de embarcacións tradi-
cionais, variedade que é produto da adaptación aos múltiples ecosistemas, ás
diferentes formas de andar ao mar, ás evolucións técnicas na historia e, finalmente e sobre todo,
ao saber dos carpinteiros de ribeira e dos mariñeiros.
As distintas tipoloxías de embarcacións obedecen a diversos factores na súa construción:

unhas teñen cavernas e quilla e outras o fondo chato, nunhas as táboas dos costados super-
póñense (calime) e noutras xúntanse (tope). As diversas técnicas tradicionais tamén se mesturan
ofrecéndonos así unha grade variedade de formas, pero cada carpinteiro de ribeira sabe darlle
aos seu barcos unha fasquía singular, recoñecible que lle confiren a cada embarcación un ca-
rácter persoal e iso significa que nos carpinteiros de ribeira hai, alén dun vello saber, un “saber
facer” que non debería perderse.
A singularidade e riqueza patrimonial que supón a gran diversidade de tipoloxías e sub-

tipoloxías de embarcación tradicionais de Galicia atopa diversos problemas, principalmente ad-
ministrativos, á hora de definilas e catalogalas. Ese vello saber facer dos carpinteiros de ribeira
construíndo embarcacións , transmitido en moitas ocasións de xeración en xeración, non se
ven facendo mediante planos que poden ser transportados facilmente as administracións con
competencias sobre as embarcacións para que deran o seu visto bo. De sempre os carpinteiros
de ribeira construíron as embarcacións con “plantillas” de madeira, propias ou herdadas, e nas
Capitanías Marítimas chegou coa Certificación de Terminación da Embarcación do carpinteiro de
ribeira para proceder a inscrición no Rexistro de Embarcacións.
Cara as administracións cando falamos de gamelas, dorna, galeóns, racús… ¿cómo tipifi-
camos cada unha destas tipoloxías?, cando queremos construír una embarcación que responda
a algunha destas tipoloxías ¿cáles son os seus planos construtivos?.
É preciso pois, iniciar unha serie de estudos descritivos e paramétricos baseados en es-
tudos de campo, investigación documental e entrevistas a carpinteiros de ribeira, sobre as em-
barcacións tradicionais galegas con vistas a xerar un sistema de identificación uniformizado,
que facilite a tipificación das embarcacións existentes e a súa categorización como embarcación
A DORNA OK.pdf 11 29/06/17 13:22

[12] CARACTERIZACIÓN DE EMBARCACIÓNS TRADICIONAIS DE GALICIA. A DORNA, A GAMELA E O GALEÓN
tradicional polos organismos públicos, ao tempo que tamén proporcione unha guía para a cons-
trución de novas unidades con fidelidade á tipoloxía pretendida (réplicas).
O estudo encaixase dentro do proxecto Proamare, no marco do Programa de Cooperación

Transfronteriza Galicia-Norte de Portugal-POCTEP cofinanciado por fondos FEDER, liderado
pola Deputación de Pontevedra. O alcance do mesmo abarca a realización dos estudos para un-
has primeiras tipoloxías da zona das Rías Baixas, cuxa metodoloxía poderá servir de base para
a posterior extensión a outras tipoloxías ao longo da costa Galega.
Xunta directiva da FGCMF
1.2. Obxectivos
Xeral:
Crear unha serie de estudios descritivos e paramétricos, baseados en estudos de campo
e entrevistas a carpinteiros de ribeira e mestres veleiros, sobre algunhas tipoloxías das embarca-
cións tradicionais galegas das Rías Baixas, con vistas a xerar a documentación necesaria para
tipificalas.
Específico:
Facilitar unha serie de criterios que permitan valorar e clasificar unha embarcación deter-
minada dentro dunha categoría de embarcación tradicional.
1.3. Tipoloxías obxecto de estudo

Pola súa relevancia na provincia de Pontevedra, estas primeiras tipoloxías escollidas foron:
Tipoloxía Dorna
• Dornas de calime (ou escarva)
• Dornas de tope
Tipoloxía Gamela
• Gamela de Coruxo
• Gamela de A Garda
Tipoloxía Galeón
• Galeón das Rías Baixas (Galeón de Arousa)
A DORNA OK.pdf 12 29/06/17 13:22

INTRODUCIÓN [13]
1.4. Metodoloxía
Para a realización deste traballo a FGCMF contou cos servizos de tres técnicos navais de
recoñecida experiencia en embarcacións tradicionais galegas e un bo coñecemento do mundo
das carpinterías de ribeira polo seu traballo de moitos anos na enxeñería de pequenos barcos
de pesca comercial.
Os técnicos levaron a cabo un estudo de campo sobre un número, o más significativo

posible, de embarcacións existentes de cada tipoloxía, de forma que se puideran establecer os
rangos de variación dos parámetros principais dentro dela. Tamén se buscou a bibliografía dispo-
ñible sobre as diferentes embarcacións, para a súa utilización como referencias.

Para o traballo de campo, baixo a coordinación da Directiva da FGCMF, visitáronse as ins-
talacións de diversas Asociacións inseridas na FGCMF, estaleiros, talleres e museos, co obxecto
de realizar medicións e tomas de datos. As embarcacións que se estudaron foron seleccionadas
para cumprir coa condición de ser construídas por recoñecidos mestres carpinteiros de ribeira
conforme ao saber facer tradicional, tratando de evitar reproducións das que non se tivese cer-
teza sobre a súa fidelidade ás dimensións e técnicas tradicionais. Hai que indicar que, para o
estudo, cada unha das embarcacións seleccionadas tivo que ser situada en seco, polo que foi
preciso o auxilio das persoas das diversas Asociación e en ocasións houbo que recorrer a o uso
de guindastres.
Coa información conseguida construíuse unha base de datos sobre a que se levou a cabo
a análise paramétrica e infográfica. Unha vez elaborada dita base de datos, para cada una das
tipoloxías estudouse o seguinte:
• Descrición da tipoloxía
• Disposición Xeral
• Dimensións principais
• Área Vélica
• Formas
• Hidrostáticas
• Relacións paramétricas principais
O seguinte paso foi a realización dunha análise estatística da variación das dimensións
principais e dos parámetros principais para cada tipoloxía, determinando as franxas de valores
aceptables para o encaixe dunha embarcación determinada dentro da tal tipoloxía.
O paso final foi a realización dos traballos infográficos, coa especial relevancia do desen-
volvemento en 3D dunha embarcación representativa de cada tipoloxía, mostrando os seus ele-
mentos construtivos, de forma que nunha fase posterior podan utilizarse para a súa exposición
dinámica en presentacións cara ao público.
A DORNA OK.pdf 13 29/06/17 13:22

A DORNA
A DORNA OK.pdf 14 29/06/17 13:22

A DORNA [15]
2.1. Introdución
Dorna “Pelexa”, en competición
A dorna é hoxe en día a embarcación tradicional de Galicia con maior auxe entre os afec-
cionados á conservación e goce do patrimonio marítimo galego. Nestes últimos anos e grazas a
labor das asociacións inseridas na Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial, apoiadas
por institucións como a Deputación Provincial de Pontevedra, tense recuperado e/ou construído
un grande número delas para uso de lecer, moi especialmente para a realización de regatas mo-
notipo, grazas as súas boas calidades mariñeiras a vela, que cada día están a xuntar un maior
número de participantes.
A dorna foi un tipo de embarcación amplamente utilizado na pesca profesional nas rías
baixas galegas con especial incidencia nas de Arousa e Pontevedra, mantendo unha fasquía,
técnica construtiva e propulsora moi similar, malia as variacións en tamaño debidas ao uso de
diferentes aparellos de pesca, así como ás necesidades e preferencias de cada armador en
particular.
A tipoloxía identifícase xenericamente por unha roda curvada rematada nunha conspicua
e típica extensión que sobresae por enriba da cuberta, o “pinchón”,a súa xenerosa manga co o
seu máximo situado mais a proa da metade da embarcación, baixo francobordo, quilla corrida
A DORNA OK.pdf 15 29/06/17 13:22

e unha popa lanzada, estreita e rematada nunha zona chata. Na popa montase un temón moi
alargado que sobresae amplamente por baixo da quilla. A construción é maioritariamente en
calime tamén chamado escarva a base de cinco anchas táboas, habendo tamén unha variación
relativamente mais recente en construción a tope. O aparello consiste nun mastro situado ben a
proa con caída cara a popa, que monta unha vela de relinga de perfil trapezoidal, sustentada por
unha verga case que horizontal.
Na Galipedia atoupamos:
A dorna é una embarcación de pesca típica das Rías Baixas de aproximadamente 4,60
metros de eslora e 1,50 metros de manga, coa proa redonda que sobresae da cuberta, a popa
chata e pequena e quilla pronunciada. Evoluciona cunha única vela de relinga (ás veces se lle
pon un pequeño foque usado para capear os temporais) e leva dous remos de apoio para cando
vai “calma podre”. Xeralmente leva dous tripulantes, o patrón á cana e o mariñeiro ás drizas, que
é quen se ocupa do izado da vela, aínda que poden ir tres persoas abordo con relativa comodi-
dade ou incluso ser patroneada por un único tripulante.
Segundo diversos estudos, realizados entre outros polo sueco Staffan Mörling sobre as
dornas do Mar de Ons ou polo galego Xaquín Lorenzo na ría de Arousa, este tipo de embarca-
ción podería ter unha procedencia viquinga, debido ás similitudes formais e de construción cos
drakkar dos viquingos. Segúndo esta teoría a dorna toma recursos formais e construtivos dos
navíos viquingos, que poderían ter chegado nas frecuentes invasións dos pobos do norte de
Europa que pretendían asediar Santiago de Compostela durante a Alta Idade Media, con carac-
terísticas de pouco calado, evolución a vela (con aparellos moi sinxelos), roda de proa sobre a
cuberta, bañeira aberta, etc.
A dorna é unha embarcación totalmente fabricada de madeira, construída en calime coas

táboas da obra viva xustapostas, montando unhas sobre outras, reducindo o risco de vías de
auga e simplificando a construción, o que lle confire maior estabilidade á costa dunha perda de
hidrodinámica (este tipo de construción denomínase “de escarva ou calime”). A quilla da dorna
non abrangue toda a eslora, xa que pola parte de popa hai un tercio de lanzamento do casco que
a quilla non soporta. As cadernas sobresaen da cuberta, formando toletes ou apoios dos remos
nuns casos (tres toletes para dous remos, un a popa e dous na liña media, para o avance normal
a remo, e dous toletes de menor tamaño a proa usados con remos pequenos para a pesca con
espello), e noutros casos puntos que serven de guía para a disposición de liñas ou de paso da
escota. Leva un timón de grande tamaño que se prolonga por debaixo do lanzado de popa ata a
quilla, actuando como orza ademais de como timón, gobernado mediante una cana de madeira,
xeralmente dunha soa peza. Coa aparición do motor mariño de explosión, a dorna sufriu un re-
deseño da estampa de popa, introducíndoselle unhas pezas de madeira que permiten o acopla-
mento dun pequeno motor foraborda.
A DORNA OK.pdf 16 29/06/17 13:22

A DORNA [17]
As dornas medíronse tradicionalmente en cuartas de quilla (aproximadamente 21 cm cada

cuarta) e polgadas, e segundo o tamaño da quilla, podíase sabe-lo tamaño da dorna. Por exem-
plo: unha dorna de nove cuartas de quilla menos dúas polgadas ven tendo unha eslora entre
perpendiculares de 4,60 m aproximadmente.
E nas páxinas web da Real Academia Galega:
A proa picuda con roda bastante lanzada e a popa en estampa, así mesmo lanzada, danlle
ádorna unha fasquía inconfundible. Esta embarcación segue a aparellarse con vela de relinga ao
terzo, a trapezoidal vela atlántica, coa que tamén se aparellaban as lanchas xeiteiras galegas e
as chalupas sardiñeiras de Bretaña.
A dorna ten quilla e cadernas, e a montaxe do forro faise suxeitando cada unha das táboas
por fóra do bordo da de abaixo, dun xeito semellante a como se colocan as lousas nun lousado.
Este xeito de montar as táboas da dorna (edge-fastened en inglés) denomínase tingladillo en
castelán, termo que se usa habitualmente en galego e que cómpre substituír por calime ou es-
carva, pois nunha ría como a da Arousa, onde a dorna foi (e en certo modo segue a ser) a señora
da ría, os barcos construídos dese xeito denomínanse dornas de calime en Ribeira ou no Grove
e dornas de escarva na Illa da Arousa ou en Cambados.
O feito de as embarcacións escandinavas se construíren a calime ou a escarva fixo que se

dixese que a orixe da dorna galega estaba nos barcos normandos, que na Idade Media chega-
ban á nosa costa; porén, na documentación medieval son escasos os barcos con ese nome. Nun
documento en galego escrito en Vilafranca do Bierzo en 1283 a palabra dorna designa unha tina
para pisar a uva, acepción que ten hoxe en portugués, xunto coa xeral de receptáculo grande e
de uso doméstico para tomar baño ou lavar roupa. Eladio Rodríguez recollía para dorna o signifi-
cado de barco, pero tamén o de vasilla de madeira para conservar e fermentar o viño. En Asturias
está viva a palabra duerna, que o dicionario da Academia de la Llingua Asturiana define como
recipiente grande dunha soa peza usado para salgar a carne, para recoller a sidra que pinga no
lagar ou para lle dar de comer ao porco. A voz dorna, que designa un dos barcos galegos máis
populares e literarios, e tamén unha tina ou un tipo de artesa en linguas veciñas, é para Coromi-
nas forma de substrato celtibérico.
Nunha cantiga moral de Afonso X, cando o rei sabio quere manifestar o seu repudio pola
guerra e o seu gusto polo mar, menciona dúas embarcacións: un galeón, co que arelaba fuxir, e
un dormon, co que lle gustaría andar a comerciar pola beiramar. Para Rodrigues Lapa podería
tratarse do helenismo drómon ‘navío de carga’, pero tamén de “uma forma dornon, aumentativo
de dorno ou dorna, forma esta ainda usual em galego, com o significado de ‘embarcação peque-
na’”.
En escritos pontevedreses do século XVI documéntanse contratos de aluguer de dornas,

que tamén aparecen citadas en documentos do século XVII en Ferrol e Pontedeume para referir-
se a embarcacións dedicadas á pesca do ollomol e do congro. Con todo, cómpre ter en conta que
A DORNA OK.pdf 17 29/06/17 13:22

en portos das Rías Altas, sobre todo na terra de Viveiro, dorna é termo xenérico para designar
todas as embarcacións pequenas, e no litoral meridional, en Baiona, desígnase con este nome
un tipo de barco auxiliar. Por outra parte, existía unha embarcación de río que se chamaba barca
de dornas, propia do tramo medio do río Miño, similar a un rudimentario catamarán: as dornas
desa barca son dous troncos baleirados, que lembran as pías para lles dar de comer aos animais,
unidas por unhas táboas que fan de plataforma; e curiosamente o xeito de cruzárense os remos
cando se voga na barca de dornas é semellante ao que se fai nas dornas do mar.
Segundo o tamaño e a dedicación, as dornas de escarva ou de calime das Rías Baixas

reciben diferentes denominacións: as dornas polbeiras, para a pesca do polbo con raña, son
bastante pequenas, pois só miden oito cuartas de quilla; as dornas pescadoras, para andar ao
robalo e ao corbelo con liña, miden unhas nove cuartas; as dornas naseiras e palangreiras teñen
dez cuartas de quilla e as dornas trasmalleiras doce cuartas, mentres que as dornas xeiteiras,
con dezaseis cuartas de quilla, son as de maior tamaño. Atendendo á procedencia fálase de
dornas carreiranas, orixinarias de Carreira (Ribeira), que son de tamaño pequeno, mentres que
os mecos ou dornas mecas, construídas orixinariamente no Grove, son as de maior envergadura.
Na sala do mar do Museo do Pobo Galego pode contemplarse unha dorna meca ben aparellada.
Característico do costado de leste da ría da Arousa (o Salnés arousán) era a dorna de

tope, que conserva a fasquía da dorna tradicional, pero ten máis manga e non se constrúe a
calime ou a escarva, senón que as táboas se entallan de xeito que a parte saínte dunha encaixe
na entrante da outra.
(Fin de cita)
Como vemos tanto as dornas de calime como as de tope, poden presentar calquera das
subtipoloxías referidas ao tamaño/uso da embarcación, e tamén a segunda variación que depen-
de da súa zona de construción, sendo as que se fan hoxe en día practicamente so Carreiranas
ou Mecas. As de tope parece que son de concepción Meca mais que Carreirana, presentando o
maior lanzamento da proa típico das dornas Mecas que nos refiren os mestres carpinteiros José
Garrido e Domingo Ayaso (No entanto Staffan Mörling reseña no seu libro que as dornas con
proa mais lanzada eran típicas do interior da ría.....).
Algunhas definicións.
Imos ver agora as definicións que utilizaremos na análise das diferentes dimensións e
parámetros. As definicións marcadas con (*) son as recollidas na ISO 8666:2002. Incluímos este
moderno criterio de medición porque hoxe en día os datos das medidas das embarcacións de
lecer na documentación do Rexistro de Buques e nos certificados oficiais están reflectidos de
acordo con esta norma.
A DORNA OK.pdf 18 29/06/17 13:22

A DORNA [19]
• Eslora de Casco (Lh)*: A eslora de casco é a distancia medida entre os planos si-
tuados un na parte máis a proa da embarcación e o outro na parte máis a popa.
Esta eslora inclúe todas as partes estruturais da embarcación e as que forman parte
integramente desta, tales como rodas ou popas de madeira metal ou plástico, as
amuradas e as xuntas de casco/cuberta. Esta eslora exclúe todas as partes móbiles
que se poidan desmontar de forma non destrutiva, sen afectar á integridade estrutural
da embarcación. Non se exclúe aquelas partes desmontables do casco que actúan
como soporte hidrostático ou hidrodinámico cando a embarcación está en repouso
ou navegando.
• Eslora (sen pichón) (L): Eslora de casco segundo a ISO, mais descontando a largu-
ra do pinchón ao nivel da regala. Esta medida serviranos para a definición das formas
e os cálculos hidrostáticos.
• Eslora de Quilla (LH): Lonxitude da quilla dende o estremo de popa de dita peza ata
a proa da mesma, medida polo seu canto superior. É a medida tradicional pola que
se construían ás dornas e resulta difícil de medir cando a embarcación xa está en
servicio.
• Eslora de Reglamento FGCMF: O reglamento da FGCMF para as regatas de dor-

nas establece a maneira de como medir a eslora das embarcacións, que neste caso
é por dentro do pinchón e da táboa do espello de popa. É unha medida posiblemente
relacionada coa eslora de arqueo en TRB, que era a que constaba nos asentos dos
rexistros das Capitanías. É a más pequena das esloras aquí mencionadas e non a
utilizaremos neste traballo.
• Eslora de flotación (LWL): É a lonxitude medida na flotación ao calado de deseño no

plano medio da embarcación, dende onde esta corta ao casco na roda ata onde o
corta no espello de popa.
• Manga de casco (BH)*: A manga do casco é a distancia medida entre dous planos
verticais paralelos ao plano central da embarcación. A manga de casco inclúe todas
as partes estruturais ou que formen parte integrante da embarcación, tales como as
extensións do casco, xuntas casco/cuberta, e as amuradas. Exclúe as partes móbiles
que se poidan desmontar de forma nos destrutiva sen que afecten á integridade da
embarcación, como por exemplo listóns, defensas, varandas e candeeiros que se
estendan máis aló dos costados da embarcación e outros equipos similares.
• Puntal na metade da eslora (DLWL/2)*: Este puntal debe medirse na metade da eslora
na flotación, LWL e é a distancia entre a liña de cuberta, ou regala se non hai cuberta,
e o punto máis baixo da quilla na mesma posición.
• Puntal de trazado (D): É o puntal medido dende o alefriz ata a liña de cuberta, con-
siderando o alefriz nas dornas de calime como o encaixe da pardaquilla na quilla no
medio. Coincide con DLWL/2 menos a altura de quilla nese punto.
• Área Vélica (Av): Superficie dunha vela, ou do conxunto de velas dunha embarca-
ción.
• Desprazamento (∆)*: Peso da auga desprazada pola embarcación, incluíndo todo-

los apéndices. Varía entre o Peso en Rosca (embarcación sen carga útil, nin consu-
míbeis, persoas e pertenzas) e o Peso en Máxima Carga para a que a embarcación
está autorizada
• Relación Eslora vs. Manga (L/B): Coeficiente de relación entre a eslora sen pinchón
e a manga da embarcación.
A DORNA OK.pdf 19 29/06/17 13:22

• Relación Eslora vs. Puntal (L/D): Coeficiente de relación entre a eslora e o puntal
da embarcación.
• Relación Manga vs. Puntal (B/D): Coeficiente de relación entre a manga e o puntal
da embarcación.
Subtipos por arte/tamaño
Aínda que os limites no son definidos e unha mesma dorna podía traballar con varios tipos
de artes, especialmente as pequenas, podemos resumir, simplificando e soamente a título exem-
plificativo, a relación entre tamaño e tipo primordial de arte de pesca no cadro seguinte:
Subtipo Arte principal Cuartas de quilla Eslora (m)
Polbeira Rañas 7-8 3,90 – 4,30
Pescadora Liñas 9 - 10 4,70 – 5,10
Naseira/Palangreira Nasas/Palangres 10 - 11 5,10 – 5,40
Trasmalleira Trasmallos 12 - 14 5,70 – 6,60
Xeiteira Xeito (cerco) 14 ou mais 6,60 ou mais
Nota: A medida en metros inclúe o pinchón.
As dornas de tope adoitaban ser mais ben grandes e se dedicaban xeralmente ao tras-
mallo ou ao xeito, aínda que as había de tódolos tamaños. As poucas existentes hoxe en día de
construción antiga, das que temos coñecemento, están dedicadas ao lecer e a súa eslora varía
entre os 4,90 e os 7,27 metros.
Aparello
O aparello das dornas, responde á tipoloxía dos de relinga, cun mastro inclinado cara popa
e unha vela trapezoidal ao terzo cunha verga ou entena superior case que horizontal e até con
lixeira caída cara a popa nas unidades mais fieis aos aparellos antigos. O borde de ataque da
vela, a relinga ou barlovento, vai reforzado por un cabo, a relinga, cosido a ela de maneira que
ao puxar da driza ténsase e traballa como se fose un estai. Unha vara de portar serve tanto para
abrir o puño de escota en rumbos abertos como para abrir a relinga en ceñidas e descuartelares.
A DORNA OK.pdf 20 29/06/17 13:22

A DORNA [21]
O mastro sitúase no terzo de proa da embarcación pasando por un buraco na cuberta

ou nunha bancada, denominado fogonadura, e apoiándose nunha peza especial denominada a
pica que leva de un a tres buracos onde se aloxa o pé do mastro e que serven para darlle maior
ou menor caída. Ten unha lonxitude aproximadamente igual á suma da eslora do casco mais o
puntal aínda que pode haber lixeiras variacións segundo o construtor.
Cando a dorna chegaba aos caladoiros de pesca ou ao porto, arriábase a vela e baixábase
o mastro., colocando todo sobre unhas forquillas de uns 35 mm de diámetro, feitas firmes nun
dos costados, nomeadas gallas.
O tamaño (superficie) da vela trapezoidal está en proporción á eslora da embarcación,

segundo nos informaron os mestres veleiros Ramón Albert e Julio Pousa do Taller de Velería,
Vilagarcía de Arousa, quens nos deron unha gráfica coa relación área de vela / eslora de casco,
tanto de dornas de calime e de tope como de gamelas. Os datos obtivéronnos das velas fabrica-
das por eles mesmos para tais embarcacións.
Apréciase no gráfico a linearidade da relación, o que non deixa de ter a súa singularida-
de xa que a área vélica debería estar mais ben ligada ao desprazamento elevado a 2/3 que á
eslora, A utilización da eslora como referencia é posiblemente debido a dificultade de coñecer o
desprazamento ou definir en qué condición de carga tomalo, mentres que a eslora é fácil medila.
A fórmula podemos simplificala como:
Av (m2) = 2,36 Lq (cuartas) - 9,90
A DORNA OK.pdf 21 29/06/17 13:22

Para poder usar o gráfico anterior coñecendo a eslora da embarcación en metros, pode-
mos utilizar a escala seguinte que relaciona a eslora en metros e eslora de quilla que utilizan
os mencionados mestres veleiros. Hai que tomar este gráfico con coidado, porque pode haber
embarcacións de mais ou menos eslora para a mesma eslora de quilla, segundo sexan os lan-
zamentos de proa e popa.
Propulsión a remo.
Sobre as regalas sitúanse as remadoiras cos seus toletes para permitir a propulsión a
remos, sendo estes de gran lonxitude de forma que crúzanse por enriba da embarcación, remán-
dose cunha man o remo da banda oposta. Están feitos en dúas pezas, sendo a empuñadura de
piñeiro e a culler de castaño. A zona do loitadero, onde rozan coas remadoiras, tamén pódese
usar o carballo. Nas dornas pequenas adoitábase colocar dúas remadoiras principais aos costa-
dos da bañeira e outras dúas mais pequenas na zona de proa para cando se pesca con espello.
A DORNA OK.pdf 22 29/06/17 13:22

A DORNA [23]
2.1.1. Dornas de escarva ou calime
Dorna de Calime. Imaxe 3D elaborada por Gestenaval, S.L
Neste tipo construtivo principal quedan comprendidas case que tódalas dornas en uso
hoxe en día, sen importar que sexan xeiteiras, trasmalleiras, pescadoras ou polbeiras, etc. O
relevante é o sistema de construción do casco a calime, é dicir montando as táboas do forro
unhas sobre outras, que so presenta algunhas variacións menores en detalles construtivos que
dependen basicamente do mestre construtor de que se trate e nalgunhas relacións paramétricas
entre as súas dimensións principais, diferenzas que no alteran a base do sistema construtivo.
Puido comprobarse este feito no traballo de campo realizado, nas entrevistas cos carpin-
teiros de ribeira máis importantes en con maior experiencia que se dedicaron e aínda se dedican
á construción destas embarcacións, como son Domingo Ayaso (dornas Carreiranas) e Astilleros
Garrido (dornas Mecas). Eles propios manifestan que a principal diferenza entre os diferentes
subtipos (polbeiras, trasmalleiras, etc) é o tamaño, posto que tanto a fasquía coma o tipo de es-
trutura e os materiais empregados na súa construción son practicamente os mesmos.
A DORNA OK.pdf 23 29/06/17 13:22

2.1.1.1. Morfoloxía e construción
• Formas
As formas das dornas de calime, sexan grandes ou pequenas, son moi pareci-
das e presentan as seguintes características primordiais:
- Seccións poligonais.
- Un relativamente pequeno calado do casco (sen contar a quilla).
- Quilla horizontal nas pequenas e con asento de proxecto nas mais grandes e
modernas.
- Típica roda curvada en toda súa altura, dando maior ou menor lanzamento á proa,
segundo o tipo.
- Popa lanzada e estreita, rematada nun pequeno espello.
- Ampla manga, co seu máximo situado por diante do medio da eslora da embarca-
ción.
• Casco e cuberta. Estrutura.
O perfil da embarcación ven delimitado por baixo pola quilla que é a que tradicio-
nalmente dimensiona a embarcación, posto que a súa lonxitude medida en cuartas
determina a súa eslora. Esta peza está unida pola proa coa roda, que continúa nun-
ha a peza que remata por enriba da cuberta, típica das dornas, chamada pinchón.
Inmediatamente á popa da quilla sitúase o barragán, peza fundamental e exclusiva
das dornas de calime, que da o ángulo de lanzamento da popa e que une a quilla coa
estampa. O barragán é unha táboa plana de forma triangular alongada, con entalles
escalados nos lados para recibir as táboas do forro, do que forma parte. Dito forro
componse, ademais do singular barragán, de cinco táboas ou banzos que únense
lonxitudinalmente entre eles a calime (montándose uns sobre os outros) e que, se-
gundo Mörling son, de quilla para cima, a pardaquilla, táboa de quilla, táboa de
plan, táboa de virar e táboa de cubrir. No caso destas dúas últimas táboas están
compostas por dúas pezas, unidas preto da sección media da embarcación, super-
poñendo a peza de proa por riba da de popa.
Atopamos tamén outra nomenclatura na banda sur da Ría de Arousa, na que

as táboas chámanse calime-pardaquilla, calime-voltura, virar ou plan, recoller e
escarba. E aínda hai outras variacións sobre o tema, segundo o lugar de orixe. Neste
traballo usaremos a nomenclatura de Mörling.
A DORNA OK.pdf 24 29/06/17 13:22

A DORNA [25]
A disposición da cuberta é variable segundo o uso para o que haxa sido dese-
ñada a dorna, é dicir dependendo basicamente do tamaño, pero tamén influenciada
polo gusto e necesidades de cada armador en particular.
As dornas mais pequenas adoitan ser embarcacións abertas e as maiores se-

mipechadas, dispoñéndose unha bañeira (abertura) onde vai a tripulación, bancadas
transversais e corredores ás bandas salvo no extremo de popa no que a cuberta vai
de banda a banda. As pequenas poden ter ou non ter cuberta a proa que se cha-
ma tilla. Nas maiores sempre hai e pode chegar a cubrir una proporción importante
da eslora, mais ou menos metade dela. Servía para protexer aparellos e pertenzas
persoais e, nos casos en que as mareas de pesca eran de varios días, para que a
tripulación durmise ao abrigo dos elementos.
A presenza de corredores ás bandas, a máis de servir para reforzar os costados,

pode ser que sexa unha adaptación á propulsión a vela, xa que o baixo francobor-
do, necesario para maior comodidade e eficacia na pesca con rañas, liñas e outros
pequenos aparellos, facía que a auga puidese entrar a bordo cando a embarcación
escoraba, inundándoa. A incorporación de corredores, que póñense cada vez más
verticais segundo vai aumentando a escora, aumenta o ángulo no que auga entra no
casco, é dicir, aumenta o ángulo de inundación. Superado o costado, a auga entra
primeiro polos embornais de forma aínda non invasiva (queda a pequena marxe pro-
tectora da amurada) e corre polo corredor antes sen entrar na bañeira, sendo fácil de
visualizar servindo de aviso de que hai que amollar a escota ou abrir o rumbo.
En canto a estrutura de reforzamento transversal, está composta por varengas

no fondo, sobre as que se apoian as cadernas (tamén chamadas cavernas) que, re-
forzando os costados sobresaen por enriba da cuberta e/ou corredores, seguindo as
formas ditaminadas polas táboas de cubrir e de virar, sendo rematadas por unha tá-
boa lonxitudinal estreita que vai de popa a proa, a amurada, que une as cabezas das
cadernas de popa a proa. Tamén adoitan chamarse varengas ós reforzos completos
de borda a borda en toda unha sección e cadernas, tamén chamadas paus mortos ou
caderna de armar, ás que sómente reforzan os costados. A presenza de mamparos,
as bancadas e os corredores proporcionan a alta resistencia estrutural necesaria.
Esta característica forma de construción é idéntica en tódalas subtipoloxías, variando
unicamente as dimensións dos diferentes elementos.
• Planos e infografías.
Ver Anexo A, “Dornas de Calime”.
A DORNA OK.pdf 25 29/06/17 13:22

2.1.1.2. Bases de datos
• Datos do traballo de campo
De cada dorna tomouse o nome, a tipoloxía e o subtipo segundo as declaracións

dos armadores, a data e lugar de medición e o construtor.
Tomáronse unha serie de medidas que foron: eslora de casco, eslora de quilla,
manga fora forros, manga na estampa, puntal, altura de proa, altura en popa, altura
de quilla ó medio, ancho do corredor, ángulo da caída do espello de popa e posición
da fogonadura. Así mesmo tomáronse os espesores e dimensións do forro, varengas,
quilla e cuberta.
Todos estes datos constan nas fichas de campo que se anexan ó final deste
estudo, no Anexo F “Fichas de Campo”. Un cadro co resumo dos datos de campo
encóntrase no Anexo A “Dornas de calime”.
Dornas polbeiras, pescadoras e naseiras
Foron varias as visitas que fixemos a Ribeira (A Coruña) para poder medir todas
as dornas propiedade da Asociación Lajareu por Barlovento. Case que todas elas
foron construídas polo coñecido mestre carpinteiro Domingo Ayaso, de Aguiño. Foron
un total de 23 dornas as que medimos nesta Asociación.
Tamén nos desprazamos á Illa de Arousa, onde había situadas una serie de va-
rias dornas pertencentes á Asociación Cultural Dorna. Estaban situadas na praia polo
que a súa medición foi complicada, incluso non podendo medir o puntal nin a quilla
nalgunha delas.
Esta mesma Asociación posúe unha nave en Vilaxoán onde garda varios exem-
plares de dornas polo que pedimos permiso e fomos a medilas. En total nesta Aso-
ciación medimos 19 dornas, a maioría delas construídas polos mestres construtores
Ramón e Manuel Blanco, da Illa de Arousa, coñecidos maiormente polo seudónimo
de “Monchitos”.
A DORNA OK.pdf 26 29/06/17 13:22

A DORNA [27]
Na base de datos do “Proxecto Dorna” da Deputación da Coruña, atopamos os

datos da dorna Polbeira ROBALEIRA. Incluímos este exemplar no estudo que reali-
zamos.
Dornas Xeiteiras e Trasmalleiras
Polo que puidemos descubrir, existen actualmente cinco dornas Xeiteiras en ac-
tivo:
1.- A “INSUABELA” pertencente á Asociación Lajareu por Barlovento de Ribeira: non se

puido medir.
2.- A “RABANDEIRA”, pertencente á Asociación Rabandeira de Vilanova de Arousa e a

cal sí foi medida no porto desta vila.
3.- A “FALUCHEIRA” pertencente á Asociación de Mariñeiros Artesanais e Deportivos

San Miguel de Bouzas, e a cal tamén foi medida en seco en Bouzas ( Vigo).
4.- A “JATIÑA” que se atopaba nas instalacións de Astilleros Garrido (O Grove) para
traballos de mantemento e que medimos nestas instalacións.
5.- Dorna da que non coñecemos o nome, de 12 cuartas. Esta embarcación mediuse en
Ribeira como sendo polbeira, naseira ou pescadora, pero polo seu tamaño parece-
unos mais oportuno incluíla como Trasmalleira.
6.- “DORNA MECA”. Existe en O Grove unha embarcación que semellando ser unha
Xeiteria foi bautizada o día do seu nacemento como Dorna Meca. A mencionada em-
barcación é propiedade da Asociación Amigos da Dorna Meca a cal a puxo á nosa
disposición para medila sen problema. Parece ser que é a única dorna Meca en activo
e que como tal é recoñecida. Na opinión do mestre carpinteiro que a construíu, José
Garrido, é unha Xeiteira de calime que ten a particularidade de ter sido construída
con a fasquía propia das dornas mecas, resaltando a proa con maior lanzamento.
Temos por último unha dorna de calime moi grande, a “IRMANDIÑA” construída
hai uns anos por Astilleros Garrido. Foi deseñada polo Enxeñeiro Naval Iñigo Echeni-
que en base ás dornas Xeiteiras de calime e concibida coa intención de cruzar o At-
lántico con ela, o que nunca chegou a realizarse. Dispoñemos dos planos do deseño
máis non a temos considerada neste estudo por ser unha adaptación concibida para
un uso moi afastado do das dornas tradicionais.
A DORNA OK.pdf 27 29/06/17 13:22

2.1.1.3. Cálculos hidrostáticos
Non se tomaron formas sección a sección de tódalas embarcacións medidas no traballo

de campo, porque houbese sido un traballo inxente, fora do alcance dos limites de tempo para
facelo. Limitámonos a tomar algunhas medidas importantes, como xa vimos antes.
Para analizar as formas, moi parecidas en tódalas dornas de calime salvo pequenas di-
ferenzas, elixiuse unha embarcación que considerouse representativa da tipoloxía e dela to-
máronse os datos necesarios para elaborar o plano de formas. Unha vez feito foi analizado cun
programa de arquitectura naval para obter as súas características hidrostáticas. Obtidas estas,
estimáronse o peso en rosca e o peso en navegación, considerando dous tripulantes, porque son
as condicións usuais nas que vai estar no mar.
Fíxose o traballo para unha dorna de nove cuartas, cuxos datos principais reflíctense a
seguir.
Tamaño Eslora Casco (s/pinchón) Manga Puntal (s/quilla)
Dorna de 9 cuartas 4,52 1,71 0,69
(Medidas en metros)
Con estes datos obtemos as relacións entre as dimensións principais, que son as fáciles
de medir para os afeccionados e que serven para comparalas embarcacións unhas con outras:
Relación Eslora - Manga L/B = 4.52 / 1.51 = 2.99
Relación Manga – Puntal B/D = 1.71 / 0.69 = 2.48
Unha eslora manga de case que tres indica que é unha dorna mais ben fina, xa que o valor
medio deste parámetro é 2,63 como veremos mais adiante.
A continuación pasamos a calcular algúns datos da carena da dorna tipo, coa axuda do
programa de Arquitectura Naval DEFCAR.
A DORNA OK.pdf 28 29/06/17 13:22

A DORNA [29]
Hidrostáticas, Simboloxía
CAL (T): Calado en metros.
VOL (V): Volume en metros cúbicos.
DES (∆): Desprazamento en toneladas.
Xcc: Abcisa do centro de carena en metros.
Zcc: Altura do centro de carena en metros.
AFL: Área da flotación en metros cadrados.
XCF: Abcisa do centro da flotación en metros.
SMO: Superficie mollada en metros cadrados.
KML: Altura metacéntrica lonxitudinal en metros.
KMT: Altura metacéntrica transversal en metros.
TPC: Toneladas por centímetro de inmersión.
MCT: Momento para trimar un centímetro.
CB: Coeficiente de bloque.
CM: Coeficiente da mestra.
CF: Coeficiente de flotación.
CP: Coeficiente prismático lonxitudinal.
A táboa de hidrostáticas a continuación reflicte os valores para as medidas e coeficientes

enriba enunciados, en función do calado da embarcación (sen quilla). Como son pequenas em-
barcacións onde os movementos da tripulación a bordo ten moito efecto no trimado e na escora,
consideramos trimado cero, isto é a quilla horizontal.
A DORNA OK.pdf 29 29/06/17 13:22

Deste cadro podemos resaltar agora algúns datos relevantes para o análise das dornas en
situacións de carga típicas
Embarcación en Rosca:
Para a embarcación en esta condición de carga considérase soamente o peso da propia

embarcación e o seu aparello con mastro e velas mais un 5% de marxe para os elementos de
fondeo, amarre, remos, etc...
∆ rosca Trosca Cb Cm Cp Cfl
250 Kg. 0,290 m. 0,117 0,223 0,526 0,379
Embarcación en Condición de Navegación:
Consideramos agora unha situación de carga bastante normal en uso de lecer, como é a
embarcación en Rosca e ademais os pesos de dúas persoas de 80 Kg c/u a bordo, mais 15 Kg.
en concepto de pertenzas da tripulación e outros.
∆ max.carga Tnavegación Cb Cm Cp Cfl
425 Kg. 0,340 0,164 0,306 0,533 0,477
A DORNA OK.pdf 30 29/06/17 13:22

A DORNA [31]
Vemos que o coeficiente de bloque das dornas de calime é moi pequeno (nun gran buque
pode estar ao redor de 0,8) así como o coeficiente da caderna mestra e o da flotación, compara-
dos con outras embarcacións. O feito do coeficiente prismático lonxitudinal Cp estar ao redor de
0,52 – 0,53 suxírenos que as formas das dornas foron concibidas inicialmente para a navegación
a baixos números de Froude (baixa velocidade), é dicir a remo.
Para unha discusión sobre o efecto dos diversos coeficientes e parámetros na navegación
e comportamento das dornas de calime, vexase o libro Aguiño. As últimas dornas galegas,
de Fernando Cabrera de Aizpuru e Enrique Lechuga Lombos. Salientamos que estes autores
consideran a quilla como sendo parte das formas do casco, polo que os seus resultados difiren
dos nosos.
2.1.1.4. Estudio relacións paramétricas
Agora faremos uso da base de datos de tódalas dornas medidas, para ver se é posible
establecer algunha relación útil entre eles, que nos permitan tipificar as dornas de calime polas
súas relacións dimensionais. Utilizaremos as dimensións L, B y D como inicialmente definidas.
Trataremos de encontrar relacións lineais simples mediante rectas de regresión para as

que o índice de correlación R2 sexa o mais próximo posible á unidade.
Dornas polbeiras, pescadoras e naseiras
Relación Eslora - Manga
No gráfico que mostrase a continuación vemos que a recta de regresión dada pola ecua-
ción axusta relativamente ben á nube de puntos sendo o seu índice de correlación de case que
0,6. Se reducimos os decimais a dous e desprezando o termino libre por ser moi pequeno, po-
demos simplificar a relación eslora manga á seguinte ecuación: B = 0.38 L ou, o que é o mesmo:
A DORNA OK.pdf 31 29/06/17 13:22

L/B = 2,63
Relación Manga - Puntal
O índice de correlación neste caso xa non é bo, habendo moita dispersión da nube de
puntos, polo que non tiraremos ningún resultado desta gráfica.
A DORNA OK.pdf 32 29/06/17 13:22

A DORNA [33]
Relación Eslora - Puntal
Da mesma maneira non podemos tirar conclusións fiables para a relación eslora/puntal,
aínda que o índice de correlación é algo mellor.
E finalmente comprobaremos a relación Eslora - Eslora de quilla, por ver se podemos ato-
par unha linearidad como a que nos foi informada polos mesteres veleiros.
Relación Eslora - Eslora de Quilla
Aquí o índice de correlación non é bo, mais podemos consideralo aínda razoable para tra-
tar de tirar algunha conclusión provisoria. Limitando a dous os decimais obtemos a recta:
Lq = 0,68 L – 1,16
Ou, o que é máis útil:
L = (Lq + 1,16) / 0,68 = 1,47 Lq + 1,71
É dicir, como aproximación grosa, podemos establecer que :
Eslora de casco (sen pinchón) = 1,47 x Eslora de quilla (m) + 1,71 (metros)
A DORNA OK.pdf 33 29/06/17 13:22

Y, pasando a eslora de quilla a cuartas de 21 cm:
ESLORA DE CASCO (metros) = 0,31 x ESLORA DE QUILLA (cuartas) + 1,71
Salientamos que é precisa unha análise mais detallada desta relación, sendo conveniente
poder ter una base de datos mais ampla e facer una discriminación por dornas mecas e carreira-
nas, debido á diferenza nos seus lanzamentos. Queda para outra vez.
Outras relacións paramétricas como a variación da relación L/B ou da B/D coa eslora pre-
sentan índices de correlación moi baixos e por tanto non son útiles.
A DORNA OK.pdf 34 29/06/17 13:22

A DORNA [35]
Dornas Trasmalleiras e Xeiteiras
Analizaremos agora as unidades maiores, que son as dornas Tramalleiras e as Xeiteiras.

Aquí o número de unidades analizada é pequeno, debido a existir moi poucas unidades antigas
en activo, polo que as conclusións estatísticas non son fiables. En calquera caso mostramos o
resultado da análise como un primeiro paso para un posterior estudo por se resultase de utilidade
para comparalos con algunha outra base de datos que veña a estar dispoñible.
Relación Eslora – Manga
Nesta relación a correlación é moi boa, polo que poderemos utilizala, aínda que con certa
precaución. Simplificando a ecuación obtemos:
B = 0,27 L + 0,54
A DORNA OK.pdf 35 29/06/17 13:22

Variación da relación eslora / manga coa eslora
Esta relación tamén presenta unha correlación razoable e a fórmula aproximada da recta
de regresión é:
L/B = 0,11 L + 2,13
O resto de relacións teñen baixo índice de correlación, o que é un problema que engádese
ao da pequenez da base de datos. Vese que o puntal é unha medida moi variable, que garda
pouca relación coa eslora e a manga. Isto débese au feito de que estas embarcacións cons-
trúense á unidade, dando satisfacción ás necesidades dos armadores. Para as embarcacións de
pesca profesional unha das necesidades é axustar o arqueo da embarcación ao arque dispoñi-
ble, sendo común o xogar co puntal para facelo, por exemplo. Ou tamén polo desexo de novos
armadores que se dedican ás regatas, de ter una embarcación rasiña con pouca exposición do
casco ao vento.
Relación Manga – Puntal
A DORNA OK.pdf 36 29/06/17 13:22

A DORNA [37]
Relación Eslora - Puntal
Variación da relación manga / puntal coa eslora
2.1.1.5. Recapacitación final
Na actualidade a inmensa maioría das dornas de calime que permanecen operativas es-
tán dedicadas ao lecer e, en especial, ás cada vez máis habituais regatas de dornas; este feito
tradúcese nunha serie de pequenas variacións nas embarcacións respecto das súas caracte-
rísticas tradicionais, que estaban totalmente orientadas á pesca comercial. E preciso dicir que
a inmensa maioría das dornas de calime ou escarva que existen na actualidade son dornas de
nove cuartas ou menos, feito tamén relacionado cos usos actuais destas dornas. As principais
evolucións detectadas neste tipo de embarcacións pódense resumir en:
A DORNA OK.pdf 37 29/06/17 13:22

• Diminución dos escantillóns.
Tras a medición dun gran número de embarcacións, e a toma dos seus escanti-
llóns detectamos unha diminución deles respecto dos que posuían tradicionalmente.
Este feito e totalmente lóxico posto que unha embarcación de uso profesional, coma
era o caso destas nas súas orixes, está moito máis solicitada estruturalmente e ex-
posta a golpes, choques e sobrecargas, ademais de que debía estar operativa moi-
tísimas máis horas ó ano; por outra banda o uso en regata fai da busca da lixeireza
unha obsesión constante o que se foi traducindo nunha significativa redución dos
escantillóns.
Segundo o libro “Aguiño: as ultimas dornas galegas” o escantillón típico para as

táboas do forro dunha dorna de 9 cuartas era 20 mm. Non entanto que agora un es-
pesor típico está na orden dos 10-12 mm. Supoñendo que é 10 mm en vez de 20 mm,
a diferenza de volume para a totalidade do forro, que ten unha superficie aproximada
de 8,24 m2, é 0,01 x 8,24 = 0,0824 m3, que para unha densidade do piñeiro de 0,65
T/m3, da un aforro de peso de 0,0824 x 0,65 = 0,0536 toneladas, ou o que é o mes-
mo, 53,6 kg. Un aforro moi significativo para unha pequena embarcación de regatas.
• Variación nas velas.
Debido ó emprego destas embarcacións nas regatas, a área das velas foise
incrementando paulatinamente ata as dimensións que se poden encontrar na ac-
tualidade. Tradicionalmente as dimensións das velas viñan dadas por unhas regras
simples as cales relacionaban a lonxitude de cada un dos catro lados da vela coa
eslora da embarcación e desta forma se expuxo nas primeiras regras redactadas
para as regatas de dornas, no ano 1988. Aínda que estas medidas seguen sendo
practicamente as mesmas, foron variando os ángulos entre os seus lados en pos de
maximizar a área. Por outra banda os materiais tamén foron variando, pasando de
empregarse o algodón ata os actuais tecidos sintéticos coma o “dacrón”.
A forma de coser entre sí os panos que conforman a vela, tamén variou sendo
antigamente os cortes paralelos á relinga e actualmente son, para uso xeral, para-
lelos á baluma. Para regatas os cortes poden ser paralelos ó arrastre ou ben radiais
dende o puño de escota. Nos anexos atópanse dous planos nos que se reflicte á
nomenclatura das partes da vela e as diferentes formas de coser os panos.
• Relacións paramétricas.
Segundo as investigacións realizadas os carpinteiros de ribeira construían e aín-

da constrúen as embarcacións en base a unhas plantillas que non definían/definen
por completo a embarcación; así o carpinteiro dotaba a dorna de máis ou menos
manga, ancho de estampa, etc., segundo o uso previsto, a zona onde ía navegar, o
A DORNA OK.pdf 38 29/06/17 13:22

A DORNA [39]
gusto do armador, etc., facendo que cada dorna fose distinta aínda que nacera dun
mesmo xogo de plantillas.
No entanto, tras o estudo das relacións paramétricas podemos concluír que pó-
dense establecer algunhas correlacións útiles entre eslora de casco sen o pinchón, a
eslora de quilla e a manga. O puntal é moi variable presentando dispersión globular
dos datos e non se poden establecer rectas de regresión fiábeis nas que interveña
como variable.
Dornas de 10 cuartas ou menos:
ESLORA DE CASCO (metros) = 0,31 ESLORA DE QUILLA (cuartas) + 1,71
ESLORA DE QUILLA (cuartas) = 3,22 ESLORA DE CASCO (metros) – 5,52
Relación eslora de casco sen pinchón – manga: L / B = 2,63
Relación eslora – manga: B = 0,27 L +

0,54
Dornas de 12 cuartas en adiante:
A DORNA OK.pdf 39 29/06/17 13:22

2.1.2. Dornas de tope
A construción do forro do casco das dornas de tope é unindo entre sí os bordes lonxitudi-
nais dos banzos a tope en vez de sobrepoñelos uns aos outros como no caso da construción a
calime.
Dorna de Tope. Imaxe 3D elaborada por Gestenaval, S.L
As dornas de tope parecen ter xurdido como unha hibridación entre as tradicionais dornas
construídas en calime ou escarva e as lanchas do xeito ou lanchas de relinga, segundo comenta
Mörling. Na actualidade apenas quedan exemplares antigos de este tipo de dornas, habéndose
construído hai uns anos algunhas novas dentro do programa “Desafío a Tope” da FGCMF, con
financiamento da Deputación de Pontevedra.
Queremos apuntar que existe en activo soamente unha unidade das lanchas de relinga en
Galicia, a “Nueva Marina”, de recente construción e bastante fiel ás tradicionais. Sería interesante
facer un estudo comparativo entre as súas formas e técnica construtiva e a das dornas de tope,
mais quedou lamentablemente fora do alcance das posibilidades deste estudo.
Existen en uso dornas de dope de recente construción con esloras de incluso máis de
9 metros, cuxas formas ten sido adaptadas para instalación interior de motores de propulsión
diésel e dotación de habilitación moderna para o descanso da tripulación, tal como por exemplo
a dorna “SARA” construída por Astilleros Garrido de O Grove. Non son obxecto deste estudo.
A DORNA OK.pdf 40 29/06/17 13:22

A DORNA [41]
2.1.2.1. Morfoloxía e construción
• Formas
As dornas de tope teñen diferenzas notables nas formas comparadas coas de

calime, a pesares da fasquía ser parecida. Teñen formas arredondadas e lisas, sen
quebras, e maior manga. As formas son máis cheas que nas dornas de calime, Pér-
dese o barragán pasando a ser a popa de saída de augas mais limpa.
As formas das dornas de tope evolucionaron posteriormente para adaptarse ao

acomodo dun motor interior, polo que tamén fóronse facendo mais cheas de popa e
perdendo manga cando a súa propulsión é unicamente mecánica. Na única dorna
de tope a motor cuxa fotografía consta no libro de Mörling, a LORCHE, a manga que
mostra non ten nada que ver coa das dornas a vela porque non se require tanta de-
fensa contra a escora, pasando a embarcación a ser mais alongada, o que a fai mais
eficiente na navegación a motor.
• Casco e cuberta
A popa con estampa típica da dorna permite minorar o curvado dos banzos do
forro do costado nesa zona, que no caso da dorna de tope a vela veñen bastante
forzados pola ancha manga. A forma da roda e o pinchón tamén vense influenciados
polo método construtivo, segundo o mester construtor Domingo Ayaso, sendo nes-
tas dornas a proa mais tendida, con maior lanzamento que nas dornas de calime, á
moda das dornas mecas. As táboas ou banzos son de menor anchura, habendo un
maior número deles e perdendo o nome singular que se lles da nas dornas de calime.
Pasan a chamarse xa coa denominación típica para tódalas embarcacións e buques
co forro construído a tope, como son, da quilla para cima, banzos de aparadura, de
fondo, de pantoque y varadoiros, de costado e cintas.
Como xa dixemos este tipo de construción proporciona unhas formas redondea-

das e sen arestas, polo que xa non é preciso o barragán para acomodar as anchas
táboas da construción a calime, desaparecendo e sendo substituído por unha prolon-
gación da quilla ata a estampa.
O tamaño das dornas de tope adoita ser grande aínda que pode variar dende
unidades de catro metros ata as maiores de sete ou mais metros. Nestas últimas a
cuberta presenta tamén unha notoria variación fronte as dornas de calime, con corre-
dores mais anchos ás bandas, deixando soamente unha estreita bañeira ao medio e,
no limite, pasa a aparecer a cuberta completa cando se adopta a propulsión a motor
como único medio propulsivo.
A DORNA OK.pdf 41 29/06/17 13:22

Hai moi poucas destas unidades en servizo hoxe en día polo que non se poden
extraer conclusións con base estatística. A súa orixe parece estar na área de O Gro-
ve.
Nas tres embarcacións mais fieis ás tradicionais que tivemos a oportunidade

de estudar, observáronse importantes diferenzas estruturais coas dornas de calime,
como son o emprego de durmintes coma reforzo lonxitudinal e a desaparición dunha
peza tan característica coma o barragán, como xa se comentou. As cadernas son
continuas de banda a banda, con ou sen varengas no fondo segundo a zona do cas-
co, sen haber “cadernas de armar”
• Aparello
O aparello das dornas de tope, cando a propulsión é a remos ou vela, é similar

ao das dornas de escarva, coa diferenza de que por non dedicarse estas dornas ás
regatas, a forma da vela continúa a ter a forma da tradicional, isto é con caída a ré na
inclinación da verga.
• Planos e infografías
Véxase Anexo B “Dornas de Tope”
2.1.2.2. Bases de datos
De cada dorna tomouse o nome, a tipoloxía e o subtipo segundo as declaracións dos

armadores, a data e lugar de medición e o construtor.
Tomáronse unha serie de medidas que foron: eslora de casco, eslora de quilla, manga
fora forros, manga na estampa, puntal, altura de proa, altura en popa, altura quilla o
medio, ancho do corredor, ángulo da caída do espello de popa e posición da fogona-
dura. Así mesmo tomáronse os espesores e dimensións do forro, varengas, quilla e
cuberta.
A DORNA OK.pdf 42 29/06/17 13:22

A DORNA [43]
Todos estes datos constan nas fichas de campo que se anexan ó final deste estudo, no
Anexo F “Fichas de campo”. O cadro resumo atópase no Anexo B “Dornas de Tope”.
• Medicións realizadas
Son poucas as dornas de tope tradicionais que atopamos e puidemos medir e parece
que non hai mais delas nas rías baixas. Hainas de construción recente mais non foron
medidas.
En Vilaxoán, e pertencentes á Asociación Cultural Dorna de A Illa, puidemos ver dúas,

das cales unha sí foi posible medir pero a outra estaba volteada e pendente de facer-
lle traballos de mantemento, polo que foi imposible medila. Foi na Asociación Dorna
Meca de O Grove onde atopamos outras dúas dornas de este tipo e que puidemos
medir sen inconveniente ningún.
No traballo realizado pola enxeñería Ingemar, de Boiro, dentro do proxecto NEA 2, ató-
pase unha dorna de tope que se compara con tres dornas de calime, dúas pequenas
de 7 e 9 cuartas e a dorna “Irmandiña”.
2.1.2.3. Cálculos hidrostáticos

Procedemos de igual maneira que no caso das dornas de calime, en base a una típica
dorna de tope de 4,80 metros (sen pinchón), chamada “LAXE DE BOIBAS”,
Eslora Casco (s/

Nome Manga Puntal (s/quilla)
pinchón)
LAXE DE BOIBAS 4,80 1,97 0,81
Con estes datos obtemos as principais relacións entre as dimensións principais son como
segue:
Relación Eslora - Manga L/B = 4.80 / 1.97 = 2,44 fronte a 2.99 da de calime
Relación Manga – Puntal B/D = 1.97 / 0.81 = 2,43 fronte a 2.48
Relación Eslora – Puntal L/D = 4,80 / 0,81 = 5,93 fronte a 6,55
A DORNA OK.pdf 43 29/06/17 13:22

Como vemos a dorna de tope é relativamente mais ancha que as de calime, como dixe-
mos, mentres que a relación manga - puntal é moi parecida, polo que o puntal é tamén relativa-
mente maior, como se aprecia na relación eslora – puntal.
A continuación pasamos a calcular algúns datos da carena desta dorna, coa axuda do

CP: Coeficiente prismático.
A DORNA OK.pdf 44 29/06/17 13:22

A DORNA [45]
Seguimos procedendo de igual maneira a como o fixemos nas dornas de calime.
Para a embarcación en Rosca considerase soamente o peso da propia embarcación e o

seu aparello con mastro e velas mais un 5% de marxe para os elementos de fondeo, amarre,
remos, etc...
∆ rosca Trosca Cb Cm Cp Cf
376 Kg. 0,158 0,248 0,583 0,377 0,426
Embarcación en condición de navegación:
Para a navegación considérase, como antes, a embarcación en Rosca e ademais os pe-

sos de dúas persoas de 80 Kg c/u a bordo, mais 15 Kg. en concepto de víveres e pertenzas da
tripulación.
∆ max.carga Tmax. carga Cb Cm Cp Cfl
551 Kg. 0,204 0,283 0,636 0,445 0,428
Como xa dixemos o coeficiente de bloque desta dorna é algo superior ao da dorna de

calime que vimos antes como exemplo da tipoloxía, resultando formas algo mais cheas e con me-
nor calado. O maior coeficiente prismático apunta na dirección de estar deseñada para maiores
números de Froude, é dicir maior velocidade relativa á eslora en flotación, aínda que non pode
ser conclusivo.
Cabería pensar que o método construtivo das dornas de tope é mais pesado que o das
dornas de calime. Vexamos se é así facendo una comparación entre os pesos en rosca das dúas
embarcacións tipo que temos escollido, de tamaños similares, e os seus números cúbicos.
A DORNA OK.pdf 45 29/06/17 13:22

O número cúbico é o produto L x B x D.
Así:
Número cúbico Rosca

Dorna de calime: 5,33300 (1) 250
Dorna de tope: 7,65936 (2) 376
Coeficiente (2) / (1) 1,4362 X 250 = 359
Como pode verse o aumento no peso vai case que en paralelo co aumento do número
cúbico, que é un volume, o que indica que mais ou menos mantense a densidade media, é dicir
que a estrutura non é rechamantemente mais pesada. Soamente un 5% (376/359)
2.1.2.4. Estudo das relacións paramétricas

Debido ao feito de so poder contar con tres embarcacións da tipoloxía, non se poden tirar
conclusións da análise por rectas de regresión, mais poñemos aquí os resultados por se puides-
en ser de utilidade nalgún momento.
Relación eslora - manga
A DORNA OK.pdf 46 29/06/17 13:22

A DORNA [47]
Relación manga – puntal
Relación eslora - puntal
2.1.2.5. Recapacitación final

A dorna de tope é unha evolución da dorna de calime á que se lle aplican as técnicas
construtivas das embarcacións con forros construídos a base de banzos estreitos. Pensamos
que unha plausible razón é a maior facilidade construtiva fronte a construción a calime.
Aínda que non se poden, cos poucos datos deste estudo, tirar conclusións con base esta-
tística, poderíamos establecer, como primeira aproximación que:
- As dornas de tope son mais mangudas que as de calime.

- A súa estrutura é soamente un pouco mais pesada que ás de calime tradicionais.
- A adopción deste método construtivo foi plausiblemente debido a maior simplicidade.
A DORNA OK.pdf 47 29/06/17 13:22

A GAMELA
A DORNA OK.pdf 48 29/06/17 13:22

A GAMELA [49]
1.1. Introdución
As gamelas son unhas pequenas embarcacións abertas, robustas e de construción sinxe-

la, coas táboas de costado encaixadas a tope, fondo plano curvado que facilita a súa varada en
peiraos e areais así como a navegación e pesca en baixos fondos, popa e proa planas, que ten
presenza na actualidade principalmente dende a Ría de Vigo en España, ata Viana do Castelo en
Portugal. Nesta vila, así como en Vila Nova de Áncora se lles da o nome de “masseiras”. A orixe
das gamelas é das mais antigas das embarcacións que se atopan en Galicia.
A gamela, lenta, forte e segura, é como o boi do mar. Eliseo Alonso no libro “Gamelas
y Marineros”
Transcribimos, de este autor:
Su antigüedad todavía está sin datar. Como habíamos dicho, las poutadas, pesos de redes
y otras técnicas de los castreños, pueden situar este confuso origen en una época no muy aleja-
da del siglo II. El profesor Fernando Alonso Romero nos apunta esta fecha en un documentado
trabajo, al que añade, además de las semejanzas líticas de Santa Tegra, los clavos de hierro
que se empleaban en la construcción delas gamelas, muy semejantes a los de bronce de la
citania. También las semejanzas entre las poutadas y el mecanismo del remo de la gamela y los
courraghs irlandeses. La técnica de cobertura exterior, más antigua que la llamada “de esquele-
to”, con planchas machihembradas en las que se hacían hace algunos años. Con esos y otros
datos, estableciendo semejanzas con naves antiguas, Alonso Romero remata considerando que
hubo dos fuentes de inspiración distintas en el origen de las gamelas. Una sería la piragua mo-
noxila, que más tarde daría lugar a la embarcación de planchas de madera. Y la otra sería la
embarcación de cuero empleada en las costas del Noroeste de la península Ibérica antes de la
llegada de los romanos.
El ilustre investigador lusitano O. Lixa Filgueiras también apuntó la posibilidad de que

las embarcaciones de cuero de los Oestrimnios pudiesen influir en la aparcición de la gamela,
basándose en la aparente ralación entre el courau y el couralin de L’Adour, y aún la semejanza
apreciada entre el shartoush del Éufrates y la masseira de San martiño do Porto. No obstante
se inclinaría por una llegada mucho más tardía de la que siempre llama “masseira galega”. Otra
similitud podríamos encontrarla en aquellas embarcaciones que, en el siglo XVI, se dedicaban en
los puertos de Malpica, Caión, Burela y Viveiro, a la pesca de la ballena, que por su forma, ancha
de proa y popa, se parecían a la gamela.
A DORNA OK.pdf 49 29/06/17 13:22

Sobre a orixe do seu nome a Real Academia Galega di:
A voz gamela procede do latín CAMELLA, que significaba “vaso de beber” e “escudela”, e
que logo colleu a acepción de “artesa” ou “maseira”, recipiente grande de madeira máis estreito
no fondo que por arriba no que se amasa o pan; de aí que ese barco, como xa se indicou, se
denomine masseira en portos do litoral miñoto portugués. Se un se fixa na gamela da Guarda
pode ver unha enorme artesa. En castelán a gamella é a artesa que serve para darlles de comer
e beber aos animais, para fregar ou lavar.
E nas páxinas da Asociación Mar da Pedra engádese: En Baiona (o nome que se lle da),
“bacía”, da a mesma idea de concavidade e posiblemente estes nomes pasaron as embarca-
cións por semellanza.
Na actualidade hai dous tipos fundamentais de gamelas: As Coruxeiras e as da Guarda,

aínda que o nome de gamela dáselle xenericamente tamén a outras embarcacións de fondo
plano das costas galegas, pero que non teñen a proa chata se non unha proa aguzada, e como
tais gamelas as clasifica José María Massó no seu libro “Barcos en Galicia” e incluso a Real
Academia Galega. Tal e o caso da “gamela de Cabo de Cruz”, por exemplo, pero esta ten quilla
e está construída a calime, polo que na nosa opinión afástase bastante do concepto de gamela
Hai tamén gamelas de proa chata de moi pequeno tamaño e moi lixeiras, utilizadas como embar-
cacións auxiliares de outras.
Cinguirémonos neste traballo ás tipoloxías Coruxeira e Guardesa nas súas versións para a
pesca profesional, pola súa singularidade, orixinalidade e perfeccionamento do binomio sinxele-
za - utilidade. Pensamos que a proa chata é unha característica fundamental das gamelas porque
ademais de facilitar a construción, facilita o seu varado nas praias e ramplas dos portos entre
pouca xente sen utilización de medios mecánicos ou animais. Un home metíase agachándose
baixo a proa apoiando nela as costas e, estendendo os seus brazos cara atrás, agarraba as bor-
das e levantaba en peso a proa mentres outro home metía baixo o plan de fondo de proa un rolo
de madeira sobre o que arrastrar praia arriba a gamela, e logo ía axudar dende a popa cargando
o peso coa axuda das “mans” situadas no espello. Cando eran tres os homes, os outros dous
situábanse un por cada costado e empurraban dos toletes. Sendo un rapaz de poucas forzas,
un dos autores deste traballo ten axudado moitas veces cos rolos ao señor Ramón, fillo do avó
Benigno, a subir ele só a súa gamela de 14 cuartas praia arriba no areal da Fontiña, Coruxo.
A gamela da Guarda é unha das embarcacións tradicionais de Galicia máis antigas que se
coñecen. Ten xeralmente unhas dimensións tipicamente duns 5 metros de eslora e 2 m de man-
ga, e é habitualmente construída en madeira de piñeiro. O seu medio de propulsión primordial
eran os remos, aínda que posteriormente engadiuse una vela que utilizábase nos desprazamen-
tos ata/dende os caladoiros de pesca se os ventos eran favorables.
A gamela Coruxeira é unha gamela típica da ría de Vigo que evoluciona a partires das ga-
melas guardesas sendo xeralmente de menor tamaño que aquelas, cunha eslora total de tipica-
A DORNA OK.pdf 50 29/06/17 13:22

A GAMELA [51]
mente uns 4,30 - 4,50 metros, aínda que poden chegar case que ata os 6 metros. Non sabemos
se foron estas as que incorporaron como novidade a propulsión a vela, pero si que o seu deseño
optimiza as súas prestacións para esta maneira de navegar. Din nas páxinas web de “Mar da
Pedra”: A evolución da gamela ao entrar na Ría de Vigo foi engadindo os corredores e as cintas
e estilizando as liñas, aumentando os lanzamentos e diminuíndo o francobordo.
A feitura das gamelas con propulsión a vela é similar a das gamelas a remos, pero posúen
un mastro mais ou menos a un terzo da eslora dende a proa que iza unha vela ao terzo ou vela
mística. A popa disponse un temón de grandes dimensións que actúa tamén como orza, para
diminuír o abatemento propio das embarcacións de fondos planos.
A diminución do francobordo debida ao menor tamaño e estilización do perfil e obra viva

das gamelas Coruxeiras para darlle mellores características tanto en propulsión a vela como a
remo, compénsase, dende o punto de vista da seguridade en escora, coa incorporación dos co-
rredores laterais a todo o largo dos costados, como tamén acontece nas dornas.
Nas páxinas web http://www.gamelas.altervista.org/ que edita e mantén a Asociación Mar

da Pedra, de Cangas, hai unha boa catalogación e un detallado estudo da distribución xeográfica
destas embarcacións na actualidade, tanto das gamelas Coruxeiras como das Guardesas. Unha
labor encomiable.
Algunhas definicións.
Imos ver agora as definicións que utilizaremos na análise das diferentes dimensións e
parámetros. As definicións marcadas con (*) son as recollidas na ISO 8666:2002. Utilizamos este
moderno criterio de medición porque hoxe en día os datos na documentación das embarcacións
no Rexistro de Buques e nos certificados oficiais están reflectidos de acordo con esta norma.
• Eslora de Casco (Lh)*: A eslora de casco é a distancia medida entre os planos si-
tuados un na parte máis a proa da embarcación e o outro na parte máis a popa.
Esta eslora inclúe todas as partes estruturais da embarcación e as que forman parte
integramente desta, tales como rodas ou popas de madeira metal ou plástico, as
amuradas e as xuntas de casco/cuberta. Esta eslora exclúe todas as partes móbiles
que se poidan desmontar de forma non destrutiva, sen afectar á integridade estrutural
da embarcación. Non se exclúe aquelas partes desmontables do casco que actúan
como soporte hidrostático ou hidrodinámico cando a embarcación está en repouso
ou navegando.
• Eslora de Plan (Lp): Distancia horizontal dende popa ata proa do piso da embarca-
ción.
• Manga de casco (BH)*: A manga do casco é a distancia medida entre dous planos
verticais paralelos ao plano central da embarcación. A manga de casco inclúe todas
as partes estruturais ou que formen parte integrante da embarcación, tales como as
extensións do casco, xuntas casco/cuberta, e as amuradas. Exclúe as partes móbiles
que se poidan desmontar de forma nos destrutiva sen que afecten á integridade da
embarcación, como por exemplo listóns, defensas, varandas e candeeiros que se
A DORNA OK.pdf 51 29/06/17 13:22

estendan máis aló dos costados da embarcación e outros equipos similares.
• Puntal na metade da eslora (DLWL/2)*: Este puntal debe medirse na metade da es-
lora na flotación, LWL e é a distancia entre a liña de cuberta, ou amurada se non hai
cuberta, e o punto máis baixo da quilla na mesma posición.
• Área Vélica (Av): Superficie dunha vela, ou do conxunto de velas dunha embarca-
ción.
• Desprazamento (∆)*: Peso da auga desprazada pola embarcación, incluíndo todos

os apéndices. Varía entre o Peso en Rosca (embarcación sen carga útil, nin consu-
míbeis, persoas e pertenzas) e o Peso en Máxima Carga para a que a embarcación
está autorizada
• Relación Eslora vs. Manga (L/B): Coeficiente de relación entre a eslora de casco e
a manga da embarcación.
• Relación Eslora vs. Puntal (L/D): Coeficiente de relación entre a eslora de casco e
o puntal da embarcación.
• Relación Manga vs. Puntal (B/D): Coeficiente de relación entre a manga e o puntal
da embarcación.
A superficie vélica
Os mestres veleiros Ramon Albert e Julio Pousa proporcionáronnos asemade os seus

datos para a área vélica das gamelas, tanto Coruxeiras como da Guarda, que se reflicten no
gráfico seguinte:
A DORNA OK.pdf 52 29/06/17 13:22

A GAMELA [53]
O número de datos é menor que no caso das dornas e por tanto menos significativo. As
gamelas contempladas teñen esloras entre 4,3 e 5,1 metros salvo una pequena auxiliar, de 2,5
metros. Como se trazou a recta de regresión tendo en conta este punto, moi afastado dos outros,
non pode tomarse tal recta con fiabilidade.
3.2. Gamela guardesa

Como xa dixemos, a gamela da Guarda é unha das embarcacións tradicionais de Galicia
máis antigas que se coñecen. Ten xeralmente unhas dimensións tipicamente duns 5 metros de
eslora e 2 m de manga, e é habitualmente construída en madeira de piñeiro. O seu medio de pro-
pulsión primordial eran os remos, aínda que posteriormente engadiuse unha vela que utilizábase
nos desprazamentos ata/dende os caladoiros de pesca se os ventos eran favorables.
Citamos o que reflexa a páxina WEB “A Gamela Coruxeira” elaborada baixo o auspicio
da Asociación de Amigos das Gamelas Mar da Pedra http://www.gamelas.altervista.org/ e con
financiamento dos Grupos de Acción Costeira 2007-2013 (zona 7), que ten unha moi boa base
de datos:
“A simplicidade eficiente é froito do pulimento que soamente proporciona o tempo. O su-

perfluo elimínase e, ante a dureza das condicións do mar, soamente o simple é efectivo”
“A fortaleza e a versatilidade da gamela faina un elemento seguro para afrontar o mar nas
peores condicións. O requerimento de velocidade que enfronta industrial con artesanal e certa
mentalidade de sobrevaloración do novedoso, está retirando esta embarcación da pesca profe-
sional, pero o mundo aínda pode dar moitas voltas.”
Gamela Guardesa. Imaxe 3D elaborada por Gestenaval, S.L en base ás medidas tomadas na unidade
que se conserva no Museo deo Pobo Galebo, Santiago de Compostela.
A DORNA OK.pdf 53 29/06/17 13:22

3.2.1. Morfoloxía e construción
• Casco
Escrebe o enxeñeiro naval Íñigo Echenique no seu libro “Madeira de Mar”:
“ O casco da gamela, a pesar da súa aparente simplicidade, conta cunha xeometría

moi harmoniosa. Está formado por dúas superficies planas, testeiras ou estampas, e
outras tres desenvolvibles.
Os condicionantes que producen unha ou outra xeometría na gamela veñen definidos

polo ángulo de lanzamento de proa e de popa, a curvatura e forma en planta do fondo
ou plan, pola liña de canto das estampas e o corte dos laterais que conforma o arrufo.
Con estas seis variables e dentro da infinidade de formas posibles, as gamelas do
tipo de Coruxo presentan unha elegancia sorprendente á vez que a maior funcionali-
dade. As gamelas guardesas, seguras e robustas, teñen unha xeometría máis simple,
de carácter moi marcado e con curvaturas en xeral máis reducidas.
A obra viva destas embarcacións está plenamente axeitada á súa función. A gamela
posúe un coeficiente de flotación alto, o que implica unhas reducidas diferencias de
calados con distintas condicións de carga. Por outra parte, o voluminoso dos seus
extremos fai que as variacións de trimado co movemento de pesos sexan pequenas.
Este factor é unha vantaxe cando o mariñeiro pesca á seca, situado nun dos extre-
mos,
A igualdade de desprazamento que embarcacións de fondos redondos, a gamela, como

consecuencia do seu elevado coeficiente de bloque e fondos planos, ten un calado
reducido, idóneo de cara ó seu uso sobre rochas ou en zonas de poca auga.
A estabilidade de formas das gamelas é considerablemente alta, o que supón un impor-

tante factor de seguridade no caso de faenar en zonas de mar aberto como é habitual
no caso das gamelas guardesas. Unha vantaxe adicional da xeometría da gamela é
a súa elevada capacidade de carga sen que mingüen as súas condicións mariñeiras.”
A DORNA OK.pdf 54 29/06/17 13:22

A GAMELA [55]
• Estrutura
A estrutura da gamela guardesa é moi simple e primitiva, tendo poucos reforzos inter-
nos e sendo o seu forro de maior espesor que os da coruxeira, sendo en xeral mais
pesadas que estas.
As testeiras teñen unhas fortes cantoneiras na súa intersección coas táboas do forro.
Os escudos son considerablemente rexos para soportar os bancos que manteñen a
curvatura dos costados. Ademais dun espesor de forro considerable estas embarca-
cións dispoñen, nas zonas de reforzos locais, como é o contorno das táboas do casco
e os laterais do plan e testeiras, duns sólidos reforzos. O material de construción é o
piñeiro.
• Aparello
A gamela é orixinalmente unha embarcación de remo e nalgún momento da súa evolu-

ción comezou a usarse a vela. Como di Echenique “o feito de que outrora as gamelas
utilizasen un dos bancos desmontado como temón para navegar a vela, corrobora a
súa falta de adecuación inicial a este tipo de propulsión”
O aparello pode ser ao terzo ou tamén místico, co apoio no mastro mais intermedio e
maior entena ou verga. O aparello místico é unha derivación do aparello latino do
mediterráneo. En Galicia adoita chamarse de “ala de pardela”.
Vexase Anexo C “gamela Guardesa”
A DORNA OK.pdf 55 29/06/17 13:22

3.2.2. Bases de datos
De cada gamela tomouse o nome, a tipoloxía, a data e lugar de medición e o construtor.
Medíronse a eslora de casco, eslora de plan, manga fora forros, manga na estampa,
manga na proa, puntal, ángulo da caída do espello de popa , ángulo de caída da proa
e posición da fogonadura. Así mesmo tomáronse os espesores e dimensións do forro
e varengas.
Todos estes datos constan nas fichas de campo que se anexan ó final deste estudo, no
Anexo F “Fichas de campo”
Despois de visitar a Confraría de pescadores de A Guarda comprobamos que todas

as gamelas dos pescadores que quedan alí, e son un bo número delas, están refor-
madas na popa, onde se adaptaron as mesmas para comodidade dos armadores, e
reformaron o espello de popa para poder colgar un motor propulsor fora de borda e
así navegar a motor. Na visita que fixemos non encontramos ningunha orixinal, todas
estaban reformadas.
Sí que encontramos unha gamela Guardesa réplica das orixinais en Bouzas (Vigo),
propiedade dun particular e denominada “ASODIÑA” e construída polo Estaleiro de
Pasaxe.
A DORNA OK.pdf 56 29/06/17 13:22

A GAMELA [57]
Gamela da Guarda “ASODIÑA”. Imaxe: web da FGCMF
Tamén procedemos a medir os exemplares de gamelas Guardesas deposita-

das no Museo do Pobo Galego en Santiago de Compostela e no Museo Massó de
Bueu.
• Medicións documentadas (libros, webs,…)
No xa citado libro “Madeira de Mar” atopamos unha pequena lista de Gamelas guarde-
sas e a s súas medidas, que tivemos en conta no estudo.
3.2.3. Cálculos hidrostáticos

Procedemos de forma similar ao que fixemos coas dornas, en base á gamela Guardesa
que está en exposición no Museo do Pobo Galego (Santiago de Compostela)
Eslora Casco
Nome Manga Puntal
Exemplar do Museo do
4,60 1,92 0,75
Pobo Galego
A DORNA OK.pdf 57 29/06/17 13:22

Con estes datos obtemos as principais relacións entre as dimensións principais como
segue:
Relación Eslora - Manga L/B = 4.60 / 1.92 = 2,40

Relación Manga – Puntal B/D = 1.92 / 0.75 = 2,56
Como vemos a gamela Guardesa é relativamente mais ancha que as dornas de calime e
incluso que as de tope, mais ten menos puntal. Parecería unha contradición nunha embarcación
completamente aberta como esta, mais a razón está en que o seu calado, como veremos, é moi-
to menor, o que vai en beneficio do francobordo.
A continuación pasamos a calcular algúns datos da carena desta gamela, coa axuda do

A DORNA OK.pdf 58 29/06/17 13:22

A GAMELA [59]

Procedemos igual que nos casos anteriores.
Desprazamento en Rosca

remos, etc...
∆rosca Trosca Cb Cm Cp Cf
327 Kg. 0,142 m. 0,252 0,752 0,335 0,374
Desprazamento en navegación
Para a navegación de lecer considérase a embarcación en Rosca e ademais os pesos de

dúas persoas de 80 Kg c/u a bordo, mais 15 Kg. en concepto de víveres e pertenzas da tripula-
ción.
∆max. carga Tmax. carga Cb Cm Cp Cf
502 Kg. 0,188 m. 0,291 0,762 0,382 0,435
A DORNA OK.pdf 59 29/06/17 13:22

3.2.4. Estudio relacións paramétricas
Relación eslora - manga
A relación eslora de casco / manga presenta unha recta de regresión cuxo coeficiente de
determinación, R2, non é moi alto mais aínda pode considerarse aceptable.
Por tanto podemos utilizar unha recta de regresión coa fórmula aproximada
B = 0,31 L + 0,47
Relación Manga - Puntal

Cousa similar pasa coa relación Manga / Puntal:
Para a que a recta de regresión sería, simplificando:
D = 0,40 B – 0,07
A DORNA OK.pdf 60 29/06/17 13:22

A GAMELA [61]
Relación eslora - puntal
Mais a relación Eslora / Puntal xa presenta importantes desvíos, polo que non é posible
trazar una recta que sexa fiable.
Variación da relación eslora/manga e da manga /puntal coa eslora
Aínda é peor no caso da variación da relación Eslora/Manga coa eslora.....
A DORNA OK.pdf 61 29/06/17 13:22

....ou da variación da relación Manga/Puntal coa eslora:
3.2.5. Recapacitación final

As gamelas da Guarda presentan hoxe en día unha alteración importante nas popas, feita
para poder instalar os motores fora de borda. Practicamente no quedan unidades en activo que
conserven a forma orixinal na súa integridade,. Ao facer este traballo só atopamos unha, a mais
enriba mencionada, “ASODIÑA”.
As relacións dimensionais que pódense establecer, de forma grosa son:
Variación da manga coa eslora B = 0,31 L + 0,47

Variación do puntal coa manga D = 0,40 B – 0,07
A DORNA OK.pdf 62 29/06/17 13:22

A GAMELA [63]
3.3. Gamela coruxeira
Gamela Coruxeira. Imaxe 3D elaborada por Gestenaval, S.L.
Como dixemos antes, a gamela Coruxeira é unha gamela típica da ría de Vigo que evolu-
ciona a partires das gamelas guardesas sendo xeralmente de menor tamaño que aquelas, cunha
eslora total de tipicamente uns 4,30 - 4,50 metros, aínda que poden chegar case que ata os 6
metros. Non sabemos se foron estas as que incorporaron como novidade a propulsión a vela,
pero si que o seu deseño optimiza as súas prestacións para esta maneira de navegar.
Din nas páxinas web de “Mar da Pedra”: A evolución da gamela ao entrar na Ría de Vigo
foi engadindo os corredores e as cintas e estilizando as liñas, aumentando os lanzamentos e
diminuíndo o francobordo.
3.3.1. Morfoloxía e construción
• Formas
Citamos outra vez a Iñigo Echenique:
“A primeira impresión pode facer supoñer que as formas da gamela son pouco
axeitadas para navegar a vela. O seu fondo é plano ten pouca superficie lateral e a
entrada das liñas de auga é deficiente. Sen embargo as gamelas navegan moi ben
a vela. Están provistas dun temón de grandes dimensións –para unha gamela de 14
A DORNA OK.pdf 63 29/06/17 13:22

cuartas o temón ten unha área mergullada duns 0,55 metros cadrados- que fai de
superficie de deriva, o mesmo que ocorre nas dornas.....Cando a gamela escora au-
menta a superficie lateral da súa obra viva e faise máis efectiva ó mergullar o cóbado,
a superficie mollada que condiciona grande parte da resistencia ó avance medra só
moi lixeiramente, o coeficiente prismático adquire valores máis axeitados e as liñas
de auga afínanse. To isto fai que a gamela escorada se converta nunha carena sen-
siblemente apta para navegar a vela.
Ademais deste factor, a gamela ten, gracias á xeometría da súa carena, unha
estabilidade elevada, o que fai que poda levar unha superficie vélica importante. Con
vento e a un descuartelar as gamelas de Coruxo chegaban a navegar coa metade do
corredor no mar.”
• Estrutura
As gamelas coruxeiras con corredores poden permitirse o ter espesores de forro

menores que os das gamelas da Guarda, sendo así mais lixeiras que aquelas.
Igual que no caso das da Guarda o material de construción é o piñeiro, o pinus

pinaster.. Para as pastecas, toletes, olleiras e remadoiras utilizase a cotío o carballo.
As varengas en carballo ou piñeiro tea. A verga é de piñeiro ou plátano e a noz do
pau, por onde pasa a driza, de buxo.
No despezamento que atopase na infografía pode verse en 3D a secuencia de

montaxe de tódolos elementos estruturais do casco
• Aparello
O aparello é similar ao das gamelas da Guarda e pódense facer as mesmas

consideracións.
Vexase o Anexo D “Gamela Coruxeira”
A DORNA OK.pdf 64 29/06/17 13:22

A GAMELA [65]
3.3.2. Bases de datos
De cada gamela tomouse o nome, a tipoloxía, a data e lugar de medición e o

construtor.
Tomáronse unha serie de medidas que foron: eslora de casco, eslora de plan,
manga fora forros, manga na estampa, manga na proa, puntal, ancho do corredor, án-
gulo da caída do espello de popa ,ángulo de caída da proa e posición da fogonadura.
Así mesmo tomáronse os espesores e dimensións do forro, varengas, e cuberta.
Todos estes datos constan nas fichas de campo que se anexan ó final deste
estudo e o cadro resumo no anexo das Gamelas Coruxeiras.
Foron varias as Gamelas Coruxeiras que encontramos situadas na Praia da Fon-

tiña e na Praia de Calzoa (As Barcas) en Coruxo (Vigo). En total medimos nesa praia
un total de 13 embarcacións.
• Medicións documentadas (libros, proxecto dorna,…)
No libro “MADEIRA DE MAR” (Iñigo Echenique) onde atopamos unha pequena

lista de este tipo de embarcación que unimos á nosa colección. Tamén na base de
datos do “PROXECTO DORNA” atopamos datos dunha nova gamela coruxeira, a
“PRAIA DA FONTAIÑA”, a cal tamén incluímos nesta lista.
Na páxina WEB de http://www.gamelas.altervista.org/ onde se recolle un impor-

tante censo de gamelas, non mostran as medidas individuais de cada gamela, mais
facen un resumo dos limites de variación e unhas medidas medias.
A DORNA OK.pdf 65 29/06/17 13:22

3.3.3. Cálculos hidrostáticos
Igual que no casos anteriores analizamos primeiro un caso típico:
Nombre Eslora Casco Manga Puntal

Gamela coruxeira tipo 4,69 1,67 0,54
Con estes datos obtemos, como sempre, as principais relacións entre as dimensións prin-
cipais como segue:
Relación Eslora - Manga L/B = 4.69 / 1.67 = 2,81

Relación Manga – Puntal B/D = 1.67 / 0.54 = 3,09
Como vemos a gamela Coruxeira é relativamente mais estreita que a Guardesa e ten
bastante menos puntal. Débese a adaptación a augas mais protexidas e á procura dunha maior
eficiencia propulsiva, afinando as formas e alixeirando pesos.
A continuación pasamos a calcular algúns datos da carena desta gamela, coa axuda do
Desprazamento en Rosca
Para a embarcación en Rosca considerase como sempre soamente o peso da propia

embarcación e o seu aparello con mastro e velas mais un 5% de marxe para os elementos de
fondeo, amarre, remos, etc...
A DORNA OK.pdf 66 29/06/17 13:22

A GAMELA [67]
∆rosca Trosca Cb Cm Cp Cf
264 Kg. 0,120 m. 0,267 0,691 0,385 0,372
Desprazamento en Condición de Navegación
Para a máxima carga considérase, tamén como ata agora, a embarcación en Rosca e
ademais os pesos de dúas persoas de 80 Kg c/u a bordo, mais 15 Kg. en concepto de víveres e
pertenzas da tripulación.
∆max. carga Tmax. carga Cb Cm Cp Cf

439 Kg. 0,174 m. 0,309 0,713 0,434 0,412
3.3.4. Estudo das relacións paramétricas

Igual que no caso das gamelas da Guarda, facemos agora un estudo das diferentes rela-
cións paramétricas:
A relación Eslora / Manga presenta un grado de axuste bastante similar ao das Guardesas.
Se eliminásemos tres dos casos, o criterio de determinación melloraría bastante. Mais en calque-
ra caso é bastante aceptable, polo que podemos establecer unha recta de regresión aproximada
coa fórmula:
B = 0,2 L + 0,85
A DORNA OK.pdf 67 29/06/17 13:22

Tamén na variación da relación Eslora de Casco / Manga coa Eslora podemos establecer
una fórmula aproximada:
L/B = 0,32 L + 1,15
E para a relación Eslora de Casco /Eslora de Plan podemos establecer a sinxela fórmula:
Lp = 0,63 L
Non é así co resto de relacións, que presentan moi pouco axuste, polo que non son útiles.
A DORNA OK.pdf 68 29/06/17 13:22

A GAMELA [69]
A DORNA OK.pdf 69 29/06/17 13:22

3.3.5 Recapacitación final

As gamelas da Guarda presentan hoxe en día unha alteración importante nas popas, feita
para poder instalar os motores fora de borda. Practicamente no quedan unidades en activo que
conserven a forma orixinal na súa integridade,. Ao facer este traballo só atopamos unha, a mais
enriba mencionada, “ASODIÑA”.
As relacións dimensionais que pódense establecer, de forma grosa son:
Variación da manga coa eslora B = 0,2 L + 0,85

Variación da relación eslora/manga coa eslora L/B = 0,32 L + 1,15
Variación da eslora de plan eslora de casco Lp = 0,63 L
Expresando a eslora do plan en cuartas de 21 cm, para poder referir ás medicións tradicio-
nais ás unidades modernas, obtemos para esta última fórmula:
Variación da eslora de plan - eslora de casco Lp (cuartas) = 3 L (m)
A DORNA OK.pdf 70 29/06/17 13:22

A GAMELA [71]
A DORNA OK.pdf 71 29/06/17 13:22

O GALEÓN
A DORNA OK.pdf 72 29/06/17 13:22

A GAMELA [73]
Galeón. Imaxe 3D elaborada por Gestenaval, S.L
4.1. Introdución
Os galeóns das rías baixas galegas, cuxo paradigma son os galeóns da Ría de Arousa,
son embarcacións de carga e non de pesca, dedicadas ao transporte de mercadorías en nave-
gacións costeiras. A construción do casco era sempre a tope e segundo o tipo de servizo e zona
de navegación eran de maior ou menor tamaño. Usualmente as maiores eran ás dedicadas aos
viaxes que requirían saídas ao mar aberto durante varios días e xeralmente non pasaban dos
vinte ou vinte e poucos metros de eslora. Por enriba desta eslora xa se pasaba aos pataches,
goletas, etc.
A propulsión era a vela con un ou dous mastros e as formas do casco mais ou menos
planas segundo a necesidade, en xeral cheas, para ter unha boa capacidade de carga. As mais
planas eran para uso nas zonas de baixos fondos típicas dos finais das rías e as mais picadas
as das que tiñan que saír ao mar.
A DORNA OK.pdf 73 29/06/17 13:22

As poucas unidades que se atopan hoxe en Galicia tense salvado grazas a súa adaptación
como bateas de mexillón e embarcacións auxiliares das bateas, que tras ser abandonadas des-
pois deste uso foron recuperadas por entusiastas Asociacións de afeccionados ás embarcacións
tradicionais.
Escribe Dionisio Pereira no seu libro “Galóns de Arousa”:
O galeón tal e como se coñeceu na Ría de Arousa na primeira metade do século XX, era
unha embarcación adicada ao transporte dos máis diversos materiais e cunhas características
axeitadas á devandita funcionalidade: panzudos de proa; con moita manga; cuberta ocupada en
gran parte pola adega; popa redonda. A pesar do aspecto robusto, eran moi manexabeis, coa súa
fasquía mariñeira de proa levemente lanzada, armados co aparello de balandro (mastro inclinado
cara a popa, en lembranza do antigo aparello de relinga, botalón e percha; velas de foque, trin-
quete e cangrexa) e os catro grandes remos que suplían a falta de vento. A partir dos anos co-
renta comezaron a instalarse motores de explosión de ata 60 CV, conservando, poren, o aparello.
Proba da docilidade do barco era a súa cativa tripulación: un patrón e dous mariñeiros. E
para facer a embarcación axustada ás condicións dunha ría enguedellada, inzada de recursos e
centros de producción (telleiras, fábricas de conserva e salgazón, serradoiros, riqueza madeirei-
ra, barro,...) nunha beiramar abundante en praias, esteiros e con apenas dous ou tres portos dig-
nos de tal nome, calaban pouco, tiñan unha obra viva moi plana, e un leme con dúas posicións,
unha máis baixa que a quilla e outra ao mesmo nivel, de modo que onde houber pouca auga,
podelo levantar ao berro de “timón arriba”. Deste xeito podían amarrar nos pequenos embarca-
doiros das telleiras e fábricas de salga a cargar e descargar barro, tella, e peixe, ou varar nas
propias praias para recibir aos carros do país cargados con puntais de piñeiro.
Este era o tipo de galeón cotián nas abras de Rianxo, Taragoña, Isorna, Vilanova, A Pobra,
A Illa, Cambados, Vilagarcía, O Grove, Ribeira, Palmeira, Bodión, Dena e Vilalonga. Non obstan-
te existía outro tipo de galeón na Ría, concretamente no porto fluvial de Pontecesures. As súas
características, menos evolucionadas segundo Staffan Mörling, se diferenciaban en que a popa
era recta e máis estreita que a proa e armaba vela de relinga, axudada ás veces por un pequeno
foque.
A DORNA OK.pdf 74 29/06/17 13:22

A GAMELA [75]
A adaptación ao medio, condicionou a variedade de tamaños e medidas, a diversidade de

aparellos, e a versatilidade de funcións: así, os pequenos galeóns que transportaban o barro das
encaixonadas, que protexían as minas escavadas en plena ría, aos pequenos mercantes de ca-
botaxe ancorados fronte A Toxa, ou os que carrexaban argazo a pequenas distancias, xeralmente
non superaban os 10 metros de eslora, aparellaban un pao e decote carecían de botalón e foque.
Os máis comúns, que facían rotas no interior da Ría, armaban de balandro con un mastro
e unha superficie veleira entre 150 e 190 M2, tiñan arredor de 13 metros de eslora, catro de man-
ga, 1,50 de puntal, e andarían polas 15 toneladas de rexistro bruto. E con as condicións devan-
ditas, podían navegar a unha velocidade superior a 6 nós. Non obstante, para singraduras fora
da Ría, levando tella a Marín; carrexando madeira de Camariñas; comprando peixe a flote dende
Muros ata Leixoes, empregáronse galeóns ben cumpridos: máis de 20 mts. de eslora, dous paos,
botavara nas cangrexas, 30 TRB de desprazamento e tripulación de catro ou cinco homes.
Compre, non obstante, distinguilos dos sinalados como “balandros” nos Rexistros de bu-
ques das Comandancias, onde a cotío se confunde os galeóns coa denominación do aparello
que armaban. Os “balandros”, de estructura e aparello que poderiamos chamar internacional,
eran máis grandes, tiñan xeralmente dous paos perpendiculares á cuberta e se diferenciaban na
caída vertical da roda e o deseño da popa, semellante á coñecida por “rabo de galo”. E diremos
tamén que a confusión chegaba aos peiraos, posto que de cotío tras as denominacións de “ba-
landros”, “lanchas” e “botes” de carga, agachabase a inconfundible silueta dos galeóns.
Outra das características distes, era a presencia do rancho dos tripulantes a proa e da
cámara do patrón a popa. Respondían á necesidade dun espacio para o descanso, xa que as
singraduras adoitaban ser delongadas: os galeóns de Vilanova que compraban o peixe a flote,
botaban polo menos tres días no mar, e os que ían ate Leixoes tardaban unha semana en retor-
nar a porto; os de Vilalonga que levaban barro a Vilagarcía, botaban ás veces oito días no peirao
do Ramal agardando vagóns de ferrocarril disponibeis para cargar, ou, se subían ata Pontecesu-
res, esperaban durante días ancorados en Catoira a que remitise a correntada do Ulla, crecido
polas choivas...
Os galeóns construíanse con madeira de carballo e piñeiro do país nas diversas carpin-
terías de ribeira da beiramar arousá, sobre todo en Isorna, Ponte Beluso e Noalla, ben por car-
pinteiros da zona, ben por outros que se desprazaban alí por tempadas e chantaban os alboios
nas praias. Entre estes distinguíanse os da parte de Noia e O Freixo, onde, malia tratarse dunha
embarcación presente na Ría de Arousa máis que en ningunha outra, se fixeron a maioría dos
galeóns.
A DORNA OK.pdf 75 29/06/17 13:22

A figura do galeón na Arousa foi familiar ate a década dos sesenta, na que comezaron a
desaparecer aceleradamente polo desenvolvemento das comunicacións por terra e a competen-
cia dos camións. Ata ese intre, a súa presencia foi masiva, derivada das especiais condicións ma-
rítimas, das dificultades do transporte terrestre e, como dicía no ano 1923 o Conde Santibañez
del Río no xornal vigués “Galicia”, por ser o galeón “el vehículo de comercio más modesto que
navega”. Baste dicer que hai 45 anos, aínda quedaban en Vilalonga arredor de medio centenar.
Hipoteticamente, pois, poderiamos aceptar que o emprego do galeón como embarcación

de carga desvencellado da pesca, é relativamente moderno e data da segunda metade do século
XVIII.
Os cambios na súa estructura virían dados, precisamente, pola devandita evolución fun-
cional: segundo Staffan Mörling, a aparición da popa redonda en troques da puntiaguda propia
das lanchas de relinga, e a instalación da cuberta con corredores ás bandas da bodega, cubrindo
gran parte do barco, terían lugar no século pasado, derivadas das necesidades de aumentar ca-
pacidade e seguridade nun barco encargado de transportar todo tipo de materiais. A utilización
da vela de relinga como elemento fundamental de propulsión, quedando os remos para funcións
auxiliares, sería outro resultante da susodita evolución. A aparición do aparello de balandro, moi-
to máis sinxelo e manexable que a vela de relinga, sería posterior.
E, sempre segundo Mörling, de aí o carácter arcaico do galeón de Pontecesures, co apa-

rello de relinga e dúas proas. Como lembranza da personalidade pescadora dos galeóns, queda-
rían os “galeóns das artes”, grandes lanchóns abertos, sen vela e con dúas proas, que serviron
para levar e largar as xábegas nas postas de numerosas praias das Rías Baixas, ate mediados
os anos cincuenta da presente centuria.
En resume, as formas do airoso galeón da Arousa, tal e como o acordan os avós do litoral
comprendido entre Camariñas e A Guarda, datarían, hipoteticamente, do século pasado (s. XIX)
A DORNA OK.pdf 76 29/06/17 13:22

A GAMELA [77]
4.2. Morfoloxía e construción
• Formas
No caso dos galeóns a morfoloxía do casco varía segundo o uso e procedencia,

mais en xeral as formas son arredondadas e cheas, con baixa acha morta salvo nos
caso de grandes galeóns que saían ao mar e que eran máis picados.
Había galeóns con popa de parrulo mais o habitual era que tivesen popa de rabo
de galo, como acontece na maioría dos casos dos galeóns superviventes.
Para maior entendemento das formas dos galeóns e a súa estrutura temos rea-
lizado un estudo en tres dimensións do casco dun típico Galeón de Arousa de nova
e recente construción, con formas de popa adaptadas á propulsión a motor, o “Illa de
Cortegada”, da Asociación Rompetimóns, de Carril , cuxas medidas son 11,97 / 3,92 /
1,08 metros. Apréciase a quilla corrida sen asento de proxecto (é dicir, horizontal), as
formas cheas e nula “acha morta” (ángulo transversal do plan do fondo coa horizontal
na caderna mestra) para poder ter boa capacidade de carga e pouco calado.
• Estrutura
A construción do casco era co forro en base a banzos a tope, e cadernas dobres

espazadas de forma regular, sen mostrar abanico nin a proa nin á popa, como vese
nas infografías realizadas sobre a estrutura do galeón ILLA DE CORTEGADA.
• Aparellos
O número de mastros podía variar entre un e dous segundo os casos e o tama-

ño, e os aparellos podían ser variados. Mais o habitual para os galeóns mais abon-
dosos, de uns 10-12 metros de eslora, era un aparello de caranguexa con verga de
pico, mais sen botavara por seguridade da tripulación . A proa montábanse un foque
e unha trinquetilla.
• Planos e infografías.
Vexase o Anexo E “Galeóns”
A DORNA OK.pdf 77 29/06/17 13:22

O galeón Illa de Cortega. Imaxe: Asociación Rompetimóns
4.2. Bases de datos

Durante varios anos, GESTENAVAL, S.L. traballou cos galeóns da ría de Arousa polo que
disponibilizous a súa base de datos para facer este estudo, permitindo así analizar cinco galeóns
diferentes dos que se posúe información suficiente. Estes son:
- Adelino Manuel O armador proporcionounos os planos.

- Rey del Mar Medido na Illa de Arousa en Xuño de 2009.
- Illa de Cortegada Medido na Illa de Arousa en Abril de 2009.
- Komaira Medido en Vilanova de Arousa en Maio de 2013.
- RH1 Medido na Illa de Arousa en Febreiro de 2013
A mais destes galeóns, nas Rías Baixas están tamén en servizo, para uso de lecer,
os seguintes:
- Ave de Paso
- Novo Sofía
- Silma
- Sanxenxo
- Evangelina
- Manuyael Industrial
- Eliseo
- Punta Pragueira
A DORNA OK.pdf 78 29/06/17 13:22

A GAMELA [79]
O “Manuyael Industrial” en augas de San Vicente do Mar.
A mais destes galeóns está en activo tamén o balandro Joaquín Vieta, de 18 metros de
eslora de casco, que xa é dunha tipoloxía diferente á dos galeóns, aínda que moitas veces falá-
base indistintamente de balandros e galeóns nos asentos das Capitanías Marítimas..
O balandro “Joaquín Vieta”
A DORNA OK.pdf 79 29/06/17 13:22

4.4. Cálculos hidrostáticos

As características principais dos cinco galeóns son as seguintes:
Nome Eslora Casco Manga Puntal Area Velica
Adelino Manuel 11,60 3,70 1,18 87
Rey del Mar 14,62 3,75 1,55 92
Illa de Cortegada 11,97 3,92 1,08 100
Komaira 12,42 3,80 1,10 90
RH1 12,35 4,40 1,30 94
A DORNA OK.pdf 80 29/06/17 13:22

A GAMELA [81]
A DORNA OK.pdf 81 29/06/17 13:22



salvamento, etc...
Nombre ∆ ROSCA Trosca Cb Cm Cp Cf
Adelino Manuel 12,80 Tn. 0,739 m. 0,438 0,762 0,575 0,614
Rey del Mar 9,76 Tn. 0,596 m. 0,347 0,585 0,593 0,561
Illa de Cortegada 10,80 Tn. 0,544 m. 0,440 0,755 0,582 0,606
Komaira 12,64 Tn. 0,611 m. 0,428 0,818 0,523 0,608
RH1 17,97 Tn. 0,733 m. 0,608 0,853 0,714 0,829
A DORNA OK.pdf 82 29/06/17 13:22

A GAMELA [83]
Embarcación en Condición de Navegación:
Para esta condición considérase a embarcación en Rosca e ademais o peso de 12 persoa

cun peso de 80 Kg c/u a bordo, mais tanques de combustible e auga cheos, un peso en concepto
de víveres e pertenzas da tripulación.
Nombre ∆ máxima carga Tmáxima carga Cb Cm Cp Cf
Adelino Manuel 15,183 Tn. 0,834 m. 0,460 0,780 0,590 0,655
Rey del Mar 12,570 Tn. 0,664 m. 0,370 0,616 0,599 0,591
Illa de Cortegada 12,574 Tn. 0,607 m. 0,459 0,770 0,596 0,631
Komaira 14,227 Tn. 0,661 m. 0,443 0,829 0,534 0,629
RH1 19,436 Tn. 0,774 m. 0,615 0,855 0,719 0,835
4.5. Estudo das relacións paramétricas

Tamén no caso dos galeóns hai variacións importantes nas relación paramétricas e as
rectas de regresión son pouco axustadas. As relación obtidas non son relevantes porque a base
de datos é pequena.
O caso da Eslora de Casco /Manga axusta moi mal:
A relación Manga / Puntal tampouco é axustada….
A DORNA OK.pdf 83 29/06/17 13:22

…no entanto a relación Eslora / Puntal sí o é:
Como tamén o é a variación da relación Eslora / manga coa eslora……
….e a variación da relación Manga / Puntal, coa eslora…..
A DORNA OK.pdf 84 29/06/17 13:22

A GAMELA [85]
…. Pero polo contrario, a relación área vélica / Eslora non presenta tampouco unha boa
correlación,
4.6. Recapacitación final

A base de datos dos galeóns é moi pequena para poder tirar calquera conclusión. Sería
preciso poder contar con datos a lo menos de toda a flota existente en Galicia, para poder com-
parar. Un traballo moi interesante que queda pendente para un próximo estudo.
A DORNA OK.pdf 85 29/06/17 13:22

AGRADECEMENTOS
A DORNA OK.pdf 86 29/06/17 13:22

AGRADECIMIENTOS [87]
As entidades que colaboraron no estudo e as que moito se agradece a súa inestimable

colaboración, foron:
• Gestenaval, S.L. Enxeñería Naval en Vilagarcía de Arousa.

• Asociación Cultural “Lajareu por Barlovento”. (Ribeira)
• Amigos da Dorna Meca (O Grove)
• Asociación Cultural “Dorna” (Illa de Arousa)
• Escola de Navegación Tradicional (Illa de Arousa)
• Asociación “A Rabandeira” (Vilanova de Arousa)
• Asociación Amigos da Dorna de Portonovo
• Asociación de Gameleiros “Asodiña” (Bouzas)
• Asociación Cultural de Gameleiros “Breadouro” (Coruxo)
• Asociación de Mariñeiros Artesanais e Deportivos “San Miguel de Bouzas”
• Asociación “Mar da Pedra” (Cangas)
• Confraría de pescadores de A Guarda
• Taller de Velería (Vilagarcía de Arousa)
• Astilleros Garrido, S.L. (O Grove)
• Mestre Construtor Domínguez Ayaso (Aguiño)
• Mestre Construtor Manuel Mougan Diz (Illa de Arousa)
• Museo Massó (Bueu)
• Museo do Pobo Galego (Santiago de Compostela)
A DORNA OK.pdf 87 29/06/17 13:22

BIBLIOGRAFÍA
A DORNA OK.pdf 88 29/06/17 13:22

BIBLIOGRAFÍA [89]
Libros e publicacións:
La Carpintería de Ribera en Galicia (1940-2000) José Mª de Juan-García Aguado .
Universidade da Coruña. ISBN.: 84-95322-71-4
Madeira de Mar - Apuntes sobre a Gamela Iñigo Echenique. Editorial Galaxia.

ISBN: 84-8288-378-X
Guía das embarcacións tradicionais galegas .Jesús Blanco. Nigra Trea, S.L. ISBN:
978-84-95364-50-0
O Patrimonio Marítimo de Galicia. Federación Galega pola Cultura Marítima e Flu-

vial.
Barcos en Galicia de la Prehistoria hasta hoy y del Miño al Finisterre (1982).

José Mª Masso y García-Figueroa. Deputación de Pontevedra. ISBN 84-500-7629-3.
Galeóns de Arousa. Dionisio Pereira. Grupo de Investigación Etnográfica “MASCA-

TO”. 1996
Aguiño. Las últimas dornas gallegas. Fernando de Aizpuru y Enrique Lechuga

Lombos . Consellería de pesca da Xunta de Galicia. ISBN 84-607-0602-8.
Onde se vive o mar. Lino Prieto Prol. FGCMF
Pesqueros Españoles. Juan Carlos Arbex. Secretaría General Técnica del Ministe-
rio de Agricultura Pesca y Alimentación
Las embarcaciones tradicionales de Galicia. Staffan Mörling. Xunta de Galicia

ISBN 84-453-0070-9.
Gamelas y marineros. Eliseo Alonso. Deputación Provincial de Pontevedra, 1987

ISBN: 84-505-5973-1
Páxinas web:
Gestenaval S.L. http://www.gestenaval.com
Asociación Amigos da Gamela “Mar da Pedra” http://www.gamelas.altervista.org/
Real Academia Galega: http://www.realacademiagalega.org/
Proyecto Dorna: http://www.proyectodorna.eu/
Asociación Rompetimóns: http://rompetimons.blogspot.com.es/
Asociación Cultural Dorna: http://www.acddorna.org/
Astilleros Garrido S.L. http://www.astillerosgarrido.com/
A DORNA OK.pdf 89 29/06/17 13:22

ANEXOS
A DORNA OK.pdf 90 29/06/17 13:22

[91]
ANEXO A: DORNA DE CALIME
ANEXOS
Plano de disPosición xeral dunha dorna de calime
A DORNA OK.pdf 91 29/06/17 13:22

Plano de formas dunha dorna de calime
A DORNA OK.pdf 92 29/06/17 13:22

ANEXOS [93]
Nomenclatura nunha dorna de calime
A DORNA OK.pdf 93 29/06/17 13:22

Carpintería de armar dunha dorna de calime
A DORNA OK.pdf 94 29/06/17 13:22

ANEXOS [95]
A DORNA OK.pdf 95 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 96 29/06/17 13:22

ANEXOS [97]
A DORNA OK.pdf 97 29/06/17 13:22

Velas
A DORNA OK.pdf 98 29/06/17 13:22

ANEXOS [99]
Fichas de clasificación
A DORNA OK.pdf 99 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 100 29/06/17 13:22

ANEXOS [101]
A DORNA OK.pdf 101 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 102 29/06/17 13:22

[103]
ANEXO B: DORNA DE TOPE ANEXOS
Plano de disPosición xeral dunha dorna de toPe
A DORNA OK.pdf 103 29/06/17 13:22

Plano de formas dunha dorna de tope
A DORNA OK.pdf 104 29/06/17 13:22

ANEXOS [105]
Nomenclatura dunha dorna de tope
A DORNA OK.pdf 105 29/06/17 13:22

Carpintería de armar dunha dorna de tope
A DORNA OK.pdf 106 29/06/17 13:22

ANEXOS [107]
A DORNA OK.pdf 107 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 108 29/06/17 13:22

ANEXOS [109]
A DORNA OK.pdf 109 29/06/17 13:22

Ficha de clasificación
A DORNA OK.pdf 110 29/06/17 13:22

ANEXOS [111]
A DORNA OK.pdf 111 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 112 29/06/17 13:22

[113]
ANEXO C: GAMELA GUARDESA ANEXOS
Plano de disPosición xeral dunha gamela guardesa
A DORNA OK.pdf 113 29/06/17 13:22

Plano de formas dunha gamela guardesa
A DORNA OK.pdf 114 29/06/17 13:22

ANEXOS [115]
Nomenclatura dunha gamela guardesa
A DORNA OK.pdf 115 29/06/17 13:22

Carpintería de armar dunha gamela guardesa
A DORNA OK.pdf 116 29/06/17 13:22

ANEXOS [117]
A DORNA OK.pdf 117 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 118 29/06/17 13:22

ANEXOS [119]
A DORNA OK.pdf 119 29/06/17 13:22

Ficha clasificación gamela guardesa
A DORNA OK.pdf 120 29/06/17 13:22

ANEXOS [121]
A DORNA OK.pdf 121 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 122 29/06/17 13:22

[123]
ANEXO D: GAMELA CORUXEIRA ANEXOS
Plano de disPosición xeral dunha gamela coruxeira
A DORNA OK.pdf 123 29/06/17 13:22

Plano de formas dunha gamela coruxeira
A DORNA OK.pdf 124 29/06/17 13:22

ANEXOS [125]
Nomenclatura nunha gamela coruxeira
A DORNA OK.pdf 125 29/06/17 13:22

Carpintería de armar dunha gamela coruxeira
A DORNA OK.pdf 126 29/06/17 13:22

ANEXOS [127]
A DORNA OK.pdf 127 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 128 29/06/17 13:22

ANEXOS [129]
A DORNA OK.pdf 129 29/06/17 13:22

Ficha clasificación gamela coruxeira
A DORNA OK.pdf 130 29/06/17 13:22

ANEXOS [131]
A DORNA OK.pdf 131 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 132 29/06/17 13:22

[133]
ANEXO E: GALEÓN ANEXOS
Planos de disPosición xeral de galeóns
A DORNA OK.pdf 133 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 134 29/06/17 13:22

ANEXOS [135]
A DORNA OK.pdf 135 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 136 29/06/17 13:22

ANEXOS [137]
A DORNA OK.pdf 137 29/06/17 13:22

Planos de formas dun galeóns
A DORNA OK.pdf 138 29/06/17 13:22

ANEXOS [139]
Caderna mestra típica dun galeón
A DORNA OK.pdf 139 29/06/17 13:22

Carpintería de armar dun galeón
A DORNA OK.pdf 140 29/06/17 13:22

ANEXOS [141]
A DORNA OK.pdf 141 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 142 29/06/17 13:22

ANEXOS [143]
A DORNA OK.pdf 143 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 144 29/06/17 13:22

ANEXOS [145]
A DORNA OK.pdf 145 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 146 29/06/17 13:22

[147]
ANEXO F: FICHAS DE CAMPO ANEXOS
fichas de camPo das dornas de calime
A DORNA OK.pdf 147 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 148 29/06/17 13:22

ANEXOS [149]
A DORNA OK.pdf 149 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 150 29/06/17 13:22

ANEXOS [151]
A DORNA OK.pdf 151 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 152 29/06/17 13:22

ANEXOS [153]
A DORNA OK.pdf 153 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 154 29/06/17 13:22

ANEXOS [155]
A DORNA OK.pdf 155 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 156 29/06/17 13:22

ANEXOS [157]
A DORNA OK.pdf 157 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 158 29/06/17 13:22

ANEXOS [159]
A DORNA OK.pdf 159 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 160 29/06/17 13:22

ANEXOS [161]
A DORNA OK.pdf 161 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 162 29/06/17 13:22

ANEXOS [163]
A DORNA OK.pdf 163 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 164 29/06/17 13:22

ANEXOS [165]
A DORNA OK.pdf 165 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 166 29/06/17 13:22

ANEXOS [167]
A DORNA OK.pdf 167 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 168 29/06/17 13:22

ANEXOS [169]
A DORNA OK.pdf 169 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 170 29/06/17 13:22

ANEXOS [171]
A DORNA OK.pdf 171 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 172 29/06/17 13:22

ANEXOS [173]
A DORNA OK.pdf 173 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 174 29/06/17 13:22

ANEXOS [175]
A DORNA OK.pdf 175 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 176 29/06/17 13:22

ANEXOS [177]
A DORNA OK.pdf 177 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 178 29/06/17 13:22

ANEXOS [179]
A DORNA OK.pdf 179 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 180 29/06/17 13:22

ANEXOS [181]
A DORNA OK.pdf 181 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 182 29/06/17 13:22

ANEXOS [183]
A DORNA OK.pdf 183 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 184 29/06/17 13:22

ANEXOS [185]
A DORNA OK.pdf 185 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 186 29/06/17 13:22

ANEXOS [187]
A DORNA OK.pdf 187 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 188 29/06/17 13:22

ANEXOS [189]
A DORNA OK.pdf 189 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 190 29/06/17 13:22

ANEXOS [191]
A DORNA OK.pdf 191 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 192 29/06/17 13:22

ANEXOS [193]
Fichas de campo das dornas de tope
A DORNA OK.pdf 193 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 194 29/06/17 13:22

ANEXOS [195]
A DORNA OK.pdf 195 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 196 29/06/17 13:22

ANEXOS [197]
Fichas de campo das gamelas guardesas
A DORNA OK.pdf 197 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 198 29/06/17 13:22

ANEXOS [199]
A DORNA OK.pdf 199 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 200 29/06/17 13:22

ANEXOS [201]
Fichas de campo das gamelas coruxeiras
A DORNA OK.pdf 201 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 202 29/06/17 13:22

ANEXOS [203]
A DORNA OK.pdf 203 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 204 29/06/17 13:22

ANEXOS [205]
A DORNA OK.pdf 205 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 206 29/06/17 13:22

ANEXOS [207]
A DORNA OK.pdf 207 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 208 29/06/17 13:22

ANEXOS [209]
A DORNA OK.pdf 209 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 210 29/06/17 13:22

ANEXOS [211]
A DORNA OK.pdf 211 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 212 29/06/17 13:22

ANEXOS [213]
A DORNA OK.pdf 213 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 216 29/06/17 13:22

A DORNA Gamela

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

A DORNA Gamela

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CARACTERIZACIÓN DE

Estudo realizado no ámbito do proxecto PROAMARE

A DORNA OK.pdf 3 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 5 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 5 29/06/17 13:22

Carmela Silva Rego

Deputado de Cultura e Lingua

Xosé Leal Fariña

PROYECTO PROAMARE, POCTEP (FEDER)

Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial (FGCMF)

Guillermo Gefaell Chamochín, Enxeñeiro Naval

Pedro Pernas de la Fuente, Enxeñeiro Naval e Oceánico

Rocío Lourido Torres, Enxeñeiro Técnico Naval

Ana Vicente Rivas

Depósito Legal: PO 452-2017

A DORNA OK.pdf 6 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 7 29/06/17 13:22

ANEXO B : DORNA DE TOPE 103

A DORNA OK.pdf 8 29/06/17 13:22

ANEXO D : GAMELA CORUXEIRA 123

ANEXO E : GALEÓN 133

ANEXO F : FICHAS DE CAMPO 147

A DORNA OK.pdf 9 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 10 29/06/17 13:22

As distintas tipoloxías de embarcacións obedecen a diversos factores na súa construción:

A singularidade e riqueza patrimonial que supón a gran diversidade de tipoloxías e sub-

A DORNA OK.pdf 11 29/06/17 13:22

O estudo encaixase dentro do proxecto Proamare, no marco do Programa de Cooperación

Xunta directiva da FGCMF

1.3. Tipoloxías obxecto de estudo

A DORNA OK.pdf 12 29/06/17 13:22

Os técnicos levaron a cabo un estudo de campo sobre un número, o más significativo

A DORNA OK.pdf 13 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 14 29/06/17 13:22

Dorna “Pelexa”, en competición

A DORNA OK.pdf 15 29/06/17 13:22

A dorna é unha embarcación totalmente fabricada de madeira, construída en calime coas

A DORNA OK.pdf 16 29/06/17 13:22

As dornas medíronse tradicionalmente en cuartas de quilla (aproximadamente 21 cm cada

E nas páxinas web da Real Academia Galega:

O feito de as embarcacións escandinavas se construíren a calime ou a escarva fixo que se

En escritos pontevedreses do século XVI documéntanse contratos de aluguer de dornas,

A DORNA OK.pdf 17 29/06/17 13:22

Segundo o tamaño e a dedicación, as dornas de escarva ou de calime das Rías Baixas

Característico do costado de leste da ría da Arousa (o Salnés arousán) era a dorna de

A DORNA OK.pdf 18 29/06/17 13:22

• Eslora de Reglamento FGCMF: O reglamento da FGCMF para as regatas de dor-

• Eslora de flotación (LWL): É a lonxitude medida na flotación ao calado de deseño no

• Desprazamento (∆)*: Peso da auga desprazada pola embarcación, incluíndo todo-

A DORNA OK.pdf 19 29/06/17 13:22

Subtipos por arte/tamaño

Subtipo Arte principal Cuartas de quilla Eslora (m)

Polbeira Rañas 7-8 3,90 – 4,30

Pescadora Liñas 9 - 10 4,70 – 5,10

Naseira/Palangreira Nasas/Palangres 10 - 11 5,10 – 5,40

Trasmalleira Trasmallos 12 - 14 5,70 – 6,60

Xeiteira Xeito (cerco) 14 ou mais 6,60 ou mais

Nota: A medida en metros inclúe o pinchón.

A DORNA OK.pdf 20 29/06/17 13:22

O mastro sitúase no terzo de proa da embarcación pasando por un buraco na cuberta

O tamaño (superficie) da vela trapezoidal está en proporción á eslora da embarcación,

Av (m2) = 2,36 Lq (cuartas) - 9,90

A DORNA OK.pdf 21 29/06/17 13:22

A DORNA OK.pdf 22 29/06/17 13:22