ATAT ÜIlK KÜLTÜ II, Di l. ve rxntn YÜKSEK ｋｕ
ｉｗ
TÜ RK uil. ｋ ｕ ｉ ｗ ｾ Ｑｕ YAYINLA RI : 68';
ｾ Ｑｕ
N.A. BASKAKOV
l Üil ll ll ÖIl ENl i
'lUS· S·O.,II0lll,ll
Prof. Dr. Samir KAZIMOGLU
filillfiRfi. 1997
m
•
c
5846 ｾ ｡ Ｉｬ ｨ b uurla gtire bu eserin btlrün yay m, [erdimt' Ve lktiba.• hnklan
T ÜRK DiL KURUMUna ailtir.
SORUMI.UEIJiTÜn : E.R. TF.N i-SF.V
DASK AKO V N.A.
jnceleyen a Prof. Dr. tsmaill'ARLATIR
TüRK KÜ KF.NtJ RUS SOYADLA RI
Ünlii Sovyet TürkologUflun bu k;i lab! T ûrk kekenli Rus soyadlanr un yarattlma taribine
hasrolunmusnrr. Kitap ｧ ･ｮｩｾ
tarihi ctimolojil; gtrtsten ve 300 Rus Iarnilyasmrn analizinden
ｯｬｵｾ
ｹｯｲ
Ｎ A)"oc a her bir ad secereden ahnan bilgtlerl e lakip olunmakt30thr.
ISBN : 975· 16-091......3
4602010000
M 656-92
I>il.gi- B ask l
Tol
Bizim Hüro Basrm evi - AN KA RA
(0)1 2) 435 82 07 ' 4.'3 36 36 ·43 18881
redaksiyasr.
@ Dugu cdcoiyau ｢｡ｾ
"Nauka-Him" Yaymevi 1979
@ "Y:llI CI", 1992
ｓ ｕｎｾ
Rus T ürkcl ojislnin êndc gelen bilim adamlarmdan öla n Nikolay AlcksandroBASKAKOY...Orta Asyn Türk diyste krlcn ｩｪｺ｣ ｲ ｩ ｮｾ ｫｩ yogun çalumalan ile laｭｮ
ｬｾｲＮ
Bu konuda öncc 1928 yrhnda Karakalpak Özerk Bölgcsindc çahs ruaya
｢｡ｾ
ｬ｡ ｭｬｩ
ve hu çahsrnalanmn ilk ürü nünü 1930 y rbnda ｹ｡ｙｬ
ｮ ｬ｡ＨＬ ｨｾ ｪＱ Ka m Ka /pak
!)il!! lekJillill Gmmer; ilc vcnnis ur. Sonraki yrllarda alan çahs malan m Kaza kistan,
Klrglzistan, OrYOI Ö.lClk ll ölgcsi, Oag,slan ve Kuzey Kofkasya yö reJcrindc sürdü rmüstür. Aynca Altay Dölgesinde de dikkate deger ｡ ｨ ｾ ｭ ｡ ｬ｡ｲ yaprmsur.
ｾ ｩ
Türkoloj i alanmdak i çahsmalanm yasaya n T ürk diya lektle ri üzenne yogu nlasuran Baskako v'un bu akmdaki csertcnntn bashc alan ｾ ｵ ｮ ｬ ｡ｲ ､ ｬ ｲＺ Noga )' iJiya/ekl ve
Aglzfan (/940), Kam Kaf{fflk Diyalekli ( / 951-52), Altay Di)"ald finill AglZ!an
( 1956 ), Alta y Vi yalek/ ; ( 1958), Bnskakov, bu çahsmalanm gene aym ala mn s özfüklcnnin yaz rlmasmda da surdörmus. Uygurea, Karakalpakça, Hakasça, Altayca, Nogayca. Türk mence vb. lehçclcr iu s özlüklcrinin ha zn lanmasmd a emegi geçm tsur.
Prof. Dr. Samir Kallill ogiu tarafmdan Tü rkçcyc uktanlan Tiirk Käkenli Rus
Soyndla n (R/lsskiejmlli/ii syurkskogo proisxojdeniya. "Nunka- llim " yay m ev i 1979)
aJ h escr, Baska ku v'un e n öncmli escrlerinin bas mdo ge hnc ktcdir 'Ie bi:!.! de Rusçadn
kullam lan 'Ie kökcni T ürkçc olan özet aJ larm varh gm l ｩｾＱ｣ ｲｮ･ｳ
ｩ bakr mmdan bëyu k
ö lçüJe ilgilc ndirmckt cdir. 300 Rus ene admm T ërkçe kökenli olarak gözJe n gcçinlmesî lürkoloj i çahsmela nn a büyük bir katkrdrr. Ustclik hu ｴ ｡ｮ ｭ ｭ ｬ ｾ bîlim ada mmm
Rus soy ad lan nm Türkçe këke nti ofusunu diller 'IC lehçclcr arasi ｫ ｡ ｲ ｾ ｬ ｬ ｡ ｾｬｮ
｡ ｨ bir
yöntemle ｩ ｾ ｬ ･ ｭ･ｳ
ｩ 'IC bejge lcmcsi ese rin degerini bir kat duha arunnakrad rr.
Uzun bi r emek 'IC sabrrh bir ça hsmanm sonunda hu öncml i ese ri T ürkçeye
çevirc rek haytrh bir ｩｾ gcrçck jcstircn Pror, Dr. Sa mir Källlnog lu'nu yûrekten kutluyorum. Tü rkoloj i dunyastnm böy lcsinc öncmlî bir cscrinin Tür k Dil Kurum u yayi nIan aras mdn yer almasmm da aynca bir kaza nç olJugun u bcl irtmc k istcrim.
Süpbesiz Tü rkoloj i d ünyacmn hu önemü ese nnln 'IC buna benzer bilimsel ça hsmalarm T ürk Dil Kurumu yaymlan arasm da yer almast bizleri 50n derece mutlu
c unc kted ir.
Prof, Dr.l srnail PARLATlR
ç Evi Ri ci uEN niRKAç söz
Tiirk Käkel/U Rus Soyadlan adh bu kitap , Tü rk d ünyasr için önemli ve degerfi
bir cscrdir . Orta çagtarda Allm Ordu, Kmm . Astarha n. Kazan, Sibirya ve Nogay
hanhklanm idarc eden üst düzey yöncricilerin Iarihî kimlik1crini ögr cnmck bakurunda n da son derece öncmli b ilgilcri içinc almakla beraber gerek me tin ola rak gere kse
çc viri kuraJ1an bakrmmda n da old ukça zor bir kitapur. Çc viri sirasmda ortaya çikan
zorlu klarm en ön cmli ncdcni cscrdc bes ten faz la alfabc nin kullanrl masr yanmda bütü n Türk lchçelerinde ve on yabancr dilde meti nlerin ventmts olmasrdr r. Zorlu k çrkara n ikinci önemli sebep ise meti nlerin büyük bir krsm mm Es ki Släv dilinde ventmis
olmas t ve hu dilin kompozisyo n bakrmmdan çagdu§ Rus dil inc uymamasrd rr. Bnska
bir güçlü k isc cski arsiv kaynaklarmm fazlalJgl yanmda bug ün anlas rlamayan orta
çng Sfûv vc Türk saray hayauna, savaslura ait tcrim lcrin had din den fazla kullarulnus ...
olmasindan ilcri gc1iyor. Kiril alfabcsindekl X, Ji, IQ, ll , ha rflc rinin Türkçc ｫ｡ｲｾ
ｬｨｫ ｾ｡ Ｍ :'
n nm bul uumamasr da çcv lridc ayn bir srkmnya yol aç nusur. Çünkü adr gc çcn kttap'
la bu harflor ik baslayan vc bitcn soyadi saY1SI oldu kça fazladrr.
Bütün bu zorlu klara ragmen bir yrh as km çahsrnadan sonra eser Tu rkçeye
çevrilehildi. Ancak bu çe viridc birta krm yen i çcviri kuralla nru uyg ulamaya çahsuk.
Bu du rum , T ürk vc Rus dillori arasmda aktarma srras mda ortaya çrkan farkhhklardan kaynaklan rynrdu. ls te hu nedenle kitabm T ürkçcyc çcvirisi gcrçcklestlrilirke n
apgldaki düzenicrncleri yap mak zurunda kaldik :
I . Çeviri srrasmda, üç ayn alfabcnin harflcriy le yazrlnus aym anlamh bir süzün Arap harflcriyle yazrlnus biçiminin yerine ü ç nokta (.. .) konu lmus,
Arapça alfabe oriji nali yazrlma rr usur. Örnegin, cep... karman s özund e 01dugu gibi .
2. Il, Ji,
KI harûcr inin Türkçcdc tam ka rsrhklan ulmadlgl için tcrcümc strasmda çift harfle gösrerilmisür. llYPllKOB > TSURiKOV, llMllHcKHlt >
YAM iNSKIY, IQc Yn OB >YUS UPOV...
YC suyarllannm basmda H harf ile kansunlrnasnu önleme k için X harfi dcgi§lirillllcdcn yazilmrsur: .:wtya;nsev, xudorhie v, xanikov vb.
3. Türn mctinl erdc
4. Üç yüz so yadntdan un yedis mde, tekrarlardan ve jüzumsuz tasvirlcrdcn
kaçm mak amacry la küç ük krsahmalar yaprlrr usur. Kualulerak çevrilen
makale lerin s tra numaralun s öyfedir : 11, 12, 13, 14, 18, 22, 29, 30, 33,
36,38,39,49,50,5 1. 57.
5 . Metinde gcçcn Rusça sö z vnrhklanm vc cklerj italik, söz ferin anlamlanm
isc siyah diznk ; boylece anlarn ｫ｡ｲｬ
ｾ ｬｮ ｡ｳｈｬ
önlcmeyc ｡ｬｩｾｴ
ｫ Ｎ
6.
i çiNU EKiLER
ｕ ｒｚｎｾ
kls;lll.lm asJ ｾ ｵ ｾ･ ｫ ｩ ｬ ｊ ｣ açtklarur: UmumÎ Rusya Zedegen Nesli'nin Scc crcsi. (Hu klS.,hmOl llln orjinalindc bir ｾ ｧ ･ ｲ ｨ ｵ ｶ ｮ ｩ ｫＢ kcfimcsi de
buhnuuuktadrr. Rusca-Türkcc sözluktc hu kclimcnin rorcumcsi "arma"
.
ｓ ｕｬ ＱｕＬｾ
Çc viricid cn Bilk :lç
Önsüz
.
•. .
ｬ ｣ｲ ｩ ｬ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ La kin armn gereken anlarm lam olarak ihtiva etmeola rak ｧￖｳ
digi için onu "secere" kclirn csi He C\'C/. euik >
7. Kitabm ｧ ｩｲｾ
krsmmdo bah is edi1cn hir ço k soyadmdan eserin esas krsrmnｾ krsmm da da ihtisarlan
da Ja aynca babts edilmektedi r. .su nedenle ｧｩｲ
gcrckli buld e k.
8. So y adlanmn mcc jeume si srrasmda isim, lakap, soy adlan, tarihi snhsiyetIer, cografi adla nn yazrhs mda tahriflcre yer vcr itmistir. Ö rncgin kny az
Oleg bir yerdc Olga, ｨ｡ ｾ ｫ｡ bir yerdc Olcg, Sal axm ir bir yerdc Salaxmir,
baska bir yc rJc Solo xmir, Pafno uy blr ye rde Pafuotiy , bil' baska yerd c isc
ｬ ｭ ｬ ｾｴ ｬ ｲ Ｎ Bil , kitabm astm a sadik kalmaya tcrcih euik.
Pafnuny gibi ｙＺｬＱ
Te rcumede rastladlg lllJZ hu lürlü yanhshklar orjinalden kaynaklanrnakt adIr.
Gcrçckten çok degerli olan bu kita bt T ürk di linin yayg m kuraüa rma uygu n
kitabm çc vrisind e güçlü klerde n
ola rak çevnmeyc çahsuk . Kuskusnz hu ｫ｡ ｲ ｭ ｡ ｾｬｫ
knynaklauan, g özdcn knçan hir tnknn kus urtar olabilir. Kitapraki mctin lcri n karmaｾ ｬ ｫ ｨ ｧｬＱ
､｡ ｮ do gab iJcl:ek hu gibi hrnulan mc ktuplarla vcya bizzat hana iletccck hcr keｾ ｩ ｬ､
ｩ ｊ ｣ ｮ ｾｴｩ ｫｲ ｡ｮ ｬ｡ｭ
ｊＱｬ SUIlUYOIUIJl .
se, hu nazrk hizmctlcrmc ｫ ｡ ｲ ｾ ｬｨｫ
ｾｩ ile çevrilcn hu kita p. Tu rk dü nyas ma ve on un
T urk Dil Kurumu nun ｳ ｩ ｰ｡ｲｩ
kühürunc büyük katk rda bclunacakur kanaau ndeyim. Bu ncdcnle kurumun baskam
Prof. Dr. A. B. Ercilasun'a. cscri bastan sona g özden gcç irc n Pro f. Dr. lsmail Parlanr'a vc raslnh ｪ ｾ ｬ ･ｲ ｩ ｮ ､ ･ bana ya rdrmct o lan Scrkan Pehliv:ln'a ｴ ･ ｾ ･ ｫ ｲ ｬ･ｲ ｩｲｮ ｩ bilJ iriyo rum.
Prof. Dr . Smn ir KA Z JMO GLU
(faglzade)
"1 11
.
!jij.':
.
.
.
ｬ ｇ ｾｊｲ
Scyadlannm l;lrihi- clillloloji k analiz i
I.
2.
3.
4.
5.
Kura kin
Bulgak ov
ｄ ｾｫ
ｯ ｶ Ｍｄ｡
ｾｫ
ｯ ｶ
Il.
Buturlin
Dm ilriev-M arnonov
Çeglo kov
Sa buro v
Mansuro v
Tarbee v
Tahzm
Xaru kov
Tu tolmin
Skn peev
Koznakov
Soymo nov
16.
ｕ ｾ ｡ｫｯｶ
6.
7.
8.
9.
10.
11 .
12.
13.
14.
17. Sa blukov
18. Korsakc v
19. Kartasev
20 . Turçaninov
21 . Sanburo v
22. Gogcl
23. Tyufyak in
24 . ｾＺｬｽＨ
ｯｶｳ ｫｯｹ
25.
ｍ
｣ｾ･
ｲｳ
ｫ ｩｹ
26 . Çc:rkas (s) kiy
27. .s.ercmelev
2Jl. Suvorov
29. Salt lkov
30. ｔ ｡ ｬ ｩ ｾ ･ｶ
3 1. Ve lyam inov
32. Ko ltovskoy
.
..
VII
)(111
1
35
33. Kohçc v
34. Golcnijcv-Kuruzo v
35. [zmaylov
36. Y uskov
37. Apraksin
JR. Dnvrdov, Daudov
39. Te!!:lev
40. Baxrncle v
41. Koten in
42. ｎ ｡ ｮ ｾｫｩ ｮ
43. Kommin
44. Sonin
45. Kusele v
46. Knrobanov
47. Surikov
48. Muano v
49. BUlin
50. Çemesov
51. Dedenev
52. Argama ko v
53. Kablukov
54. ｂ ｡ ｬ ｡ ｾ ｯ ｶ
55. Kulaysov
56. Em irov
57. KanJalintev
58. Yusupo v
59. Arak çeev
60. Bib iko v
6 1. Korobin
62. Çirikov
63. Poliv<i nov
64. Merli n
••
..' ., e-
...'
.,0,
;.
..
' C
105.
106.
10 7.
lOR.
109.
65. Çcmodanov
66. Kar armsc v
67 . Bakla novskiy
fiK . p.,k* l inu v
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
Çuba rov
Tatarinov
78.
T cl cgin
Yam insk îy
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
A hmo v
Arxa rov
Kirecvskiy
Kozlov
ｾ･
ｶ
Kozayakov
Savançee v
Aznnçc cv
Makscc v
Kopdov
87. Kat sarcv
88. Çerkeso v
89. Se limov
90. Uvakin
91. Samin
92- Serapov
93. Bulatov
94. ｂ ｡ ｮ ｾ ｮ ｫ ｯ ｶ
95. Romoda novskiy-LoJijcnslc iy
96 . Ak sakov
97. Sct nev
98. Musin -Puskin
99. Sama rin
100 . Xotyaimscv
101. Myuçkov
10 2. Bcklcmi scv
103. Ogurkov
104
8 0llin
111. Mosolov
112. Aleev
113. Ze nbulatov
114. Timasev
115. Beklesev
116. Bekerov
117. Oorcc kov
118. Arapov
119. Buhgin
120. Ap seito v
121. Burna se v
122. Ogun-Dogonovskiy
123. Karaçin skiy
124. Art yux o v
125. Rohmaninov
126. Xud orbiyev
127. Banus-Kamcnskiy
128. Laskarev
129. Sclexov
130. Ogarcv
131. Osorgio
132_ Ennolov
133. Buxann
134. Axmatov
135. Bakae v
136. Berdyacv
137. Çag in
138. Karam zin
139. Lnçino v
140 . Kurzako v
14 1. T ursuko v
142. Kara çar ov
143. Batase v
144. Bcxtee v
Tin kov
Koç ubey
Ma nkosev
ｲｮ
K araulo v
110. Tû rgcnev
Ｄ ｩｾ ｫｩｮ
ｾ｡
Baranov
Elçaninov
Narbc ko v
K urandecv
x
ｔ ￎｾ
145.
146.
147 .
14K.
149.
ISO.
ｮ ￎ ｮｯｶ
Alab in
A hn azov
Tixmcncv
Basma kov
Çankov
151. K U1CPOV
152. Arnautov
153. Galeganov
154 . Kunnan alee v
Uruso v
Tapukov
Tytçe v
Bek oryu kuv
X cncnc v
Tu lubcv
Kulomzin
Bazanin
Kis en ski y
Anteçeev
Suma kov
Buzo vlev
Çiçagov
Mantum v
Tekutev
Mal ayev
Kori tski y
Bar kalo v
170.
171.
172.
173.
174 .
175.
176.
177.
178.
179.
180.
18 1.
182 .
183.
184 .
ａ
ｾｩｴｫ
Ｎｳ ｩｾｭ｡
ｾｵｫ
ｬｩ ｮ
Kay saro v
Tvcrogov
Burtlukov
Kcnmazov
ｲ･ｶ
209. K askarcv
210. $uhi n
2 11. Tornar
212.
213 .
2 14.
2 15.
2 16.
2 17.
2 18.
219.
220.
22 1.
222 .
223 .
224.
ｯ ｶ
Çe bo lare v
T umansk iy
Bars uko v
ｓｩｾ
K oudakov
193.
Tolbuzi n
Çulkov
194. Kalakutskiy
195. Tancev
196. scbano v
197. Xilçevskiy
198. Bugacvskiy
199 . Te vyasev
200 . Tinury uzc v
20 1. ａ ｲ ｳｬ ｬ ｊ｡ ｾ ｣ ｶ
202. Konakuv
20 l Abc scv
204 . Surmin
205. Se lexo v
206. Muratov
207 . Kurdyum ov
208. Simanovskiy
155. KOllubi15kiy
156.
157.
158.
159.
160.
(61.
162.
163.
164 .
165.
166.
167 .
168 .
169 .
185.
186.
187.
H18.
I HIJ.
190.
19!.
19 2.
ｯｶ
Tuxaçe vsk iy
Stcrlcgov
Koj cvuikov
Kobyakov
ievlev
Brko v
xr
Çcv kin
Borko vskiy
Aipo v
Mamaev
Bakurinskiy
Çaadayev
Çck marc v
Çufarcvskiy
Avdulov
Tarakanov
Xoduc vskiy
Alahkin
B uçmanov
ÖNSÖZ'
Türk Kökenli Rus Soyodlan isimli bu kitap , Krzrlord u Hanhgr'ndan öncc hayat sürmûs vc TUrk dil ini konusm us ola n dcvlcr \IC topl uluklar ilc, Krz rlordu Hanhgl'mll dagllmasmdan sonra orta ya çrknus ohm Kazan , Astarhan, Kmrn, Sibir hanhktarih içcr'isindc, dogu kökc nli
Jan döneminden Rus hak imiycünc kada r ｹ｡ｾｮｬ
Rus isimlerinin ortaya çrk ma sr mescicsine hasrolunmustur.
Arasnrma, ｧ ｩｲｾ
bölüm ü ik üc yûz makaleden meydana gelm ektedir. Makalelorde . SOl kon usu setnut isim lcrin gcnc ltarihî ctim olcjik izalu yaprl rmsnr.
Bastangrç krsnunda, TUrk dilli S.S.C.B. halklan ile Rusla r arasmda yasarurus
ohm uzun surc li iliskilerin ya m stra, elc alman soyadlanmn esasuun dayandm kh ib
Tü rkçe fûkaplnrm tasnif vc analizi yaprlnusur.
Omegin. her bir soyadmm tarihi, kay nak lara dayarularak. gcçmiste bir zamanlar ya§adlgl gcrçck olan tarihî sainslar göz önü nde bulund urula rak arasunhr vc
o soyadm m, Ksztlordu Han hg J d öncrninc rastlayan ilk örnek biçimi g östcrilir. Bi lincn digcr soyadlan iJe o lan münascbct i vc nesfin Rus tarihi rarafi ndan ispat lanan Jevamcrlan takdi m cdilir.
Bu esc rdc, Rus tarihinin soyadlarmdan bahsc dcn çe§itli kitaplar. csas sayrlabilccck knynak lnr vo yarduucr rolü oyna yan bir tukun makalelorden de s öz edibnistir.
Son böllimde ilk olarak Rus soyadlanrun sirneuk tasni f vcrilir. Kazan, Aster- :
ha n, Kmm, Sibir hanhklan dä ncmlcri ilc ilgiJi olan rus soyadlartrun iliskileri arasu-
nhr.
Ayn ay n birer soyadr uzenne yazrlnus olan makalelorde bir kaide olarak, KIzrlord u dönem indcn Rus ha kim iycline kadar geçe n sürc içindc hcrhan gi bir nesfin
csasnu koymus sahsiyctlerin ncsil sece relori tarih i kaynakla rla tasdik edili r. Aym zamand a, hilin on soyadlannm digcrferi ile olan iliskileri incelenir. Söz konu su suyadrDm gerçek kaYllagJ takdim cdilir. Eger soyadr 'Iürkçc bir s öz varhgmdan dogm u§ ise,
o s öz Arap, Pars vc Mogollitcratürlcr i ilc karsrlasunlarak öz kaynagi tespit ed ilir.
Bu kitapta. Tü rkoloj i arasuunala n için kab ul olumaus ulus lararasr Lûtin
transkripsiyon har flcri kulla r uhrusur,
Bu "Ö"-'öl- ün su" ullda yawnmn ad, bu!umnalllakla birtikt" Prof. Dr. N.A. Baskakov laraflO d"" ya1.lld,g , bilinmcklcd;r. Çcviride orijinat mei"" lIIiidahale edilmemi'itir.
a
ｇｩｒｾ
I
ｵ d iller arastudaki karsrhkh ｪ｛ｩ ｾﾭ
Sovyet [ttifakrm nlu sturan halklarm ｫｯｮｵｾｬｧ
kilcri arasurma gir isimlc ri içcrisinde en dikkat çekici ve aktif yer tutam, Rusya'n m
Yakm Dogu ik, özellikle de T ürk dünyasr ilc ｹ｡ｾｭ
ｬﾧ oldugu kültürcl iliskilcr üze ri-
ne yaprlan çahsmalar olmustur.
Türk ve Stäv ha lklan arasmd aki dil iliskilcri tarih boy unca 0 kadar SJk ve devam h olmustur ki, bu ah§ vcris ve ctkilcsirnin izlcri daim sonralan söz konusu dilleri n söz varhklan, birlc§ik kelim ele ri, kisme n de ulsa fonct ik ve gramerinde derin izIer brraktmsnr.
Bu gün dil bilinuudc. Turk dillcrfnln lcksikasmda, gramcr vc fonc tikusmda
"Rusizm" konusunun analizinc yc r vcrmis pck çok arasurmaya rasthyor olmanuza
ragmen. Rus vc digcr Sláv halklunrun mil1i kühürterinin birbirleri nc yaklasma olayrm aulama k ba krmmdan çok gcre kJiJir.
Türk dillerinin özelliklerinin Rus diline geçmc hadiscsinin hay ret ed ilece k de ｩ ｹ･
kadar gramcr, fonet ika ve frazaloj i bakumnreeede çcsitli olmasma ragmen. ｾｩｭ､
dan yeterinee arnsuntmamrsur.
Rus dilin lin birçok lehçesinin fonet ik ve gramatik kurulusu na, Türk dil1erinin
furietik ve gramatik kurulusunun gözle görülür etk ilcrinc dair bu güne kader h içbir
atasnrmanm or raya konrnadrgrm söyJeyebil iriz. Rus dililnin s öz yarnncrhgma Türk .
dilini n e tkilcri (mcsclá, "kalka usulü" ile almmis "gel g idek, gel ot urak" gibi Tûrkçc
ｩｾｴ ｲＮ
kelimele r) arasunbp ｧ ｲ･ｮ ｪ ｬｲｮ･ｭ
Yeterince dokunulmarr us sahalardan bir isi de kuskusuz antropoloji alarudir .
Bu alanda yaprlacak arasurmalar ne dcnli çok o lursa , d il bilimci ve tarihç ilcrin ilgisini 0 derece çekcccktir.
Rus antropolojisi ve onun T ürk unsurlann m ögrenüm esi, Um u mÎ Rus A ntr opoloj i s özl ügün ün haartamnasi bakumndan da önem tasimaktadrr.
Neyse ki, Rus c limoloji sözliigünün hazrrlanmnsr mosclesi, birknç akudcmik
akadcmi ､ｬｾ
yayuun sayfalan nda müzakcre cdilruistir. Ama eksiksiz bir sözlügün hazulannbilmesi için yogun bir çahsma sürccindc n baska, Rus soyadlannm öze l
YC
,
NA. II ASK A!W V
234
ｾ ･ ｮ ｬ ｡ｨ
ｭ
｢｣
ｾ ｃ ｾｬ
ｾ｣
ｬ ｣ｮ
ｾ｣ｴ
ｮ｣ｶ
$<,.
ｬ
Sulol
$ ulga
Sulgin
Sulgonliy
$ umakov
$igildecv
$ utiha
$ilo
ｓ ｵｾｰ｡ｮ
Sinren
Si!imhet
$ imanovskiy
.}adra
Scpto
$imanski y
$il)ll,;
$ irya yev
,silOY
$ihmat
Sihmntov
Seuna
ﾷ Ｕｩ ｾ ｫ｡
Ｄｩ
ｾ ｫ ｩｮ
Ｚ［ｩ
ｾ ｫ ｯ ｶ
Ｄ ｩ ｾ ｬｉ｡ｮ
ｓｩｾ
ｭ
ｓｩｾ
ｭ｡ｲ｣ｶ
Ｄｩｾ
ｲ｡ｮ
｡ ｲ
ｓｪｾｯｶ
Solok-bey
Subin
$ubur
$ ukal
$uklin
SuUya
I
,I
-5epya
Sc rbatoy
$c rbaçe k
-Sipknv
J
Suka
lidig cy
Em irov
Yumatov
Yurlo
Yusupov
Y uskov
Yakovlev
Yamgurçcy
Yamgurçi
Yaminskiy
Yundougad
Yapança
Yap..,n vin
Ynmy
:AA 00114 0
91·06 · Y. 0151684
I
TURK KÖKENLI RUS SOYAl>LA RI
N,A. llAS KA KOV
2
grupla nntn tes pit cd ilccegi akadcmik monograryal ar gcrckme ktedtr. T urk kökcnli
Hus snyallb rllllll ar'l)l ml maSI ｩ ｾｩ ncnccs i dik cdilcc c k bulgulnr, gclc ccllc )'a7l1I1las.
mulucmcl 01:111 ëmuml Rus snyaJlan $ii/.1 ügü gihi hir cserio o IU::illiIUlm;lslllda kaynak rolü üsucnc bilcccktir.
Enmo lcji saha smda yarl11ml::i arasutmular genet ola rak ihtimaller uzcnn e ku ruhuu stur I 'C um um iyct le subjekrif karckt cr 1:l ::il lllak t aJ IT. Rus dilinde T urkizm mcsc lelc ri ilc ilg ilcncn Slavls rlcnn YC Tiirko log l:um vazifclcrin dcn hah scdc rkcn , N.K.
ｮｬＱ ｈ ｾ ve hcrkes laDmlt ric v yazrr usur ki, "Tü rk sözlerini n larihinc dair kcs in. ｩ ｳｲ｡ｬ
rafmdan kab ul ｣ｊ ｩｬｭ ｩ ｾ kaynak bulmak ZOf hir ｩｾｴ ｩｲＮ Bu sahaya u;1 ilmî kayna klar hipe reatere ve ilnirnallcrc daya nmaktadlr. Nctic ede , su veya bu mesele nin halli. soyut
ve kcs in olmayan muha kcme lere dayamr . Burada llim, kcnd i kendure guzcl san ata
dönüsü r. Hu durum, hekimin hastaya koydu iju bir çes it tq hise be nze lnek ted ir, fuka t
he kimin d urumu etimo logunkinden da im iyidir di yeh iliril . Çënk i hasta, ke ndi bastaｮ hekimc hahsedc r, ona ya rolllicl o lur, bóylece de
Ilg llltn sC)'rinde n vc ｧ｣ｭｩｾｬｯ･
mûaliccnin he m suhjd.li hem de ob jekt! ulur ...
N
(]
I. s.é)
Nirekuu, aym yazar ｾ ｕ ｉｬｕ ua kayoedi yor ki, Rus d ilinde Türki l.m konusunu
somot kaynakla ra dayanara k ögren mek için yetcrince obje kt meVCOllOL Örn ek o larak , somut tarihi ｾ｣ｲ｡ｩ
ｬ ｩ kapsayan i l:or I' lliku lI a kkm d a Inslan, Ev kura n adh
c scrleri göstennek tcd ir.
Rus tarihi Îsim1crln i üg rcnmek, hell i elimoloji k kaynald ar bak unl ndan önce lik Ｈｬ ｬ ｵ ｾ ｴ ｵ ｲｭ ｡ ｫ ｴ ｡ ｯ ｬｲＮ Çünkü bu isim lerin tcmc!ini atanlar be Ui be Ige ve c vra klarla ispatla nmak tao ,r!nr. Birçok dllrumda nesil sel'c resi ilc ilgili kaynaklar 0 sÖTleri n ma naSllll açlllakta. bu söl.lcr de ｢｡ｾ ｫ ｡
bir SOIll Ut ismi ll eSnSllJl ｴ ｣ ｾ ｩｫ ｬ ctlllckledir. Blinla r
isc, isimlerin birl,ok funclik nÜShaSllJ l oJtaya çlkarmakta ve Türk muhitinde ､ｯｧｭｵｾ
ohm b ir ism in temclini alan nesi llc ｩｬ ｾｫ ｩ ｬ ･ ｲ ｩｮ ｩ aç lklalllaktadlr. Böylcec bu gibi SOTll ut
isimlerin temelinde yalan NTürkil m N kavramllli kökten ögre nme mese les i ｶ ｡ ｬ ｡ ｮ ､｡ｾﾭ
11k huk uk u ka unmakt adl r. Evraklara ve ｡ ｲｾ ｩ ｶ belgcle rine d ayamlarak yapll an ｡ ｲ ｡ｾ ﾭ
tm nalar, lemcl i olmayan Ru s isimlerinin ögrenilmcsinde yardlIllCl o labi lir.
Bil ｡ ｲ ｡ ｾ ｴ ｬｲｭ ｡ｬ ｡ ｲｵｭ
ｬＳＬ telllelilllie etimolojik kaynak lar o lan
Rus isim leri nde n ｢｡ｾｬＨｨ
ｫ ki, hepsinin bir er SOlllut temeli vard ir.
0
Türk kökenli
11
Rus isim leri ni içine ala n me vc ut sö zlük vc ｡ｲ
Dogu, ü lellik1c de Tü rk elimolojisine )"elcrinee dik kat
I,
ｾ ｬｉ ｲ ｭ｡ｬ
･ ｫ ｩｬｭ･
ｬｩｾ
｡ｲ､
｡ bu soy adlann m
ｬｩｲＮ
Bak. 55b, 55v, 55g, 62, 63. 78. 83, 91. 93, 94, ｉｏＨＩ ｾ
Ｎ Ｑ ＰＶ ｾ Ｎ Snn Ylt lnrda, Rus ｾｩｭ
ｬ･ ､ ｮ ｩ ｮ ｭ ･ ｾ､ ｡ｭｬ Ｎ ｬ ｫ Ｎ
nl"Sl ve biçÎn,tenmc$ine ､ｾ ｪｲ çok Ｇｾｙ ｬ､ｾ ｮｾＷ Ｎｾｲｩ vc ijzet ｾｲＢＧＱＡｴｬｮ
gerçcktqllrlllnlillr. Ru. mmlcrm m
ｫｭｵｬｾｮ
ｾ vc wsnifine ｮｾｬｨ
ｫ ｶ ･ｲｭｩｾ
hu rsc rlcrin <abiplcrindcn balilan ｾ ｵ ｮ ｬＺ ｬｦＨ ｨ ｲ Ｚ A.V . Supemnskn'
yn (86. 87), VA Nik<mov (65. 67), I.V. Be'lujevn L:l<h i20). AD. ｕｾ ｢･ ｧ ｮ ｵ ｮ
0 25).
Ru cscrlerde VÇ bir lakml ｢＼ｬｾ ｢Ｎ ｮｨｾ ｬ ｮ｡ｴｲ
､ｮ söz koousu meselcyc da" Ｘ･ｭｾ
blbliyogmfyn ｶ･ ｲｩ ｬｮｾ
Ｇ
li r _
J
'rurk köken li Rus soyadlar mm hadd inden faz la otm asm a ba kma yar ak ｾｵ
pm hlcmc hu g ünc kader aynhms öze l hir nrasunna bulu nmnmaktadrr. n u mesere terde n ilk dc fa bahsed cn E.P. Kamoviç ｫ ｡ｹ ､
･ｴ ｬ ｩｾｬ
ｲ ki, Rus t:trih i isimlcri içindc Türk
tabakast ëzel bir yer tuuna kradu. Bir ycrdc ｾ ｹｬ･
yazmaktadrr: 'Tater soy lu Ru s
knyaz lan bilde 0 dc nli Iazladir ki, simdile rdc herkes so ka kta rasllaJ lgl her T alara
knyaz diy or," 150 ]2
Karnov iç' in eumolojik mül ilh,17<J larl, özelfiklc de Tür k vc ya lMIKI soyadln n
lmkkm da ki düsünc elcn yanhsur. Engehcev, A ke u ri n, ｈｵ ｬｵ ｾ ｣ Ｇ Ｂ Utcsev, Kuda sev
gibi scy adlan r un "M ordo v fa milya lan" sckli nde takd im edilrncsi de yanhsur. Fakat
yin e ayru älirnln , soyndlannm k ökeninc dnir Jogru intimaller üzcriuc durd ugu ua
rastlamak da mürnkündür.
Tü rk k öke nli Rus soyadlan ilc ilgili en Jegcrli bilgiyi A.rvl. Scliscv vcrme ktedlr (78 , s . 137-141 ). Mese là onun lákaplar uzenn e yapllgl dogru hir tcrc ümes i di kkal
çckm ektedir, Bu lgak [rahats tz, akh m ｫ ｡ｬｮｭ
ｾ insan], Su nrga (kötü adam ) ve buna
benze nen ... Scliscv'in, T ürk dunyasmdan geçip Rus lar tnrnfmdc n ku llam lan AI;u',
A xmat, Balaban, KUIl, Kasim, Kapc a k, M alllay,l\Iansur, M urat, Sauda k, Kililbay, Romoza n, ｾ ･ ｮＧ ｭ ｣ｬ Ｌ Ur us ve buna ocn zer ad larla ilgili oJtaya koydugu fikir1cri
de ilginçtir.
Tü rk kök enli Rus soyad lan nm varlIg lIla dair yelerincc kaynak bulunm asllla
ragme n, bu güne kadar Rus àlim leri tara fllldall bu lllesele ülerine ｧ･ ｮ ｩｾ filoloji k iuhal ve an ariz ｹ｡ｰｬｭ
ｾｴｬｲＮ
Halb uki bu konuya hil;tllet edebi1cce k ço k miklarda ka)"n" gm bullilldligu hakk mda kesin bilgi veri lrnck tedir.
Türk kökenli Rus soya dla rlllln varltgma da ir kaynaklar içcrisi nde zeng inligi
ve hütün Rus ala sÖl 1crini kav rayabilmek hak llllmdan diger 1crinde n farkh olan N .l .
Tu pikov'un (94 ) E., ki R us Özel Ad la n SÖ1JÜ[:Ü ad ll kitahmdan ｢｡ ｾｫ｡ Ｌ V .K. Ci eagav'u n (104) ve A .V. Supe ranskay a'nin (85) monografi vc bibliyogra fyalarmdan, el
yazmalarmdan, hukuki ad lard:tn, di nÎ ka ynaklardan . mukavelclerd en , feodal lop rak
sahipligi aktlarmdan da fayda lan mak mümkü ndür.
Adlan geçe n ｡ｲｾ
ｬ ｭ ｮ｡ ｬ｡ｲ
ilhe ola rak bi bliyo gra fyalarda ve ad göstericilerinde Rus soyadla n na ye r veren A .V. EkT.cmplyarski'nin ( 108) kitabmm ve a \lm t 3 ｡ｬ ｲｬ ｭ ｮＬ ･ｾ ｩ ｴｬｩ bukuki aktlan n. Rus ｡ ｾｬ ｲｯｰﾭ
ma nda birç ok san de vir hi limsel ｡ ｨｾｭ
nomikasmdan bah sede n oleki kaynaklarm da isimlc rini anrnakta fayua varUIL T üm
ho ese rlcrue binde n fazla Rus ism i yer allllaklathr. Onlan n çog unlugu llu ise Tü rk kökenli isirnler ｯｬｵｾ
ｬ ｵｲｭ｡ｫｴ
｡､ｬｲＮ
2.
Aynl 1.aIll<llUIa Klya. laym : (15, 16. 8J) ve ｢ｮｾ
ｫｮ
｡ｬｾｉ
ｬ［ ｬｲｉ
Ｎ
0,
'"
4
N,A. BASKAKOV
Kaydermck gcrekiyo r ki. enmolojik urasurm alnr için en önemü kay nak sadccc kcnd i isimlc rimiz ucgi ldir. Aym ｾ｣ｫ ｩｬ､ ｣ Ｌ onlann orta yn ç rkmasrm, ncsi l ｢｡ ｾ Ｑ vc
nesi l scce resl ilc ilg ilene n ötcki ese rlerin V3Tlrgl da ço k müh irndir . Bu manada. Kadi feli Kilap3. ncs il scccrcsinin Sinod siyahis i (VrclIlcnnik)4, Rusya Zcdcgcn Ne sli'n in
ｾ･｣ｲｳｩｮ
ｉｕｒｚｎｾｊ
krsa kaynaklarmdan ve ｢｡ｾｫ
kaynaklardan faydalanmak ge reki r (34. 38 , 113, 119, 123). Bu kaynaklar m eürnolcjik arasnrmalara oe derecc yararh otdugunun ölç üsü. nes il bas mm bir kaide ol arak hang i y öreden geld igi ve ha ngi
soydan or raya çrkug mm g ösrcrifmesiy lc ilin lilidir. Aym zarnanda. bir ncsild c n gelen
soyadlanmn farkh okunmasr ve onlann kaynaga yakJnhgl. lam Io ne nk çekillcr! gëze çarpiyor.
Hu gibi arasnrrnalann smmm tay in edcbilmek için, temel i olu sn r ren Um u mi
Rusya ｚＨＧ､
ｬＧ ｾ ｬＧｮ
Neslinj n ｾ｣ｬＧｲ
･ｳ ｩ (URZN .}, I-XX) ad h ese rde kaydoluna n soy ad lannm VI' nesillc rin tatkik i yete rlidir . Gere kli hûllerdc, arajtrrmalar su rcstnce her bir
TUrk kökc nli soyadmm nesil scce resi bakkmda cld c cd ilen bilgilcr, diger ncsil sccerele nne da ir bilgilcrle ｫ｡ ＧＱ ｬ｡ｾｉ
ｮ ｬ｡
ｫ ｬｩ ｲＮ
-5imdi, tarihi ctimolojik arasnrmalara yönclik HÎm Tür k k ökenli Rus soy ed lan , ad l gcçe n kayn akla rdaki meydan a çlk ma larihle ri ve onlara da ir cfsanclcrin köke ni. "U mumÎ Nes il -5cçe res i'''ndck i m a ile ögrcni lecek tir.
Ge nel ｨ ｡ｾ ｨｫ ｴ｡ loplana n ve say ｾ･｣ ｣ ｲ ｣ｳｩ ｬ･ da ir bilgi ler lam11k, ｧ｣ ｮｩ ｾ ｬ ｩ ｫ VI' klYmellilik ba klm mdan, R usY3 i mp a n llorlu gu' n u n l\1oskova CI'IIlÎ}'l't i'ni n R us)'3' m n T arihinl' \ '1' Es kililiginl' Uair VrI'mc n iki (M .- 185 1) kitablnm o nuncu ci lｬｭ ｡ｮ
ｭｬｾ
soy addiode top lanan mal cryallerlc muka yese edildiginde, sanuncuda ｹ｡ｺ
lan nm nesil ｾ ｣ ･ｲｳ
ｩ ｮ､｣
dah a degerli old ugu gö rülür.
Hu kitabm ön sö7.ünde VI' an a ilàvelen verHen her bir say ad lnm kcnd ine özg ü
sa y ｾ･ ｣ ｲ｣ ｳｩ iizcl bir liste ｾ ･ｫｬ ｩ ｮ ｣ｬ ･ takclirn cd ilmekledir (Vre mennik, s.2) , Hu ö l,c1
lisleierin birincisi ça r Vasi liy Ivano"iç .}uyski'nin. ikinci si ça r Fetlor tvanov iç'in.
üçüncüs ü isc çar IV. tva n Vasilye viç'in (G rozniy) hakimiyct Ylllarlllda tertip olunｭｵ
ｾｴｵｲ
VI' hcpsi Uç adeuir. Muhtcme1en Iistc!cri n hcr üçü de XVII. yUzYlhn ilk Yllla n dö nc mine aiu ir. Hu da kaynaklar m bilimsel deger ini VI' öncmini yUzde yOz arllr·
makladlr. Çü nkü hu lislclerde csk i Rus soy lularmm, kynazlan ntn ve boyadannt n ncsil temclleri olclugu gib i kayda ｡ ｨ ｮ ｭ ｬｾ ｬ ｬ ｲ (Vre mc nnik s.3). Ay m yerde huluna n bir
･ ｳｩＬ
her bir neslin kökcnini dogr u biç imde tayin cde biibar eyc göre: "Bu nesil ｾ･ｲ
ｬ ｩ ｲ Ｎ ｾ Bu da her bir làkap ve soy adm m tcmclini ｡ｲ ｾｬ
ｭ ｮ｡ｹ
yard rm ed iyor. Hundan
ｾｫ
｡ Ｎ adl geçcn "DinÎ ｌｩ ｳｴ ･ Ｇ､ ･ ｾＬ cski Rus soy adlaflmn T atar Knyazlan ile alakah
olcluguna da ir degcrli hi lg ilcr va«!Ir. Mesel 5. ｾ ｃ･ ｮ ｧ ｩ ｺｨ ｡ ｮ sülàlcsinin ve birçok TalM
3.
4.
Ull1ullli
l\lInda ＱＰＧｊ
ｒ ｵ Ｎ ｹｾ
Ｇ ｬＱｭ
Knyazlafl'n ,n, Zetlcgenleri'nin ve Göçme n1eri'nin Nesi l SeC<'resi kiltlbl. XVII. ""111.0ｾ cse,re, (43) .
aÜ)'uk RUI [)e"lel i'nin Nesil Sece'c si ｾｩ
Il lcri ｬ ｩ Ｓ
｡ｮ
ｬｴ ｾ Ｂ ｮｬ ｮ Modova
Ｎ ｡｢
ｬ Ｎ Ncsil!>at' kilabl. Ｈ ｏ ｬ ｾ Ｑｾｉ｣
",,'vÎ bak. 281
Ｌｩ
Kollegiyasl''l,1n ""i'''i "c ｄ ｉ ｾ
TORK KÖKENL! RUS SO)" ADlARI
s
çar lannm ve Knyazlar m'm S moel Listes i'nde yc r vcnlmis nesi l seceren ( Vremen mk
s.a)".
Her bir amroponimin bilimsel k ökenini bclirl eme k içiu Ｈｾ ｵ dur umda soy adla .
n g ëz önündc lut ulur) gerekli bir Iaknn sartlar dikka le ahnmahdrr On/ardan binnel .
s.i".i mkän dahi linde soyadlarmm sül51cile ｩｬ ｾ ｫ ｩｬ ･ｲ ｩ ｮｩ izlemek ve c a larm cski sah iplc .
rm m mahlasrm (Iakap/ an nr) bulm ak. ay m zam anda digcr akraba isimlerle cla n tar ihi
iliskilcnni samamakur.
.
lkt nci si, armal ar m üze rindeki akisle ri, resimleri "herald ika kam mlan" yanhVI' sahibinin Dogu n ürk) kökcn li oldugu nu kesinlc snrmek.
mi ile ayd mla tma k
Ûçünc ü yol, ｾｵ vcya bu soya dmm, ｭ｡ｨｬＮｾ
sagh kh tran skri psiy onun u bul ma k iç in sû fälenin ku lland rg l tüm Ionen k varyan tlan bir araya toplama k ve ilk asamad a en eski funet ik ､･ ｧ ｩｾｬ ｣ ｲ ｩ g öz ënü nde bulund urmak su retiylc arastmn aknr,
.
Dördün cû yel isc , s özu u ortaya ｲ ｫ ｬｾ hakkmd a hi lgi verme k. ･ｾｩｬ
ｩ Türk d ilI: n ndc ycr a lan ｳ ￖ Ｗ ｾ  ｫ ｬ ･ ｲ ｬ ･ adl gcçcn sözü karstlasnrmak, alrnan neticcye ｾｧ ｣
lakabm, soy admm etlllloloji sine kcsinlik kazandlmlak.
ｵｾ o l.ln ｫ ｩ ｾ ｩ ｮ ｩｮ ｧ ･ｭｩｾ
göstcrilir. bi r ｫｾｩ ､ ･
Sülä ledc soyad llllll eSaS1l11 ｫｯｹｭ
olarak da ilk ataslIlm Dog u'dan m r yo ksa Ball'clan n H a rdugu he lirtilir. Bali kö ken li
soy ad lannm ｹ｡ｬｊ
ｾｬｉＱ ､ ｡ sünüiligc slkça ra Sllarnak lI1 üm kUndUr, ÇUnkî oJllan n b ir
klsmlm n T ü.rk kö kenli ola bilirl igi dalia sanralarl ｩ ｳ ｰ ｡ ｬＡ ｡ ｮ ｭｬ ｾ ｬ ｬ ｲ Ｎ Fakal Oogu kök enli
soy ad lar vc ön adlar, ｮ･ｳｩｲ｢｡ｾ
Ｑ \ '1' sUlàlc tarafmdan tasdi klenmektedi r.
ｓｾｬＵｉ･
_kitab mdan a ldlg lmlz bilgiye dayanara k, çogu defa hir takr m soyad lartnm t.ek ｨ ｬ ｾ ｳ｡ ｧ､ ｡ ｾ ortay a çlk lrgl likrin i sav unma k mürnk ÜndUr. Bunu dogum armaSl
ilzenndckJ hcr aldl ka almnCl1...ri de d(lgrulam aklndrr. Hu, TUrk sUliilc leri aras mda ak.
mba olan nesi lleri birbirine bag lamak için kulla nrla n bir ｩ ｾ ｡ ｲ ｣ ｬｴ ｩ ｲＮ Halta T ürk ha lklan
｡ｲＮｾ
ｭ､｡
ｫｩ akraba hk ｩｬｾｫ
｣ ｲｩ ｮ ｩ savuniin bu s istem Ekim De vrim i'ne kadar ｹ｡ｾｬｭ
ｾ ﾭ
llr.
TUrk kök en li Rus ai lelcrinin çogu nun ilk alaSI KllI lo rdu'dan ｬ ｫｭｲｾ
ｬｉ ｲ (X IV.ｬ
ｫ
ｾ
ｬ
ｭ
TUrk
kökenli
Rus
soy
acllarrna
rasllaXV. as rrlar). Bu ndan da im ö nce orla)'ii
lem
eller
ini
ｾ
｣
ｨ
ｰ

ｺ
ｩ
ｳ
Polo
vc!>,
Pcçenek,
Uz,
Tork
top lu_
mak da müm kündilr. Ol1larsn
luk lar mclan almakl;ldrr.
11I
. . .T ürk dUnyaslIlda mc vcut lüm soyadlan gene l o/arak dört gruba ayn hyorlar :
UlrmCI gr u ba OgUl VI' Poloves nc!>il birliklerin i tem siJ eden say adlan da hilJ ir ve
hu nlan n esas ml da TOrk sözlcri ｬ ｣ ｾ ｫｩ ｬ etmc klcdir. Ay m ｾ･ ｫ ｩ ｬ ｣ｬ ･ bu gruba, kö kcnl erini
o lan K37.an, KlfIllI. A slarhan, S ibir, BüKlzJlordu'diin VI' nispe len soma lan ､ ｴｬｾｭｵ
-
6
N A BAS KA KOV
yük Nogay hanh klarm dan alnus 0 1;10 soy adlnn da da hilJ ir. Bu grubu dah il o lan soy
ndlartum tnma nu TUrk këkc nfidirle r.
i kill ci gril ha , sunt bir biçimdc lJ ugu A vrupa sülûlclc rmc hag lana ll T Urk k ökenf soy adJan dah ild ir. Bu tip soyad larmm ilk mafannm Dog u A vrupa koke nf olmast ihtimali vardrr (Yunanistan, ltelya.fsviçrc, Almanya. Ingiltere. Fra nse). Halbu kj hu neslin nümayendcl cri T ürk soyad r tasunaktadrr . Bu gibi isimlcr ya Ruslar tar afmdan verilmis TUrk me hlas tandr r. ya da soy un TUrk kékc nli olmast ile ilgilidir.
Buna 'l'u tcev VI' Cicerin gibi ciddi örncklcri göstcrebiliriz . Yani hu gibi soy
adlannm kökü. uniarm Ccnova ve Italya kûkenli olmasrm gösrcnr . Halbuki her iki
öme k ｾ ｲ ｨ ｣ｳ ｩｺ Tûrk kökenlidir,
Tllt u v örnegi. Km rn-Turk ya da Ccnova k ökc nlidir. Bir Tür k sö z ü olan (genetik bak rmdan Pars söz û) lu t ... ｊ･ ｾｩ ｬ mcta l [Budagov- I. s.3861 latun 111 2. 11, s.
407 ), Tue Tmli T ürkçe bronz, tune [Rodloff-Hl. s.1498) senct affiksi -éll, .e; T ürk-
<Tc fl/ L'ClI./udzéi , brom: üzcnnc islcyc n veya bronz tienroti ilc mesgul olan dcmcktir
[Radlo ff-Hl, s. 14981, Tutccv-tutéc soy udrnm temeli sayrlan /Iltee, lIispelen sonraki
･ ｵｩｲ
Ｎ T utee l' $oy admm Rusça ｳｹ
ｬ ･ ｮ ｩ ｾ ｩ ｬ ｩ ｬ son hcçcsidönemlerde görülc n ｢｣ ｮｺ･ｾｭ
ne dikkat edelim: Ｂｬｉ ｾ Ｚ ｴ ｊ Ｍｴ ｬｦ ￨ ｹ Ｍ ･Ｇｬ Ｎ
Nihayel. T utcc vler suJálcsin in ilk ｡ ｬ｡Ｎｾ ｉＮ sonralan Türk mahlasl kahul ｣ ｴ ｭｩｾ
olan hal ya n köke nli Ccnova h olabilir. Türk kökenli Ccnovah da olab ilir. Kln m'da
ｹ｡ ｾ ｭ ｮ ｬ ｾ ve bronz urünleTi tü.:arelÎ vc üretimiyle ｭ ･ ｾ ｧ ｵｬ
ｯｨｬｵｾ
gcrçek bir T urk de
ulabilir.
Tu leel' suy adl hakkmda daha inanU lrlÇ1 ihlimaJ tl/léy sözü ile b.1glantlhdJr.
( 112, 1, s.399 ). Manasi isc yahanel aJam. ｢｡ｾ ｫ｡ sulä lc demeklir. S u da dogrud an
dog ruya T ürk ailelerinin kökcnine l'e ortaya ｬ ｫ ｬｾ ｲｮ ｡ baghdlr.
-Si mdi de Cîccrin is minc geri dö nclim. RadJoff a göre IR::nJloff-lII. s. 1987J
sözünucn IIlc ydana ｧ ｣ｬ ｬＱ ｩｾ ｴｩｲ vc IIwrl<lSI hUYllmak, dagihlluk, sc r pmck riillcrine
｣ ｾ ge lrnektedir. Eger èd: kelimcsine er artïksini iliive edersek. geleeek zaman kipinde harekclin adiligini ｢ ｩ ｬ､ ｩ ｮｩ ｾ uluruz. Ortaya çlkan c:ecer sözü, aym zamanda
ｾ｣･
｣ ｲ｣ ｾ sözü ile de baglt olabilir Ki , 0 lakJ irde güzel ｫ ｯｮｵ
ｾｬｉ
｡ ｽ｡
çaba göstem lek,
gurur d U)'flHtk, kendini larif elm ek manalan na gclir
st'çme söllu Je ｫｏ ｦｬｵ ｾｬ ｦｬ｡ｫＬ
IRadlo rr-lII, s,19891. Buna gOre (h 'u lä kabmdan onaya ｬ ｫ ｭ ｬｾ olan Cecerin suy adl
"guze l" manasmdadlr. Düyük ihtirnaJlc Cicerin-Cieerov, T urkçc mi ohm tic-èue (cilemck) siizlerindcn ve harekct in adiligini göslercn gdece k zaman eki ·er'de n ｯｬｵｾ
ﾭ
ｲｮｵ
ｾ ｴｵ ｲＮ Ci(,,.r, hayaU:t bir defa ugursu;du kla ｫ ｡ｲ
ｾ ｬ ｬ ｡ ｾ ｭ ｬ insana denir. Iiu háldeki
nlämeline g6re Ciar-Cicem . Cicerin ... eya eicel'OI' oluyor. Rus sözü d eer-cicero
ｾＧ ･ ｣
TO RK KÖKENLI RUS SOYADU. RI
7
Tula, ＿ＬＢ ｉｴｾ ｶ Ｌ Tam bov, Ryazan eyalerlc rindc kullamhr ve keskin stJguk. ｹ｡ｧ
ｬｾｨ
veya
karl l ruzgar manasmr rasrr. Ayru zamanda, aUI geçen fiillcrlc kokcnce iliskilidir.
Bu tip soy adlan arasmn Kutuzov ismini de dahil cdcbüinz. Tlirkçc këk cnli
ｉｬ ｾ manalanndad rr. (Budago v H 3.
• •
glf /llz-gu /ur vcya gw u::"gud/lz, ｊｬ ､ ｬ ｲ ｭ ｬ ｾ Ｌ ｫｬｕ
71)
ｲ･ｳｩｮ
dair kaynak larda
Nueklm, Golemje vlcr-Kutuzc vlar sut êlesinin soy ｾ･
g österiliyor ki, Kutuzc v soy adm r tasrya nlar, Rusya'ya gelen Gavril ad h gerçek bir
Alma n'rn. Büyük Knyaz Alcksandr Ne vs kl'nin tebasr olmasmdan so nra meyda na
çrkmrs lanhr. Kutuz ovlar, Gavril adh ｾ ｡ ｴ ｬｊｳ ｭ torunu clan FeJor Alcksandroviç Kutuz'un oglundan türcmisl crdir (URZN.')-V, s. 17). Fedor Kutuzov'dan türcmis And rey
Mihailo viç Kusuzov'un to runu clan kadm , Kazan Çan Simconun kansr olmustur.
Bu kadi run kardcsi olan Ananiy AJeksandroviç'in Vasiliy adh bir oglu ohn ustur.
diyc çagJTIlan bu çocugun devarru c lan ncsil, Rusya hanedanhglHcrkesce ｇ ｯｊｏｔｬｩｾ
na hizm cl ･ ｬ ｭ ｩｾ cla n ｇｯｬ ｯ
ｮ ｩ ｾ･ ｶ Ｍ ｋ ｵ ｬｵ ｺｯ ｶｬ ｡ｲＧ ､ ｬ ｲ Ｈｕ ｒｚｎ
ｾＭ ｉＬ s.3 1).
ÜÇÜIlCÜ gruba, Turk soyundan gclmcycnlcrin ｬ ｡ ｾｬ ､ｬ ｧ
Türkçc kökcnli scyadlan dahildi r. Rus tarihinin çok ünlü birka ç ismi bunlara öm ektir. Kura kinlcr (munasr
cÎm ri , h01 l'e hasis ada m olan Türkçe gum g kelimesindcn gclmckl cdir) soyadl. LilOl' Knyan Ged im'in vc Kiev Knyazl Vladimir'in sü1àlesinden gdmckledir. Bulgakovlar (Türkçc hU/Jag , )'ani gururlu. cezbfllid) soyadl isc, kOken olarak yinc Gcdimin vc Vlooimir Svyat oy'a bag!anmaktad lr.
Dördüneü gru ha, Rus kökcnli olan soy adlan Jahildir ki, onlarm tcmsilciler i
yinc de Türk kökenlidir,
Ｎ Birind dunlmda
Bu lllesele içinde iki ayn d urUlllla ｫ ｡ｲ ｾｊ ｛ ｡ ｾ ｡ ｢ ｩｬ ｹ ｯｲｵｺ
süläle nin ilk atasJ gÖslcrilmiyor. sadec e soy oomm T ürk (Talar) kökenli ｯ ｬｭ ｡Ｎｾ ｭ｡
dair ｾ ｡ｳｩｴ
bir ｩｾ｡ｲ･ｬ
veriliyor. Mcsclä , Slroganol' ve Ros topcin soy adlanllJn suy ｾ･
ｲ ･ﾭ
lennde bu söylcdiklcrimizc rasllamak mumkün. i kind d urumda isc. soy adm m esasml koyan Türk'ün somut adl vc sonrad.1n a ldlgl Rus adl gÖslerilir. Du lür soy adlanｩ ｮ ｬ ｣ｲ Ｌ Plcmya nniko vlar,
na örnek olarak PClrov lar-Solovo vlar, Lconyevlcr, ｍ ｡ｬ ｹ ｵ ｾｫ
Zagralajskbl cr, Svistunovlar, Uvarovlar vb. göstcrilebiJir.
Slroganov ismi Rusça stroga / (kJpJrdalmak) veya w-trog riillcri ile aläkahdlr.
Du kan u hakkmda ｾ ｵ bilgiler vcriliyor: "Baron Aleksandr Sergeyevi ç Strogonov Ruma Imparatorlugu'nda Graf, Tafar sül:î.lesinden gelmektedir. O'nun babaJarl Hrisliyanllgl kabul ctt ikten so nra Spridon adm l ｡ｨｬｾ
ｴｊ ｲＮ Tn:rü bcsi vc cesa relÎne, ha lkm
itimadlnJ sagla masma ｫ ｡ ｲ ｾ ｬ ｬ ｬｫ Ｌ BUyuk Knyaz Dmilri l vanoviç Dan5koy tarafmdan
O'na Rusya ordusu llda yaple r bir rüthe ｶ･ ｲｪ｛ｭｩｾｴ
ｩｲＮ Spridnn 'un lorunu Anikiy ｆ ｣､ ｾＩ ｾｯﾭ
vilj Stroganov, dalia sonralan Solil'iccgutlsk ｾ･ ｨ ｲ ｩ ｮ ･ ｹ･ ｲｬ｣ｾｉｩ
vc burada tuz fabrika Rusya im paratorlugu larafmdan S ibirya'nrn bazl bölgdcrinin ｩ ｾ ｧ ｡ ｬｩｮ ､ ･
SI ｡ ｭ ｬｾ ｴ ｬ ｲＮ
O'n un fevkaJadc rolii ｯ ｬｭ
ｵｾ ｬｵ ｲｾ IURZN-S-L s.33-34 ve H. s. 16J.
NA BASKA KOV
8
TÛR K KÖ KENLI RUS SOYA DLAIl. I
Ros topc mlcrin sece rosinde. bu soy aduun Kmm -Ta tar k ökenli oJrnasma dair
ｬｲ ｬＱ ｾ krhç g ötü nme ktedir. Kalkam iki ｾ ｩ ｲ ( Petrovlar,
ve yanlan nda y ukan ｡ｬ､ｦｫ
So tovovlar'm armasr) ve ik zc nci {Lecntcvlcr'm arm asr) Iutmn ktadrr" Ｈｕｒ
ｚ ｾＭｉｖｎ
s.
30 ve 11, 5.47).
bir Jipnot vardrr. Pa kat suy udnun tcmeli nî olu stunm mahlasm (Iäkap) Turk «cgil.
Tarnbo v vilûyctinin bir Ichçcsinc ait bir SÖl gibi kullumluigl J a açrknr. Rus vit êyct
SÖZU olan w5tol ' c(f kl. Tambov'du r oteeey, razi nya , "luk manasmda knl lumhuu kra<J u (Dal.I V, 5.78): " Kont Fcdor vasilycviç Rostopci n zeng in 'Je ünlü bir soyd an get .
mckt edir. Güvenili r arstvlc nn kaynak larm da gós teriliyor kit Ros ropca lakabr ile
ｭ･ｾｨ
ｵ ｲ o la n Kmm Tatan Bori s Pcdoec vjç Büyük Knyaz vasily Ivanoviç'm yanm3
Km rn'dan get misti r. Onu n torunl an Rostopcin lcr, Rus ha ncdan hg ma hizmet crmis-
ｍ｡
ｬ ｵ ｾ ｫ ｩ ｮｬ･ ｲ Ｇｪ ｮ ｾ｣ ｣ ｲ｣ｳ ｩ ｮ ､ ･ söylc kaydedil iyor: Ｂ ｍｩｬ
ｴ ｵ ｾ ｫ ｩ ｮ ｬ ｣ｲ nestm in tcmcl ini
aten ａ ｲ｢ ｡ｵ ｾ Ｎ dini vaûiz meresimmee n sonra E vsevie m ad uu ｡ ｬ ｭｬｾ
ve 6768/1260
yrllar mda Orda'dan Büyük Knyaz Aleksa nd r Ne vsky'nin yamna gelmis nr. Büyük
Knya z O'n a malikane vermi s ve vali tayi n etmistir. Arbaus'da n ｈｩ ｲ ･ｭ ｩ ｾ clanlar da ha
so nrala n Matyuskinlcr ismiylc arulnus ve Rusya tahu na hizm ct ctmislcrdir..."
lerdir" (URZN!'; -lV. $.12).
Ｈ ｕ ｒｚ
I'ctrov-So luvovlar, I'lcm ya nniko vlar, Za grajskilcr, Svis tuno vlnr, Uvarovlur
gibi Ru s köke nli so yadlan tse kcnd i secerclcnni Turk ad lann dan olusrunn us. bu adlann esasi m koya nlar isc k ökte saklanmrsur.
ｎ
｣ｳｩ
ｬｾ
ｭ
ｬｮ
svy aduu tasdiklc ycn T ürk adlan nm sece re tennde n krsa ömeklcr
1'e lro vlar-So lo vovlar soyona akraba olan Leo ntevlcr, kl' k1crini bir kaynaktan
ｲ｣ ｬ｣ ｲｩ ｮ ､ ･ yaz lyor ki, " Büyü k Onla'dan , Büyük Knyaz
almaktad lr. O nlarln soy ｾ･｣
geld i. Va ftiz meFed or O lgoviç Ryul.ansky'nin himayc:sine MUl7...a Batur adil bir ｫｩｾ
ras iminden sonra O'na MefoJiy ad l yerildi. O' nun og lu G le b Baturiç. Knyaz Iva n Fe ｉｖ Ｌ s.30 ).
doroviç RyaLan sky'nin ya mnda boyar gü rev i ｡ｬ ､ｬ Ｂｬ ｕｒｚｎｾＭ
Bu kay nak lan n ispallud lgl gihi, Pclrovlar-Solul/ovlar vc Leo ntevlc r'in Büy ük
O rda ile haghhklan, onlar1l1 urnumî armas mda scmbo lik o lam k soy nip nl gih i kay､･ｩ
ｨ ｮ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ Bu ｮ ｩ ｾ ｮ ｭ ta.w iri ｾ ｹ ｬ ･ ､ ｩ ｲ［ ｾ ｄｲｴ
hisseye ｢ ｬ ｮ ｭ ｾ kalkan ve hu ka lkaＮ Yukan
m n ol'tasmd a ｢｡ｾ ｫ｡ bir küçük kalka n vard ir. 0 da bi r hat ile ikiye ｡ｹ ｮ ｬ ｮ ｬｾ ｴｲ
klSlmda yer al::l n mavi satlh üze rinde sckiz ｫ ｾ ｬ ｩ pirinç )'lldlZ ve pirinç hilà! vardIr .
ｬ ､｡
kabn allll1 sal lhta ise haça benzer iki
Hilál , uç lan )'u kan halar biçim dcdi r. ａｾｧ
ｬ ｩ ｲＮ Ok iarm uçlan , alt iki ｫ  ｾ ･ ｹ ･
dol1ru ｹ ｮ ･ｬ ｭ ｩｾｬ ｩ ｲＮ Birinci ve dörd unc ü
o k ｹ｣ ｲ ｬ ･ｾ ｭｩｾ
klslll1J a ma vi (Le o lltev k r'in arrnas l) vc klrl111Z1 (Pclrov lar-So lovovlar' m ilrmas l) salIhla r1l1 her bir inde tabiat tasvirleri ve bu 1cvhalan sag elinde tutan pirinç bir sur et
vardl f. Ikinci vc: üçü ncü h ,lmd a klnl1l1.1 (Le ontevlcr'in) ve m avi (Pctrov lar5010vov lar'lI1) sallh larda arka aya klan Ozerinde ､ ｕ ｲｭ ｵ ｾ iki altm as lan figiiTÜ vardl r
ｎｾ
Ｍ ｉ ｖ Ｌ
s. 24).
Mntyusklnler soy adrnm kökü Arbaus. Çagaray sö zü arbay-arbag -d an meydana ｧ･ｬ ｭ ｩｾ ｬｩｲＮ
Bunlar, al da lm ak, yala n, suikast, mecbu r etmek, maslahat, Itsrlda ma k gib i mana/ara ge len sözfe rdir. Hcyecan, ｩｾ ve h areket ifade ed en I..'u-c;, iu-ü .
ckleri ila ve ed ilirse arbaJiu , arbagsu. arba H'iu biç imleri ni ahyor ve d ola n dl nCl ,
ma slaha lçl, s u ikas lçi anla mtanm kazamyor. Bu SÖZ, Rus difi nc ad aptasyon asam a.' .
smdan gcçmis ve arbmvsuf hälin i alnusur.
verelim.
Petro vla r-Snlovovlar: Scccrclc ri. knyaz Fedur O lgoviç Ryazanski'ni n knyaz11k d önemin de . Büyü k Orda'd an O'nuu himaycsine gel en Mir za Banr'dan bash yor:
"Va fuz torenind en gcçip lurisliyan hgl kabu l etu ktcn so nra. 0 Mcfod iy athm alnus ve
onun og lu Glc p Batc rov iç, Büyük Knyaz Iva n Fedoro viç'in hü kümdarlrk dü ne minde
ｲＮ ｬｳｭ
ｩ geçe n G lep Baturo viç'in toru nunun og lu
yü ksck hoyarl lk gilrev ine Ａ･ ｬￎ ｲｩｬ ｭｩｾｴ
Mi haylo Pet ro v 5010vovo 15 Yl1lOOa Ce rn(.gov pol kunun kOIl1Ulam ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｴｵ ｲＮ Dn un
klZl Proskofiya M ihaylovna Ça r lo nn ｖ｡Ｎ ｾ ｩ ｬ ｹ ｣Ｚ ｶｩ Ｇ ｩ ｮ ogl u i van Ivano viç'lc ｣ｬＯ ｬ･ ｮ ｭ ｩｾ ｴｩｲ
Ｈ ｕ ｒｚ
ｎｾ
Ｍ ｉＬ
SA7). Petro vlar-So lo l/o vlar' m gerblerinin (arma lan nm) üze rindeki o k,
hilal yc sckiz ｫ ｾ ｣ｬ ｩ YlldlZ, hu a ilenill dogu kö kenli oldugul1 un ikinci ispatld lr".
9
Aym kabiledcn ola n Plcmannikovlnr soyunun sece rosinde gösreri hyo r ki,
"Büyük Knyaz Konsta ntin'in hàkimiyeti yrllan nda Saltane iç Yandougand T reg ub,
D lula nov \ 'e Aspa g ｢ ｾ ｴ｡ o lmak üzere bin do kuz yOz ad amrna yer veri ldi. Vasm y'in
And rcy Vas ilye viç adm da bir og lu vardl ve herl.:es O'n u Plemyannik ismi yle ça glnyordu. Bu ｫ ｩ ｾｩ ｮ ｩ ｮ torunla n Rus tahtma hizme t ･ ｬｭ ｩ ｾ ｬ ｣Ｚ ｲ､ ｩ ｲ ｾ ( URZN$-IV. s.3 I).
. ｾ ｾＱｴ｡
ｮ Ｎ･ ｩ Yand ougand Trc gub soyunu n en büyük atas mlll ad l çok lOr ｡ ｮ ｬ｡ｾ ｬ ﾭ
lan blr ISHnd lr. Saltaneiç rütbcs illden , özel Yandougand adJl1da n ve Rus 1.1kabl ola n
Tregub'Ja n ｯ ｬ ｵｾｭ｡
ｬＮＺｴ｡､
ｬｲ Ｎ ｾ ･ ｣ ･ ｲ ｣､ ･ bunlara il;ive o larak bin dok uz yüz ask er in isimIcri de verihn i§tir.
Sa lta nc:iç rülbcsi ArapÇ'a kökenlid ir ve su lta n, pad Î!jah, h ük ü md ar manaSl11l
ｬｾ
ｬ ｲ Ｎ Ald lg l -eir ek i ile Rus telaffüzünc uyg un hale ge liyo r vc "vatilna ög ül ｶ･
ｮ ｮ ･ ｫｾ
gib i ozel bir man a kazam)'or: So{lan+ tir. Öze l YanJou gand isrni, Türk (Og uz) köｾ･ ｮ ｬ ｩ iki keli menin ｢ ｩ ｲｬ ･ ｾ ｭ ･ｳ ｩ ｬ ､･ ｮ ､ｯ ｧ Ｑ ｵ ｾ ｴ ｵ ｲ ［ Ya/III (yen i, ycniden ) ve dogwl (d oga n, m e,}'d ana gel en) , y a llU dol an l)'cn ide n d oga n , ,}'en i d ogan ay) biç imin i a hr...
IBudagov. /s. 748].
D i)'/all ve Aspag asker rut bclcridir. D iyfall kclim esi, tahrif ｣Ｚ､ ｩ ｬｭｩｾ
II/a ll sözlerinde n ｯｬ ｵｾ ｭ ｵｾ ｬ ｵ ｲＮ (fatarca'w Il /a ll. ç agatayca'da OY/WI ｾ ｫ ｬｩ ､･ｮ
da ve
ｫ ｩ SOZ,
gcnç , hiz m ct çi ma nas mdad lr. At oylall, at baklClsl manasma gelir. Diy lan süzü KInm Tat arcasl'na dil ay {ul/ biçi l11 indc geçmi § olabihr.) ｂ｡ｾｫ
hir ihtimalc göre, diu lall, dl1ld ya ll sözlcrinin lemel anlaml ｢ ｡ ｾｨｫ
Ｌ ba § gi)'im i, dehil gc süz lcrindc n gelmektedir (Budago v. l, s.404 ). Biri nci illlimal daha inand lrlCld lr. Aspag isc, Farsça'da
ispah, sipa" ya ni al. a th a sker mana Slna gcl mektetlir...
NA BASKAKOY
JO
Plcmyannikovlar soy unun Dogu kökenli ulrnast ihtimalini, üzcrinc o k ve hilál
ｩｾ ｬ･ ｮ ｭ
ｩｾ
arma Ja kuvvetlendirrnektedir.
Zagrujsklcr soyunuu seccrosind e yazry or ki, "Büyiik Knyaz Dm itry ioannoviç
Don skoy'un yanma Orde çannm güvcnilir sahs r Isaxa r gclmisü. Vaftiz mc rasiminden sonra Büyëk Knya z'tn yakuu olmus, Onvrij admt atnus YC ona toprak saltast verilmistir." SÜI.Ü ed iten Gav ril'in oglu Anton Gavrilov iç valifikte çahsmrs ve Knyaz'm
val isi Dmitricviç, onu n soyadmm Zagraj sky yazrlmasm r emretmisur. Zagrajsky so yundan rureyc nlcr Rus tahnna hizmc l eumslerdir (URZN$- JV, 5.33),
Zagrajsk1cr scyumm atast lsakar'm ismi, incil'dcki (Bibl iya Iyakc y'un ogullanndan birinin isminden gcl mektedir. Iukov'<Issa xar". Jis's'akar. [branice'de crncge
göre emck hakkr geurene dcnilir. (S'akar, yan i cmek hakkr, m ük afat.) Bunun ben zcrlerinc Hris tiyan ve Mü slümanla rda da rastlamak mümkündür. Arap lat . Farslar,
Türkler vcya Arap-Fars kökenli ha... (hu-sh. gaza p h) ve Fars kökenli xwar, .. xor...
imxor .. (hrrs h), Kazakç a'da izasor, yani öfkdi (Budago v-I, s .I92).
Bu gruba diger soy adlaruu Ja ilávc edcbilir iz.
ｩ ｾ ｴｩｲＢ
Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾ Ｍｉ ｖ
Ｌ
Goroves'rcn türeyen ncsil,
X, s.22). Gotovsovlar sülälesinin
sayfaya bakrrnz] ve öze l Asmet
Arapça asrtlt Ahrnad... (mcshu r )
zamuula Gotovsov soy adr i1e umlnusur Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾﾭ
atasuun adr, Murza rütbcs i (bu konu hakkmda 14.
isminden olusmaktathr. Büyük ihtimailc Axmct,
isminin tahrif ohmmus biçimidir.
Timasevler ailesi , Rus tahnna çcsitli rütbelcrlc hizrnc t vermi s, Zadcgan rütbcsi de alm rslard rr. 7122/1614 yrh vo sonr alan. hükümdar rarafmdan yüksek vazifelerIe mükûfatlandmfmrçlurdrr Ｈｕｒｚｎｾ
ＭｉｖＬ
5.75).
Timasev soyadr. Rusça bir özcl isim olan Timofcy'dcn ､ｯｧｭｵｾ
olabilir. (Samimiyet belirten "aziz" sözünün anla mdast olan Timosa..) Pakat hu ihtimal zayrfur.
Su du rumda. söz ün somma bir -in cki ilêvc cdiliyor ve Timesin biçimini ahyor. Beska bir iluimal ise, bu sözün esastnm yabancr oldugudur. Bcnirn düs ünceme göre hu
Türkçe bir söz olabil ir.
I
Sonuncu ihtimale göre. ctimolojinin csasmda Tatar köke nli tiyma - azizim ,
b irkanhm sözcügü yatmaktadrr. Samirni mana katan -s cki ilavc editmee IUYll1as,.
yani arizlm anlamnn kazar unaktadrr. Ta tar antroponomindc bu soy adimn degi§ik
13ogdanov ism i içiu, "Dogdanovlar soyu, Touzak Nc1yudov (BogJanov'un oglu) 7088 /15RO yrhnda sefur suylula n nm mans eervelind e . maasm mik tart ile göstcritｭ
II
TÜRK KÖKENl.I RUS SO YAlJLARI
5.3 I ).
biçimlcrinc srkça rastlamak mumkundur. Mcsclä Tumasev, Tuvmascv vs. Tatar kÖ- •
kenli ｔｩｭ｡ｾ･ｶ
ＧｩｮＬ
Rusça lelaffuza ｵｹｧｮｬ｡ｾ ｦｬｭｾ
0lrna51 ｬ｣ｴｦｾ｡
deg ildir.
T o u1-a k ismi, ya Türk söz û olan tozak Ｈｾ ｩｾ Ｌ lüle, gül , bitki ü zerindeki Iüle),
ya da Tatar vc Çagalay SÖ7.Ü olan ... tusag kclimelcrillden ､ｯｧｭｵｾｴｲ
(Budagov-I,
s.392). Klpçak 5ÖZÜ olan IlIsag... (ik i ｹ ｡ｾ ｬｉ ､｡ ko)'un) kcl ime silldcn de ｧ･ｬｭ
ｩｾ ola bilir (BuJagov- l, 5.394). Du versîyo lllanl an her biri özel soyadllllll lemelini atabilir-
Uvarovlar sülálesinin ilk atas l Mincak Kasaev, knyaz Vasily Dmitrieviç'in
yanma KlZII Orda'dan gel mi§, vaftiz olduktan soma Simeon ismini ahlll§ur. On un
David, Z ioba, Orkan isimli ogullafl ｯｬｭｵｾ ｲ
ki, daha sonralafl Onlara Orinkoy ve , ,
Uvar isim leri ｴ｡ｫｬ
ｬｭｾｴ
ｲＮ David 'Jen Davidovlar ve Mineakovlar, Z ioba'dan ZlobinIer, Orinkoy isminden Orinkinlcr, Uvar ismindense Uvarovlar lüremi§!ir Ｈ ｕ ｒｚ ｎ ｾ ﾭ
di .
V, s.33).
ｾ｣ｲ｢｡ ･ｶ
soyadl , Kmi Orda'dan Rusya'ya gelen Pcuor Salta adh phslIl de vami olan soyuan gclmcdir. ｾ･ｲ｢｡｣
ｶｬ･ｲ
Rus lahtllla hiz.rnel ･ ｴｭｩ ｾＬ hükümdar tarafmdan 7122/1 6 14 Ylh vc 50nralan ･ｾｩｴｬ
ｾ･ ｫ
ｩｬ ･ｲ､
ｭｏｫ￡ｦ｡ｬ
ｬ｡ｮ､ ｦｬ
ｬｭ ｾ
ｬ｡ｲ､
Ｈｕｒｚｎｾﾭ
lIl , s.97).
Saltan sözû, Arapça'dan bildigirniz sultan .. (h ijkü m d ar, ｰ ｡､ ｾ｡ｨ
Ｌ !iah) sözünde n gelmektedir. Sa ltan sözü, Svislunov soyaJmlll teme linde yatmaktadlr. Yine
KJZIl Orda 'dan aYfllma bir ｾ｡ｬｩ
ｳ olan Sa ltan Svistun'dan türemi* olanlar, digerleri gibi 7 114/1 606 Ylh ve daha sonralan Rus tahuna hizmel ･ｬｭ
ｩｾｬ ･ ｲ､ｩ
(URZNS-lll,
s.4R).
Go to vsov 50yadl, Bi.iy ük Knyaz Vasi ly Vasilyeviç Temnin'in yalllna gele n ve
daim sOllralan Yunan-Rus Jinini kabul ede n, vaftiz lllerasiminden sOllfa Pctr adllll
alan Murza Atmet Ｈ ａ ｾｬ ･ｴＩ
adh ｾ｡ｬｓ
ｴ ｡ｮ
kayn aklanmaktadlr. On un And rey adlllda
og lu ｬｮｕｾ
ｴ ｵ ｲ ve ona Gotoves làkabJ ｬ ｡ｫｬ
ｬｩ ｭ
ｾｴ ｬ ｲＮ
Erkek Öl.eI ismi olim Mincak, Karluk ve Klpçak dillerinde yaygm olan bir
ｩｾ ｴｩｲＮ
Mesalá Özbekçede muncug·muncag ... kl )'ll1etli ｴ｡ｾ
bo yu n basüzcükten ｴｲ･ｭ
gl, ta kl demcktir (98-1, s.99). Oagls tnll Kumuklan 'nm ｫｯｮｵｾｴｧ
dilde de mundi,ag-
muncag aYlll manaYl ta§lr (Budagov-.Il, 5.268). AYlll anlamda Kazak, Karakalpak
dillerinde mO/lsag, Tatarca'da ise mijilléaq kelimelcri vanhr. Burada mijyun boyun
sözüne, qyanlll adm l bildi nneye hizmct euen -cag eki ｧ･ｴｩｲｬｭｾ
vc boyu nbag l anｬｭ
ｬｾ ｬｲＮ Buna bcnzer türeme ekle rine , digcr sÖ7.lerin ve soyadlanllln olu§ulaml ｹ｡ｲｴ
mund a da rastlamak mümkündür. Gol -cak örnegindc, soy admm kökü ·cak ekidir
ve ncticede Go lcak aJI ､ｯｧｭｵｾｴｲＮ
Bu duruma harp terimlerinde daha çok rastlalllr.
Mese lä Gon, GOllCak dizlik. Rusça bir soyadl olan Ko!cak , bir terim ola n go lwk sözünden ｌｲ･ｭｩｾｴ Ｎ
Poloves knyazl Koncak 'm ismi ise , Türkçe bir terim olan goncak
sözcügOnJen kayn agllll ｡ｨ
ｭ
ｾ ｴ ｬ ｲＮ
NA IlASKAKOV
12
Adaptasyon sonucu. munóag-myncag söz ü, Rusçada minenk kclimes ine dönüs müstür. Yukanda göstcri1en Kolcak ve Kon cak isimle ri ile karsrlasnrtlmca. hu
soyadmm da K1l1J Orda'dan R us knyazmm hizrncunc geçen bir kisinin sülälesi ile
deva m etligi anlasr hr.
M inca k isminin T atar kökenli olmast ihumali de yükscktir. Min-xa l, xa l lekesi de mektir. Sonuna -cag ek i gctirili nce aziz lemc biçimi otusuyor (sami miyet ifade
eden hitab) ve mincak adr ortaya çrkryor. Bu bic erke k ismi dir vc öze l sekilleri vardrr. (Yüzde veya elbise ilc örtülmemis digcr uzuvlardaki leke.)
lkinci özel isim Kasay , Kasaye v soyu nun ternefini olust urma ktadrr ve T Urk
kök enlid ir. Bu olus umu n iki ihtirnal i vardrr. Kazak di linde asil ka hraman rnanasma
gele n gasa-betyr kelimesi vardrr. (Arapça'da ｸ｡ ｾ ... ya ni terniz, öeel, hakikî 'Ie batur
Mongole a bahadur-bogahr..) Bu kelimeler Rusça s öyleyiste Kasay seklinin es asmr
olustura bilir 'Ie özel adm meydana gclmesine sebe p ol ur. Öze l er kek ism i KlYS.. Füzulruin eserinde de vardrr 'Ie Mecn un'un adidrr . [kinci etimoloji k fikre görc, Kasay
sözö nun esas mda Ara pça qavs ... kasun ay mda meydana gelen 'Ie burçlarla, yrldrzlarla ilgili bir ter lm sözc ügü yatmaktad rr (Budagov- Il, s.80). Bu rçlar 'Ie yrldrzlann
isim leri, daim öncelc ri T ürklcr tarafmda n özcl insan isirnlcri §ekli nde ku llamlrrusur.
Mcselä , bueawly, Buzcv bu rcu, qozuly, K oyun burcu. Buna göre, qaws sözune bir
sexlenis. hitep eki o lan -ay ilave ed ilince ortaya çikan Qa vsay sözünün, Kasay isminin baslangtç varyann oldug u anlasilryo r. Bu ismin devammda Kasaye v soy ad l olu§uyor.
ｾ･｣
｣ｲ ･､ ･ ras tlad lglrnlz Orkan crkek ismi, Mincak Kasaev'in og luna aitti r.
Hel1eyden önce ken di ism i ile abartma an laml ta§lr. S u söz ya T ürk, Km m-Tatar
kökenlidir (árkäll, ya ni ev li olma.)'an, bekar ) ya da Türk.Arap kökenlidir (a r ka n,
à r kà n.•• yani da yanak, direk). Su sözcük, so nralafl Rus söyleyi§inc uygu nla§tlflla-
rak "Or kan" §cklini alm l§tlr.
Orkan ismi nin kökenine da ir ba§ka bir ihtimal daha vardJr. Karma§lk bir Taｵｾ olan, temiz, iyi, kutsal manasmua ki aruw.. çagalayca'daki
tar söz ünde n ｯ ｬ ｵﾧｭ
ｾ ･ ｫ ｬｩｹ･
aryy ... (Iemiz, ho§, iyi kutsal) (Budagov-I, s.33) .. Xan, xap... sözc ügünün
manas mm "hükü muar" oldugunu biliyoru z. Aruw Xan tabiri, Rus uilinde Orkall §cklini alml§tlr. S u ihtimal, Kasay ismin in esaSl ile be nzerlik tc§kH ediyor . Xa§... sözü,
AralXiad a temu , hakikî an lamlanndad lr.
Çok öne mli bir ar§ivdcn edi nilen bilgilcre göre, Büyük Orda'dan Rusya'ya geIen Iztvela t isimli §ahls, vaftiz merasiminûen sonra Karp ism ini alml§tlr. Onu n i van
Sova isimli ogl unun devaml olan lar Sovinler soy adllll la§lmaktadl rlar ＨｕｒｚｎｾＭｘＬ
S.88).
13
TÜRK KÖKENLI RUS SOYADLARI
Savinler sülälcsinin ilk atasmm adr, Rus dilinde tab rif edilmistir, Aslen, lzzaiDavlat scklinde telá ffuz edillr. Arapça'da bat... hürmet, itiram manasmdadtr. Davlat kclimesi de Arapçadn 'Ie zenginlik, sa llana t anlamlanna gelir.
Nihaye t dö rdüncü vc sonu neu gruba dahil ola n soy adla n T ürkçe köken li
isimlcrd ir. Bun lara be nzer soyadlan nm 'Ie familyalann Ruslar tara fmdan tasmmastna rag men soyadlarmm esasuu atmrs set nstenn büyük bir kisnu, Kizrl Orda'nm çöküsünden so ma ortaya çrkan Türk hanh klan r un 'Ie Türk soylu halklarm uns uriandtr.
A§agJda gen is aç rklamalan yapr laca k ola n soya dlannm ternelin de Türk unsu rlan yatmaktadtr. Analiz1er srrasmde , yahu z temelinde Tü rk unsuru olan soy adlan üzer inde durulacak nr sülálenin sece rcsi 'Ie 0 sccercyi devam etti ren aile ler g öz
önü nde bulu ndurulmayacakur. )
IV
Arasurmatann birinci maksadr, suyadmm öz ünü 'Ie ikine i anlarrum tahlil etmektlr. Aynca bu islmlerin Türk kökenli adlar 'Ie lakapiar ia olan müna sc bcrlcri incelcnecektir. Bundan baska, arasurmular kend i suurlanru asip, he r bir somut soy admm '
tarihî kökc niylc ilgi1cnecek, digcr soy adlan ile olan akrab ahk ilis kilerini göst errncye
çahsacaknr .
Nadir olarak, su veya bu soyad rm temsil eden salus lar ikinc i ayn bir köken e
de sahip olab iliyo rlar. Sahip o lunan birbirin den farkh bu kök enler arasm daki akrab ah k ｩｬ ｩ ｾｫｩ ｬ･ｲ ｩ de aç lklanacak tlr. Geçmi§te öyle §eyler ya§anlyo nn u§ ki, feOOal (de rebcyÎ) ismin i kend i nesline verdigi gibi, sa hibi o[d ugu köyün tüm sakin1crine de ｶ･ ｲ ｣ ｢ｩ ｾ
ｬｩｹｯｲｭ
ｵｾＮ
Örnegin me§hur Rus soya dlar mdan Go lisin, Gaga rin, Kurakin, Kropotkin
gi bi isimler , feodallerc ait soyad lafldlr. Bunlarm dl§lIlda bazl eks ik Rus soya d lan,
geç mi§i ded n olmaya n ye ni Rus soyadlan ile bcnze§cbiliyo rlar. Mcsclä "Bas ka kov"
soyadmm tarihi Kmi Orda'ya kaûar uzamr. Daha so nra ortaya çJkrnl§ lfikaplan da
vardir. S . Darm ispatma göre, baskak sözü nün sadece tar ihi bir önemi olmaYlp,
"Ha n'm ｧ ｳ ｴ･ ｲｩｾ
ile T atar müvekkilligi ni yapa n, vergi top laYlp nezaret i§leri ne bakan" manaSI da vardJr. Bu söz Vyatsk eya1ctinde cesu r, eevik manasmda kullamlmaktaûlr. Aym zamanda olu mlu veya olumsuz insan ili§kileri ni de ifade etmekted ir
(Dal-I, s.52).
So mut Rus tarihi soya dlan mn kökenlcrini deri nde n, ayrmt llar la 'Ie devam h
biçi mdc ara§tlnnak, baljka soyad[an ile akrabahk ｩｬｾｫ
ｩｬ･ ｲｩｮ
ortaya çlkannak geleeege hizmet anlam mda bit i§tir. Tari hî analîze örnek olarak biz, Baskakov ismini n kökcn ini, akraba hk ili§kilerini, zaman içindc geli§imini, hangi kökten 'ICsoydan türedigini ara§tlraeaglz.
-
14
NA. rlASKAKOV
Baskakovlar, kök enlerin i Zubov 5 ismi ile aym sece rede n nlmakrad rr. B u scce renin tcmc lini isc, Krzrl Orda baska ki Amuxan atnnsur (Turk, Mogol özcl crkck ismidir, A I/IUT YC xan sözcüklcrindcn tcsckk ül ctrnistir. Ahayca'da A mur sözü, dünya ,
ba rrs, bans scve r, sa kinlik, isfiraha t, muvaffaki yet, sa ki" anlamlannda olup,
amarxan SÖI.Ü, sa do ve ha fif manalarma gelmek tedir. Epik kahraman adr Amursanaa ilc Mogollardaki amar· sa ki n, olullliu kcl mcsini kryaslaym. Rusçada tahrif
ohmmus scktücrt vardrr; Amragan, A mraga l, M iraga n gibi..). Anurxan isirnli ｾ｡ｨ ｬｳＬ
XIII. yüzyrhn ikinci yansmda KIZIl Orda Ham Berk e (Bu rgay) vc McnguTcmirxan'm Vlad irnir scluindc yesanus vc hizmct c tmistir. ｩ ｾ ｢ ｵ hizmet Alexand r
Yarosla voviç Nevskiy'nin ( 1252. 1263) hákimiyeti yrllannda vc orta nca kardc si Yarostav Yarastovo viç (1264- 1271) i1e küçük kardesi Vasily Yarosla voviç'in (1272 1277) knyazh klan dönc mindc gcrçc klcsmistir. Bu dönem de Vladimir ｾ･ ｨｲｩ
Büy ük
Knyazhk'm merkezi sayrhyor, schrin knyaz r isc "Bëy ük Knyaz " kabul ed i!iyordu.
Bunun yam m a K1Zl1 Orda'mn elçisi, "vladirnir'in Büyük Baskaki'' unvamm ta*lmakta idi (64, s.22-23 ), Rusya'nm kuzeydogu ve gü neybau eya let1erini n tüm baska klan , süvari kara kuvvetleri. feodallar vc soylular onun egemc nligi ve reh berligi altm -
da faaliyet gösteriyordu.
Vladim ir Bas kaki (Amargan) "Büy ük'' srfanyla amhr, 'd igcr baskaklar ona
"Büyük Bas kak" ｾ･ｫ ｬ ｩ ｮ ､･ hitap ederdi. Diger baskaklar çqitli ｾ･ｨ ｩ ｲｬ｣ ｲ､｣
"Baskakçllar ｔ･ｾ
ｫｩｬ
￡ ｴ ｬＢ
ｯ ｬ ｵｾ ｴｵｲｬ
ｵ ｾｬｵ
Ｎ 1284 Yllmda Kursk Knya7-hgl'nm Baskakçllar ｔ ･ ｾ ｫ ｩｬ ￡ ｴｬ
ik Axma t'm ｩ ｬｩｾｫ ｩｬ ･ｲ ｩ ｯ ｬｭ ｵ ｾ Ｌ bu ｩ Ｑｩ ｾ ｫｩ Ｑ｣ ｲ 0 Ylllann salnamcsine ｫ ｡ｹ ､
･､ｩｬ
ｭ ｩ ｾ ｴｩｲＮ
RostOY vilaye linin Vladimir baskak ma verd igi bir raporda tesadülÎ bir kayda raslhyoruz,
Kay nakta, Rostov bas kaki Kullubuga'm n ö lümü ｧｳｴ
･ｲｩｬ
ｬ ｩｾｴ ｩ ｲ (64, s.20) .
Km I Orda Baskak Tqkilátl'nm kcndi tarihçesi vardIr. Cengizhan'la ilgili eski
Mogo l hikàyc1eri vc dcy imlcri ispal cd iyor ki, Mogo llar KmI Orda Dcvle ti'ni ｩｾｧ｡ｬ
ctt iklc n sonra, buralara kendi valilerini tayin ｣ ｬｭ ｩｾ ｬ｣ｮ ｊ ｩｲＮ Bu valilere "ta nmaCl" veya
"daru x.aCI" de nilmek teydi. Her ikisinin de harfi manasl "müh ür sahibi, mü hürcü" dcIllcktir. Tereümed c isc mana "müh ür ｶｵｲ｡ｮＢｾ｣
ｫｬ ｩ ｮ､｣ｩｲＮ
Kim mü hür vurursa, ona
mühür sa klaya n dcniliyordu. (Tanma sözeügü mühü r, (amg a veya daruya sözeügü
ise mü hü r!e ye n anla mltla ge1iyor), Sözü n sonuna -CII ek i get irilincc , sanalla ｭ｣ ｾ ｧ ｵｬ
olan ｫｩ ｾｩ ｹｩ ifade ede n yeni bir söz ｴ ｲ ･ｭｩｾ
ol\lY0r. Tanmacu, daruyaclI ya ni m ühür
'''u ra n, m ühü r cü.
Arxm. Palladiy, tanmaci ve da mxaci kelimeler inin manaSllll ｾｹ ｬ･ izah ediyur: "Ogooaem ta rafilldan ｹ｡ｲｴｬｭ
ｬｾ idarenin ismidir. Tamuaellar yabanc l milletlerden, meselá Türklcr'dcn ',Ie Kidanlar'dan ibare t alay lara komUlanh k eden Mogol habereilcrinden tayi n cdi liyordu. Alaya lanmaCHun tayin edi lmesi muharebe .m asmda
5. !lak. Ｂ
ｾ ｵ ｳ
ｫ｡
ｹ ｡
Slarina- 1876, eylül, •. 173-174, Aynca 149,
ｾ ｊＵＶＮ
Ｌ
T ÜRK KÖ K ENL! RUS SOYADL AR I
IS
o luyor, Mogo l ordusu ter kisilá h eUigi orduya kendi ordus u g ibi baktyordu. Rusya'da
isc Ianmaci knvranu, Das ka k kavrat m scklinde tarif cdilmlstir. Da ruxu cr, metinde
t..m macr sözündcn ayn yazrlmrs, ay m anlarnda verilrnistir. Daruxae r, Cc ngizhan'm
bir idarest olm ustur. Çin ta rihçileri bu kelimcyi Çincc kab ul ediyor, cj a n-ln guau
kelimcsindcn rüredigin i iddia cdiyor1ar. Manast m üh ür sa hib l, dam ge er de mck tir.
Gerçck ten de Çin'de rnühür sahibi, gcrckli evra klan mü hürleycn kim sclcr va rdr. Asrl
görevlcrinden bas ka bu safuslar, nüfus sayrm ve kayda alunt , yaba ncrlarda n ord uya
askcr toplama islemini, posta islcrini ve topla nrr ns vergilcri saraya ulasnrma yü kümlülüklerini ycrine gctiriyorlerdt''. (70, s.255-256),
Du r ug (damga) meslegi , Rus di n ada nu M itropolit tarafm dan üç kavra mda
tarif edilmek tedir. Schir, köy ve nahiyeler de Tokta rr us'm göçmen feodal BekXadj i'ye buyrugunda ve 794 yrlmda (bicrî 139JJ92) nahiyele re ait müracaaua (l9,
s. 15) isbu kavram lura rastla mr.
Tim ur-Kutl uk'un kent feodali M uhammcd'c hicrr 800 yrlmda (1397/98) m üracaau va rdrr. Burada da hili köy daruguuun isminden bahscdilir . Saadct-Girey'in yer li
fe odale buyrugu nda isc dahilî sehirler darugu hakkmda malu mat vardrr ( 19, s.JüI I ).
Da r uga -darga görev i ve bu terimi KIZII Ord a'da ço k meshut id i. Bu XI V,
yUzY II belge lerinde ve fermanlarda, 1432 Ylh na kadar olan sa lnamc!crde kayded ilｭ ｩ ｾ ｬￎ ｲ (PS RL-XIlI , s. 15). Bu terim XVI. yüzy J1a kadar Kmm 'da da rnuhafaza edilｭ ｩｾＬ
ajan memur ma naSI ｴ｡ ｾ ｬｭ ｬｾ ｴｬｲ (5, s.468 ve 534) .
lJ a l'll ga .daru ga ve lal/man -tUn mac u lcrimlcri iran'da da ｭ ｣ ｾ ｨ ｵ ｲ o lmu*tur
( 120, s. 64 -68). Daha sonralan KIlII Orda ve Rusya'da tanmal:: u-darugal:: u terimle ri
Türk ( Klpçak, Poloves) kelimcsi baskak ｾ･ ｫ ｬｩ ｮ､･
ｫ ｵ ｬＱ ｡ ｭ ｬ ｭ
ｾ ｴ ｬ ｲＮ Bu Kalka usu lü i1c _
iera ｣ ､ ｩｬ ｭ ｩｾｴ ｲＬ yani Busgag-Baskak (Bas- mühür vu r ma k anlammd adlf). Mogollar
için de aym manaYI ta*lyan darugacl ve lWIIIWCII sözlcri yard!.
A.A. Se myonov, bask.uk tcrim inin Poloves ktikenli old ugunu söy1üyor vc PafnUliya sa lnamesinde *öylc diyor ; "o.. kàfir Ayaryan lar birbirlcrini Poloves di linde
ba skak d iye çagm rlaro.,"
A.A . Zimi n, baswk sö zünün Polovcs kökenli olmad lgml iddia ede rek Pafnutiya Cet yi-Minei salnamesinde yer alan bilgiye göre , (b u sc1 name Vassian Sa nin tarafmdan ｬ･Ｇｴｩｲ｣ｮｭｾｴｩｲ
Ｉ bask ak tcrim i Poloves deg il, bir Talar-Mogol sözüdür.
Nitekim, da ha sonralan A.A. Semyonov'un iddiasmda hak h oldugu ispa t cd iliyo!". Bc1li oluyor ki, KIZII Drda Hanhgl'nda saray nüfüsü Klpçaklar'dan ve Polovcsler'den ｯ ｬｵｾ ｭｵｾ
ｴ ｵ ｲＮ KlZlI Orda'nm hilkim d ili Klpçakça ｯｬｭｵｾｴｲＮ
Mon gollarm yük sck vazifelerinde J e K lpçak vc Poloves ler bulunuyordu. DaIm sonralar, Dogu Avrupa'YI is!Îlà e ttiklcrindc hàkim d ile sahip ｯｉ Ｑ ｵ ｾ ｬ ｡ ｮ Ｎ ｨ ｦＮ
,
ｾ
N .A .IJ ASKAK OV
16
Baskak teruni. Krpçakiann Polovcs-Kuman tanhl eseri clan Codex Cuma nieus'da da ｫ｡ ｹ､ ｣､ｩｬｭ
ｩ ｾｬｩｲ
Ｎ K. Gry onbckin , yazdlgl s özlükte baskak s öylc t ürcümc etmckteJîr: BtlJKllK! ｕ ｉ ｳＮ ｾｫ｡
｣ ｭ
ｲｧｦＧｭ
･ｩ ｳｴ
Ｈ＾ ｲ Ｎ Gou verneu r (rector), veya mer , vall,
guhl;' r1llllur ( 116. s.52). Du sü,lüktc has fiilinin izalu da yaprhnaktadrr: llas-b asar,
drucken, tretc n, yani mühürlemek, basmak ( 116, 5.51-52).
Uask ak rcrimi (Baskak, ...bir knY3ZI" idare sisteminde hanm komi seri ).
Pars dilinde J e yayg m kullanrb msnr. Baskak lerimine eski Ukrayna (Siruc psis,
120f'. Bulgat baskak . Polyak baskak; ￇ･ ｾ baskak: d illerinde de rastiamak m ümkë n-
d ür. (Fasmcr-l'dc. fcnmin ｹ｡
ｮ ｨｾ
tcrcümesi venlm istir.]
Krzrl Orda HanlJgl'na air yarhklar. Baskaklar'm yüksek Mongol 'Ie Klpçak
aristokratlannda n tayin cdildigini, gëre v bakrrnmdan knyaz 'Ie harbî komutanlardan
daha yukan scviyede olduklan m ispar e tme kted ir ( 18).
Baskaklar'm Rusya'ya tayin editme ten 124crh yrllard an soma ｢ ｾｬ｡ｮ
ｬ ｾｵｲ
Ｎ
S.M. Solovyov' un verditi bilg iye g öre, onlarm Rusya iç islcri nc pek az et kisi olmusIUr. Aym dururna ｩ ｾ ｧ ｡ ｬ ･､ｩ ｬｭｩｾ
digcr ülkc lerdc de rasrlam ak mümkü ndür.
" Rusya Knyazhgs'm kcndine baglaya n" Krzrl Orda Hanh gl. daha sonr a öze l
savasçr-bas kak destelen otuuurdu. Komut anlan ise Mogol savasçr aristokraûan arasmda n seçildi, Tüm Baskak ｴ ｣ ｾｫ ｩｬ ｡ｬ ｡ｮ Ｌ Vladimir Knyallgl'ndaki Büyük Baska k'a
bagl lydl (40 s.6 1-65).
ｲ idi: ｴ ｾ ｧ｡ｬ
･､ ｩＱｭ
ｾ araz inin ahalisinin c mniyclini
Baskakiar'm görcvleri ｾｵｮｬ｡
sag lamak, kanunlan savunmak ve korumak, nüfusu belirlemck. yabancilardan orduya asker toplamak, vcrgi gclirlcrini mcrkcze aktann ak. posla ｩｾ ｬ｣ ｲｩ ｮｩ ko ntrol ctmek
(64, s. I3 I).
1290 Ylhna kadarki Rus salnamelcrinde Baskaklar'm faaliycllc rine dair ｧ｣ ｮ ｩｾ
bilgi vardIr. Baskaklar'1O faaliycli kuzeyde. özellikle de Rostov Knyazhgl'nda daha
sÎstemli vc dc vamh ｯｬ ｭｵｾ
ｬ ｵｲ Ｎ
Nilck im, Rusya'nlll ｢｡ ｾｫ｡
vil:îyellerinde de Baska k. Baskakovo, l.Iaskac ismini ｬ ｡ ｾ ｬｹ｡ｮ
birkaç kö ye rastllyoruz. Yaroslav vilayctindc Uaskak Uaska cn ovo,
l.Iaskak gibi isimler ｬ｡ ｾｬｹ｡ｮ
o n köy bulunmak tadlr. Yaroslav vHayeli, tarih içindc e n
çok Rostov Knyazllgl'na bagh ｫ｡ ｨｬＱ ｾｬｲＮ
Daskako vo köyüne Tvc r vHayeli 'Ie ｋ｡ｾｩｮｳｫｹ
bölgcsi de dahil edildiktcn sonra (Uglicskiy traklinua), bu zincirin halkalafl tüm Yaroslav vil;1yetini kesip, Uglicisky bülges ini, Romano. Boriso-Gle bskiy, Danilovskiy 'Ie Lyubimskiy bölgclcrinc
Ul amr. KUlcydoguda'ki Baskakovo, Vologodsky, Gryal evsky vilàye llcrindcn dc
6. G.I. ｘｾｬｩｭ
ｯｮ
｣ｮ
ｫ ｯ Ｇｮｯ
ｮ
bildiri,i
TÛ RK KÖKENLI RUS SOYAOLA RI
17
eç rck, Yaros lav'm suur lanna ya km olan Baskakovo, Totem sky ve Suxo n bölgc lcrinde son bulur. Rostov Knyazhgt'nrn bu bölgclcrinde, Baskak tugay lanmn yerlestigine
dair bilgile r içeren çokça kaynak me vcunur (64, s.S8).
AA. Zi min, Baskakhk hareketinin XIV. yüzY lhn birinci yarlSma kadar yasadlgml ispat eunisur. Aym yazann yazdrklanna gore, sonuncu salna mede bu tarih
130S kabul edilmistir (40, s. 6 1-6S). Bu durum, Rostov baskak i Kutlubuga ve onun
ölümüne dayandmhyor.
Rosto v Knyazhgl'nlO çev resinde ve Tu la'da XIV. y üzyrhn ortalan na kadar,
baskaklar 'Ie yüebaster hàkimÎyet sürmüsnir. XV. yûzyihn onalarmdan sonra, arttk
onlann ismine kaynaklarda rastlayamtyoruz, Baskakhk sistemi, kcndi Iaaliyetlenne
kendisi son vcrmijnr . Baskak larm, kuzey Rus cyalctlerinde hüküm sürmemis olmalan dikk at çe kicidir ( 19, s.43) .
Nihayet, Baslmk scyedmm tanhl ｧ｣ ｭ ｩ ｾ ｩ Kizrl Orda Hanh gl'nlO valilerine kadar uzanmaktadrr. Yukan da kaydcdildigi gibi, Baskakov ve Zubov soyadlan mn mevcu t soy scc crclc rinc dayana rak ｾｵ karara gelebiliriz ki, Büyük Vladimir Baskaki. KIIII Orda yö ncrimi nin tayin ellÎgi Amirxandrr (Rusça ｳ ｹ ｬ ･ ｹ ｩ ｾ ｬｃ Am ragan. Amra get,
Mi ragan)_
I.N. Elcanin ovlar'm (37. s. 10- 16) ilk atast Anur xa n. va ûiz meras iminden sonｾｬ ｲ (I:ikabl isc Zax:lliy idi). Bu p hSIO Iva n MartlOo viç isminde
ra Martin ismÎni ｡ｬｭ
bir oglu ｯ ｬ ｭ ｵ ｾ Ｑｕ ｲ (inokax Pafnutiy). i van. 147S'de ｬ ｭ  ｾ ｴｕ ｲＮ Ollun ismi, ｾ ｭ ｵ ｫ ｡､ ､｣ｳ ﾭ
lerill" SltaSlOa 154O'da ｫ｡ｹ ､｣ｩ
ｬ ｭｩｾ
ｬｩｲＮ
Ollun oglu olan ivan i vanoviç'in (bu $Oyun
sürdürenin ) de iki oglu ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｴ ｵ ｲＮ Baskak läkaph Nikila ivanoviç'tclI Baskokovlar
soy a<h ｴ  ｲ･ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Nikita Ivanov iç'in ｫ｡ｲ､
･ ｾ ｩ Yakov tvaroviç',en ise (Iakabl Zub 01ｭ ｵ ｾｴｵｲ
Ｉ Zubov lar soyadl ｴ  ｲ･ ｭｩ ｾｴ ｩｲＮ I.N. Elcanino vlar soyu nu sürdürc n Baskako v 'Ie
Zubov soyad lann m ｯ ｬ ｵ ｾ ｵ ｭｬ｡
ｮ ｮ｡
dair bilgÎlcr içeren kaynaklarm büyük bir klsmlmn
ｹ｡ ｮｨ ｾｬ｡ｲ
ｬ｡ dolu oldugu. ｢｡ｾ
ｫ｡ kaynaklarca ispatlanmaktadlr (49 , s.6S)7.
Bu soyadlanmn ilk atalan na, öl.clliklc de birinin ortak soyuna uair dik kar çekici bilgiler mcvcullur. Vassian Sanin. hu ncslin ｾ｣･
ｲ｣ｳ
ｩ ik alakah olarak PafllUliya
adh bir salname ｹ｡ ｬＮ ｭ ｾｬｊｲ Ｎ Paf1/utiya, Volokalam Patcrkin 'c mal ･､ｩ ｬｭｩｾ
ｴ ｩｲ Ｎ Dosifey
Toporkov tarafllldan XVI . YÜlYl1 ua ｹ｡ｺ
ｬ ｬ ｊｬ ｬｾ
olan hikaydcrdc PafnutÎy hakk mda
bilgilcr vardIr. Borovsko manastlflmn Pafn utiy'i anlalan (jilyclcr csas mda ｹ｡ｺ
ｬｭ
ｬｾ ﾭ
tir) hikayelerden de ｡ ｮ ｬ ｡ｾｬ ｨｹ ｯｲ ki, Pafnuliy kökcnini Km i Orua baskaklan ndan almakladlr (44, s.98-9 9 'IC 45, s.125-160, 225-23 1).
PafnutiDosifey Topu rkuv lanlf muan, Volokalam Palcrkill'dc kayda ｡ ｨ ｮｬｾ
ya hikàyelerinu en , daha sonralan Vassian Sanin ue istifadc ･ ｬ ｬＱ ｪｾｴｩｲＮ
Yan.h klan arasmda Martin isminc de ､｣ｧｩ ｮ ｭｩｾｴ
ｩｲ Ｎ
1.
ｒｯｳｫｾｹ
ｓｉｾｲｩｮ｡
dergi.i , Eyliil 1876, s_ 113· 174..
N A BAS KAKQV
18
Pafnutiy. hu hilgilcri bahast Martin'dcn alnusur. Martin, Borov ski'ni n es ki
has kakla nndau dn. Bu konu yla ilgili olara k. Pafnuti ya jit ycsindc de bilgi vardrr.
A. A. Zimin, Maniu'in uugulll tarihini tahmint de olsa ya7.1)'nr. Martin'in toru-
nu I Mayrs 1477 yrhnda ￖ ｉＱｬ
ￜｾ
ｬ ｲ Ｎ Yani I'afnutiy 1394 yrhnda, Barovski yokmlann -
da k i Kud ino vskiy k öyünde. 0 kad ar da varhkh olmayan bil' a ile nin çocugu o larak
､ｯｧ
ｭｵｾｴ
ｵ ｲＮ Yin n i ｹ｡ｾ
ｭ｡
gelmee (14 14 Yllmda). lIpkl bir monarx gibi sa çtm kesnrmist i, Bu bilgile re dayanara k söytenebilir ki Martin, babastrun söz icrmi XIV . yUZYIｲ ｭ､｡
ｩｾｬ･
｢ ｩ ｬｩｲ､
ｩＮ Bu yrllarda Mart in'in ｹ｡ｾ
Ｑ doksah o senlau ve X V. yüzYlhn ｢｡ｾｬ
nm a lnnda ola bilirdi. Oysa XIV. yuayitm yin n ili yrllannda n önce ､ｯｧ
ｭｵｾ
olamaz.
Derne k oluyor ki Mart in. Ivan Kath e'mn çagda'ilarmdan birid ir. X IV . a..rm y innili
Yll1armda n ënce dogmayan birisi, 0 y dlarda bas kakhk gö revmc de getinlmis 0101'
m azd t (40, s.64).
Buuta ra regmen. Pefnutiya'mn bàbasr Marti n'in vaftiz merasiminc dair A.A.
Ziminï n lakd im etl igi tarihlcr gerçekle ｵｹｾ
ｭ｡
ｫｴ｡ ､ｬｲＮ
Pafnutiya jityesindc mev c ut clan Martin'in vnfuz merasiminin Ilaun'in öliimündcn sonra ｧ｣ ｲ｣ ｫ ｬ｣ｾｴ ｩｲｬ､ｧ
ｩ
ｾｫｬｩｮ､｣ｫｩ
bilgi lcrc göre. Zimin'in verdigi tarihler kusku yaratmaktad rr. Bati lse biIindigi gibi 1255 Ylhnda ｬｭｩｾｴ
ｲＮ Bclki de adl geçe n vaftiz merasimi. Martin için
Bu saVI,
degil de , unun h1\oosl o lan (Pafnuliya'nm dedesi) Am lfxan için ｹ｡ｰｬｭｾｴｲＮ
vaftil. mcrasiminin ｧ｣ ｲ｣ｫｬｾｴｩ
ｬ､ｩｧ
larih ve AnHrxan 'm gÖfCv yarlgl 1250- 1290
Ylllan dOl tasdi Uemckledir. Bu dönemde, A mirxan gerçe ktcn de bir vaft iz merasi ·
m inden ｧ･ ｭｩｾ
vc Zubov lakab lOl ｭｬ｡
ｾｬ ｲｬ Ｎ Bu nu a'iag1da yer ala n cümleler de ispat·
la rnaktadlr: "Zubov soy lulan , ya ni Roma Imparator lugu'nun kontlan, Amlrgal 0011
eski ve ｭ･ｾｨ
ｵ ｲ bi r familyadan gcl mek tedir. 0, vaft iz merasiminden son ra Zax ar ism ini ｡ ｬ ｭ ｬ ｾ vc 123Tde Vladi mir'de vali görevinde ｢ ｵｬ ｵ ｮｭ ｵ ｾ ｬ ｵ ｲ Ｎ Onu n loron lan olan
ilya ve Afanasiy Zubovlar çar M ixa il Fedoro \'iç tara fmda n, gösterdikleri sadakal ve
hizmet kaI1lllgmda münasip ma kam larla ｭ  ｫ￠ｦ｡
ｬ ｡ｮ ､ ｭ ｬｭｾ
ｬ ｡ｦＨ ｨ ｲＢ
(URZN:):-I1.
TÜRK KÖ KENL! RUS SOY ADLAR I
lar ､
Scccrede , Pafn uriya hikàyelcr inde vc on un gü ndc lik1crinde bürün tarihî kayitｾ ｴ ｩ ｲＮ Gu ndeu kten vassian Sa nin terl ip etrnis tir.
･ ｧ ｾ ｴ ｩ ｲ ｩｬｭￎ
Bnsknkov vc Zubo v soyadln nnm kükenine yönclik bilgilcr arasmd a gözc çarpan en karmasrk kaynlara gö re. vaftiz mcrasnninden sonra Amirxa n bir tara nan
Ma rtin aduu ahrke n (i.N. ElcanÎnov 'un yaYllllaolgl secere tari hi), di ger tara ftan da
Zaxu r läkabim a hyor. :;iayet ötcki basr mlart dikk ate ahrsak (N.M. Karam zi'nin Ru sskaya Sta ri na dcrgisin de ya)' lIllalugl secere tar ihi), Amirxan'm ｶ｡ ｦｴｩｬ
ｬ ｬＱ｣ｲ｡ｳｩｭ
ｩ ｾ ､ｬＬＧ ｮ
so nra Zaxar adrm ald lgl ortaya çrkcr. Bu duru mda n, soyun sece redc yer ala n bir kolun un un ululd ugu anlas rhr. Unulula n "dahn" sahibi, Amrrxan'm oglu Mart m'di r.
O nun da Ivan Marun oviç ismin de bir og lu elrnustur. Bu ｫｩ ｾｩ tse Pafn uty'nin dcdesidir. Pafn utiy'nm gündcl igindc bu konuyla ilgili ･ｾｩｴｬ
bilgî1c r vcrilme ktedi r (44.
s.I 18,119) ..
So nuçta ula'i"glmlz nokta. Pa fnuliy'nin babasmm Mamn. dcdcs inin ise Armrxan old ugu gerçegidir. Bëylccc 0 devri n lüm larihi olayla n kronolojik bakun dan
oluyor.
gundelikte kcndi yerini ｡ ｨｮｬｾ
Küçük ogl unun varis olrnasuu ve tüm topraklann, ara yurdunun ona kaldtgrm
anlata n Mogol söylcncelcrine dayamrsak, Baskakov ve Zubov suyunun daha onccki
o luyoruz.
üstünlüklc rini hipo tez usu lü ilc lespil ･ ｬＱｩｾ
s.25)
Amlrxan ｯ ｬｭｵｾｴｲ
(Am lragalBu soy adl an nm temelini alan iJk ｫｩｾ
ｭ ｵｾｬ
ｲＮ Bliyük Vladirn ir Knyallarl dC\"finde,
M iraga n). Am lrxan 1237 Ylhndan ､ｯｧ
1254-1290 Yll1ar l aras mda (Ya roslav Vsevoldoviç'in ogul1an A leksandr Yaroslo vovi\, NC\'skiy'nin (1252 -1263), Yaros lav Yaroslovoviç'in (1264- 127 1) ve Vasi ly Yaroslavov iç'i n ( 1272- 1277) hàkimi yel Yll1an) nÜ)'ük VI.a d im ir Da ska khgl va1'ifesinc
ｧ･ ｬｩｲ
ｬ ｭｩｾ
ｬｩｲ Ｎ Rus yJl1lklannda n da ｡ ｮ ｬ｡ｾ
ｬ､ｧｴｮ｡
go re Ami rxan 1257 Yllmda Bü)-ük
ｴ ｵｲＮ
1268 Ylh na ｧ｣ Ｑｩ ｮ､ｩｾ･
arllk Yaroslav Yarosl avoviç
Vladim ir BaskakJ ｯｬ ｭｵｾ
ile birl ikte No vgorod 'd adlr. 1255 yl!mdun son ra (B atl Han'lII ölümünde n son ra) vaftil ｯ ｬｭｵｾ
vc Znxar adllli ｡ｨ ｭｾ ｴ ｬ ｲＮ
ｩ ｮｯ･
ｾ ｵ bilgiler yer almak tadlr: "A dl
Plalon A1cksandro viç Zu bo v'un ｾ･｣ｲｳ
geçc n Plalo n Alehandrov iç Zubov 7 ｾ ｵ｢｡
ｬ 1793 larih inde, Rom a i mparaloru ikinci
Frans tara fmda n Kont ünvalll ill,' ｭ ｫ ｡ｦ￤ ｬｴ ｡ ｮ ､ ｬｦ ｬ ｾｬｭ
Ｎｲｬ｜
2 Iiazira n 1796 1arihinde ad lna knyazh k dipl omasl ､ ￜＷ Ｎ ｣ ｮ Ｑ｣ｮ ｬ ｩ ｾｬｩｲ Ｎ Bu dilllo llla lllll sureti bu gün ｡ ｲｾ ｩｶ､ｬＬＧ
Gem l-
.5eccre'Jl,' A min an'J an sonra, O'nun en küç ük oglu olan Mart lll'in aUI gl,'çme kted ir. Mar tlIl 1290 Yllmda ､ ｯ ｧｭ ｵ ｾ Ｌ XIV , asrm yirmi li Ylilannda Boro vsc ｾｬＬＧ ｨｲｩ ｮ ﾭ
de bas kak ｯ ｬ ｬ ｵ ｾ ｴｵ ｲ Ｎ Bu had ise lerin gerçe kligi ni O'nun torun u ola n Pafnut'y Boro vskiy'nin g ündc1îgi de ispallamaktathr.
di' de saklanmak tadl r" Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭ
ｖ ｉＬ s.4)8,
hir tala m ｡ ｮ Ｑ｡ ｾ ｬ ｬ ｬＱ ｡ ｺ lara fiar va rUIL Öy lc ki, Anllnan'm
Adl geçc n ｾ･｣ｲｵ
(Alnlrg at ) Vl adi mir'e vali olara k gclmcsi vl,' Zaxar ism ini almasl 125 7'de deg il,
1237'de olm us gihi ｧｳｴ｣
ｲ ｩ ｨ ｮ ｩ ｾ ｴｩ ｲＬ
Bu kaYlt YIlhk larda da vardlr.
ｲｬＬＧ ､｣ M artin'in oglu ivan M arl ino viç'in isI.N. Elca ninov'UII yaYlmladlgl ｾ｣
mi geçmek ledir. Du ｫ ｩ ｾ ｩ Ｌ bilindigi gibi Pafnul iy'nin J ed esi îtli. Aym ｾ ｣ ｲ ｣ ､ ｬＬＧ ivan
M art llloviç'in Borovsky'de , Kutlino v köyü nde or la tlerl,'ccli bir m ülkün sah ibi uldug u
da gÖsleri lmc ktl,'d ir.
8. Z"bovlaraile, i ile Hgili <.b haknp_.u mh ｢ ｩ ｬ ｾ ｩ i, in ｢ｫｾＮ
ｬ ｵｾ ｬｵ Ｎｲ Bü yük bir ihtiMartm'in og lu iv an îv anoviç, 1345 YIJ llldan lincc ､ｵｧ
ｾ ｬｵ ｲＮ I'arren lvanoviç vc Ivan i vano viç isim leri
malle unun bir dl,'gil, iki og lu ｯｬｭｵ
41. 115.1 18.
20
N.A. BASKA KOV
TÜRK KÓKENLI RUS SOYADLARI
I.N . Elcaninov'un yaY1l1 1auIgi secc redo yc r almakmdrr. Par fen lvano viç dalia 50nr313-
yrhnd a AG, Orlovla , P.B. Passekle, F.S. Baryatisns kiyle, Ropsi nskiyte bekcilik ｣ ｲｮｴ ｩ ｾ Ｎ
lir)9 lvan Adam o viç B. ( 1799-1SO I, I. Pavel hákimiycti dönemin de amiral ｯｬ ｭ ｵｾ ｴ ｵｲ Ｉ Ｌ
vb...
n Pafnutiy'nin rahibi olrnustur. Günócligin aym bölümündc Parfen'in rahip olmasryla ilgili genis açjklamalar vardrr. On un hayann m gcnçlik yrllan hakkmda gu ndelik te
s öyle hir ｩ ｲ ｩｾ vardrr: "Pa rfcn rahip hayan yasryonl u.." (44, S., 119)
Bas kako v vc Zubov soy adlannm kükenfcrine dair bir takrm heraldika kay,
naklan ve e vraklar vardrr. ｾｵ veya bu ann arun kalkam dördc bölünmüst ür ve aym
renkred ir, arka plànda ise sagd an sela ycrlcsim ｾ ｫｬｩ lakdim cdilmistir. Ann amn gcＺ Krhç, hiläl. kolçan; Zubovlar'a air armada zambak, Baska.
nel e1eme ntleri ｾ ｵｮ ｬ｡ ｲ､ｬ
ko vlar'm armasrod a isc maviye ça lan moe rcnklcr h äkimdir . Armalar m bas ka ･ｾ ｩ ｬ･ Ｎ
ri de vard rr, Zubovlar ve Bas kakovlar'a alt bu arma lar arasmda beiirg m Iarklarda
ｶ ｡ｲ､ｬ
ｲＨ ｕ ｒｚｎｾＭｘｖ
ｉｬＬ
s.5 vc XII, s.48 ).
Pa fnutiy. Ivan Maru noviç'in ag lu. Martm Zaxarov jç \IC Za xar'm ( A llllrxan)
torunodur. 1394 veya 1395 yrhnda dogrnusrur. Dogurndan yinni YII kadar sonra
' 13 14 yrlmda gündcliktc de kaydedi ldi gi gibi rahip gibi saçuu ｫｳ ･ ｬ ｪ ｲｮｩ ｾ ve Pafnutiy
ｲＮ (Bu tanh I.N. Elcaad m. ｡ ｬｭ ｬ ｾ ｨ ｲＮ 1 MaYls 1477 tarihinde, 83 yasmd ayken ｬｭ ｾｴ
nino v'a göre 147S'dir .) 1570 y rhnda "mukaddcsler" ci lllerinc ismi dahi l editrnistir.
Ivan Marnnc viç'in ikmci oglu o lan Ivan Ivanoviç'in de iki og lu olmustur.
Baskak läkap h Nikita lvanov iç'ten Baskokovtar scyedr türemistir. Zub läkaph Yakov lvanovjç'tcn isc, Zubovlar sc yad r türemlstir.
I.N. Elcaninov'un secere analizlerinc görc Baskako vlar sülalesi ü ç kolda takip
ol unuyor : Amman sülálcsi (nispetcn eski oland lr), Zaxar sülälesi ve Aleksey
ｬ XIII . y ûzyrla kadar uzamrken. d igu ikisi XVII.
sülälesi. A mrrxanlann ｢ｾｬ｡ｮｧｩ｣
yuzyuda ortaya çlkmal..ladlr. Baskakovlar soyunun tanmrms isimlerindc n ｾ ｵ ｮ ｬ｡ｭ
och çokca bilinmek tedir: h 'an Seeres B. (Roslov soylusu arxiepiskop 146S), llya l vanoviç B. ( 1549 Yl hndaki Isveç sefcrinc katlima), Vladimir Ivanoviç B. (1550· 1554
Kazan scfe rinin komulam), Ivan B. ( 1550 ｫ ｬ ｾ ｵ ｊ､ ｡ yapllan Kazan seferinde ｬ ｭ  ｾ Ｌ isｬ ｬ ｭ ｬｾｴ ｔＩＬ Andrey Ivami Mosko va Uspensky Kiliscsi'nJc ki mukaJdes bir zemi ne ｹ｡ｺ
nov iç B. ( 1611'dc Po lonya krall S igizmund'un sarayma c1çi ｯ ｬｭ ｵｾ ｬｵ ｲＩＬ Evdo kim Ivano viç B. (1633 YIIJnda Kuznc lsky'ue ve J aha so nra Pclme'dc ko muta n ｯ ｨ ｮ ｵｾ ｬｵｔＩＬ
Andrey Pe triviç B. (163S'dc Krasnoyarsky'de ve 1652'J c Narim'de komuta n ｯｬ ｭｵｾ
ﾷ
lur), Mihil Mihailo viç B. (1669 'J a Smolensky'de atlcllar m baK lsl ｯｬｭｵｾｴ
ｵｲＩ Ｌ FeJor
EvJ okimo viç B. ( 1648 Yllmda Borisoglebsky'dc komutan, 1650 Ylhnda Pokm vsky
vc Sav ve Zve nigoroJs ky'de, 1651·1 652 Ylilarmda ise Kuwetsky'de komulan ve çann sefe r ､ ｡ｭｾ
ｬＩＬ
Ermolay Mihailoviç B. (I 667'de Valuyka'Ja kom ulan, 1667'dc
｢ ｩ ｮ ｨ ｡ ｾｬ ve Moskova allcllan nJn ba}Çlsl), Slan islav Vasilyeviç B. (fobolsky'nin yaz l'
h ｢ ｡ｾ ｫ｡ ｮｲＬ ça r Iva n ve Pcl r Alckseyeviç'in gözdesi), Grcgury Ermolayoviç B. (1696
Yllmda AlOVyakmlan nJa ｬ ､ ｲ ｬ ｬ ｾ ｴ  ｲＩＬ Alcksey Petroviç B. ( 1720 Ylh nda Iran'da
aja nllk, 1723 Ylllllda iki bin ｡Ｎ ｾ ｫ ･ｲｬ ｩ ｫ bir kuvyetle Güreü krail Vahtang'Jn Ozerinc
ｧ ｮ ､ ･ ｲ ｩ ｨ ｮ ｩｾ yine l 72)'le yüksek mahkcmcnin üyesi ｏ ｬ ｬ ｕｾＬ
1724'lc mana stlrlan n ge·
lirlerinc rch ucrlik ｣ｴ ｬＱｩ ｾ ye Sinodlar'm o ber SaYCISI ｯ ｬ ｭｵ ｾ Ｌ 1740 Yl llnda Anna Lcopol·
doy na'nrn ha kimiycti slraslIIda Reyiziya KolJegiyasl'nlll idarecisi, 1741'de ise S IIIU Icnsky' nin yalisi Ｈｬ ｬ ｭ ｵｾ ｴ ｵ ｲ Ｉ Ｌ Vasiliy Uregoryeyiç B. (Sud islav dyoryan larlll,111 millet 'IC'
kili, yal lflmlar Uzerine Ekalrilla Büyük KOl11 isyollu üyesi-l 767), Mihail EgOfO Yiç B.
(I' robrejensky alaYlnda görcv ｡ｬ ｭ ｬ ｾ Ｌ 11 1. Pelr'in hapscdilmesi o laYllla ｫ ｡ｦｬ ｾｬ ｮｴ ｾｴ ｬ ｲ Ｌ l 762
2J
v
Ap gJda analizle ri yaprlacak olan ü ç yüz farkh soyadr, gene! armalardan seçilmis o lup, kay naktak i siralemaya uygun biçimdc arasunlacaklardrr. Bu scyadlanmn analizlcri, ctirnoloji ve ihtimaJlerle srmr luhr. Her bir soyaJ mm, Tu rkçe ve Ji ik r
Dogu dillerinden ｡ ｬ ｭｬｾ
kö kleri uzennd c Iikir yürutülecek. ｩｬｾｫ･ｲ
genelde Tür k
dili acssmdan yaprlacak nr.
Tür kçe kökenli soyadlan en çok Kw l Orda, Kazan, Astarha n-Kmm banhklanndan ahn an isilllierle veya vaftiz törcnlerindcn sonra ve rilen yc yayg lll o larak ger.;ｭｩ ｾ ｩ Tü rklcre dayanan Rus ailele rindcn alman l1ikaplarla baglan llhdlrlar. (Farkh ka.
vimier aras lnda yapilan c vlilikler sayes inJe Rus, Peçenek, Polo\'es, Tatar ailelcri ka·
ｮ ｾ ｭｬ ｾ ｬ｡ｲ､
ｬ ｲ Ｎ Ｉ Aym zama nda ｫ ｯ ｭ ｾｵ
cografyalardan ve kühürlerde n ｡ ｫ ｬ｡ｲ ｊｬｾ
T Urk
kö kenli soyadlari da göz önUndc bulunJ urulacakllr.
Köklü Rus a ilelerinden g.:lcn biTinsana \'crilecck bir Türk çc lakap, 0 ünlü hｾ
ｫ Ｌ onJan lüreyen insalllar için bir soyadl olarak kalacak, ｳｹｬ･ ｮ
ｩｾｬ｣
ufak tdek ､･ｧ
ｩｾ ｩ ｫ ｬｩ ｫ ｬ｣ ｲ｣ ｵｧｲ｡ｾ
da 0 soyadl , kaynagl o lan Türkçe làkapla her zaman
yarhg ml sUrdüreceklir.
ｾｩｹ
ｬ･
｣｢･､￮ｦ
Verile n lákap, ad l geçe n p hsm ｾ ｵ vcya bu baklmdan varh hgrna olumsuz'elkide ｢ ｵ ｬ ｵ ｮ ｭ ｵｾ ｬｵ ｲＮ Verile" lakaplar çog u hallerde grarnalik ma na bakimmda n ｾ ｵ vc'
ya hu ceheti gösteren isim, kcyfiyct bilJiren slfat ..eya fiilden ｴ  ｲ･ ｭ ｩ ｾ slfat ｯｬ ｭ ｵ ｾ ｴ ｵ ｲＮ
Rus soyadlarm m ancak bir slfallan ｯ ｬ ｵｾ ｬｕｧｵ
fikri, ihlimali yc tasa vvuru (67),
es ki Rus soy adlannm anali7.1cri s lrasmua isp.tl edilememektcd ir. Halbuki soy adlarr.
nm her biri herhan gi bir lilkaptan ｴ  ｲ ･ｬＱ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Bir takrm can lr kaynak larm ispat e ltigi
gibi, Rus làkap lan ･ｾ ｩｴ ｬｩ gramatik hiçimlcrdc I..c nd ini ｧ ｳ ｴ ｣ ｲ ｭ ｩ ｾ Ｌ slfm gibi güsleril9.
Kapsamh bi!gi için bl<. 31, '. 1{}.16 vc %,
$ . 190..192.
l 'üIl.K t- Ü KENU Il.US SO Y A UL AR I
N A 8A SKAKOV
"
ｭｩｾ
ｬ ｩ ｲＮ Aym sekilde ad bild iren stfal biçirninde, say. ve fiilin halle rindekt hiçimlere
Je ractlamr . Bu c ürnlcnin hir tak.m çcsulcri ve manala rr dik kate atmrnazsa, bu söylediklc rimit- daha J a kcsinlik knznnacaknr.
ｬ ｭ ｫ｣ ｮ lákabm hang i s özdcn Iüredilf crhan gi bir soyadnun etlmolojisim ｡ｲｾ
gi ni belirlcmc kte zotlu klar ortaya çrkaca knr . Daha son ra soy ad lan d irekt dcliil. geｮｩ ｾ
kapsamh bir yünlcmle arasnnlu ve soma kullantllr. Bu ｾ ｫｩｬｊ
｣ sözun gcrçck vc
rnccazl manalan ortaya çtkar. Mccazt mana birçok hiç imde kcnd ini g ëstcrebilir.
Böyle durum larda t äkabm hangi mccazr manadan lünx!ig ini helirlcmek kola y olmaz.
Üleriode ｡ ｨｾ ｬ ｡ ｮ sözun tüm meeaal manaten bir araya gctiri lir. Lä kabm otusumunJa manalarda n hangisi nin ctkili olJ ugu ancak tahmin ed ilebilir. Bu 'iCkilde oluson
rahrn ini d urumlar tarihi kaynaklar ta da birazcrk ｵｹ ｵｾ｡ ｢ ｩｬ ｹ ｯ ｲｳ ｡ gerçc klik kazanabitiyor. Eger clde bu tip kaynaklar versa..
Bir takrm Rus soy adlannm ya zjhs mda mevcut olan ve bizim de secere kitaplnnnd a rast ladlg llnlz lákaplann analiz terini vcriyoruz. En cs ki üç kay nak olerak, bir
ｾ･｣
ｃｬＧ･
l ilal)] vc iki lisleden Iaydalundrk . Sinedal Kütüpha nesi'n dc , 860 uumuruda
saklunan vc XVlI. yü zyilm ｢ ｡ ｾ Ｑ｡ｲ ｭ ､｡ Ｎ Vasih ｾｵｹｳ
ｫ ｩ Ｇｮｩ
çarhkh zamanmda knlerne
｡ ｨ ｮ ｭ ｬ ｾ bir kitahm rhsm da. r. Fedor lvanoviç'in çnrllgl dö ncmindc , ikinci si isc Ivan
Vusilycviç'in çarflg l dönemindc tertip ･ ｊ ｩ ｬ ｬＱｩ ｾ vc XVI. YÜ7.YI IJa kullauûnus olnn t\
ve B listelerinden yararlamlrms trr. Bu kaynaklnr, cski ｊｉｾｩ
ｬ｣ｲｩ
bakanllglllll1 ｲＱ ｶｩｾ ｮｩ ﾭ
de (Vremeonik), ｾ ｩ ｭ ､ ｩ ｫ ｩ SSR I devle t ｡ｲ ｾ ｩ ｶ ｩ ｮ ､ ･
sa klanmaktadrr.
Adl geçe n kaynaklan en aL al mamizi ｾ ｵ noktalara dayandlrabiliccgi z. Ou
kay naklarda n (arldt olarak, tüm boyar vc knyaz hî kaplarl. onla rm babalarmln ve deｲ･ kitap lart nJ d crinin lakaplan , soyadlan 1787 Yl lma kooar tcrlip ｣ｊ ｩｬ ｭｪ ｾ digcr ｾ｣･
J a ｫ ｡ ｹ､ ｣ ､ｩ ｬｭｩ ｾ ｴｩ ｲ Ｎ Ama ad l gcçc n kaynak lan n hiçbi ri 1787 y'l md:m so nra d üzcnlc nｭｩｾ
rapor larda bÜlünüyle ｫ ｡ ｹ ､ ｣､ ｩ ｬ ｭ ･ ｬ ｩ ｾ ｬￎｲＮ
TUm Rus lfikaplan , yani eski Rus ｾ｣
ｔ ･ kitapiar IOJa rastlOOlglllll z listelerde
gUldügümü1. Rus Iäkaplau anlam bilimi bakllluodan apgldaki g ruplara bölünüyoT:
I.
Akra ballk ｩ ｬ ｩｾ ｫｩｬ･
2.
ｋ ｩ ｾ ｩ ｮ ｩ ｮ iç düoyasml, olumlu ulumsuz larana rtm an lalao làkaplólr
3.
ｋ ｩｾ
4.
Herhang i biT hayvaOl n veYil insiInlIlbedcninin bazt ktSlllllann l ｡ ｧ ｮ ｾ ｬ ｬ Ｎ
5,
Hay vanlarm, Yl rllcdan n, ｫｵｾｬ｡ｲｭ
rik isimlcrlc bcnzqen làkaplar.
ｮ ｩ ｮ ､ｬｾ
ｧｲｮ
ｲ ｩＬ hcrha ngi biT ｩ ｾ ile miinase beli bildire n läkaplar.
ｾ ｮ･
Ｎ vUcul yaplsma ｹ ｡ ｫｬｾ
｜ｉ ｮ ｬ ｭ ｬ ｾ làkaplar,
rilll làkaplar.
6,
Bitkilcrin adlan ile ｢
･ｮ
ｺ｣
ｾ ｣ｮ
2J
7.
Gü nlük yasaenla il gil i csyalnr, ｩｾ malzemeleri, giyim kusurn gibi kunü rel materya lle ｩ ｬｩ ｾ ｫｩ ｬ ｩ fûkaplu r.
8.
Kisinin rnizac r, güzlc takip cducbucn bare keuenn e ｹ ｡ ｫ
läka plar.
I. AKRABALIK ILlSKILERI, IIERIIANGI S iR MESLEKLE ｍ ￜ ｎ ａ
BILDIREN LÁKAPLAR.
A, S ilk, tabaka mensu biyeü, ekra bahk
läkaplar:
ｩｬ ｾ ｫ ｩ
ｬ･ ｲｩ
Ｌ
ｓ ｅＸ
ｬ ｾ ｬ ＱＨｬ
ｬｲ ｏｬ
ｾ
ｾ Ｂ ＧＱ
a) ￇ･ ｾｩ ｬｩ këke nlere dayah Rus lákaplaru v nuk (1 10)10, Odi ncs ( 1OILS irota'
(188) , Mesamn (18 1), Tvereun (1 13).
h) T Urk kökenli lfikaplar: Buldir (26 1), Konçey ( 190), Xa ramza ( 116), ａ ､ ［ Ｇ ｾ Ｇ
(243 ), Kitay ( 117, Ｎｳ｡ｭｸ
ｹ ｾ
｡ｭ
ｬｭ
ｾ ｡ ｭ ｡ ｸ ｡ｹ ｡ (56, 148), Sa xov, ｾ ｡ ｸ｡ ｶｳ ｫｯ ｹ
(53 ). Me lik ( 114), J\.Ielixov, J\.lIyukov- ( 168), Sk ripcy (69), Koenbey (1 13), Kere nｾ ( 128), Kante mir ( 127), Bazar (1 18), Kor çma
bey ( 113), Tas hk (170) , ｋ ｵ､｡
(127).
l.I. Sanatja ilgili Iflk:lp ve suy udluru
a ) Rusça kökenli ･ ｾ ｩ ｬ ｬ ｩ lfi kaplar: Kuznes (45), .lelda (99 , Dal-I s530 ｪｾ ｬ､ ｡ ｫＬ
sohak), Kologriv (lOS, Oal-II, s. 138 Kologriv : Hizmclç i, ｵ ｾ｡ ｫ Ｉ Ｎ Buniar arasma di n
aIlumliin vc d inlc iigi lcnc lllcrc ail isimler i de ek leyebiliriz: l\1it ro polil (87). Dux
(53). Ol)c()iya ( 173), Cud o ( 181), Ce rt (95), Ver iga (256 ). Rusal ka (183)..
b) Türkçe kökenli läkaplar.
Ｘ ｡ｲ ｾ Ｚ (69, Dal-I s.48) Çalm CadlrlOl kuran hiLmclÇÎ. Ayn ca Baranov'a gÖle,
ｭ ｏｬ ｬ｡ ｾｬ ｲ Ｎ
Türkç ede barG/, Ara pçada [a m ll'" hizl11elçi, çöpçü ｭ ｡ｮｌＮ
llaskak: ! 17, Da/-I s.52) Hamn crnrinde çah:tan. \'crgi luplaYlp sa raya ｵｬ ｡ ｾｬｊｔ
makla yükümlUvaii veya Talar ja ndarmasl.
Ｍ
Ratrak : (9 1. Oa[-I s.54) Batrak, para karylhgl IUl ulmu* hi,.mclçj dcmck tir.
ｬ ｬ ｴｬｭ ｡
ｳ ｬ ve yüklenmesi ile ｴｉＱ ･ｾｧ
ｵ ｬ olao
Ballr-Volga nchri sahille rinde, gcmi lerin ｢ｯｾ｡
ｩ ｾ ｩ ｬ ･ ｲ ･ Ba/"ak adl veri lirdi. 11jrkçcdcn gelen ｾ
kcl imcsi Kazak, Klrglz, T Ölkmen d ilkrinde ｾ ｃ ｃ ｓ ｕ ｔ Ｌ kahrama n" ma nalan nda da kullalllltr. ｾ ｇ  ｬ  Ｂ rnanaslOda ki
SÖl C Rusça -(Ik eki ilá vc cd ilirsc maklak, mastlak kclirncleri ortaya ç lk.ar (f asrner).
vcya hap rMII1 aJ lan ilc ilgili IOclofo·
làkaplar.
.
clogum yer fcrt ile i1gili
JO.
l'nmU lcz!crdc )"cr a]a" ｢｡ ｧｬ ｮ＼
ｾ "u mnralnr. "Glindclik"dcld
ｉ ｡ｬｰ｢ｾ
ｲ Ｌ i,mi ｧｾ ｾｮ
IdUpln Ö" isimicli ilc bcr"bcr Ｌﾷｾ ｲｩｬ
｣ｫｬ
Mq nni" giN .
ｾ ｣ ｣ ･ｲ
･､ ｲｩ Ｎ
snyfalan m göslcflllcklCdir. 13u
tv"" Vnuk, SCInt"n Sim l" . Pelr
.
N,A. BAS KAKOV
--"'==="-
26'-
TÜ R K KÖ KENLf RUS SO YADLAR I
8 . insanm özü ndek i olums uz özelli kl er in i gcs tere n lakapla r :
Kokor, Kokera (69), Ko kor (159): Rus vilàye tlc rinde rasrlamr sözcü kler-
a) Fark lt kökcnlcrdcn ge len Rusça Iûkaplar: Xoluy (43), Glupoy (48 ) Jila
(49), Kisloy (5 2), Glazatoy (59 , ｾ･ ｲ ｡ ｲ ohnaya n), Neucka (65 ), Dunya (Dal-I, 141 )...
Go rd oy
27
(67), Nely ba (71), Ryuma (69, Dal· IV, 123), Suüxa (72. 243. Dal· IV
.,' '.i' ··' ,
dendi r: kokara. kokor, ko ko riga (Kokor ev).
.'
.
•
'I
,
Dal-U s.594), Zioba (92 ), Neveja (92) , Zajiga (1 14, Dal-I s.578), Bezobraz (114).
Kohba: (146) Kökeni ni Türkçe galoba, galahahk: sözc üklerinde n ahr.
Ya roy (96) , Koloma (9 1. Dal·1I s. 140) Kutixa (96. D al-U s.22 7). Yrl o (98, Dal·I V
Koplrya: (4 9) Ku gucad aki kopiryala sözcugüyle ｩ
(109), Bezum (1 17), Golodnoy (14 3), Obumal ( 1907, Dal. Il
Kuraka: (81) T ürkç edeki gurag-kurak s özc üg üyle
s.628), Durak (235) , Lyanun (2 37), Dolba (24 1, Dal s. 460 ), Cer lo k (254), Rezfa-
da (259) , ｾ ｵ ｫｯ
ｬ (254). ｾ ｵｫ｡
ｩ ｬｩ ､ｩ
ｲ Ｎ
ｩ ｬｩ ｾ ｫ ｩ ｬｩ ､ ｩ ｲ
',I
'. '
(Kurakill ).
Telelyasr (65) Türkçedeki rilla-i s özcüg üyle iliskilidir. Birbiri yle "kavga et-
Ou Iäkaplar arasmdan l\tuxort (59),Yarov (50) , K oloma (91) , Yurlo (9 8),
ｾ
mek, söv üsmek" manasmdadn [Radle ff'a g öre).
rekligi kadar ispatlay tct ka ynak yoktur.
Sn vor: (179) lsviçre'dc kull amlan svar (aglr, güçlü), Rusçada ｳ ｲｯｖｬ
T ürkçc kökenli lákaplar:
ＩＧ Ｈ ｳｯ ｧ
•
ｵ ｫｾ
sen, siddetli), Kirgrz ve Kaza k lehçclerinde suvony-savar (sen, acrkh ), Farsçada ·se:
Ba hm a t (38) Beleutov (17 1) Iákaplan Türkçe k ökenlid ir. Ash habe rci, söz
ge zdiren anlamlarmdadn (Batamarov, Beleutovï.
var-sevor-su vor (enr . sü vari) s özc üklcrind en geldigi tahmin edilmektcdir Ｈ
,ｕｾ
Bol va n: (94) Tü rkçe pa/wan, Farsç ada pilhtawan seklin dedir (Budagov-l,
s.323) ve Ｂ ､ ｧ  ｾ  Ｌ asker'' anlamlan na ge lir. Rusçad aki totvan sekli ise tahkir anla mma gelir (Palivancv).
Daxd : A rap çada
ｬ ｩｾｫ
Kutuz: (186) T ürkçedeki
, gutut-kuduz sözc üg ûyle iliskilidir (KutIlW v)
ｬ (96), Xod ir (237, Dal-IV s.557)..
Durek (235) ve Xod ir (237), Tü rkizm'e ait kabul ed ileb ilirler. Fakat bunun için ge -
b)
I
Ko lokuta : (189) T ürkçcdckl qalag sözünde n gclmckrcdir (Ka/akutskiy, KataＧＮ Ｇ ｾ
kutskiy],
.
s.650), J ox (92 , Dal-I s.536), Baba (85 ), Xitr oy (86) , Durnoy (88 ), Oblyaza (9 1,
s.(68), Istoma
.
baxd. T ürkçcdc baud, "basis" rnanasi ta!jlr (Bax rlov , Ba-
kulev).
｡ ｫ Ｚ
ｓ ｵ ｾ ﾷ ｯｲ
ｯｶＩ
ＮＺ
( 152) T ürkçe sözc ükrur (Ui akov).
CegIok, Ciglik: ( 108) T ürkçcdeki cegoloq (asabi, hrrsü ) s öacugü yle ｩｬ ｾｫ ｩ ｬｩ､
(Cegfokov) .
,,
ｾ ｡ ｲ ｡ ｰ Ｚ (9 1) Arapçadaki
ｩｲ
.. ｾ
farab sözcüg üylc Hiskilidir. Türkçeden Rusçaya geç-
mlsür Ｈ ｾ ｡ ｲ｡ ｰ ｯ ｶ Ｉ Ｎ Rus cyaletlerindc sarap • saru fursuhk [Dal, IV, s. 62 2]... Arapeeda sarap... "Içki" anlanu ndadrr.
ll uhga, Buhxa ( 104), Bufaga ( 17 1): K öken i T ürkçe bulquy sözc üg üd ür
"Uyusrnaz, hareketsiz" gibi manalar ｬ｡ ｾ ｬ ｲ (Bulug in). Rus vil àyctlerinde buldtga söz ü
"vurdumduymaz, cuhi!' anla mla n nda kullarultr.
11I. ｋ ｉ ｾ ｉ ｎｊ ｎ ｄ ｉ ｾ GÖRÜNü $ü NE, VüCUT YAPISINA ａｙ
ｋ Ｄｉ ｔ ｉ ｒ ｉ ｌ ｍ ｾｉ
LÄKAPLAR:
A. K ökündc çiçek ism i, çlçekle i1gili ka vram bul unan làkaplar:
Bu lga k: (8 1) Kökcnini Türkçedeki bulyag sözcügündcn ahr: Kururlu, issev-
a) Rusça lákaplar: B1ednoy (44 ), lleI oy (48), Pestruxa 67 ), Sin ey (86), Ru.
mcz, gerizckah ma nas t vard tr (Budagov).
G od un : (93) Türkçedeki gödiin s özündcn gelmektedir. "Akrlsrz, d üsünceslz"
anlam muadlf (Godunov).
ｄ ｡ ｾ ｬ ｫＺ
(66) Türkçed ck i bafug, lafyig sözcükleri ile ｩ ｬｩ ｾ ｫ ｩ ｬ ｩ ､ ｩｲＮ
dak (87 ). Dal, IV s.108J, Cerl eniy (96) [Dal· IV s.590J, K rrs anoy ( 100), voronoy
( 100), Zelen oy ( 106), Sivko (106), Ter nno y ( 109), G olu boy (142), Temn osiniy
(235), Pestroy (250).
Kötü niyetli ,
kcnuini seven, ｢ ｡ ｾ ｫ ｡ｬ ｡ ｲ ｬｮ ｡ dege r vermcyen zararh gib i man alar ta§lrla r (Da§kov,
Daskov).
h) Türkçe kökenl i läkaplar: BIII·es T ürkçedeki-boro'-boru l-ça l, beyazbaj söze ükleriyle
ｩ ｛ｩ ｾ ｫ ｩ ｬｩ ､ ｩ ｲ
(Bursev);
NA
28
B. Kêk ünde
buluna n là kal'lar:
ｹ ｡ ｾ
Sl nl rl,
RASKA KOV
TÜRK KÖKENLI RUS SOYADl.A RI
beden büyü k!ügü. hesep jfade eden söacü klcr-
IV. HERHANG I DIR HAYVANIN VEYA INSANIN DEDENININ BAZ I KISIML AR INI
ÇAGRI $T IRAN LÁK APLAR :
A- Însan bedenmln htsselert UI,' i1gili laka pla r:
a) Rusça liikaplar: ｂｯｬｾｹ
(53). l\fen!jik (56), Volgoy (64). M olodoy (67),
S laroy (86 ). Vclikoy (9 1), Prunmoy (10 1), Vitya (1 15), Mates (92 ), l\Iolod ka
(99 ). Xrul (2S0. Dal·I V s.5(6)..
(47). Glov a (59), ｾ ･ｹ ｡ (94), Glaz (94), Zu bko
a) Rusça làkaplar: ｎｯｾｴｫ
(99), Res nitsa 599), Zub ( 100). Us (104 ), ｾ･ｰｯ
ｴ (113), G uba (183), Jilka (200 ).
Broda (202), Golenya (229), Nogol (228). lI os (236), Golovka (237), Dryxo
(256), Slez ka (70), Slelll (1 13), J es t (183).
Türkçc kökcnli lála plar: Kocubey Turkçede ki ba la bey , kü cük hey
b)
tahiriylc aym nnla rm
Ｑｾ
ｬｲ Ｚ
b)
C. Kökünde. insa n bed enmln muh tehf kasnnlarem ya da liimünü
çagn!jllran sözcükleri n bu lundugu là kapJar:
a} Rusça lákaplar: Bl1'uxaloy (39), Od nook (46), Krtve rot (48), Krivonog
(48) , Suxoru koy (49), Belogla.tiy (49), Krivoy (56), Xripun (66). S i."iey (56) (Dal.
IV, s. 188...) Xromoy (6 1). Zubatoy (62) , Slepoy (72), Visko l-ati)' (1) (Dal, I.
207] Dolgayabo roda (13), ｾ ･ ｜ Ｇｬ ｹ｡ｧ ｡ (Dal. IV, s. 626...l Loban (85). Gorbatoy
(9 1). (Dal. IV. s. 6 18...l S UlOY (9 1),
(86) . Dyudk a (87), Beazube ts (88). ｾ ｡､ｲ
Visloux (937). Gubasloy (94), ｾｩＨｯｹ
(93) [Dal, ｾ ｩｴ ｯｹ ｊ Ｌ Tryasogolov (95), Tregub
(96) . Ku drevaëoy (99), Krlvocelyustnoy (100), Levas (109), Tryasova (1 15),
MJBsnoy (1 16). Nag oy 5 117), Osera ( 122). DolgorukiJ (143 ), Krop otka ( 146)
[Dal, 11. 198...l. ｾｴＧｲ
｢｡ ｬｯｹ
(143), OxlJabina ( 153), XudJak ( 153), Xilok ( 154)/Oal.
IV. s,548 ) DlgaJlo (104) [Dal. 1, s. 506...) Migu n (164), To lsloy ( 172), Kosoy
( 118), G luxoy ( 116), Kila (18 1). Nozd run (188), U-ilItoJ (225), Nemoy (226), J trvoy (235), Borodatiy (237), Guzey (24 1) (Dal, I, s. 406.. ,J, Tonkoy (254), ｐ ｉ ｾ ･ ｹ
(259), GoI I)'ay (87). IDal.1$.267, 366): Ba r ma (Da l-I s.50):
Türkçe kökenf lákaplar: Burun (122) Rus vilayetlerinde burun- fark h
manalard a kullamhr:
B- Herha ngi bil' ha yvamn bed en hisseJeriy le ilgili là ka pJa r.
a) Rusça Jäkaplar: Grim (63). La pa (97), Kh k (100), Kop nn (104 ) X"osl
( 185).
b) T ürkçe kökenli läkaplar: Kurdyuk (116) ismini ömek verebiliriz. T ürkçcde ki quduruq s özcügüyle ｩ ｬｩ ｾ ｫＮ ｩ ｬ ｩ､ｴ
(Kurd)"lfw v).
V. HAYVANLARI N, YIRTI CILARIN, KU$ LARI N VEYA HA$ ARATl N ADLA Rl lLE
ILGIU METOFORIK IS IMLERLE BENZES EN LÄ KAPLAR :
A- Ev hayva nla rmm adlan ile ha gdap.n la ka pla r :
a) Rusça läkaplar: Soba ka (47). Kezlina (507), Ovtsa (64). ｋ ｾｫ
｡ (86), J erebets (86), ｾ｡ｫ
(87). Kozlya (%), Kobilka ( 107), Koaet ( 108), Kolnj a (159),
Koreva (169), XOYTa (89) . [Dal: xovra : DomuzJ, Da rq (69), baran {I2 7. s.459).
Yukardakîlcr arasmda, Turk. kökenl i oJabiliriigi hakkmda tarns malar m deva m
e Uigi lákaplar: Kozlina (SO), Kozyol (96), Kozol ( 108), Losak (87) VI,' Xovra (89).
h) T ürkçe k ökent t làkap lar:
b) Türkçe kökenli läkaplar:
BUlurl)"lI. Dutu rlin: ( 163) Turkçedeki blllurly -b jçirnslz, berba t, eyrl sëzcu -
Bik (64), Bico k ( 142): Her ikisi de Türkçedek i buga sözcugüyJe ￮ｬ
guyle ｩ ｬ ｩｾ ｫ ｩｬ､
ｋ ｾ
ｲ［
Kerl u: (56) Türkçedcki kenw, t enir -ienmek; kesmek; tz ocmak s özcüklcriyIe
29
ｩ ｬ ｩ ｾ ｫ ｩ ｬｩ ､ｩｲ
Ｚ
Sa lhk: (174) Türkçedeki saltaq. saltyaq sözcukleriyle bag[anllhdlr... Talar
ve Kam k Ichçclcrindc yayglO kullamllrlar (Sa Itikor);
ｔ ｵｾ｡Ｚ
(92) Rus viläyellerinde ｴ
anlamlan na gele n Ｏ ￖｾ
ｾ ｩ ｾ ｫ｡
Ｚ
ｾ ｵ ｉｋ
｡ Ｚ
ｵ ｾ ｡
ｾ･ｫ
ｬ ｩ ｮ ､･
kuHamhr. Türkçede "sine, gögüs"
sözc üguyle ｩＱ ｩ ｾ ｫ ｩ ｬ ｩ ､ ｩ ｲ Ｎ
(86) Türk-Çagalay sözu olan i YiYQ ik ｩＱ ｾｫ ｬ
( 124) ｵ ｶ｡ ｾ｡
solga -sol derncktir.
､｡
ｫｩ
su/axa)' sözcugu ile ｩ ｬｩｾｫ
ｩ､ ｩｲ
ｩ､ｲ
ｇ［
ｩ ｾ ｫｯｶ
$ijk ill );
ｩｬ
ｾｫ
ｫ｡ｲ
￮ ｾ ｫ ｩｬ ｩ ､ ｩ ｲ Ｌ
Ｚ ( 122) Türk Özbek grubu lehçelerdeki qO[qar, toekar sözc ükle riyle
ｩＱ ｩ ､ ｩ ｲ Ｈ ｋ ｡ｾｫ
ｦｏｶ
Ｌ
Kockarevï:
Telils a (65, 87). Telets (9 1), Telcak (122): Tür kçede ki tel -anncs inden ayｮｬｭ
ｾ hayva n ba last sözcü güy le ｩ ｊ ｩ ｾ ｫｩ Ｑｩ ､ ｩｲ ｬ ･ ｲ ［ Rus vilayetlerinde tetitsa -genç hoga,
bogaclk anlammda kullamhr:
B- ｖ ｡ ｨ ｾ ｩ hayvanl ann adlan UI,' ､Ｚｩｬ｢
ｮ｡ｾ
lä kap lar:
a) Rusça lákaplar: Medved (64), Zeyets (98) , ｂｯ ｢ ｲｩｾ･
(105), Vepl' (106),
Slepoy volconok ( lO6), Dobr (1 18), LIlskIl (142), Lev ( 18 1), ｂｯｳ
ｾ Ｇｯｬｫｶ
(146),
ｍ ｡ ｴｹ ｵ ｾ ｫ ｡ ( 115). [Dal, ｾ ｉＮ s. 308J...;
b) Turkçe kökenl i làkuplar:
($ulgiIU: Kazakcada
ｂｵ
Ｉ Ｂｮｯ
ｾ
(39) Turkçede b O)'ll (u) as- anlammdadlr...
JO
N ,A. BASK A KOV
ｬｊ ｡ ｧ
C . Kil' lsimlcs-iylc
｣ｬ｡ｾ
｡ ｮ
I:ika p lar.
a) Rusco lûkaplar : Koro lyuk (48), C uplyn (49 ), Bele ya guz its a (64 ), Goga ra
(65). Se lezen (10) , 50 ' -3 (88). Soto vcts (9!), Rya bcik ( 101), Kuritsa ( 109). Ka sa tka ( 142), I' li lsll ( 143), G IJS ( 171J. Le1Je(] ( I HS). Gaga (233), So roka (235 ), ｃｦｾｴﾷ
ka (86)Vo ro ba (89), G uzitsa (249), Xorxura (242)...
b) Tür kçc kükcnli Ijk aplar:
Gogel ve Gogol T ürkçcdeki gögii/ Krrgrzcada kügöf. Yakutçada köyöiilfil
wzcugüylc ｩ ｬｩｾ ｫ ｩｬ ｩ ､ ｩ ｲ (Gogcl. Gogo i):
(117). SI/dak
a) Farkh kökcntcrc J ayah Rusça lakaplar: M€II (95)... ｾｬｉｫ｡
{I 15), Sudok (100). Som (236). Ell (263) , Babanka (S7)...La skar (176) ...
Törkçc kökenli läkaplar.
O tbuga ( 199) Türkçede alabuga ... anlammdadlr( Budagov-I s.78) .
D- Sürüngen ve
ｨ｡
ｾ｡ｲｴ
lsfmleriyle
｢｡
ｧ､ｾ
ｮ
b) Türkçe köke nli läkaplar: ｾ ｩ ｦＱｩｫ
Meis et q ya lau ilc ｢｡ ｧ ､ ｡ ｾ ｡ ｮ lûknplnr: Ve.\0l ,{a (62).... Z veni tsn (69 ) Me tcvtJo (g9) ...• Pe r ina (237). Kev er Ｈ Ｒ Ｓ ＹＩ
Ｎ ｬ｜ｉ ･ｾ ｯ ｫ (99). Su ma ( I [6). Kvasnya (92). Koro b ( 189). K uvsln (97). Loj ka ( 174), lIa kJaj ka (237 ). Dud a (49 ). G u bka (39),
Skrya ha (180 )...• Tya pka (19 1), Lopat a (47 ), S kupa (44 ), Rolt (94), ｾ ｩ ｬ ｯ (41).
Gwczd (38 ). Kryvk (25 1)• .$elina (24 1). v erjga (256);
ＨＹＲＩＮ
(95) T ürkçede ki svunvug sözcüg üyle ￎ ｬｩ ｾ ﾷ
kilidir.
Si läh isi mleriylc ｯ ｧ
ｉ Ｇ ｵ ｾ ｫ｡
( 104);
Par a isimlcri ilc
(38 ).
ｉｮＮ
Ｑ T ARLA ÜRÛNLERI VE BITKI ÖZLERIVLE ｂａｇ
ｄａｾｎ
b) Tür kçe kokculi läkaplar:
K indi r : ( 116) Türkçcdcki kendir sÖleügüy le ｩｬ
ｩ ｾｫￎ
ａ
JLG1Ll E!:i VALAR, ｉ ｾ MALZEMELER I, GIvIM. KU$ AM
OIBI KOLT OREL MATERYA L ILE ILI$ KILI LÁKAPLAR.
a) Rusça lûkaplar.
ｙ｡
ｾｮｩｬ｡
yerler , evler. binalar ya da mimariyle ｩｬ ｩ ｾ ｫｩ ｬ ｩ k[ittürcl unsurtaria
15kaplar: ｋｯ ｬ ｬ ｾｫ｡
(8 J), X ｾ ﾷ ｯｲ ｯ ｳｴ ｩｮ｡
(63), ｾ ｣ ｰＩ Ｇ ｡ (8 I), iJranil sa (28 4), R o·
j on ( 104). C llr ka (93).., .$cst ( 109), Pleten (44), Visclits a ( 110), G nezdo ( 118);
｢ ｮ ｧ､
ｮ ｾ ｮ ｮ
ｩｬｾｫ
ｩｮ
làkaplar: Suslo (45), Ka sa (49) . Penka (73 ) Bibika
Türkçc kökcn li lêkaplar:
C lblk: ( 113) T ürkçedek i cubuq s özcügüyl e
ￎ ｬ ｩｾｫｉ
ￎ ､ ｩ ｲＮ
Ko r nus: (148) T ürkçedc ki q?ru sö zcügüyle iliskilidir.
Kozak : (88 )...• Bor dyuk (238).... Ber dyuk (16 7).... Kal ita (202).... Tokmak
(156)..., Kohc (87)..., .$uw a n (42)...• Tulup (67) .... Epunca, Yapa nca (88 )..., Monｾ ｯｫ
(225)...• P ir og ( 118)...
VIJl. Kl51NIN ｾ ｉｬ ｚａ
ｙ ａｋ
ｍｌ
läkaplar: Cetverta k (89). Poltln a (1 16);
ｬｩ ､ ｩ ｲＮ
Su nb ul r ( 190) T ürkccdc siimbiil, Farscada sunbtu.: anlammda kullamhr.
VII. G ÜNDELIK ｖ ａ ｾａ
láka plar: Tugoy lu k (46). Du lo (61). Sekira (85),
Yukarda ki lilkaplar arasindan C u r ka (93). V l d a (251) . Ke ver (249). Cu lak
(59). Cebctov (168). Basm ak (91 ). Mis)'ur ( 118). tamsmah lürkizm ko nulular srrasma da hildir.
LÁKAPLAR;
al Rusça lákaplar: Osi na (74 ). üereza (74 ), h a (74), E lka (86 ), Kisliba
(45 ). Re pn)"a (48). Tra va (107). Kr aplva (245 ). Xr en (44 ). Zcrno (93). Kost ilsa
(96). Llka (247 ).... S mola (47). Ko pot ( 170 ), ｬＮｉ ｵ ｾ ｬｉ ｡ ( 147 )...;
ｮ
ｩ ｬ ￎ ｾ ｫ ｩ ｬｩ
Yenrek k üh ürü nc
ｵｲｯｫ
( 115)...;
ｾ
b)
VI. ￇｾ
､ ｾ｡
G iyim eqyalanna anneye. ayakkabrya, kumasa vb, ￎ ｉｩｾ ｫ ￎ ｬ lá kaplar: O vclna
(47). Culok (59). Cebctov (168).... Rogojka (90), Basmak (9 1), Samara (92 )...•
.$ap ka (96)...• Koja (172), Koja n (235). Golotsa (249).... Du r noy ktver (253 ). M isJur (l 18)...;
làkaplar:
al Rusça läkaplar: Bucen (45)...• Ptoshsa (49). Svereok (93), Ulim ( 104).
M uxa ( 107). Zme )' (258 ). S lizen ( 102);
31
Nak liyat la iliskili gündel ik unsurlnrla ｢ ｡ ｧ ､ ｡ ｾ ｡ ｮ läkaplnr: Plot (IlO). Drov nl,
(94), l.Io lx (243)...• O boda (GO )...• Uezda (25 1). Knut (233);
Pi'j3l
ç. Dahk isimlee-ijle bagda1au làkaplar:
b)
TÜRK KÖ KENLI RUS SQY AI) LARI
ｊ ｾ ｔ ｉｒ
｛ｌｾ
ｃ ｉ Ｌ GÖZ LE TA KJp EDJl. EBILEN Il ARE KETLE RINE
Ｑｉ Ｕ Ｎ r tn. TE MELLI VE FORM ALJ !'II LDEN ｔￜ
ｒｅ
ｍ
ｉ ｾ ADLAR:
a) Rusça 15kaplar: Sko k (49), Zcscka (58), Sosu n (58), Sa tllll (56), Vp ryagay (1 17). Boday ( 165) , Ruu cts (92)..., Skrya lm (56). Striga (66) ..
b)
T ürkçc Iákaplar: Kusu r (253) .... Tl/kun (15 4).... Su b ur (96 )...
Nihaye t bütü n bu analizter ispat cd iyor ki. cski Rus ｾ｣
ｲ ｣ｬ ｣ ｲ ｩ ｮ ､ ｣ ｮ alH11ll3 bu
isimJer ister biçim VI' ｫｵ ｲ ｵｬ ｾ bakllTll ndnn, isler gm rnalik )"' 1)1 ve çqitlilik baklmllldan di gerlerin den farklJdJrlar. Babsctl igimiz vc iirnek lerue kullnnulgl m17. ｩ ｾ ｮｊｩ
listc-
=
32
N,A. BASKA KOV
leri bu kadarl a s uurh deg ildir. Rus ars ivlcri ode ye r alan knap ve listd cróe bu lunma ya n, T ürkçe kö kenti eldugu kcsin pe k çck Rusça isim vardrr.
VI
Dog u kökc nli (yayg m olarak Tü rkçe kökcnli) Rus soyadlan nm esaslanmn daｴ ･ｬ ･ｲ
bölmek mümkündür.
yandlgl sözcüklere bakarak. o nlan farkh lip \IC ｩｾ･
Birinci tip: Vcr isimleriyle bagdap n soyadlandu (50, 5.28). Meselá Certasｾｮ ｳ ｫｩ ｹ Ｎ ｃ ｾ ｡ ｬＱｓ ｫ ｩ ｽＧＮ
M Cf Cn ki )', Tyumenskiy, $irinski)'. ｎｵｾ
ﾷ ｩ ｬｳｫｩＩＧ
Ｎ Sibirskiy,
Pd mu kiy. Ay m zam anda haik. kavim , m illet isimler i ile baglanllh olan soyadlan da
vardn. Meselá Tatarinov, Arapov. Cerkasov, Turcaninov, Kozarskiy. Bo/garsk;)',
Kazakov. Unuov..
ki)', ｪ
lkm c l tip: Rütbe ve dcrecelerl e baglantlh soy adla ruhr. Me selä S knpcevr...,
Kocu bey, Xudorbi ev, Tarbeev, Tolubee v, Bektab ego v, KVllubitskiy. Babice v, Bacu-
rin, ｾ｡ｸ
ｯ ｶ Ｎ ｾ｡ｸ
ｶｳｫ
ｯｹＬ
Emirov, Karamzin..
Ûçüncü lip: Ölcl isimlc rlc ilgili soyadla rnhr. Mcsc1á Saburov..., MUXOlIOV,
Dav ïdov, Apseitov. lzmaytlov. AlmlOv. Narbek o v. Raxmanin, Ermoio v, Kunnonale ev; Temiryarev, Murat o v, A vdulla v, ｎ ｡ ｲ ￎ ｦ ｫ ｩｬ ｾ Zeabulatov, Bakuv Berdyaev, Mamaev.
Dörd ündi lip: Sa nar ve sa natsal tcrim1crle bagdap n soyadland rr. Mcselä
b acmonov. Bt'klt'mif t'v, Ka raulo v, TJ /Ct'II. Koj evniko v, A zanct!t'lI. S<.ITa nCt't'v, Aple.
cuv. Arakuev. TlUa cevskiy. Mosoio v..
Be!jinci tip: Hayvan isimlcriyle bagda!jan soyad lan. MeseJ.à Argamakov. B,ko l'. Arxa rOIl. Baranov. KOl /o l', Koz.in, Bogat'l'ski)·. Tl'vyo f l'V, ａｳＯ｡ｮｯ
ｾ ﾷｩｃｴＧｶＮ
Konako l', Kob)'Oko v. Bars ukov, KOfkarol'. KU fl'kv. w cino v. Gogel. Baklan o vskiy, Tarakanov,.
Alunc l tip: Kültürd meleryalle (elbise , ayaggabl, harbi malzeme) bagda!j3n
soyad lan. Meselä $ubim l, Do/onrano v. Bafnrakov. Culko v. Cl'oo tarev. Con kol'. Bo r·
ko vskiy. Cuprasov, CenwduTO v, Cekmarev. Teglev. KOleni" . Kabluko v.
Yedinci lip: Astrolojik terimler ve bun;laria ili!jkili soyadlan. Meselä Buzo vft'v. Kuz.ovlt'v. Kasaev.,
Se kil inci lip: Ay isimleriyle ili!jkili soyadlan . Meselà ｾ｡｢ｴ
ｬｏｶ
Ｎ
RvmadaJio vs·
ki)'. $e vd ev. Radjapov. Safaro v. Af /UOV. Ba ratov, Bararillski)'.
Dukuwncu tip: En yayglrl suyadland lr. Daymmklan ･ ｾ ｩ ｬ ｬ ｩ insanlákaplandl r.
Bu tip soyad lan mn ta!jlYJCllan , yani, Türk kükenJi Rus soyadlan nm ta!jIYlcLlan Rus
ya da T ürk ulab ilir. Fak at buna bagh ohnayarak ismin esasmda lIlutlaka,Dug u köke nti bir sözc ük yalar. Bu durum ya direkl ya da dolaylt o larak insam n keyfiyel iyle
ilgilid ir.
TÜRK KÖKENLI RUS SOYAOLA RI
lJ
Mesdä Ku rakin isminin ternel inde T ürkçe bir SÖZ o lan gu rag yalmaklaJ lr.
･ tulumsuz \'C ｾ
ta vrrl ar se rgileyen de.
Birinc i anlarr u, insanla rla ｩＱ ｾｫ ｩ ｬ ･ｲｩｮ､
mckur. fbnci anlarm ci mridir. So n ucta mel ankolik, keyifs iz, ､  ｾｊｋ･ｩ
g ibi anlam,
larda tasrr. Bulgal ism i de: T ürkçe kökcn libu)'ak söz ünc dayarur ve bu prcnsi be uy,
gun luk gös terir. Bu tip soyadlan na sunlan da öme k gösterebili riz: lJolko v. Bu/ur/in,
MamOlIQII, Sabfukov. Ta rbeye v, ａ｢｡ｫｯ
ｾ Ｇ Ｌ Talqin, Turgene v, Apraksin; Kon asov:
VII
Kurulus ba ku m ndan bülün T ürk soyadlann m ve lêkaplan nm esasmda yatan
sö zlcr iki kanuna tabidir.
I. Sadece kök morfemle rindcn , ya ni türetÎci olmayan ekterdcn olusan s öz yaratlcJ!lgl,
2. T üke rici e:kler vasua sr ile: olu san s özlcr, ya ni eklcr..
Sö z yaratlc lhgJ modelin de en çok rastladrgumz mahsüldar usul, flil k ökü ilc
ekin bir lcsmcsind cn ortaya çrkan s özlerdir. Kurat in.... Bulguk oll... , Komakov .... Sa bluko v..., Xamko v, gibi isimlcr bu sekilde olusmuslardrr.
Mahsüldar usulIerden bir baskasr, fiil kökünün üzertne -ma ekini iläve etme k
sureriyle ortaya çikan soyadlan mn olusm a biçimidir. Ko rkllraz.ov... Kanma zov, Karalllaz.oll... Alma z.ov soyad lan bu usulle olusmustur.
Söz yarallellJgl modcl indc isim ve eklerin birlc!jmesi nden ｯ ｬ ｵＡｪ ｭ ｵｾ soyadlarl'
na fazlaca rastlamak mümkündür. Burada, - 111 -in eklerinden iSlifade erlilir. But/u ·
lin.•, l1)'ill... gibi isimler bu duruma örnek tir.
NÎsbelen zor olan anal ilik söz yarat lclhgl modcline de rastlamak mümk ünd ür.
ｲ･ ｫ bir soyadl ｯｬ ｵｾｴｲ
Ｎ Kocu -bq . $kri-bey. Ad Iki veya daha fazla morfem ｢ ｩ ｲ ｬ･ｾ
ju-bey ömc klcrinde oldugu gibi..
Türkçc sözc üklcrc Rus kallbl giyd innek iç in SÖ7.cügün sonuna Rusça -011 e ki
ilàve ed ilir. Bu/gako v. lJolkov. Kov w ko ll, Ufalov gibi. Aym }Ckilde -el' e kinin kullammma da Sik raslh yoruz: Ta rbe)'e ll. Skripc )'cv. KartOle II.. Bunlardan ｢｡ ｾ ｫ｡ - 1Il- in
e kle ri ile ｯ ｬ ｵ Ａｪ ｬｵ ｾ soyad lan ör nek olarak Ru/ur/in. Ta fizin, KUflJi. in g ibi is imleri ve·
rebiliriz. Türk köke nli birçok soyad l, her !jeyde n önce iki köklen ibaretlir. i kinci kök
bir kaide olarak da ima Türk lilullarml bildirir. Büylc hällcrdc soyad l herhangi bir ek
kabul etmez. Mesclà Kocl/·bey, Adj u·bey..
VIII
T ürk kökcnli larihi rus soyad larma gellc1 bir ｢｡ ｫ
nlll larihÎ-elÎmoloji k analizleri ül-crinde du racag lz. ａｲ
ｬ ｾｴ ｡ ｮ
｡ ｾ ｴｕｬ
｡ ｮ
so nra, so mut soyadlan her hir soyadl hakkm·
3
,.
N A BASKAKOV
34
SOYADLARININ TARiHi ETiMOLOJiK ANALizLERi
da öucc krsa bir bilgi sunulacak ve bu krsrmda harfl kaynaklnra isnat clmege öncelik
venlo rek. secereden almulnr gÜslcri!cccktir. Bu gibi hällcrde ortak anna ｾ｣
ｲ･ｳ ｩｮ｣
YC kontr ol edihnis kaynnklara basvu rulocakur. Soyadnun ortaya çlkllgl dcvirlc, ｴ｡ｾｬﾭ
YICISIIlJll Kil t! Oda'dan rus UlbiJiginc ｧ｣ｩｾ
gibi mcsclclcr aydmlanlarnk. cski Ggu!.
vc Po loces birliklcri ilc ilgili hilgi1cr ver iJeccktir. Klztl Orda'nm ç öküsündon sonra
ortaya çrkau dcvlcrlcrc de dcg inilccektir.
lmkànlar dahilindc, clc ahnan soyadmm ve nesfin baska ailcler ve soyadlan
Dalia sonra, csas olan Türk S{}ZCÜ ilc olas t münascbctlcrini ög renmeyc ｡ｬｾ｡ｧＱｚＮ
günün analizi yaprlacak, digef lchçclcrdcki söylenisine ve benzet sözc ükler ilc l11Ukayescs ine yer vcrilcccktir. Böyle hällerdc, leksik bakrmdan analizi yapihms olan etIlonima, fone tik , gramnuk vc morfolojik bnknndan yakm söxlcr göz önundc tutulur,
Böylcce, üzerindc çahsrlan somut soyadmm csasmda duran sözün dili vc tarihi , pek
çok benzcrlik1crin yardmuyla muaycnc cdilir. Eger snyadrmn esasmda, Türklcr tarafmdan kullurnluus olan bir arap vcya Fars s özü duruyorsa , on un rranskripsiyonu, orfogra fyasl kaynak dil yardmuyla göslcri1ceektir.
Soyadnun csasmda duran sözcügün anlarrn arasunldrktan SOJ1ra uygun
làkaplar sunulur, soma da soyadmm sonUJ1U ilávc edilen Rusça ekler göstcrilir ( -v v, ev, -sk, -iy, ·ill,
- 1/1
vb.) .
J.
ｾ｡ｨｳｪ
fikir1cri yer almaktadlr.
ûnun uglu olan Yuriy Patrikccviç'in l van Vasilyeviç admdaki tcr unu Bulgak
läkabrm ｬ｡ｾｉＱ
ve dör t ugul sahibi otmustur. lkinc i oglu Mihail lvan oviç. Golitsa
läkabr ile amlrmsur. Bir knyaz soyu ohm "Gofitsinlcr" onun soyundan türemislcrdir.
Ivan Vasilyeviç'in üçün cû oglu olan Andrey lvanoviç isc "Kuraka'' lákabr ile amlnus, ondan da "Kurakintcr'' knyaz soyu türemistir (URZN-,?-I s.2-3 ).
Nitckim, Mihail Golitsa ve Andrcy Kuraka bir takrm evraklarda bnbalanmn
adr ik andmrslard rr: i van Bulgak. Bulgakovlar. Mese lá, Milmil lvanoviç ( 1579 yth,
vremennik-Ia, s.3) vc Andrey l vanoviç Bu lgakov. [van Bulgakov'nn toruntan olan
Yuriy Mihailoviç Golitsin Ｈｳ Ｎ ＱＶｾＷＩＬ
Gregory Andrccviç Bulgakov (s.11 ) için de ayIII durum SÖZ kotlusudur (bk . 104, s.43-44 ve 72-7S).
Soyadt hakkmda ｾ･｣ ｲ ､｣
de ｡ｨｾｭｬｲ､
yelerli bilgi bulullmamasl Mlinde, öteki kay-
naklarda yer alan soyadlafilldan yararlamlmasl vc onlara dayamlarak
bilgi vcrilmcsi ..
b)
ｂ｡ｾｫ
soyadlan ilc ｩｬｾｫ｣ｲ
ｩｮ
c)
Esas olan Türkçe sözcügün analizinin yap tlmas l, ｢｡ｾｫ
｡ｲｾｴｬｦｭｳＮ
dillerdcn örnek-
c)
ｯｬｵｾｭ ｴｵｲＮ
Iki ayn îhtimal ort aya çlkmaktadlr. Birincisi, Gcdimanovlar sülàlesinin KmI
Orda'dan ｡ｹｮ
Neliec.
Mukayese için kaynak olarak ｡ｾ ｧｬ､｡ｫｩ
(URZN-,?-I sj).
Nihayet ｾｹｬ･
bir karar vennek gerekiyor ki, Gedimanovlar Rus sülálesinin
dcvamlt takip edilmesi, iki Türkçc kökcn li làkaba baghdl r: Vgak bulyag ve Vuraka
gurag-g uryag. Bu lákaplarm ｴ｡ｾ ｉｙｬ｣｡ｮ
arasmda akrabahk ｩｬ ｩｾｫ ｬ｣ｲｩ
de vardir. Andrey Kuraka, ivan Bulgak'll1 ogluduL Eger bu ak rabahk bugl ohnasaydl, Kuraka
Ifikabll1ll1 Türkçe kökenli olmaSl ､ｾｮｬ｣ｭ･ｺｩ
Ｎ Fakat bulyag sözçügünün Türkçe
kökcnli oldugunun kes inl igi, bunun bir ispaudlr. Bu sözcük, Türkçe gurag sözü ve
Tahminî etimoloji.
ｨｬＱｾ
bir nesille kadm tarafmdan akrabahk baglannm olabi1ecegi ihti-
malidir. Bu olaslhgm ｾ･｣ ｲ･､
iki di lli sü zlüklerden ｹ｡ｲ ｬ ｨｬｾｴｲ
( 11, 12. 13, 54 , 57, 59, 60 , 6 1, 68, 92 , 95, 105). Ban durumlardaokuyucu, ｩｾ｡ｲ｣
lel} TUrk di lindc ｹ ｡ｬｲｾ
ｲ
Rusça-a ekinden
Ier ve tercümelerle klyaslamalann yapl lmasl .
d)
-,?ccereden ahnan bilgilere göre Andrey jvanoviç Kuraka, çar III. ivan Vasilyeviç (1462-ISOS) ve çar IV. Vasil iy i vanoviç ( 150S-1533) saraYlnda boyar görcvîn-
Nihaye t anali7.1eri yapl lan üç YÜL soyadmm ortak yönü ｾｹｬ｣､ｩｲＺ
a)
KURAKiN
Secereden cdindigimiz bilgi1cre görc Rus knyaz soyads olan Kurakin, kökeniru "Büyük Letonya Knyazt Gediman'dan" almaktadrr. Gcdiman ise, Büyük Rus
Knyaz r Vladimir Svyatoslavoviç'tcn türemistir. Büyük Knyaz Gedimanm tor unu
Patriky , Zvcnigorodskiy'nin knyan ulmustur. 1408 yrlmda Moskova'ya gelerek B üytlk Knyaz Vasiliy Dmitrieviç'in yarunda çahsrnaya baslunusur ' (URZN-,?-I s.3).
En sOJ1unua bu kitabm ·y a7.aTlllln, hcrhallgi bir soyadlllln esaslllda uuran SÖlcügü n kökeniy le ilgili
35
TUR K KÖKENLI RUS SO YA DL A RI
ｴ ed i-
kaynak lardan istifadc edcrken , baz l duru mlarda da Rad-
de yeri vardIL ikinü ihtimal, baba ve ogulun sahip
olduklan Vgak ve Vraka lakap lan, KIZll Orda'dan nüyük Rus Knya lt ｖ｡ｾｩ
nin 'in (1425 -1462) vcy a lIL ivan'ln yalllna
｡
ｬｾｭ｡ｹ
gelen Tatarlardan biri ta -
lotrun (75), Budaguv'un (23) vc Vcb itsk y'ni n (25 ) söziüklerinden yararlana caklardir. Bu kayn aklar temel olarak ｧｳｴ｣ｲｩｨｮ ｾｬ･ｲ､ｩ Ｎ
I.
ｬｩ ｹ Tem-
Knyaz Vas iliy Dmitrieviç (l 389·J 425), Dmilry D<Jn. koy' un ogludur . (1362-1389).
,
36
N.A. BASKAK OV
37
TÜRK KÖKENLI RUS SOYAIJLARI
rafmdan ｶ･ｲｩ
ｬ ｭ ｩ ｾ olabilecegidir. Tam bu yrllarda Kizil Orda Hanhgl'ndan Rus
knyazla nmn eg ilimine geçcn Taartarm sayrsi mn fazla, geçislcrin s ürckli oldugunu
belirt mek gere kir.
gUfax) fikirli, arzulu, morali bozu k olan.. Demek ki, Kuraka l êkabmm olu jrnasma
Kuyaz Kurakmlcr soy unun arma smm. Goliuiulc r'In genel anunsmdan c iddi
biçimde farkh olusu d ikkat çcki cidir. 2 Armanm ｡ ｾ ｡ ｧｬ tarafma ｩｺ ｬｭ ｪ ｾ clan hila! ve
aln k ëseli yrldtz, bu soyun temsilcilcrinin Kll ll Orda'dan ￇ ｬ ｬｭ ｬ ｬｾ ola n soylu ak rabahk ｪｊｩｾｫ
ｬ･ｲｩｮ
ｩ ispatlasa J a. Golitsinlcr soyu nun armas mda aym ｾｹ｣
rastlamnamrstrr.
Bundan dolayr pe k (jok e vrakta Golitsinlcr armastrun Kurakinlere ail arman m aymst
olan örnekleri göslerilmek tedir. Bu durum, sü lale lerin akrabahk ｩ ｬ ｪ ｾｫｩｬ｣ｲ
ｩ ｮｩ ｮ bir baska ispandrr (90. s .IO).
rav ,gufllall (üç) kelimes imten olusmustur. 0 halde Kurakinler soyunun i1katast o lan
Gura g-guryak sözü
｡ｧ､ｾ
Tü rk lchçe lcrinde iki manada kullamhr:
Gurag -gnryak (Radloff-Il s. 922), Kazakça ve Ku grzcada "parça. anne pa rçaSI, parçalardan ｯ ｬ ｵｾ ｭ ｵ ｦ anle mlar mdadrr. Fiilde n o fusmus ad gura·g uT)"il (Rad lo ff-II
s.9 2 1).. I. Parçalardan ｯ ｬ ｵｾ ｭｵｾ
Ｌ eklcnmis. 2. Top lamak. 3. Bulmamak, öldünnek
(So nuncu anlar n ｫｵ ｾｫｵｬ､ｲ
Ｎ ﾷｎ Ｎｂ Ｉ Ｌ Kazakçada Ｂ･ｾ
ｩ ｴ ｬ ｩ parçalardau d ikmek, roplama k, süpürmek ." 2. Te skil ermek, tcplarnak. olu smrm ak, bidesnrm ek, Knguca'd a
"parçalardan ｴ ･ｾｫ ｩｬ e tmek". 2. Ylgma, binknrme.joplame..
Gu ra .gurya fiili , gur ilk tûre mc fiilinden, kcndisini görüntülü tekrarla nan veya fazla form ah g ibi g ösreriyc r. Gu r fiiiinin ｾ ｵ anlamlarr vardi r: Koy m:lk, dikmek,
ｨ ｡ ｬｲ
｡ｾ
｡ｫＬ
Ｉ ﾷ ･ ｲ ｬ ･ ｾｴｩ
ｲｭ･
ｫ Ｎ Kazakça'da koy ma k, ｹ･ ｲｬ ･ ｾ ｬｩｲ
ｭ･ｫＬ
itelem ek, dikmek,
kurmak.. Klrgnea 'da koymak, d ik mek, ｬ ･ ｾｫｩ ｬ elmek, ilelemek. )'a ra lmak (RadluIT·1! s.9 19).
Gurag-guf) 'u (Radloff-I s.92), aym zamanda Osm. gurag ku ru , ｫｵｭ
ｾ Ｎ 2.
Ku m hava. 3. Arzulu, morali bozu k, tehJik eii. ､ ｾｮ
｣･ｬｩ
Ｎ Klrglzea gUfyag kuru,
ｫ ｵｲ
ｭ ｵ ｾ .. Gur yag ｉ､ｾ
ｩＬ
dö zü me yiiz adam.. Türkmenee gurag korn , ｫｵｲ
ｬ ｵ ｾ Ｎ
2, Fakir, 3, Pinl i, ha sis, xUf)'g (xuf)-'ag) Kazakça gury (Curuy·guf)'ag), "gort!.
ｯ ｊ ｵ ｾ ｭ｡
söz, -g a flïksiylc ｯ ｬ ｵｾ ｭｵ ｾｴ ｵ ｲＮ Harekelin neticesini belirliy or, EI/rya (guwu rya, Rad loff-II s.940 ) fiilindcndir. CI/rulllag. g l/rullu umag. Kazakça gUf u·g l/T}'a ylt ,
mt'k. k u ru ma k C uwar.guru mag (bitki için) sa ra r ma k, ag a r ma k, gUWIlf klUIT'
mak, k lzartJlmak. Klrglzca k u m ma k, çÜTÜmek, ｣｡ ｮｾ ｬｺ ｬ｡ｾ ｭ ｡ ｫ .. Gur)'o kuruma k,
ku ru msama k. .
C urag-guT}'ak sözünün hu anJamlanna Tür k d illerinin çogu nda rastl amr. Ku ·
fuk i' l soyaJ I ve onun esk i biç irni Kuraka lákabl. ikim:i bir gi lrag ol1lonimi k uru,
ｫｬ ｲｵ
2.
ｬ
ｵｾ
ile de i[gilidir,
ｕｯ
ｾＬ
içi
｢ｯ
ｾ
(iMlIn iç in), cömert olmayan, (T ürkmc needc
Hernld ika kanunian na ｧｾ
birinc; ve ...l laran"" seyirci le.., I...-af olmuyor. He r 1.amanlas "ir olunan
ｾ w kalkan 11IlInaltad'l .
iah11.. d in<leｬ Ｂｨ
L_
ned en, onun tastysc rsuun öze l hususiyetlcrind en biri ｯ
ｬｭ
ｵｾｴ
ｵｲＮ
Nispeten az inamfa n bir ihtimalc g öre Kurakin lêkabr Mogolcadaki gu·
Andre y ivanoviç Kuraka'nm, Ivan vasilyevlç Bulgak'rn uçuncu oglu old ugu fikri
gerçege daha yakm bir hal ah yor.
2. BU LG A KO V
Bu/gakDv scyadr, Rus taráhinin en esk i ve en yaygm ｫ ｵｬ｡
ｭ ｛ｭｬ
ｾ lsimlerindcndir . Ama bu ismin ortaya ｬ ｫｬｾ ｬＬ Kurakin soy admdan daha sc nralanna rastlar. Bulgak läkabmm ｴ ｾｉ ｙｬ ･ ｉ ｓｴＬ Patrikiya'mn türemesi , Zven igorodskiy knyazr, Gedim'in torun u, kö kenini Vlad imir Sv yato'da n almak tadrr. Aym zamanda Goli tsinlcr ve Kurakinier adh iki knyaz süläl esin in tcme lini de aumsur (URZN$ ·I s.2-3).
BulgaJi.ov scy aduun iki e n eski kolu. kökence BIdgak ismiyle ｩｬ ｩ ｾｫｩｬ
ｩ o lrnayabilir . Ç ünkü Kurakinler ve Golits inler soy lan nrn temellerini ata n Bulgak. nispeten
daha senraki d öncme. KIZII Orda'dan senraki gÖÇ devri ne ail bir isimd ir. Bu , Aleksey Mihailo viç'in tarihinde (164 5- 1676) kaydcdilm istir . Her iki kolun da aym k ëkten
olmast ihtimal dahilindcdi r. Zalen bunu hcraldika arametten de g östermck tcdir. Bulgak ovl ar sülàlcsinin annaJaki ortak özelliklcri ve öleki özcl ligi ｾｵｊ ｵ ｲ Ｚ Sck iz ｫ ｾ ｣ｬｩ
haç alribütü. Bu adl geçcn soyaulllln Kmi Drda ile ｩｬｾｫ ｳ
ｩ ｮｩ ｴ ｡Ｎ ｾ ｩ ｫ ｬ ｣ｬ
･ ｫ ｴ ･ ､ ｩ ｲ Ｎ Daha
､ ｯ ｾｲｵ
ｳｵ
bir an naJa iki o k, ba ncuk \'e yalaga n, diger armad a ise iki o k, ga bi ve kaman ｾ ｫｩ ｬ ･ ｲｩ söylencn leri ispa llamakta dlr.
Bulgakov soyad lllln ｯ ｬ ｵｾｭ｡ｳ
ｭ
Tü rk sözü bU/Ka.Y ile ｩ ｬｩ ｾ ｫｩ ｬｩ old ugu kesindir.
Bu sö z bU/)'a-byfya m lindcn ｬ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｴｩ ｲ Ｎ Fiitdcn ｴ ￜ ｲ･ ｭ ｩｾ isim kabul ed ilebi lir. Bi rinci
anlalnt ｫ｡ｲｾｴｬｭ
｡ ｫＬ ça lkaJa ma k ｾ ･ｫ ｬｩｮ､
･ larif ed ilebilir. Ikinci anlalnt "bulandlr·
mak", üçüncü an[allll ise kol al ma k, itekmck, vur lllak (Radloff-IV s. 1848) ｾ｣ ｫ Ｑｩｮ ﾷ
dc tarif edilebilir , B utya · ... I. ｋ｡ ｦｬｾ ｴ ｬ ｲｮ ｬ ｬｫ Ｌ bul andl rm ak, ya ra tm Olk, yellenmek
(?). 2, E lilli yeJlcmek 3, Bulama k (Budagov-' s.290). Klrglzca'da yt'lIemek (cJilli
sa lla ma k), basrn ak. 2. Bulamak. 3. ｂｵｬ
ｾｬｲｭ
｡ｫ Ｎ Kazakçada bU/Ja. ｫ｡
ｮｾ ｨ
ｲ ｭ｡
ｫ Ｌ
2. Bulamak. 3.Ya ga basClrma k. Altaycada bu/ya, ｫ ｡ｮ ｾｬｭ
ｮ｡ｫＬ
bo lamak, çalka la ma k. 2. ｄ･ ｧ ｾｴｩ ｲｮｬ
･ｫ Ｎ Digcr Türk dilleri nJe de benl.er manalar ta kip ctmekted ir.
ｲ (Radln ff IV
Bil /ya fiilinin köküne.q affi ksi ilàve cdi[ irse bll/ya'IJ SÖZÜ ｯ ｬ ｵｾ
s. 1848). Hcyecan h ve kibirli gibi iki aYTl anla m kazalllr Kata kçada bll l)'lJTl-bulyag,
ｩ ｾ ｳ ｩ ｺ güçs üz ､ｯ ｬ｡ｾｮ
anlanu ndadlL Ahayeadaplllyag, herd em hiyal a da m anlallllna gelir (24).
-
p
38
TÛRK KóKENL! RUS SOY AlJLARI
N .A. 8ASKAl(OV
39
cüklerle ilgili bir d urum SÖL konusud ur: ､ Ｈｬ ｾ ｹｧ ﾷｴ｡ｨ
ｧ Ｍ ＨＯｾ
ｩ ｲ Ｍｴ｡ ｝ｩｲ
I. Su b:uma , suyu n
nrnrrhnass, 2. ｋｩ ｣ｾ ､｣ ｮＮ srmrd un gcçe n [Radiu ff-Hl, s.936-(37), geçic i rnanas t
kemljnden raZI ol:m adam, ha ta ka r-.. Kazakça'da ｴ ｡ ｾａ ｧ ｬ ｮ Ｌ s uba sma . 2. Fig, kendlni d ev ayuasmda giirl;'n ｫ ｩ ｾｩ Ｌ Yinc Kazakça'da ｬｾ ｧｷｉｃｊＨＯＮ
k cnd ini ｾ ｾ ｩ ｲ ｦ ｣ ｮ Ｎ oyu n Çl_
ka rta u. tasgun, ha m ahlOlkh (Radloff-Hl s.938). ｴｾ ｬ ｧＬ SllIJri ｡ ｾ ｡ ｮＮ öf1u:lene n. hl;'.
)'ccanIOina n ( Budagov- I s.725).
T ürkçe fiil ola n bulya . Ru s konu sma diline özc ! isim sc klinde girm lstir: Bil/ya
rahatsrz, hcyecanh, fJlI/I:l1/l1 ik. Bulg aten hlrl lllcl, en r ikac. ad nm, Bulgaçll iy, BI/l garlivi)'. Blllgalit. Bulgaçu, Bula mu tit rahatssz et mek, ha ya canla mhrma k, ktp trd a tm ak, bu land rrmak, sapërr mak, (Da l. 1, 5.140).
ｬ･
bir karar çl kar labi liriz; BlIlgllko v soyadi bulyoq
Bütün bunlardan ｾｹ
tûkabm dan türemis tir, k ih ir li, ka r a es rz, va elp gibi anla rnlar ｴ ｡ ｾ ｬ ｹ ｡ ｢ ｩ ｬ ｣ ｣ ｧ ｩ gi bi, ｾＮ
slz, aylak anlnnun a da gclc bilrnckrcdir.
Dnsek Iak abmm Ahay lar'd a stkça ras tla nan dosar-tasar la kap lan ile srkr ili'j-
kisi o lma ihumali de vardrr.
J. ｄ
ｾｋｏ｜ＧＭｄａ
ｾｋￛｖ
Bin nci heeede vurgu alan ｄｾｫｯｶ
Nihay et Dasek sözü nun cmiir-têiir-tesir lckaplan ile de ili'jkisinin olu ugu
söylenebilir. ｄ ｾ ｩ ｫ Ｎ bo sfuk , ara, a ra h k; ｉｨ ｬｩｮ ｭ ｩ ｾ d ellk ｡ ｬ ｬｮ ｾ .. Pe k ço k jehçede
hu s özun varya ntlnnm gêrüyoruz. Mcscla (/ä;ik.-tciik, I. Dellk , ｢ ｯ ｾ ｬ ｬｉ ｫ Ｌ arahk.
2. Geç it. 3. ｄ ､ｩ ｮ ｭ ｩ ｾ (Radloff-III s. 1679). Kazakça'da tesik, d ell k, del ikli .. Nogayca'da tesik, dellk, ､ ｬ［Ｇｩ ｮ ｬ ｩ ｾ Ｌ ｢ｯ ｾ ｬ ｫ ..
soyadr, knyaz Dáskovlar'a autir (URZN$. I
s.7 1). lkinci hccede vurgu ala n Dask öv soyad r isc zedege n Dnsk ûvtar sulales ine airtir Ｈ ｕｒｚｎ
ｾＭ ｉＱ s.71).
Du soyadlan mn Türkçe kükenli olabi lirtigine iki noden im kan vcriyor. Biri ncisi , Dvoryan neslinin kurucusu olan ｄ ｡ ｾｫ Ｇｩｮ Klzll Orda'da n ｬ ｫｭｬｾ
olmas ma da ir
ispatla rdrr . l kincis i ise D;4kovlar vc Dask ûvlar'a ait annalarda ycr ale n heraldika
ele mcntlc ridir. Mcr kczî kalka n üzerinde hilal, alti oklu yrldrz, haçva n islenmisrir. Bu
arma. Islam d ininde n hrristiyanuga gcçcnlere nit bir annadrr. Bu ｣ ｾ ｩ ｴ armalara Rus
heraldiknsmda çok sik rastlanrr.
I
ｄ｡ｾ
ｫｶ
ｬ｡ｲＧ
ｭ
ｾ･ｲｳ
ｩ ｮ､･
dc gös lerildig i gibi bu soyadl , ｄ ｾ ｫ adh ｾ｡ ｬ ｬｳ ｭ
8üyük O rda'dan aynllp Büyük Knp l Vasiliy Ivanoviç 'in yamna gclmcsindcn sonra
ｬ  ｲ･ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ ｄ ｏｬ ｾ ￪ｫ Ｌ Rus knyazlJgma geldik ten soma vaftiz rneras iminde n ｧ｣ｲｮｩｾＬ
DOl'
nil adm l ｡ ｛ ｮ ｬ ｾｴｬ ｲＮ Bu ｾ ｡ｨ ｳｭ
dCV1ll11'l lan saray hizmetlJ isi, mahkc me neza relçisi, saray rnCllJuru, ordu ba'jçlst, vilayet hakimi gihi gürev lerc getirilmc k suretiy le Rus ha·
neda nhg ma h izrnel ･ ｴｭ ｩｾ ｬ･ ｲ､ｩ ｲ (URZN-S-ll s, 7 1). Aynl zam anda bu armada Da!jkov
knyal familyasl (URZN-S-I s.IO), Smo lenskiy knyaz larma da ait göslerilir. Du knyaz
neslinin eSilSlnl isc , be lli oldugu gitti kny·az Vladirnir VsevolJoviç Mono,"a,; ( 11131125) alml'j/lr. Bu ki.'ji. Rus topmgtnJ "haçlayan " knyal Vladi mir Svyal oslavov iç'in
toru rlU nun torun udur. Vlad imir M onoma,;'m lürcmesi olan knyal Alck samlr Svya.
toslavo viç'in, "Da'jkov" adlnl ta'jlyan Dmil ri Mihailoviç isimli bir torunu ohn u'jlur.
Unun torunlan olarak bilinen knyaz Da'jko vlar sü1 alcsi. Rus haned anhgllla birtakun
yiih c l vazifek rde hizmet ･ ｴｭｩｾｬ･ｲ､
(URZN$-I. s. IO).
･ｮｩ
birbirin i SIk! ｾ･ ｫ ｩ ｬ ､ ｬｪ takibi bir defa
Ortak hcralJ ika kaynaklan ve ｾ｣ｴｲ
dnha sonralan ortaya çlk<tll ｣ｾｩ
ｬ ｩ akraba lJl ili'jkileri ｶ ｾ soy agaem a ｫ｡ｹ､･
ｩｬｭｾ
de lilIer, ｄ ￤ ｾ ｫ ｯ ｬ soyaulIla ayn ca bir ｧ･ ｬｩ ｾ ｬｉ ･ vc ｬ･
ｬ･ｾＱ｣
imkäm vcrmi'jtir.
ＨＩ ｡ ｾ
ｫ
lakabl, Oguz sü1alesi Icm sik ileri SlraSlna dahildir. OniaTdaha son ralan
I'olo llcsler ik ｩｬ ｾ ｫｩ ｹ｣ ｧ ｩ ｲ ｭ ｩｾ ve Kll ll Ord a'nlll tcrJ... ibinc dah il ｯ ｬ ｭ ｵ ｾ ｬ ｡ｲ ､ ｮＮ -Su SÖl-
Bûtün bunlara dayanarak, Dasek Iakabmm ve Daskov soyadmm kökcnin ya
ｩ ｲ ( I. dclinmis, ､･ｾｩ
ｬｭｩｾ
2. dq ik, ｢ｯｾｬｵｫＩ
sözcügün den alJlgl sonucu na ulastyo ruz. Gogol' un "Evlcn me" adh
esennde. bu sözcügün delik ve dcl inmi'j ma nalann a gele n sckline rasthyoruz (birinci
bölü m, on altlllCI PilSaj): Jevakin.. ama bir rnk man vc iyi mieman sadcee fam ilyasl
'
Dirka idi. Ve bir kapEan vardl, "hey se ll Dirka. buraya gel"..
- dafllq'lofyq sözcügü nden (kjbl r ll, dikba'j'h l, ya da ､￨ｾｩｲＭｉ｣
Da!jek sözü nün da}äg- l3'j'àg kclimcle rinc yak lnllg) tla ihlimal di r. (H usJ f', h a .
ya a nJarn mdadl r.) TOri< Ichçclcrinin çogunda ltlfOg/I/ ... meeaZÎ ma na la!jlr DaJa.
m kh, t r ke kce, ce5u r ､ ￖｬ ﾷￜ ｾ ￇ ￜ gib i (Budago v.1s.786)..
4. BUTURLiN
Bu soyadl kökenini eski Sla v soyadlanndan almaktadlr. tsmin lemelini alan
adh plus, 67061 1198 Yllmda SemigraJskiy bölgcsinucn n üyük Knyaz Alek.
sandr Nevskiy tlönemi ｒｵ ｳ ｹ ｡ ｾｬ ｡ ｧｬｭ
ｾ ｬｲ Ｎ Pu'jkinlcr l soyu dOl hu nes ildcn tUre.
ｭｩｾ
ｬｩｲＮ
O'nun IOrunu nun toru nu olan A kinfiy, 6845/1337 yrlmda Büyilk Knyaz M iｮｭ ｵｾｴ ｵｲＮ
O'n un lüreme leri ise, "Buhail Tvers koy' un yanmda boyar gärcvi ndc ｨｵｬ
ｩｾｬ｣ｲ､
(URZN-S- I 5.22).4
lurlinler" ismiyle büyilk hükümdara hiz mel ｣ｴｬ
ｒ｡､ｾ
Annanln ikinci cildindc, DUlunlinlcr isminin kökeniyl e ilgili pck ço k kcsin
kay nak lakd im Cl!i lmek tedir. Bu ara'jllmla lar güs lcriyor ki, Buturl inler'in umum i
ｭ ｪｾｬ ｩｲＮ aun u O n.
BUlurlinkr'in M ak ccdad mdan. PU jkin ismin Jcn ba\b,. Potuexluvb r ,or u ､ＳｉＬＮＢ
lar'", ij««es;r>den ve hcraldi ka ala",c ttermdcn anhyoru r.(URZNS· I • .22 \"<: IJ 11.29-30) ,
4. Bur3da kronoklji k bir yan, lg. yan!lr. AlC"k sandr ｾ Ｇ ｾｩ ｹＧ ｮ ［ｮ knyu .ht, I J96 Yllm" dcj!il. 1251. 126)
)'!larma rastl amakl""" . 1196 Ylhnda lil. V""",,\odhitkiimdar iJi ( 1176- 1212),
),
N.A . BAS KAKOV
40
TÜRK KÖKENLI RUS SOYADLARI
41
cedd i sayila n R3ida'nm. "Ivan Andreye viç" adh torun u olmus. O'nu Buturul isrniyle
｡ｧｬｲ
ｭ ｬｾ ｬ｡ｲ ､ ｬｲＮ O'n nn türemc1cri olan Buturhnlcr Rus hnncda nhg ma hiz met etmisler-
bitirlo fiil i sealen mek, uguldamak. ya da Talarca'daki putuléu u gu ldama. mu-ildanma SÖLCÜgÜ ile ｩ ｬ ｩ ｾ ｫ ｩ ｬ ｩ ､ｩ ｲ (Rad joff-Iv, 5. 1316).
dir Ｈ ｕｒｚｎ
Etirnonim ola rak hutur kelimcs i de hizmet edehi lir- terb iyeslz , l äub nlt an':"
lamlarma gclir (Radloff-IV s. 1837). Budurlu g sözcugü , krsa boylu olma anlarrun-
ｾ Ｍｉｬ
5.29).
Bütün bunlar ispathyor ki, Buturl inlcr ismi 1337 y rhndan önce onaya çrknus.
lam o larak ilk de fa Ivan Kalue ( 1328-1340) dön eminde amlrr ugnr . Bu soyadmm ilk
ad l geçen Ak inliy olmus.Jvan A ndreye viç Buur rul ise O'n u izletems ilcisi ｾ｣･ｲ､
misur . Buturinler nesli Ilu iki ｾ ｨｳｬ
devarmdrr. Lakafun ilk ｾ･ｫＱｩ
ela n ButurlinButrul ya Tatarlar'la arabahk iliskileri kurulmasr netjeesinde edinilmis. ya d a Km i
Orda'da n ge len bilin meyen bir sahrs terarmdan veri trnistir.
8ulurli nicr lsrninin tarttune dair pek çok merak uyandmc r de taya deginrnekte
fayda vanhr. Bunlardan birincis i, But urlinler isminin yayg lhgl ilc ilgifi deli llcrd ir.
Bu isme lsvcç dvoryanlan listosinde bile rasûryoruz, Öylc ki, 1755· 1807 tarinindc
Sroc khot m'dc ｢｡ｳ ｬ ｬ ｭ ｬｾ olan matir kullarda 'Ie ann alarda kaydedilenlere gü re Butu rlin
(BuUerlin) 1614 yrlmda lsveçhler tarafrndan esir ｡ｨ ｮｭｬｾ
bir Rus'du r. Bu kay naktarda ｾｴ
ｬ､｡
ｫｩ
Rus soyadlarJ da gct.Wmcklcdir :
dadrr (Rad lo ff-IV s. 1677- 1857) . Baz r Türk lchçclerindc ･ ｾ ｩ ｴ ｬｩ anlamlara sah ip
Türkçe sözcükler de bu g örev i üsûe nmis olabîlir. Bu s özlere ｡ ｧ ､ｾ
VI.' eski Türk dilIcrinde rast lamak mümkündür. Bu kelim eter liberal 'Ie bozucu eüüerdc bul unab iliyor lar: Budur - bUlur - biidilr - bÜtÜr. ya da budur - bu/ur • bidir - bitir .. Eger -lul-ti
a ffiksi üave edihrsc ad- sl falltkli rneyda na çrkar. Mcscl a Kazakça'daki bidur bush , kendin i oven ve on unla aym manalen ｬ ｡ ｾ ｬ ｹ ｡ｮ bidurfu sözcükleri.. Kirg rzca'd a büdur . sivitce gen ç. b az en de k üç ük, ya vru, bildilröy pürüzlû 'IC on un anlamdasr bu-,
dur (Rad loff), vb..
So nuçta Butu rlin soyad r. ya Tü rkçe kökc nli Rus lakabt ola n buturia bcsbo Aaz sözünc. ya da y ine Türkçc köken li olan buturul • b üdür - li PÜCÜ1.. püriiLlü sözüne dayanmaktadrr.
Aminov (A minofO Gregcry Am inov Fo n Ratsen ; Apo llov (Apo lloH) Go lovic
(Go lov iIL), Haso kin (Nassakin-Nassokin), Peresvetov-Morat (pe resveto ff-Mo rath ).
R(llhdin (Ros ladin), Rubtsov ( Rubwff). Ikincisi bu soya dmm tem silci lerinden biri·
nin t<Jru nuno n pek de ko lay olmaya n ismi geçcr. Du, Dmitry Petrov iç Buturlin
ｬｵ ｲＮ Daim sonra ise, yedi ço euk babasl
(17 63- 1829) Pote rnkinin adyotan u ｯｬｭｵｾ
(ikinei kans l Barones De Magveys Kar valo ), 1812 Yllmda Mosk ova'da ｹ｡ ｮ ｭ ｬｾ ｊｬ･ｾﾭ
hur kütü phanen in sahibi . ennetaj m müdürünün ismi geçcr . Kaynakta bun lardan ｯＮ ｾ ﾭ
ka pe k kolay lcl:îffuz etli lmcye n birço k isim de geçmcktedir: L Pctr · A vgust· Mariya _ losi f _ Slanislav - Koslka - Lydvig - Go nz.ago - Frans - Ksavcriy - Ioan n - Dorilto-D mitriy Drnitriev iç; 2. Mariya - h a bel1a - A vrOTa - Jorofi nna - loanna - Terc z.aｩｬ ｡ - ｍ｡ｲｴ
ｾ ･ｬｩｮ
ｩ Dmilrievna; 3.
Magda lina _ De Patsi· Elizave ta-lz.abella - ｾｴ｡ｲｧ
Mariya-Iosif . loann - Dariy - TseLariy - Av gust-DllIitriy . Pct-Frans - Flipr - Aûa Ignatiy _Stanislav - Lyd vig _ Anion - Alexandr Drnitrieviç . 4 . Mariya - Elena - Jow·
fina • An na-Ig natiya Luiza · Fransiska - l1.abella - Eva Dm ilrievna ; 5. A vgu st-Filir '
losof _ Pelrîgnaliy • Lyud vig - Slamisiav - Frans - Kaz imir - Mari ya Dmilfievie; 6.
Ma riya _ Fidel ya - Ionn a - A nna · Jozofina - Luiz.a-Fransiska - Te reza · Piya Ekalfi na Dmitrievna : 7. Aleksandra - Mariya - Jowfina-Anna Tcrez.a - Antonina - Lu iz.a
Buturl in scy admm. Arapç a old ugunu bildigirniz vc Tü rk dilletinde de kulla ｳｩ ｯｬ ｭ｡Ｎｾｬ
da muhterncldir : Badr, çok luk hali budllf.. (Dolu mlan bir sö zcut lc ｩＱｾｫ
nay, gü zd YÜL, ｲ･ｳ ｭ｣ ､ ｩ ｬ ｬｩｾ
lIr abcsk figü r gibi anlamlan vardlr -Budagov I, 5.
247.) Kaz.akça'da bedermühür. ｮ ｡ ｫ ｬ ｾｨ el ｩ ｾ ｩ gibi..
Buturlin sOyatllll1ll Türk kökenl i ｯｬ
Buturlin soya d lllm terndi olarak takd im eû ilcn söllcr araslllûa, nispe len bize
gerckli olam Rus vHayel SÖZÜ olan bllturia ,h r. Ge reksiz ye re ｫ ｏｬ ｵｾ｡ｮＮ
ya la ncl gibi
anlamlan vardIr (Dal-I s.145 ). Türk ses azizlerncsi tipine örnek olan putura - putur "
ses , ugul lu ile hirbirJerine yakmlh rlar. Bundan ｢｡ ｾｫ ｡ Ｌ plIll/rda pUIl/d a - bitirda +
ｵｮ
｡
dair ｢｡ｾｫ
bir ctimoloj i daha vardIr .
o lma ihtimali de vardIr.) Pi/ir·bitir (Budaguv'a göre Tü rk
(Yabancl dillcrden ｧ･ｭｩｾ
pant olo nu) sözcügüne sahiplik affiksi -lul-Ii ilave edilerek bitirlu-pitirlu pantolonlu
ltkli Ycrilebilir. Budagov'a gö rc, Mac aris lan ci van nûa Islam'l kabul ･ｴ ｭ ｩｾ Inristiyanlara pitirlu ism i ｶ ･ ｲ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｬｩ ｲＮ
çagatayc a'da ki b/dur, bu söz le ￮ｬｩｾ ｫ ￮ｉￎ､ｩｲＮ
Uta nm az.
lä obali an lam larma gelir (Radloff). Aynl zamanda Rus vilayetlcrinde bUlurla ｢ ｯ ｾ Ｎ
hogaz, yalancl ｾ｣ｫｬｩ
ｮ･
de rasl hyo ruz (Dal -I 5. 145).
5. DMiTRiEV-MAMDNDV
Meveut nesi l k.aynaklarma göre Dmilrie vler-Mamonovlar, Smolen skîy knyazl
Rostislav M islisla vo vîç'len ｬ  ｲ｣ｭｩ
Dmitric\'na (37. 5.218).
ｵｾ
ｾ ｬ ･ｲ､ｩ
(U RZN-S -l s.30). Daha dogrusu Onlar ｄ｡
ｾＮ
kovlar i1corta k ecdada sahiplirler (bkz. s.50).
Armamn ikinei cildindc Drnitrievlcr-Mamonovlllr ncslinin ｧ･
ｭ
ｩｾ
îzahl veril_
Alek·
meklcd ir: "Dm itriev-Mamo novlar nesli . Snmlenskiy kynaLlarmdan ｴｲ･ｬｩｾ
ｩ ｬ og lu Omitriy'nin, Andrey ve i van
sa ndr ｎ･ ｬｾｩＧ ｮｩ ｮ dcvalllldir. Ale ksandr ｎ ＨＧ ｴｾｩＧｮ
,
".
N.A. BASKA KOV
TU RK KÓKEN L.I RUS SOYAI>l.AR I
43
isimli iki og lu olmustu r. Onlar. Büyuk Knyaz Simion Ivae oviç'in boyan ofmuslardlr.5 And rey Dm uneviç'in Gngcriy ad ll oglu olnrustur. O'na Marno n lakabt ｬ ｡ ｫ ｬ ｭ ｬ ｾ ﾭ
6. ÇEG LOK O \-,
nr. Marno nlar sülalcs i Q'nu n de vamc rland rr. Küçuk ogul Ivan Dmitricviç'in ise iki
Seccrenin veru igi bilgiyc göre Ce gfokovlar nesli. Prusksiya'da eesu r ｫｩ ｾｩ Ｑｩｧ
dogruluguyla tanmuus Mihail'in Büyük Knyaz Alcxnndr Yarostavoviç'iu (1252126 3) yamna gelen nesüde n turcnustir. O'nun torunu [van Pil unonov Çeglokov'du r.
O'n un da rorunlan. yani Çegloko vlar Rus hancdanhgma bizmct etmislcnh r
(U RZN-S-I s. 40). Çcg lo kovlar'm Türk köke nli ｯ ｬｵ ｾｬ｡ｲ
dai r seceredc ｨｩ ｾ Ｍ bir bilgi
bul unrnasa da soyadmm Türk kökenli o ldugu kesindir . Buna seccrcnin lümünde ras tlamak mumkündür. Nesi l, leme lini atan kisiye kedar takip edilir, hang i ülkcden çi k -
og lu olmu stur. Danil adh oglundan Dnuilovlnr, Drultriy udh og luntlan isc DmitricvIer iürcmisur" .. 7 197/1689 Yllmua 6 büyü k hükümdarm em riyle, Ale ksandr Netsi'den
rüreyenlcr Vasili y, llya. Afanas i, Miha ilo viçler-Dmitrievler-Mamonovlar isimlc riyle
ｹ ｡ ｺ ｬ ｬｭ
ｬ ｾ ｬ ｡ ｲ ､ ｬｲ
(URZN -S-II s.2 1).
Baska bir versiyo na gore Mihail Dmitriev'in, sarayda yükse k bir görevi ola n
ordu bap nm ogu llan, hükürndann kans r Sofiya'dan soyad larmm son una ikinci bir
s özün. Marn e nov isminin i1avesi için izin istcmislerdir. Böy lece hanedamn hizmetçi-
Dmitrievler'dcn serefçe farklanacaklnrdrr (97 s,5(0). Bu
lcri olan Dmitricvlcr, ｢｡ ｾｫ｡
ikili Dmnricvler-Mamonovlar ismi ortaya çrknusur.
ｾ ･ ｫ ｩｬ ､ ･
Scyadmm ikinci krsmt, Mo ngolca Ilomgon ·/I0nUOII ve Türkçc mo mu n .momin
sölcüklcriy lc et imo loji k bakimdan
ｩ ｬｩ ｾｫ
ｩｬ
､ ｩｲＮ
Bu sözcuklcr se kln ,
｢ ｡ ｲ ｾ ､
Ｌ
kssa gi-
Kazakçada IIWIIIUII krsa , sa de , sa kin ve Krrgnca'd a momun tubi artlamla r ｬ ｡ ｾｬｲＮ
tu mlc, sn de, ｢ ｡ｲ ｾ seve r, Allah'lan ko rka n") ｾｫ ｬｩ ｮ､･ ､ｩｲ Ｎ Rad loff, Kazakça'dak i
ｩ ｾｴ ｩ ｲ (Radrnomun sözc ügü altmda eU aç lk. misafirpen ·er gibi anlam lar takdi m ･ｴｭ
loff-IV s, 2 1-29). Fakat hu marmlar mü bahiscl idir. Buna ilavelc n f\lo ngolca 110/1/01/
ｾￜｬￇ
ｧ
vardIr. O nun Türk çe ｫ ｡ ｲ ｾ ｬｨ ｧ ｬ asimi latif · fonet ik ｫ ｡ｔｬ ｾｮ､｡
sonra 1/10mltll gibi te laffüz ｣､ｩ
ｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩｲ Ｎ Alta y di linue de aym manaYl ｴ ｾ ｬ ｲＮ
Bundan dolaYI
VI'
11g1 göstcrilir, daha sonra ise secere bc klenmed ik bir sekilde kesilir .
jsnadlar neslin ternefini atana, ataya vcya umnm atasma bnglnmr. Bu gibi hallerde soya dr VI' iakap lar ortaya çrkar ki, onlar da bir kaidc o larak adr gcçen nesfin
soyad unn kökü roiünü oynar lar. Çeg luk.ovlar'a air sccc rede de görüld ügü gibi bu
｡ｫ ｬ｡､ｲＮ
'
soyad r, Çcg lokov 'un oglu Ivan Pitimono vd an ｢｡ｾ ｬ｡ｭ
Ccglokov soyadr kökenini Türk çc ëog-tog kefirnesind en almaktadrr: I. ｾ Ｑｉｰﾭ
kasr pon penlu. 2. Çinli mcm urlann sapkasr ûzermdek! dü gm e (RaJloff Ill,
s.2oo5 ). Kazakça'da 10g sözcügü: I. Yanan kü miir. 2. Sü p ürgc. flrç a ; Yine Klrglzça'daki cog SÛ /.cügü ile ilgilidir: I. UUlovun k uyru gu. 2. Fln;;l. 3. Oglan \·oc uklan -
mona _ acgoz kelimesini bu süzlere baglayan (embel, dalgm. tluymmtl (Dal-1I
s.296 )..
ｬ ｡ ｮ ｮ ､ ｡ ｫ ｩ ki içük ｾ ｩ ｾ Ｎ
m ｢ ｡ ｾｬｉＱ ､ ｡ ｫｩ küçük kekil. 4. Çin ve Kalmlk lllemUrhlflll1ll ｾ ｡ ｰ ｡ｫ
kinlik. 5. Çi n VI' Kalm ik cin ovn iki (gcç ici malm). Bu söwcn ｯ ｬｵｾ｡
ｮ ｬ ｡ ｲ Slr:asllla i.simleri de dah il cdcb iJiriz. Ku gw :a'da éogéo sözc ügü. lIüeudun ､ｬｾ ｬ､ ｡ o lup rahat hareket ettirilebilen hayvan ULVU bOJn uz. kuy ru k anla mma gclir. Kn gw. a'da éogo)·éoco)' sözcügü sa lla n ma, sa Ua lllr gi bi ol ma anlam lanna geJir. Klfgrl ca'da éol oléogo labiri : I. Dik enl i bilki. 2. Elrafllla s;ata.<j3 n. ､ ｡ ｬ ｡ ｾｮ
(geçid IlIana). Cogul
SÖ7.cÜgÜ haberci anlanu ndadlf. KITglzca éogol sözc ügü ise kü se)·cn anla tlun dadlr.
é oglug sözc ügü Kal rmklar'da yüks{'k b ir rütbeJi ifade eder , Klrglzea'da éog lUg
SÖ7.cÜgÜ bcdcnin ark. a klsn ll anlamllldathr. CoglUll isc , flr ca ile, ｾ ｩｾ ｉｩ an lal1l1 ｴ ｡ ｾ ｬ ｲ
(Fasmer-IV , s.3 23).
Malllono,·la r soyad lnm Türkçe kükenli ｯ
l.1ma ktad lr. tki tane sekiz ｫｾ
ｬｩ Ylldlz. hilal, ok
11k kciimelerine de bag lanma ktadlr. J(üçü k
kcli me nin climo loj ik baknnda n Mongolca'da n çlktlgm l söylcyeb iliriz:
II01lUon -
momuIl.
MOlllon ovlar soya dl umumiy ct le M.1mon-mom un mahlasmdan ｴ ｲ･ｭｩｾｴ
Ｚ Saki n, cidd i .1n lamma gclir. Soy aJ mm, Rusça nUlnlOIIQ kelim esindcn türemesi ihtimali de vard ir. Bîrinl.:i manasl zengin lik, hazi ne , Ikinci manasl Ur yuxo. mide VI' ｭ ｡ｾ
ｬｵ ｾｵｮ
VI'
ｵ hcra lJi ka alarnetleri de ispa tkaman , Dmitrie vler-Marnonovlar
sülalesinin armaSlIl1takd im elmek lcdir.
ｾ Ｌ
Kesin ＢＡｮｲｾ ｫ
knyaz ｉＧＢ
ｳＨ ｩ ｾＡｮｶ
ｍｩＧｬｳ
ｬｾｶ
ｯ ｶ ｩｻ
ｬ ｣ｮ
＾ Vladilllir Vsevuldoviç MnnormU·IIlIQrunumbn
({11.1-112.5).
6, I, Petr·in <J(;ne",inde (t68 2. 1726).
7. Bu Ｇ ｍ ｮ ｾ iki rad ll sözdc:n ｯｴｵｩ
ｭ ｵｾｲＺ
ç:>'da nlli '" in,
MQf1lUn (Mongolca·da ｭｵ
ｾｏＢ
Ｎ w in, lwli oever) WO Arap-
Ge ncl climolojidc éog-éo)' sözc ügü Rus vilaycllcrindc kullamlan a g/og, cogｾ｡ｨｩ ｮ
Ｌ ｾ ｨ ｩｮ ｩｮ
erkcgi, ｾｨｩｮ
Fako Subb\lleo (Dal -IV), s. 586), tepesin de ib igi, k ek ih olan an l.1mlllJaJ lr.
Çeglokov soya dllllll Çeglok lakabilldan tUrcd igi ihtimali hakkmd.1 ｧ ･ｬｾｲ
ｲ
yayg mu rr, Bu söz lcmelde éog-évq :çcg lok .söl-Cüklcrinin çokluk ifade eden -lu, ·Ii, .
I)'g ek ｡Ｑｴｬ
ｾ ｾ｣ ｫ ｬ ｩ ｮ ｣ dayandlfl hnakt lldlr éog/lig- éog/llg- tog/u , éoglu: I. Tepesinde
per çcm ol.1n ogla n çoc ugu. 2. -SapkaslIlda pü skül, 'lIkm Il ola n M ogol )·iik""t'k meilium. 3. ｮ｡ ｾ ｬ､｡
glglrtl\ l ola ll ｾ ｡ ｨ ｩ ｮＮ
••
44
NA. BAS KAKO V
Çeg jog soz ü kökenÎn Î baska bir rëre me sözden de alrms olabi lir. Ru rëre me
s öz cog-coq. cogQ/·cogooi ola bilir . Ru sözcü kler hers h, bfkell, vuruska n, olay çlka ra n anlamlan ta'jrr. Sözc -og küçültme c kinin ila vesi so nucu col olog>cogolok>
eeg /ok hali ni ahr.
7. SABURDV
Saburo v scyedr. 683811330 ythnda KllI I Orda 'dan Büyü k Knyaz loann Daniloviç'in ya mna gele n Knyaz Ce li'de n türemisur. Knyaz Ceti, vaftiz merasirninden
sonra Za xar ismini ahmstrr. O'nun tonmlannda n birinin çoc ugun un ad l Fedor Ivanc v
Sabur olmcs. O'n un tiircmcleri ise Rus lahtma hizmet ennistir ." Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｎ ＱＮ s. 43).
O rda'd an Ivan Kulitn'nin ( 1328. 1340) yanma gele n Knyaz Ccta-Co ta-CentCoui-Saburovla r'm ort ak atasr olm ustur. Aym 'jekilde O. Rus taribindc nispeten daha meshu r o la n Gedunovlar ncsfinin de ecd adn hr (42 ), Bilindigi gib i Knyaz Ceti'nin
jürc mcsi ola n Boris God uno v, 1598-1605 y ulan aras mda Rusya Çan olrn ustur.
Knya z Çeta, ay m zamanda velyaminc vlar-Zernov lar ncslini n ce lemeli ni
alan ｫｩ ｾ ｩ ､ ｩ ｲＮ Bu s ülaleye ail sece rede ｾｹ ｬ･ yazmaktadm "v elyaminolar-Zemovlar
sü talcs inin ecdadr Knya z Cel, Büyük Knyaz lea nn Daniloviç Kalue'nin yanma KII II
ｬ ｬｩｾｴ
ｩ ｲＮ Du knylll,Orda'dan ｧ ･ｬｲ ｮｩ ｾ ｬｩ ｲ vc vaûi z törcnindc n so ma Ona Za xari ad! ｶ･ｲｩ
larlIl Dmitri Alc ksanJ roviç adh lorunu Yardl vc O 'nu ä rno ismiylc çagmr dllar,
Dmi tri Zern o'nun Ivan Dmilricviç adh og lu vardl ve O'nun da t van Godun adlllJa
çoc ugu o lmu\tur. lkmek oluyor ki, ivan God un'dan God unovlar, R d or Sab ur'da n
ise Sab urovlar ｬ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ Ａｩ ｲ Ｎ Dmitri Zemo'n un torunu o lan Andrey KOIlstantino viç'i
O la7. ismiylc çagrrm:lllar. O 'nun Velyamin Andre yeviç isminde og lu vard l. Vel ya.
minler-ärno vlar süla lcsi Rus tahlma yakm pek çok yüksck görevde (boyar, saray
komulani, ne1.arelçi) hizmct ･ ｴ ｭ ｩｾ Ｌ hükümdar larafmdan ､
ｬ｣ｮ
､ ｩ ｲ ｩ ｨ ｊｬ ｩ ｾｬ ｩ ｲ ｾ
Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｉ ｖ Ｌ s,26).
ｂ｡
ｾｫ｡
bir versiyona g(irc Vclyamin ovlar sülalcsi, Zc mo vl:u 'da n ayn olarak
(N.!l) farkh bir kökene dayanmaktadlr.
ｾ Ｖ Ｕ Ｓ ＵＱ Ｑ Ｐ Ｒ Ｗ Yllmda, Varyajsky lopragmdan Kiev'c. Büyük Knyaz Yaroslav
Vlad imiro...iç'in yanma (1027 - 1054), Af rika'mn ogl u. Slepoy Yakup'un agalley i, -Si.
mon Afrikanoviç ad h ｾ ｡ｨｬｓ
ｧ･ ｬ ｭ ｪｾｴ ｩ ｲＮ Vafliz törenindc n sonra Simo n adml ｡ ｬ ｭｬｾＬ
O 'nun himayes indcki üç bin ｫｩ ｾ ｩ de aym isim allmda ｫ ｡ ｹ ､ ･ ､ｩ ｬｭ ｩ ｾｴｩｲＮ
Simo n'un tor un
çocuklan vardl. Birinin ismi Fcdor Vas iyeviç Voronels (O'ndan Vorontsovla r lürc·
ｭｩ
ｾｬ ｩ ｲ Ｉ Ｌ digerinin ismi Yuriy Vasilyeviç Grunka idi. O'nun Vclyamin Andreyeviç aJ·
h lorunu o hnu \ tur. Velyamin Andreyeviç'in lüremeleri, Velyam inovlar ismiy1e Rus
lahtma uzun Ylllar boyar görevinde hi1.mct ･ ｴ ｭ ｩｾ ｴ ｩｲ ｾ (URZN-S·Il, s.22, V. s. 16).
-
Tü RK KöKENLI RUS SOYAOLAR t
Her ü ç scyadr, yani Subarov, Godunov ve Vel yaminov-Zernov umumi -Sark
kökenlidnler.
Birinci Sab urov soy admm kökünde yatan sa/JIj' sözü, d ayamkh, sa brr h anlanu tasrr. Bu söz Ta terlar tarafmdan Arap ça'dan alumusur. Sob ûr... [c klindcdir. Taterca'da erk ek özcl ad l gi bi de kul1amhr. T atar k ökenli Sab urovlar'm heral dika isarct-
Icrinde de ｫ ｡ ｹ ､ ･ ､ ｩｬｭ ｩ ｾ ｬｩｲ Ｚ Ok, rmzrak ve yatagan sekillen varde. Rus vilayet söz u
clan sobur, elee bitkisi anla mmdadtr (Dal ·IV, s. 127).
Godunov soy ëdr, T ürkçc gOOän.goot" -gooO,,·ri.idiHI-rödu,, s özcüklerinden
türe mistlr. Bugün T ürk lehçelerinde rast iamak mümkündür: GOOt " . dire k baglrsa.
gm krsrm . 2. D üze nsiz , aptal (geç ici manasr), goden odam... "Ein un vemünft ige r
dummcr Me nsen" (Radlof f-l l. s.1603) ya da Altay d ilinde röa ön-ródun arka , aym
zamanda ö zel ad, örnegin Ködon-piy "KOl/eli biy " (Vcrbitskiy, 5.18 1). Bu Türkçe s öz
Mongolca'daki godon·godull ik birdir ve "den , ｫ ｕ ｴｬ ｡ ｾ soyulrn us hayvan pos tu" an-
la mma gelir.
Godu nov soyadrmnremef sayJlan God en lakabt gooön-gOOün sözu nun geçic i
rnanas t ile baglantlhdl r. Aplal, a krlsrz a d a m... Dolayrsryla birçok T ürk halk lannda,
örncgin Ahaylar'da çoc ukJarrna "k ötü" isun vcrme gelenegi vanh r: RiJdiill-ifiX/ü/l arｾｬ ｹ ｬ ｡ Domuz Y1II'ndu [ 13, s. 3 10ka , sun ba gln ak... Eger çocuk On iki Hayvan ｓｬｲ｡
ｾ ｳ｡ ki, Allayla r'lIl ｩｮ｡ｬｾ
görc çocuklan için çok kötü bir Ylld lr (bu
3 11J ､ ｯｧｭｵ
Yllda dog an çoc uk "görün mez güç" larafllldan çahlllr), çocugun çah nmas llla e ngel
olmak için ona olumsuz manah sc manlik bir ad taklhr.
Bize göre, Godu nov soy aumm Ukray na DiIi'ooeki goduIl doyura n sözünden
türemesi zaYlf da o lsa bir ihtimaJdir. (Uk ray na Dili'nin Sózlügü 1821 ad h kitaptaki
kap
godun godul/f's yuz ruh godUl'U V konlekstinde n al man ma na.) Yemek ｰｩ ｾ ｩ ｲ ｩ Ｑ･ｮ
an lammd-adlr. (Aym ｾ ｣ ｫ ｩ ｬ ､ ･ Ｌ Godunov soy adl ik ilgili bkz, [40].
i van Godun, Fcdor Snbur, Dmitri Zc rno, Anurey Glaz lakaplarmm var hgl,
Rus.Tatar nikahm dan dogan çoc uga iki1iisim verild iginin kall1udlr. Birinci isim provoslav din i geregi vcr i1i rken, ikincisi cs ki d ini kural1ara, inanea ve aUele göre veril·
ｭ ｩ ｾｴｩｲＮ
iki nci isi m. aile içerisinde ､ｬ ｾ ､ ｡ ｮ sakh bir biçimde ｫｵｬ
｡ｬＱｨｦｮｊ
ｾ Ｎ tkili lakap lan n var hgml bu gib i esas lara baglayabiliriz. Kullarulan ikinci adlar her zaman
Tatar ism i ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｴ ｵ ｲＺ God un, Sabur, Vc1am in... Bunlar gencl1iklc Rus dil ine uygunｬ｡ ｾ ｴ ｬｲ
ｬ ｭ ｬ ｾ biçim1criyle ｫｵ
ａｲ
｡ ｾｴｬｲｵ
｣｡ｧｬＱｵｺ
ｬ ｬ ｡Ｑｬ
Ｑｭｬ
ｾｬｲ
Ｚ ä rno, Glaz vb...
üçüncti isim olan Velyaminov Mlyadl J a ｡ｾ ｬｉ ｮ ､ ｡ Dugu kö-
ken1idir. (Bun unla ilgil i ｡ ｾ ｡ ｧｬ､
｡
bkz. 89, n.3 l. )
46
N .A_[l.ASK AK OV
Te krar Saburov soyadma d ö nclim. Bu sülalcnin ･ｾ ｩ ｬ ｩ kolfar mdan bizi Hgilcndire ni Dafgovo-Sabarovlar koluJ ur. (Fedor Dolgovo-Saburovun türcrncle rt.)
Dolgo vo-Saburo vlar'm dood cri 71 3711629 y rhnda, gös lenJikleri iyi hiz mctlcrinc
ｫ｡
liJRK KÖK ENLI RUS SOYADL\ RI
47
gibi. ikincisi ise T ürkçe an-tan sö7..cügiidür. Kazakça'da an ·lan bol, aklla gel me z,
te«üplü anlam mdadrr . Yine Kazakça'd a mUM (j) an-andaytun -anday lugun-, a kh
｢｡ ｾ ｬｉＱ
｡ a nlamma gclir (Radloff J, s. 194).
ｲ ｾ ｬ ｨｫ
Büy ük Knyaz Mihail FcJoroyiç tarafmdun görcvine uygun rnaasla leltif cdilＨ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖ ｬＬ
5.75). Saburovlar s ütalest üe Dolgovo-Suburo vlar siilalesinin armala n aymdn. Bunu armalar ä zcrind eki etemcn tlcnn hcn zcrJigi de ispa tlama ktadrr. Ok, sm et YC yatagan lïg ürlcri Sabu rovlar'm nrmast üzerinde karsrhkh ola rak
ＩＧ ｣ｲ ｬ｣ｾ
ｬ ｩ ｲ ｩｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ T tpkr bir cism in ayn a üzert ndckt aksi ilc 0 1311 benl.crligini haurlunr.
SaouTO \'lar'm armas t üzcrindc isc d urum ters ined ir.
mislerdir
bir kolu daha
Dolgovo-Saburovlar sülalcsinin, Fed or Sabur'a dayana n ｢｡ｾ ｬ｡
vardrr. Bundan J olayl Saburovtar'm esas scceresinde çok {ark vardrr: "DotgovoSaburovlar sülalesi, Büyük Knyaz Aleksanor Nevsky'mn yanma Büyük Orda'dan
ｧ｣ ｨ
ｬ ｩ ｾ olan A tuna mc rza A nda noviç'te n turcmis iir. 0 , va ftiz rner asimin dc n sonra
Boris adnu ｡ ｬ ｭ ｬ ｾ vc Büyü k Knyaz'm saraymda boyar o hn ustur. Boris'in Pcdor Matvcycviç Sabur adh torun çoc ujlu olm us. O'nnn dn t ürcmclcn olan Dol govoSnburovlar Rus tahtm a hizmet ctmislcrdir'' Ｈ ｕｒｚｎｾ
ﾷｉ ｉ Ｍ s32).
ｾ ･ ｣ ･ ｲ ･ daha sc nra, Ord a Knyazr Ccti'de n türcmis olao ve Ivan Kalite' nin yanma hizmct içjn gelen Dolgovo-Sa hurovlar'II1, Suhurovlar'la mukaycsc eJ ildigillue
w h:l eski kökene sahip olJu kla.r ml göstermektedir. lI albuk.i DoIgo yo-S:loorovb r k6kenlerini Aluna murza ATKlanoviç·len almaktadlr. 0 da, Mogol hilcumlarmdan so nra
( 1252- 1263) AleksaTKlr Ne\'sky'nin yanma ｧ･ｬ ｭｩ ｾｬ ｩｲＮ
veya hu Saburovlar'Jn kökence kronolojik farklarma ragmc n aym ceddc
sahip ｯ ｬ ｵ ｾ ｬ ｡ ｮ dikkal çckicidir: Fcuo r Sa bur. Ama ｾ ｣ ｣ ｲ･ ､･ Saburovlar Fedor i vanov.
yani Sabur'un oglu Knyal Ceti Zax'lriya'nm lorun çocugu, ｾ ｣ ｣ ｲ ｣ｵ ･ Oolgo vo.
Sa hurovlar - Peuur Malvcycviç Snbur, Buris'in torun çocugu, Atlilla murla Andano·
viç'tir.
ｾｵ
Bununla ilgili Dolgovo-Saburovlar'1I1 familyasmda ｾ｡ ｸ･ ｬ･ｭｮ､
｣ J ikkali çeken Murza Atun Anuonoviç'tîr. Bu soyadl ise, ｫｵ ｾｫｵ ｳｕ ｬ ya T ürk. ya J a Mongol köke nlidir. Alun adl ya Mongol kökenli Odon yJldiz ya da adap tasyon so nrasl ｲ ｵ ｳ ｬ ｡ ｾＮ
ｭｬｾ
olan Türkçe Q)'du1/-uydllll sözcügünJ en ｬ ｲ｣ ｭ ｩｾ ｬ ｩｲＮ I. ｉ ｾ ｉｫＬ
pa nlIl, ｾ ｵ ｡ Ｎ 2. ｄｉ ｾ
gör kl'm, göz ah n hk . 3. Ｑ ｾ ｬ ｫ için ｡ ｬｭ
ｬ ｾ ｢ｯ ｾ ｬｵｫ
Ｎ 4. Mane,·i Ｑ ｾ ｬ ｫ Ｌ 5. ｂ ｾ Ｌ ina nÇ>lz,
6. ｅ ｲ ｫ ｾ ｫ özel a dl (RarJ loff. I, s.52).
Andanoviç isminin eSaSlnd,1 yalan andan SÖ1,ünc gelillee iki ayn versiyonla
ｫ ｡ ｲｾ ｬ｡ｾ
ｬ ｭ Ｚ Ｎ Birincisi Farsça CJI1dw lI•.. sÜl cügiluiir bu)'lu poslu , .... d CIlIi. Bialldam :
I'nda msll, diiulISil, cmdam lt "0 )'111 1'051u (BurJaguv, s. 1003) örneklcrinde oldugu
8.MANSURO V
Anna kitabmda
ｾ ｹｬ
｣
yazmaktadir: "Moskova Büyük Knyaz r Ioann Daile viç
Kalue'nin yamna Orda'dan. Mansuro v og utla rmd an Alivtey ｾｩｧ ･ｬ ､ ･ ･ ｶ lq rif buyurd u
vc vafuz toreninden soma O'na Boris aJI venld i. O'nun türcmeler i 702 1/15 13 yrlmda ve ｢｡ ｾ ｫ｡ dcvirle rde Rus tahun yatak agahgl, Mosko va vîlayetinde ordu ｢｡ ｾ ｬ ｨｓｊ Ｌ
valilik, Çargrad'da ve Letonya'da e1çilik, saray hadimligi, mahkemc nezarelçi ligi. vekillik gibi gc re vlcrle hiz met etmislerdir ( URZN .}-I, s.15).
Mansu ro v, Sa burov ve God unov Rus soyadlan nm ortaya ｬｫ ｬ ｾ ｬ ｡ｲ ｩ Ib kz. s. 56,
n.7) Iva n Kalitc'nm hakimiyeli yrllarma tesadüf etmektedir. Daha dogrusu bu soyadKtzrl Orda'd an hizmet maksudr ile Rus knyazf annm
laruun esasmt koya n ｫｩ ｾｩ ｬ･ ｲｩｮ
yanm a ge ldikleri dö ncmi chute ediyor.
Munsuro v soy ad r, Tntnr ÖI.e1 adr elan Mansurdan tûrcmistir. S özüu k êkünde
Arapça mansûr... kclirn csi yatma ktadrr Iye ullme z, ga IiJI ).
Mansurovlar sülales inin lemelini alan pilis Aliveleya .}igiJdeev'dir. O'nun ismi îk.i klslmdan ibaretlÎr. AliVley ad l, Arap alfabesinin ilk harfi olan t/i/' ilc T ürk •
mecazÎ ckleri ｬ｡ ｹ Ｍ ｴ ｴＩＧ ｾ ｡ ､ ＾ Ｇ Ｍ ､ ｴＩＧ Vasltasl ik aJif+tey biçimin i ｡ｬｭ
ｬ ｾ ｴ ｬｲ elir gibi ' ·e)"a
gör kemli, ｹ｡ｫ
ｬ ｾ ｬｫｨ
Ｎ
ｾｩ ｧｩ ｬ ､･ ･ ｶ soyadJlllll lemelinde aym zamanda ｫ ｡ ｭ ｬ ｡ ｾ ｬ ｫ T ürk sözciîgü singel
yalmak taulr, ｾｩ ｬ ｧ ･ｬ KUI.akça'da nolm tluk, dikenli (Rauloff.IV, s.I069).. Kazakça
ｾ･ｬｧ
･Ｑ sözcUgü; l. Avuç, cllyna k. 2, Pençe, Ilrna k, 3, Dikenli ｫ｡
ｬ ｬｾＬ
ｾ ･ ｫ ｣ ｲ kllmlｾ ｉＮ Klzgll.ca'da da van hr; I , Ylrticl ｫ ｵ ｾｵｮ
pençesi. 2. ｄｪｬｾ
ｩ ｬ Ｌ dikenlÎ iirelici . 3.
Tabakla ct çn ir me)'e ｡ｨ ｾｬ｡
Ｎ 4. Ca)'nak, II\'U Ç. ; Karakalpak Türkçcsi'nJ e de var·
dir: I. Osok a. 2. VUSlla CI affiks -da)'l de)' ile beraber si/lgd+ dej, yani )'Irt lel ｫｵ ｾｵｮ
pençesi, Ｇ ﾷ ｡ｨ ｾｩ ve )"lrt ICI. Fiil köklü OO\1:.:a söl ler: èirilde. ｾｩ ｲ￮ ｬ ､ ｣Ｌ s igilde..• Klrglzca'w kü çü k. za)'1 r olma k. ·r affiksi ile beraber huh olma k gibi manalar ｬ ｡ ｾ ｬ ｲ Ｎ Tabial taklidi sesler yardlllli ile Slfat ｯ ｬ ｵｾ ｵｬ ｵ (6, s.25 I. S I, s.50-51), sïgilda küçük, za)'Ir. Hllh sözcügüne azizlcme affiksi -gayl - rey, -ayl - ey ilavcsi ite iigifde + rej >
sig ildcgcj > si gildcej > sigildej (6, s. 179), yani a la k, hu il..
ｾ ｩ ｧ ｩｬ､ ･ ｪ SÖ7;Ü ses Yllnsllama m li éillrilclt sözcilgünucn Je ｉￜ ｲ･ｬ
ｩ ｾ ol3bilir.
KJrgllcu'ua hayklnnak , )'iiksl'k scslc ｫ ｏ ｬｵ ｾｭ ｡ｫ anlamlllJ aJ Ir. Karakalpak Türkçe11. Amr h:.. rl ( l, oo k s> k ｾ
ｩ ｩ ｦＨ ｫ
j:lizeltik. Iloecarl llk. J'OOi klik ", ,,h ad l ite Lulbmhr.
"
..
N.A. BASKAKQ V
48
sl'noe c rvrldamak anlammdaki sinrilde+r ( ëzel ad 'Ie siral elusturan affiks), ku vvetlt
anlanundadtr (6, s.25 1). Bu ｾ ｫ ｩ ｬ､･
azizleme-azaltma affiksi •
'IC nazik, lnce ｓ ｦＧ ｓｾ
gayz-rey, -ay/.ey ilave cdilir se i inrilde - r- ey > Jinriidtt • R - ey > l inriide -tg) sinritdey, ya ni Ince 'IC aclkll btr CIvIlh nularm kaznmr.
9. TARBEEV
684811340 ytltnda Merdulat biy mirza Tarbee v Kurl Orde'dan. Büyük Knyaz
Se myon [vano viç'in yamna çahs maya geld i. vaûiz merasiminden so nra O'na Sem eon adt veri ldi. O'nun türemelert ordu komutanhgr, mahkem c nezaretçiligi, vekillik
'Ie bas ka birtaktrn önem li görevlcrde Rus tahtm a hiz rnet etmis lerdirvlyi hizmerlc rine
karsrhk hukurndar tarafmd an 70 12/1504 yrhnda ve daha sonratan büyuk rütbcler
ｎｾ
Ｎ ｉ s.47),
ödüllcndirilmiqlcrd ir Ｈ ｕ ｒｚ
-Seceredcn anladJglmlz kadanyla bu soy admm lemelini atan lar Krzrl O rda'dan, Iva n Kalita'nin (L328 .1340) hükümdarh g lnln so nlan ve Seymeon Oo rdr'mn
(1340-1353) hükümdarhg mln ilk yrllanna rastlayan d önemde aynlrmslardrr. Dernek
oluyor kt Onlar, Sabu rovlar, Ma nsurovlar, Godu novlar nesillerin in temeller mi atanlarla aym zamanda KIl:11Drda'dau aynlrmslardrr.
Tarbee v soyndr kokeninde anlasrlma sr zor nla n T urk-Mogo l sözleri muhafaza
etme kted ir. Du söz ler ta rbay.ta rbuy-tnrbey gibi fiillerdir. A nma k, a ra la ma k anlamma gele n kd imeyc , faaliyettc bulunan phsm ismini ｯｬｵｾ
ｴｵ ｲ｡ ｮ
affi ks ve Slfat birle·
ｾｩ ｭ ｩ -ge)', -ay, -q ilave el mck sureliyle tarba (y,-yay/tarbc (y)-gey aç ma k, a rala·
mak ha line gClirilebilir. Tarbay sözü Türk ve Mongol dille rinde ｫ｡ｮｾｬ
biTmanaya sah iptir: I. Ö lkelenme k. 2. GUllIrlanmak. Kltgll.ca'da tnrbay aç mak., aral a·
mak ve larha y ｡ ｊｬ ｭ ｬｾ Ｌ ｡ｲ
ｬ｡ ｮ ｭ ｬｾ ｾｫ
ｩ ｬ･ ｲ ｩ vardlr (Rad loff-lII, s,87 1), Karaka lpak
T ürkçesi'nde larbay aç mak (ayag l), yerll'.1tirmek, yerine koyma k (e li) anlamlanna
ge len ta rbay ｡ ｬ ｬ ｭ ｬ ｾ Ｌ ｡ｲ
ｬ ｡ ｮｭ
ｬ ｾ anlammuaki tarba(y)+gay sözcüklc ri vard ir. Kazakça'da a ra la m r an lanllna ge len tarbuy sözc ügü van.ltr.
Ay m söz Mogo k a'da da tahminen aym manaYI vermektedir. ｇ ･ ｮ ｩ ｾ aç llm a k.,
kal m dudakh ya da ｧ･ ｮ ｩ ｾ broenli olm ak anlam lanna gelen darv ay açlk d onna
anlammdaki derviy sö zcü kleri vardlr. Butyat DiIi'nde darbay aç lk olma , derbi a çtl.
ｭｾ
olma k derbeger ｡ｬＢ
ｬ ｡ｮｭｬ
ｾＬ gen Ï!i k ü rf'k1i sözcükleri vardIr, Tarba(y) + ga y,
so nueu ｾｵ ｾ ･ｫｩ ｬ･ｲ ｩ ｡ ｬ ｭｬ ｾｵｲ Ｚ
tarbe(y) gey, tarbi(y)+gey sözeukleri fonetik ｧ･ ｬｩｾ ｭ･
Tarbay(y) + gq tarbe(y )+(g) ey> tarbcy, Nihayet Rus afli ksi Ｍ｡ｾ Ｏ Ｍｴｾ
ilavc ed ilincc
Tarbeev
ｾ ｣ｫｬ
ｩ
ortaya çlk ar,
ve Ta rbcev soyadJnJn temelini ｡ ｴ ｭｾ
olan ｾｬ ･ ｲ､ ｵ Ｑ｡ biy
Klzil Orda'da n ｧ･ｬｭｩｾ
mi rza adh ｾ ｡ ｨｳ ｊｮ ismi üzerinde durahm. Kelimen in birinci kompone nti Arapça'da
TORI\. KÖKENLI RUS SOYADLARI
49 ·
yÖndici. iist a nla mura gele n mir.., Uil/ir.., sözfen nden (Budagov] ve yine Arap.
ça'da ki Dula t- davlat d evlet ll, va r h, seç ld n, zengin sözfcnn den türe misrir. Rus tela ffüzü ile tahrif ol mus biç imi Me rautat'ur. Tatarca'da yine ayr umanayr tastyen Mirdavlat lsml vanhr. [smin ikinci komponenti ola n Türkçc biy SÜ1.Ü , salie feedal rütbc,
sid ir. Sülale nin yasça en büyük olamna vcrilen bir rütbcd ir. Ûçüncû kompo nent
Arap-Fars k ökenli bir kelimed ir. Arapça amir ve Farsça zode (ogul u) söz lcrinin bir
araya gelme siyle ｯ ｬ ｵｾｭ
ｯｾｬｕｲＺ
Amir .wdt>(a) mina (da» mirzo han çocugu, 5O)-lu
bir alleden ola n, a kd h, yet enekj! ve ok u r-yazar-ola n ｫ ｩ ｾｩ ... Neticede Mi rdulat biy
mirza Tarbeev bir miraa lsmi , e kur-yazar ve ilim sahibi mernu r anlamma geImektedir.
Tarbeev soy adr Buryat lar arasmda da kullarulmakradrr. Fak at Buryat varyan nnda "t" ye rine "d" sesi kullam!rr. Darbcev.
Tarbeev soyadmm Tu rk-Mongol k ükenli olusu hcraldika kay naklan nda da
kaydedilrmsrir: -Sark askerinin kaman ile silahlamms haldc ki res mi. Tcr bccvler'm armasmm so l al t kÖ:iCsine ｩｾｬ ｣ｮｭｩｾｴ
ｩｲＮ
10. T ALI ZiN
Tahzin soya dJ ｢｡ｾｬ
｡ｮ ｧ Ｑ ｣ ｭ ｬ 694411 436 YJlmda Klz1 1 Or da'dan Mur'a, DUyük
Knya z Vasili Vasily eviç'in yanlna hizmet için ｧ｣ｬ ｲｮ ｩ ｾ olan M urza Kucyuk Tagald lri n'de n alma ktadlr. Vaf tiz IÖTeninden soma O'na takov adl ｬ｡ｫ ｬ ｭ ｬｾｴ ｬ ｲ Ｎ ｇ ･ｬｩ ｾ ｩ ｮ ､ ￩ ｮ
dola YI O'na M uromky vilayetinde mUI k de ｶ･ ｲｩ ｬ ｭ ｩｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ O'nun türemeleri Rus tah tma
saray hadim ligi gäre vinde ve ｾｫ｡
vazifelerde hizmet ｶ｣ｮｩｾｴ
ｩ ｲ Ｌ Iyi hizmet!erimJen
i.ic urü hükümdar tarafmdan 7 11411606 YIII \"e daha so nralan beylik ve yiiksek rtitbe·
lerle leltiC･､ｩｬｭ
ｩｾｬ｣
ｲ､ｩ
(URZN-S-I, s.5 3).
Ta hri nlcr sü lalcsini n tem elini man TagaluJzin'in ismi, kökenini T ürkçc Taq
sözc ügündcn a!maktad lr. Tatarca'da te k, bir tane ola n an lammd ad lr, Yulduz> (y)
ylduz söz.cügnden-lu afliksi daha son ralan Rus suffiksi · În ile ｳｹｬ｣ ｮ
ｭｩｾ
ｴ ｩ ｲ［ Tag
(Y) 1l1d llz (+/u', çifi o lmayan, lek yJ1 d lu sa hip ola n lek da mg ay a sa hi p ola n.
Türk-Mogo l göçme nlerin in kültürel özelliklcrinden birisi de dogum tari hini belirlc·
yen ｩｾ ･ｴｬｲｩｮ
Ｌ damgalarm hayvanlarm belirli )"erlcrine vurulmasl ｩ ｾ ｩ､ ｩｲ tamga . Du
Ylld lzm ｩ ｾｬ･ ｮｭ ･ｳ ｩ ise sülalenin adma ｩ ｾ｡ｲ｣
ｴ (llabilir . Bu ihtimali güçlendiren birlaklm
argumentlerde n birisi, anna nm sol all ｫ ｾ ･ ｳ ｩ ｮ ･ sek iz ｫ ｾ ｬ ｩ bir Ylld lzm ｩ ｾ ｬ ･ ｮｭ ｩ ｾ o lmas ld lr.
Damga formasmda sülale ｩ ｾ｡ｲ ･ ｬ ｩ I..kabl ise Tü rk göçmenler aras lnda son zamanlara kadar bir adet gibi geçerli ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｴ ｵｲ Ｌ Mesel a Tü rk-KJpçaklar'da (Nogayla r,
Kazaklar, Karakalpa klar) hlz ayaklu.. yan i Kaza)"akll süla lesinin adl " kaz ayag l ｾ･ ｫＭ
NA . UASKAKOV
somi;'i,
linde (da mga ) harf", ya da
yani Sömisl i sulalcsim n ad l "ns paga scklinde
(da mga) har f" gibi geçrnc ktcdir . (48. s.78O-787. 9).
Tahz in-Tagaldrzin soyad l kökcncc hir Mogoi-Buryat söz ünc dayamyor ola bilir.lJi.lgaft/l', la kip et mek, iz s ûr me k anla mma gelir. Tagda/u l, adrmlamak, cg iler ek harek et et mek [krsa boylu insanlar için) anlanu ndadu. Bu sözcüge hare ket halinde olan k ikseyi ifade ede n -uy affiksi ilavc edilirse. tagdldvl - taga/dI/l.Il)' > tayaldul. (uy) seklmi altr . Mogol a ffiksi .uj Rus suffiksi -in He ｫ ｡ｮ ｾｭ ｬ ｾ ｴｬｲ Ｎｴ ｬ
･ｾ
ｩ ｬ･
Xamk ovIar ve Xitrovlar arasmda slkl a krabahk ｩ ｬｩ ｾ ｫ ｩＱ･ ｲ ｩ kurulm ustur. Her iki
sulale de KILll Ord edan ｡ ｹｮ ｬ ｭ ｬ ｾ iki kardesin birer devamcurdrr. Xitrov lar'm ｾ ･ ｲ ･ ﾭ
sin de ｾｹ
ｬ｣ yazma ktadrr: "Büyük Knyaz Oleg Ynrosla viç Ryazanski'nin ya nma Büｴｩ ｲ Ｌ Edugan'm türcmeyük Orda'Jan Sala xmir VI.' Edugan ad lannda iki kard es ｧ ･ｬｭｩｾ
leri Xitr ovlar. 7 13011622 11 yilmda ve daha sonralan çesitli göre vlerde Rus tahu ua
hizmet eumslerdir (U RZN$-I. 5.57) .
Ge leli m Kucuk ismine ... Bu SÖl.Ün kalrmkc ada kicg , taiarcada kiicük... gjbi
Xanikov soy adr ik Salaxmir ve Edogan özel edlannm esas tanm olusturan
sëzcükler üze rindc d uracagrz.
ｲ ｩ vardrr. Bunlar T ürkiye T ürkçesi'n dck i kiif iik sözc ügünün varyarulandrr: I.
Salaxrnir T atar öze l achdar 'Ie Arapça'da n ah nrms iki s özden lbarenir: Salih ._.
K üçük, krsa boylu , genç, 2. Mi nik (Budagov-Il. s, 146).
T ürk, Oguz ve Kipçak sülalelerinm crkck öze l adlan içerisindc, "kun" ik akrabn olan çcsitli hayvanlar m adlany la ｩｨ ｾ ｫ ｩｬ olanlan Iazladrr. Mesela Pcçenek krah
Kucyug (99 1 g.- PSRl -IX, S. 64)... veya Polo ves hanlannm orrak adr Kobyak ( 1\70,
I 183, 1186 vc r SRI-1 5.355, 11 s.632 ) Türkçc'de köbek. köpek, köhiik, kijpiik lt. 1)011 ｢ｏｪ
ｬＨｉＩｻＱｦ＿Ｌ
harf manada n k
ya k (1 107 , i'S Rl-I s.282, s, 140), Türk çc'dc hajnu Ｈｪｾ＾
boyu nlu kd pek (Türk lcr tarafmdan köpeklcrc vcrilen vc ｧ｣ｮｩ
ｾ bir sahada kullamlnn
isiru).. Bara k ( 1185, PSRl -I s.395 , 11 s,632 ), harag Turkçe bir köpck cinsi nin ismi,
pudel kÖIJck IIcsli... (Budagov- l s.250).
Hcrald ika göstericilc rine göre Tah,.in soyadl Türk-Mogol kÖkcnlid ir. Amla ｬ ､ ｬ ｮ ｬ ｾ vaziye UeJ ir. AnnaIIIn ｬｩ Ｎｾ ｴ sol klsm mda ise siya h bir ｡ｾ ｫ･ ｲ $a rl e1biscsi giyd igi ha lde \'e klhc lO lO ucu
ｾ｡ｧ
ｬ bakar ｾ ｫ ｩｬ ､ ･ dunn akLadu . Anna nlO aym yerinc sckiz ｫ ｾ Ｑｩ bir de YIIJ IZ i!ilenmn üst sag ｬ ｾ ｳ ［ｮ ､ ･ ｫ ｩ süva ri, elini yalaga nla yukan ｫ｡
miitir.
d urusr dini inançlara sayg rh, berabc rlige, mülkü
amir - k nyaz, ce nab, a mir...
"Xalll kovla r sülalesi, Büyük Orda'Jan Rusya'ya, O\cg Ryaza nski'n in yalllna
ge1mi!i o la n Saial:: mir ad h ｾ ｡ｨｬｳ
ｬ ｡ｮ ｴ ｩｪ ｲ･ｭｩ
ｾｴ ｩ ｲＮ Va ftiz töreninJe n sonru O 'na Ivan ism i
ｶ･ ｲ ｩ ｨ ｮ ｩｾｬｲ
Ｎ Büyük Knyaz, klz ｫ ｡ ｲ ､ ･ ｾｩ Knyajna Na.stiyan'l O'nunla ･ ｶｬ･ ｮ ､ｩｲ ｭ ｩｾＬ berabcrinJc büyü k bir mülkü dl.' Onlar'a hcdiye ･ ｴ ｭ ｩｾ ｴｩ ｲＮ Iva n'm T imo fey Konstantinov
ad h torun çoc ugu ｯ ｬ ｭ ｵ ｾ Ｌ O'nu Xanik ismiy\c ｡ ｧ ｬ ｮ ｬｾ ｬ ｡ ｲ ､ ｬ ｲＮ Xan ikovlar Rus lahtma
･ ｾ ｩ ｬ ｩ gürcv\c rdc hizmet ctmii lir. 7 114/ 1606 Yllmda lO yüksck rütbclcrle lelli f cJ ilｩ ｟ｾｦ｣ｲ
､ ｩ ｲ (URZN$ -l, $.56) .
pol ilik kanu niara inanan ve mir-
Xam kov soy aduun ternelinde qannq sözc ügu yatm aktudtr.., Bu s özc ük birçok ｡ｧ､ｾ
Tü rk lehçesind e halen kullamlmakradrr. Xa niko v soyadr oanuq-xanuq
sözlerin dcn türemlstir (q-x seslerinin birbirini ｫ｡ｲｾ
ｬ｡ｭ
｡ｳｬ
｡ ｧｊ｡ｾ
T Urk lchçeleri
ve Mongo l Ji l1erinde rasllaya bilmek teyiz)...
Xllro v soy ad l Xa lllko v soyaJ lIllll Rusça Icreümesi gibi görünmc kted ir. $ec e red en de ｡ ｮ ｬｾ ｬ｡｣ｧ
ｬ gibi Xitro vlar VI.' Xalllkovlar ikî
IIlk isimli orta k bir köke sah iptirlcr (<qan uq ).
ｫ ｡ ｲ､
｣ ｾｩｮ
de vamcJlan olUp Xa -
Xalllkov soy adllllll Rusya'm n baLl \'ilayetlerilld e kullallllan xam k ve xam kat
fiil1 eri ile kökence ｩＱ ｾ ｫ ｩｬ olabilttegi ihlimal dah ililldedi r (Fas mer -IV, s.222).
Xamk ov ve Xllrov soy adlarllllll lemel illi atan SaIaxmir adh
ｾｨｳ
ｬ
aym za-
manda Apra ksinlcr 'Ie Kryuko vlar'm da es.aSIIll ｫ ｯｹ ｭ ｵ ｾ olma..sl J ikkat çekicid ir. Scctrede bu mese leye da;r ｾ ｵ ｮ ｬ｡ ｲ yazm akla(h r: Ap raksinler lIesli, Büyük Orda'd an
Büyük Knyaz Dleg t vano viç (Sic! Xalllkovlar $e<:cres indek i olgu Yaroslavo vic yerinel Ryal.ansky'ni n yamna ｡ ｨ ｾ ｭ ｡ ｹ ｡ gelen Soloxm ir Mir os la vo viç adll d ÜfÜSt bir
adamda n ｉｲ･ｮｩ
ｾｴ ｩｲ Ｎ Vaftiz töre nindc n so nra O'na ioa nn ad l ｶ ･ｲ ｩｬ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ Büyük
Knyaz, klz ｫ ｡ ｲ､ ･ ｾ ｩ kllyajlla ｎ｡Ｎ ｾ ｴ ｡ ｳ ｹ ｡ lvano vna'YI O'nunta ｣ ｶ ｬ ･ ｮ､ｩ ｭｊｩｾ
ｴ ｩ ｲ Ｌ bcrab erinJ e O nl:lr'a mülk de ｶ ｣ ｲ ｭｩｾｬ
ｩ ｲＮ So lox mir Miroslavoviç'in, Andrey lvano viç Aprak sa
ad ll lorun çoc ugunda ll Apraksinlcr ｬｲ ｣ ｭｩｾＬ
Rus tahlma hizlI\cl ｣ｴｭｩ
ｾ ｬ ｣ｮｬ
ｩｲ Ｂ
W
(URZN$ - 11, s.45).
ｈ ｵ ｳ ｹ ｾ Ｇ ＢＬｮ
Pskoy Vilayeti agl1.1 aflnJ a "'<lil,}" s/l1.ünc r"..tlamak mümkünd ür. Bu söl"e munl;k bakllnｾｮｊ
ｴ ｡ｬ ｵ ｹ Ｎ ｴ ｾｬ ｵＧｬ Türk.Mnngol SÖ11eri ilc ｾ ｬ ｡ｫ
ｨ ｊ ｉｲ (lladloff-III, s,886),
ｳｫＩＧ
dcvrinde ( 1606 -16 10 ) ulJ ugunu
Hl. Bn.is Godu noy'un (1 598- 1605) ö lümündcn sunr". Vasihy ｾｵｹ
sllyk ltl<k doha d ogru olur.
9,
V I.'
Edugan da T atar özel adtdtr ve zor anlasrfan bir sözd ür. Büyük ihtim alle eski
d ëncmlerde ve ortaasrr Türk dilierinde "BÜy ÜkaYI" burcuna bu isim verilmcktcydi.
IJ . XAN IKQV
ｭ
51
TURK KÖKENLI RUS SO YADlA RI
11,
Mihail FM o.-oviç'in de"ri ndc ( 16 13·1645).
Ｎ Ｌｾ
"
NA BASKAKOV
Apraks inlcr'e au sece rede de gö rüldügü gibi .}ccerenin birinci krsrm Xamkc v｢ ｡ｾｶ｣
lar için yenlanlann tckrand u . Soloxmir'in üçüncü neslinde ayn lmalarm
ｲ､
ｩｧ ｩｮ
ｩ
T utolmin soyadunn Dogu kökenl i olmasuu ispatlayan beraldika i§aretlcri
sunlardrr:
gör üyoruz . O'nu n torun çoc ugu olan T imo fcy Koustamtnov Xamk'ten Xamko vfar,
a) An nam n sag üst kii§csindcki be i tauc sckiz köscli yrkhz..
Andrcy [vanoviç Apraksa'dan lso Apraksinlcr ncsli ntrcmistir.
b) Anna nm sol üst kÜiCsindcki
Aym seyi Kryuko v soyadr için de siiyleyebiliriz. Salaxmir'in torun çocugu
T imofey Grlgoreviç'ten, yani Kry uk'tan
Kry ukovlar nesli türcmistir
Ｈｕ
ｒｚｎｾ
ｭ
ｩｾ ｴ ｩ ｲＮ
Xa mko v, Xit rov ve Kryukov arma lan mn ortak figürlcri tse
ｙ Ｑ Ｑｊ
ＱＷ ｾ
yatagan \IC
krhçur.
Sayet Kryuk lakabmm esasuu olu gu ren sözün Rus kelimcsi oldugu dü§ünül ürse. bu sü zün öncele n T ürkçede, so ma len Rus tclaffüzünde ､ ･ ｾ ｩ ｾｩ ｲｮ ･ ugram li
h }"lfk kelimesi o labilcreg i ihtima linc de mamlmahdrr. Ama Ap raksa ismi k ökcnce
kesinliklc 'lürkçc'dlr. AU:'Iplasyon nerkcsi Rusça'da c idJi biçimJc tahrif ｣ｵｩ ｬｭｩ ｾｬｩｲ
(bh. 94. n.37 ).
12. TUTOLl\Ü N
Tut olm inler'in sec eresinde bu neslin ternefin i ata n kisin in Krzrl Orda'dan çrkIlgma dair hiç bir yaz r veya isare t bulunmamaktar.h r. Yazryor ki: "Tu tolmino vlar s ülalesi Rus tah ltna saray hadim ligi, orcJ u komutanh gl, valilik ve baila gÖfevlerde hizmet ctmii, hükü mdar tarafmdan 707 811570 12 Ylh vc haika tarihlerde yüksek ruIbe IcrIc Iduf edilm iil erdir (URZNS-I. 5.62).
N itekim sa)' adlllm kökünde kesinliklc T ürkçe bir söz ya lmaklad rr: tutulma
veya tula/m a. [)c mek ki sa)' adl umumi tut kükünde n geli)'o r ve esas md a ya w w 1 kelirncsini ya da Mal kc1imesini muhafa /,a edi yor (Budago v-l, s.74 2),
Tüm elimoloj ik fikirlerd cn bu say adl ile ilgili aiagldakilcr üzerinde d unnak
fayrJahdlr.
I . Türkçc'de tut fiil kökünden türemii bir IUfUm fiiJi vardrr... IB udagav I, o ndan da lIIIurn1u SÖlCügü lürem ii lir. TUlulmi n soy ad r kök enin de mfUm1u
'>'cya me latel fonnasi ohm ftftr ,lmll sÖlcügü nü llluhafaza ctmck ted ir.
2. Birçok Tü rk Ichçcsindc (mesc ta Ku gw ;a'da) wIJ/i fiili vardlr. Tutrlfll /1J
kclirnesinden T Ulolmin ism i lürcmi§ olabilir...
12. h an ｖ｡Ｇｬ
ｩｬ ｾ
ｶｩ
Grozn i'nin döncmindc t1513-15S4).
tanc sckiz köscli yrldrz vc hilal.
üç
c) Armanm all krsmm da ayak lan üzcrinde ｫ ｡ ｬ ｫｭ
ｵｬ ｭｵｾ
baska bir kaman ve ok .
gu kamana ｫｯｹ
ﾷ ｉｊ Ｎ
5.46).
Xamkov, Xürov \IC Apraksin isimlcrin i birlestiren umumi heraldika ｩｾ ｣ｴｬ ･ ｲｩ
vardrr. Her birinin armast üzcrinde taç, yatagan ve klhç figürleri aym formada isfcn-
"
TU RK KÛKENL! RUS SOYADLA RI
ｬｾ
bir asla nm elinde tuttu-
IJ. SKRIPE EV
Bu soyndmm geneologccski Kolo kohs aovlar family asr ile sik! ilis kisi vnrdtr .
Skripeevler'in sccc restndc Onlar Kolo kohs ov soyadm m tcmelini aten iki kardes gibi
g östcrilm ektcdir.
Armada göst eri ldigi gib i Kolokohsovlar sülalc slnin tem si1cilerini Klz.1 Ordadan Rusya'ya ｧ｣ ｬ ｩｾ ｬ｣ｲｩ Ｎ Bëyük Knyaz [van Vasilye viç'in hûkümdarhk yrllarma kadar dcvam eunisnr. DcreceJi A'liv'in SuzeJal'da muha faza edilen kitabmda. bu nesil den iki kanl ei in rërcm eleri c lan Sknpeevler'm çoc uklan Vasiliy ve Boris Kolokolt sovlar 70811 1573 yrhnda onbasr etarak kaydedilrnistir. Onlar'dan türeycn Ko lok oltso vlar Rus tahu na asilzndc. zedege n hizmctlcnnde kulluk g östermis lcr vc h ükümdar
tarafmdan yüksck rütbel erlc te lrif ediimislerdir (URZ N$ -l. s.63) .
Dola ymyla Kolokonso v soyad mm tcmelini atan Sk npeev ilk de fa 708111573
yrhnda, ivan Grozni'nin (15 33-1584) dö neminde haurla r ur. Ama ie ce rcdc yaz llan la·
ra göre Sknpcevler'in Kmi G rda'dan Rusya'ya gcJi§i, Büyük Knyaz Ivan Vasi l}'cviç'in hak iJniyc ti diinemindcn ö ncesine ra stlamakta(hr.
Skn pcev soyadl kökeni nde iki Tü rk sö zünü barmJ lnnaklad lr: Soqur vc
｢ ｾＩ
ＧＮ
Sogu r-sogir sözü ve onun ･ｾ ｩｴ ｬ ･ｲｩ soqur-sogllr Sibir T ürk lehçclcri nde, soxo r
isc Mogalca'da fark h farklt ma nalarda kulJamh r. Bey·biy SÖlÜ ise Klzll Orda hanhk larmda bir çq it rütbed ir. ÇCiilli bölgderde savaij terimi gibi kullalllian bu sözc ük,
aym zamanda zedege n. knyaz , saray aydllll anlamlarr da ｴ｡ｾ ｬ ｲ ... 1l Bunda n do la)'1 Sahr.lN.v lakabi le k gözJü, kö r, ｩ ｡ｾ Ｑ gibi mana lar ifade eder... 14
｡ ihlimal da Sknpeev soy adlllln kökeni nc dair nispeten az inandlflcl bir ｢｡ｾｫ
ha vardir. Tü rU cr'in Km i Orda'da kan ui lugo Tü rkçe'dc. Arapça'dan al mma sdHr...
sa r h,'i ke limcsi kullanl hm i tlr (il uJagov -l, s.630). Bu kclime ｫ ｡ｲ ｬ ｡ ｾ ｬｫ Skrrpccv isedebi lir. DolaYlsly ta sqrllpej < stUir btj ｳ｡ ｲ ｨｯ ｾ rnanasln daJ lr.
rninin kökünü ｴ ｣ ｾ ｫｩｬ
(J .
R il' v;I3.}'et "l1-Ü (l'l.l ov Vilayelil . Skrir ar '-Ö7,Cülli ｩｬｾ
14.
Ril' vilayet $Ö1ü . kripey t .kri pon) ile ｫ｡ｲｾ
Ｂ ｡Ｇｪｬｭ
ＢＬ ｬ
Ｎ
ＢＺｕｾｬ
ｬ｡ｾｵｮ
Ｌｺ
(l)al.1V.• 20'.1).
( Dat· IV, •. 209).
NA. BASKAKOV
j4
16.
14. KOZNAKOV
" Koznako vlar sülalcs i kökenini KI1.1I Orda 'dan Rusya 'ya hiz metc gelen vastIiy Kozn akc viç'tcn ahna kux hr. O'nnn lülclllclcri o la n Kcznakovlar Rus tatnma saray
hadirnli gi g ërevinde hizrnet ･ｴｭｩｾ
Ｎ 711 811 6 10 Yllmda l5 çqitli rütbeler je rnükafatlandmlmqlardrr " Ｈ
ｕ ｒ ｚｎ
ｾ Ｍ ｉＬ
5.69 ).
Ko znakc v scyadr lemelinde ｾ ｵ sözlen mehafaza etmcktedir: QaZ/laqqamayaq-oazanaq. Bu söz ler Bski Uygurca'da ve K l l tl Orda Hanh gl'nm resmi C\'·
raklannda "ha zine, hazinc sahibi" anlamlannda kullamhmsur . Köken ce bu söz kesinlîkle T ürkçe'dir ve qaz. qazyan fiilerindcn türemlstir. Büyük iht ima1Je bu sö z
Araplar'dan ｡ｨ ｮｭｬｾ
ola n xa;:.illo kelimest ile bag lanllh olup göm ü manasmda jdi. Bilindig i g ibi K il t! Orda'da ayd mlann islerini Uygur "vergty azarlan. piserler" icra ediyordu. t Ik dcfa ola rak Onlar devreye Tur k s özünu sokmuslar. bu s özden xan cinovnikleri birçok baska Uygur e1ement leri ile birlikte faydalanrmslardr r. Bel ki de Esk i
Uygu rea'da qamak ke limes i fo netik tclaffüzdc özet bir terim gibi knllamlrrus. "gi:!.
mii" manast ｴ ｡ ｾｬｭ
ｾ 'Ie ondan lakap gibi istifadc edilmlstir. iv an Kalite'nin ismi ni örnek olarak güs tere büi riz: Kalita < qa/ra T ürkçe'de cü zdan, eep...
Nihayet. Kozn akov snya duu Türkçe q 0 1.U sölCüg üne baglayabiliriz. Buna
ｫ ｡ｲｭ
ｾ ｬｫ kü" üllme eki · /loq affiksini de ilave ooer sck qozuga - qowgall . qOZllga/laq form alan ｯｬ ｵｾ ｵｲＮ
Genelliklc çoc uklara hilabc n kul1amh rlar: Gûlyatlaq, qOl.)'a-
ss
lÜRK i .üKENLI RUS SO YAI)LAKI
ｕｾａ
ｋｏ
ｖ
Usakevlar familyasr armada birkaç sulale ile birlik te lakdim edilm isur. Gene t
｢｡
hcraldika ip rctlc rinc
ｾｶｵｲ
ｳ｡ｫ
bunlardan ancak sonuncusunun ismi gcçcn jlk
ｕ ｾ｡ｫｯｶｬｲ
neslinden aynldlglnl görilrüz. Dalia dogrcsu. bu Upkovlar'm digerleri ile
akrabahk ｩＱｾｫｳ
yoktur Ｈ ｕ ｒ ｚｎ ｾＮ ｘＬ s.36).
Usakevlar neslinin nispelen tam ve ｧ･ ｮ ｩ ｾ olan secere si, Kosog skiy KnYaLI .
Pedegi Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｎｹ ｉｬＮ s.9) ile baglanan akra bahk ｩＱｾｫｉ･ｲｮ
day amr. . Pcdegi' Pek .
. .
ço k kahra man Ru s sü lalesinin Icme1ini atan kisklir Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｎ ｖ ｉｬ Ｎ 5.91. ,seeereden
an ladlglm lz kadanyla Knyaz Kasuyskiy Ordi Rcdege, BüyOk Knya z Vladi mir Mistisla vovjç ile (bu isim M istislav Vladim ir de o labilir) ay m saves ta öld ürül müstür.
Vafliz türe ninden so nra O'n un iki ogluna Yuriy ve Roman ad r venlmis rir. Büyük
Knyaz daha so nra k uiru Rom an Rcdeg ic'le cvlcnd irmis tir . O'nun torun çocug u Orego ri Slc poy 'un bir og lu olmus, O'na J a ｕｾ ｡ ｫ ismi verilmisti r. Usekovlar süfa lesinin
tü rcmclerinden Nemi r Yurcv Usakov'un og lu 1557 Yllmda l6 Bulzuke Ｈ ｂｵ ｺ ｬ ｵ ｫｾＬ
N.B.) c rdu komment otm usrur. Dmitri Kali'nin , Usakov'un ogfu 7 1301 1622 ythüda 17 bir malikano vc gö revine görc r naasla öd üllend iri lmisti r (URZN,s. VIII, s.9).
Usa kov soy adr ilc ilgili ilk bilgilcr 7 13011622 tarihinc tesadtif etmek lcd ir (1
s.76, X s.39) .
ｕｾ｡
ｫｯｶ
ｬ｡ｲＧ
ｬ
koll ara ay nl masl biraz sonrak..i döneme raslillr.
ｕ
ｾ ｡ｫ
ｯｶ
ﾷ
lIaq...
lar'm Iürem esi olan Vas ili Vasi lyev iç (IX, s.80 ) hakkmda ilk bilgi 7 14811640 Ylhnda
vcri lir. Daha dogrusu bu olay Mih aiI Fedoroviç'in (16 13· 1645) hOktimdarh gl dö ne-
15, SO YM O NO V
bir lüremcsi o lan tvan Mih ailo viç ise 720011692 YImine rastlar. Upkovlar'm ｾｫ｡
h nda, I. Pe tr'in devri n de haurlalllr (16 82-1725 ).
bu neslin Klzll Orda'dan çlklJgma dair lIir kamt
Soy monovlar'm ｾ･ｲｳｩｮ､
veya bilgi olmasa da soyadlmn TOrk·M ogol kökcnli oldugu kcsindir. & ymon sözü
h!Zh yüru)"tn, kll'ra k insan an lalmna r c1ir. KrrglZ.c a'da soynwm/o ha nkel d me,
klvnlma sö zeügü vard ir. Yelcnek kaslede r. Do laYlslyla bu manaYI kasteden bir la·
kap, insa na ｹ ｡ ｫ ｬ ｾ ｬ ｭ ｮ ｡ ｫ suretiy le takllabilir. Sojmo n adam a tak. ktvrak insa n an lammdadl r. Bu lakap!.1nSoymonov ｳ ｯｹ ｡､ ｬ ｬ  ｲ ･ ｭ ｩｾ ｴｩ ｲ Ｎ Bu isim larih sahne sine Çar Mi·
hail Fedoroviç'i n hükümdarhk döncm inde (7 113/ 1622) ｬ ｫ ｭｬ ｾｴ ｬｃ Ｈ ｕｒｚｎ
ｾ Ｍ ｉ Ｎ s.75).
Aym zamanda bu soy admm Rus vilayel sözü soy mellll ik, soyme n ｩｬ ､ ｡ ｾ
(Da l·IV, s.262) \'eya soym sey m, küy lopl anhsi kdime lerinden türemcsi ihtima li de
vllnitr. (Pasmer-lII . s.707).
Upko v soyadmJn kökü Türkçe ujak,u.Jak sözc ügüne day anm aktadlr: I . K ü·
çük 2. Octa boJlu 3. Kü çü k ada m (gcçici mana) 4. Genç hizmelçi. ogJa n çoc ug u
paJ (Rad lo IT-I. s.773) kelim esi b izc yardlm cl olabilir: I. K üçük. m in ik. 2. Ya Hu,
og ul. k ü çük ogla n çocu gu (Buda gov. l, s. 137).
Rus vilayet lerinde kullalllian ( vilaye l sözü hcsabcdilen) ulak sözc ügü de etimo loj ik bak lmda n usak ün 'y ogul. ( Dal-IV s.526) ... T ürkçe ｵ ｾ ｡ ｫ sö zcügü ile bag lanllh dlr. Vcr ilen manalardan da ｡ｮ ｬ｡ ｾ ｬ｡｣
adamlar ve çocuklar için kulla nllan, isim
ｧ ｬ üze re, ulak sözcügü kücük boylu
ｩ ｮ､ ･ ro lü olan bir sözlakaplarm ｬ  ｲ ･ ｹｩ ｾ
cükWr. Öy lcysc ul ak sözcügü ilc Upkov ismi aras mdaki ｩ Ｑｩ ｾ ｫｩ
16.
15. V""lli y Suy. ki <kvrinde (1606·1610).
'IC
17.
Ivu V""ilyev iç Grozni devrinde { I B3· t584),
ｍｩｨｾｪｬ
Fedorov iç dcvrinde (1613·1645),
ço k bllrizdir.
N,A.Il ASKA KOV
so
rr, SADLU KOV
kllJany la Subluko vlar sû lalcs i Polonya zedegenter nes(URZN.';-I, s.1I0). 7 163/ 1555 yrhnm 2 1 Eylül günü zedegentcrin
ｾ ｴｩｲ
linden ｬ ｲ ｣ｭｩ
Ale ksey Mihai lomömünlük silkine J ahil editm istir. Bu di ni mö münlü k merasimi
viç'in (1 645- 1676) h ükümd arhk yrllanna rastlama ktadrr.
Secereden
ｮｮ
ｬ ｡ ｾｴＱ
ｊ ｬｧ ｬ
Sablukov soyedrn m ternelin t Türkçc salbiq-salbuq sözcügü ｬ ･ ｾｫｩｬ
tik mctatez manada 'Ie telaffüzde sözcük ｾ ｵ ｾ ｫＱ ｩ ahr: Sablig-StJblug.
edcr . f on e-
diSaibiq-s albuq sözdJgü surcr takl it edici sözlcr srrasma dahildir 'Ie r nanaca
1.
k:
sarka
safbuq
k,
ma
rka
sa
Salpuy
ger fiil 'Ie ad kökleriyle sikl bir iliskisi vardrr.
grzKu
ff).
Radlo
(
k
/pu
salflu-sa
Sa r k nus, sö lp ü k. 2. Dikka tsiz. Solpan sarkmllj.
k, za)'lf veya
ca'da salpay siilpük olmu k, ya ymak, uyu suk , sûn epe. salp uy sa rkma
sözcükje ri
lnsan
uyu suk olma k, satbag-s olpog bosa gelen, satpayag ya ra maz, ｢ｯ ｾ
giyi m li, salvanhr. Ka rakalpak Türkçcsi'ndc sa/pllY sarkjk. salpaq paspul. öZl'nsiz
r ka ma k s özpal/ sa r k rk, asJ1 nu'i, ave ee dolasm a k, h eceriksi zlik . salpu-sa lpuq sa
SÖLCÜgÜ
paspal
asakh,
p
psul,
sa
ilbax
sulbax-s
cükleri vardrr. Hakas Türkçesi'nde
hnca k,
sa
f.rCII·,
salban
ca'da
vardrr . Yine Burya t Dili'ndc sa/bi; aç 11m l'i ve Mongol
vard Ir
kelimesi
ortak
dma
sözcükleri vardir. A Yfl ca salbul. daldan as lla kah veren gi
söza.<jlsl
göz
(Da l-IV s. 127). Bil kcl ime Kazak ve Kara kalpak lchçe lcrindek i sabuw
lr. Sap fiilini el e
cüg ü VI' "a/ma a)'aSull sabllw" clmaya göz ｡ ｾ ｉ ｓｉ ya p m a k tabiTi varu
-:abiliriz...
alarak göz ｡ ｾ ｬ ｳ ｬ ya p mllk sab-ul-ug göz ｡ｾ ｬＭｳ ｬ ya p llnll'i 'iekline u la
yan. bcce Sablukov soy adJ temel inue zay. f. d ikkatsiz, dalgm, bi r i'ie yara ma
lüreünden
Türk çe sahillq-.Wl blllq sün:üg
riksiz, sarkik, aç lk g ihi bin;:ok mana ｴ｡ ｾｬ ｹ ｡ｮ
ｭ ｩ ｾ bir lakaba dayanmaktaUlr...
.lür. KlrBu ism i kökence bazl fiil1e re direkt o lara k dayancllm lak da mümkilm
ak,
)'oru.lm
çok
ek
m
ct
hareket
l
gJJ.:ca salm I gay r et elmck , fazl a ist em ek, maksatI
türk·
lpak
ka
Kara
saba /a cidd ilclle h a r ck et elmck , Ulbi;la heyccan lanm a fiilleri ve
çesi'nde ki sab ut u sanma k, ezilm i'i hal l' gdmek fiili gibi...
18. K ORSAK O V
gö sterilu igi gihi Korsako vl'lr sülales i lcmel ini Le ton ya'dan MoskoO'nun türcmcva'ya gelen Vcntscsla v Jegmullt oviç Kor sak ad h 'iall1stan alma ktauJr.
görev lcrde bulunIcri ola n Korsa kovlar 7 18711676 Ylhnda ve ｨ ｡ ｾ ｫ ｡ tarihl crde çe 'iitli
s.83).
Ｌ
ｉ
Ｍ
ｾ
ｎ
ｚ
ｒ
ｕ
Ｈ
ir
crd
mu'i, iyi hizllIcllc rine ｫ ｡ ｾ ｲ ｨｫ le ltif ctIilmi'il
ｾ｣
Ｈ･
ｲ｣ ､｣
Tü RK KÖKENLI RUS SOYADLAR I
"
dd nem lere
Rimskiy - Korsak ovlar'm hu sulaled en ayn lma lan nispe ten senra ki
nin ay nf,
sülalc
bu
gibi
lgl
la'illd
an
de
ras tlar. Rimskiy -Korsa kovlar 'm secerosin den
eri
türcmel
i'nin
gor
Gri
cviç
Jigmunt
must XVI I. asra teseduf et mcktedir. vcn tseslav
De.
ve
cttikleri
kdim
ta
ovlar'm
ve Korsak ovlar'm çoc uklun Pcdora ve Voina Scmyon
yazila nlara g öre bu sülale bas lang rcrm
ｲ･､
muhafaza ed ilen ｾ
Ｇ､･
receli ａｾｩｶ
kcn di top rak.
Rimskiy çe vresi nde n alrms nr. Pridrix ve vcn rsesla v Korsakl ar sëlalesi
mû slerdir ,
gëç
a
onya'y
Pol
lanm ve sehirlerini ba akarak Rim ski y'nin çevresin den
Ylh nda
677
v entscsla v J igm untoviç Ko rsak eradan tckrar Rusya'y a gelmis ur . 718511
viç
lekscye
A
or
mukadd cs ve c bedi hükü mdann serefine , Çar ve Büyük Knyaz Feed
Korna
ve Voi
lara fmdan ad l geçen v cnrsesfav Korsak Grigori'nin torunlan Fcdora
-Knrsak ovl ar
skiy
Rim
ismen
etarak
afat
mük
.
nsuplan
me
sa kovlar ilc nesl in bütün
s.52).
-II,
sektinde yazdmh msnr (URZN$
ad n . Bu
Bu süla lede n aynl an ikinci kol Dc ndu kc v-Korsa kov ismin i rasrmakt
15
mistir.
türc
den
evliligin
ile
km
n
ovu
kol Nikita Korsako v'un knyaz ion Donduk
vkc
Doudu
ismi
mn
ilya
fam
ikili
ile
ri
Haziran 1802 tar ihindc I. A jcksandr'm em
Korsak ov se k hudc lastlik edilmist ir.
halk t içcr iKnyaz Donduk ovlar neslin in scccrcsi ndc yazil an lara g öre, Kalmik
yrh nda
1737
.
lmustur
e
sinden Rus devlcun in himayes ine sahip ola n ilk han Ayka
Yllm1
174
ur.
nmu'it
olu
Ayka'mn roru nu Don duk-Om bu, hakiki Xan TÜ tbc.siyle tell if
J'
blrakt
kansma
da ölmü-'i tür. Vasi yelinde ha nllgln idares ini on yap nda ki og luna ve
Kal(
'dan
Kabarda
gm l bclirlrni'itir. 1744 Yllmda hamn karlsl çoc uklan ilc birlikte
ilerek yeni dere·
ed
ftiz
va
ile
istekleri
kendi
mi'i.
gel
rg'a
Petersbu
nkt
m lk'lan, N.B.) Sa
'itlr.
ｲ Ｎ Ha mn kansl Knyaj na, çoc uklan ise Knyaz ism ini ah m
ce ve adl ar ｡ ｬｭ ｬｾ ｬ｡ｲ､
ipretlcr iKors akovlar'm ö nccleri lek bir aile olduklan arm alar m ve hera ltlika
için
nesil1er
li
köken
ogol
l\l
ve
ürk
T
nin birbiri ile bcnzerli ginden de ｡ ｮ ｬ ｡ ｾ ｬ ｬ ｭ ｡ ｫ ｴ ｡ ､ ｬ ｲＮ
Bu
Jdlr.
ispal
bunun
ti
re
ip
n
yataga
anllllsat an iki
geçerl i olan o k, hilal ve haç ｾ ｫｬｩｮ
sahadlr.
ｾ
ｯ
｢
içi
n
buluna
a
üç neslin am lala n aras mda ki fark arma mn yukar. kJsmmd
ｾ b ir kthç i'i1enSag tara fla "bulvi" resmi i'ilenmi 'i' so l tarafl a ise kuundan ｳｬ ｹｮ ｬｭ
ｾ Ｍ ｉ ｘＮ
r Ｈ ｕ ｒｚｎ
m i'i1ir. Bu. süvari Korsako v-Dun dukovlar'm amlllSml bczemc kledi
s. 133)...
ｬｲ vc bÜ)'ük olKorsakov soy aJmlll lemelini Rus SÜl Ü korsak ｯｬ ｵ ｾｴ ｵ ｭ ｬ｡ ｴ｡､ｫ
.I, s.385).
Fasmcr·
ve
0
s.17
(Dal-I1.
sahiptir
l1Ianaya
bir
i
gih
ma)'all lil kin in görkc l1li
l'itlr...
almm
undan
grub
ak
Klpç
Bu söz T ürk Iehçelerinin
ad lr.
Donduko v-Korsa ko v ismin in b irinci tarafmJ a bir Mon gol sö zil yatmakl
I1lmÜ
llamak
ras
'ieklinde
nt'a
la
or
,
Bu sö zün bugünki Mongol di linde dudaxi orta
kullahitabcn
karde'iC
büyük
n
gele
a
kündü r. BUrya tca 'da dtl lltUuay. agabcydc n som
mIIr...
-
N,A. UASKA KOV
58
Rusça'da ki, Kal nuk ve Tatar lchçelerinden al mmadunduk kehmesi di kkal çe ｡ｮ
kimsclcre verilcn isimui r (Dal-I, 5.50 1).
kiciJ ir. Yctcncksiz ya da krsa boylu ｾｩｲｮ
Kclirne kökencc ilk olarak büyük ihlim allc Tibetçe'ye «Sanskril) daya nrnaktadi r.
Ou konuyla ilgil i, o. LyvSJudordj'un ma kalesind e ｾ ｵ bilgitere rasthyoruz: "Dongrub
sölünden ehn udn. Sa nskrit'de harfi tercümcsi \Öyledir: cupbaa-pmxacuddxa h er islen en i ye r-i ne get b-en. Dolayrsryla Budda ｾ
｡ｫ
ｩ ｹ｡
ｭ
ｵ ｮ ｩ
adma (65, 5.135. 136).
Dond ukov-Dundoko v so yad mm Me ngel kökcnli olmast J a ihtimaldi r... Don dukov lur sülalc sinin csas uu olu stura nlarda n hiri kabul edi len Om bu'nu n ism i, terne linde Türk ve Men ge l sö zlcri muhataza et mck tedi r: DII/ bu (Kazakça ), omhu qar
TORK KÓKENLI RUS SOYAOLAIl.I
T urca ninov soya d . kurulusça esk i adla r ile bcnzerlik gösrc rmckted ir: Kr eu i yanin, mesanin; dvo ryauin. Bu dUTUm êzel adla rm ｯ ｬ ｵｾｬＱ｡ｳｭ､
bir model gib i Iorｭ ｡ ｬ ｡ ｾ ｭｬ ｾ Ｌ edm kökence hcrhangi bir bölgedcn veya sehirdcn çlktlgllli bclirlemeyc
hil.mCI cunistir: Mesels orla vcanin, miIU'ullill, b i)"COIIÎII (suasryla isim lerin snhip lcrlo ldu klanm anhyoruz)...
nin Ortcv, M insky, Biysky ycrtcsi m yerle rindcn ｬ ｫｭｲｾ
Darcanin, Ang lica nin, T urcanin, Grecantn isimlc rinin sahiplcrinin aslen hangi mil lelle n o klu kla nm anhyoru z. Aym prensiplc ｯ ｬ ｵｾ ｭ ｵｾ soyadla rma ｾ ｵ ｮ ｬ ｡ ｮ da örnek
gös tcrcbiliri z: Veleanin ov Vols k'da dog mus. yasay an kisi. Gr ecaninov [Yunan milletinde n olan}, Turcaninov (Tûrk milletinden ohm, turcanin > tyrklturok ),
Tur canin ov isrninin tcmelini turcanin < tûrk: turot: ctno nim i olu sturdug undan
(Karakalpa kça) vc omb u-do mb u (Krrgrzca )..,
Do nduk-Ornbu sözcü klerinin uyusmasr, "rum islcklcri yc rinc ge nre n hük ümdar" man ast ile kend ini g östenyor. Bu ay m zamanda tuul-rü rbe ye rine de kullamlｭｬｾＬ
Kal nu k ha nlan nda n biri nin rüt bcs i olm usur (50, s. 181),
19.
ｋａ
ｒ
ｔａ
ｾ ｅｖ
Ｈｕ
Kart asevie r sülalcsi
Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾ ﾷ ｘ
Ｌ
ｒ ｚｎ
ｾ Ｍ ｉＬ
s.99) ve T ürk soyunda n gele n Kan ase vskiy
s.147) son d önemde zêdeg anhk rütbcsi ala n familya lardand lr. Birinci
sülale Elizavc ta Pctro vna dc vrindc (1741 . 176 1), ikinci sülale isc 11 Ekalrina'm n hakimiyc l Ylllan nda zad cgan lik rülbesi ｡Ｑｲ
sÖl.diklcr Iqkil clm ck leJir: ｑ｡ｲ､ｾ
､｡ｾ
Ｌ
ｮｴ
ｇ ｡ ｲ ｊ ｬｦｉ､｡ｾ
ｫ ｵｬ
｡ ｭｬ
ｬｾ｜ｲＮ
Ｌ
ｋ ｡ ｲ､
ｾｬｉｲＮ
Bu soyad larmm kökcnl erin i Türk çe
qardcs,
vc gardnj sözl eri garYIII ve -da§ ek inin
ｱｵ
ｲ､ＨＧ
ｾ Ｌ ｱ｡ｲｵｬ､ｾ
｢ ｩ ｲ ｬ ･ ｾｭ
･ ｳｩｭ
Ｌ
ｬ｣ｮ
qarrmdaI. Gm ym -
ｯ ｬｵｾｭ
ﾧ ｬｵ
ｲ ｧ｡
ｲｴ ｮ ､
｡ ｾ
...
gardaj sözç ükleri Tü rk lehçelerinde b irbirine yakln ma na larda
･ｾ
hu soyedrm Tü rk kökenli soyadlan srrasma dahi l edebiliriz, Daha dogr usu bu ad
T ürkler, A zcrbay canhlar ve T ürk halk lann m hcpsi için ay md rr.
Turk s özunun kes ln ctimolojisi hala bclli dcgi ld ir. Aym za manda bu etncnimin köken i ile ilgili oldukça Iazla hipolcz mevcunur (52). Bu emo nimin nispelen bi-
zi ratmin eden cli moloj isi emonimin 1f ogol sczu löpxiim kelimcsinc dayandmlmasrdrr. Manace vell, dog ma t1 i olan, ('rl i kadm demektir. Buryatcada turxem. çogulu
turxemuä (kansm m akrabalan sözcüklcri vard lr..Bu ad, Mogollar tarafmdàn ka n ukrnba hgl o lan sülaleye degil, sadcce ke nd ilerini saydikl an sülaleye ｶ･ ｲ ｩｬ ｭ ｩ ｾｴｩｲ Ｎ Mogo llar ke ndi lerinc kadm ald lkiaTl sü lalcyi böylc gö rüyorla nh . Türkçe'deki törküllliirglÏlI kadlnm babaSlllln c vi ilnlammdadlr. Tärklila tab iri, karm m gcldigi e vi ｾ｡ ｲ｡ ｰ
vc ｢｡ｾ ｫ｡ hcdiyelcrle ziyar cl cdip, ｫ｡ ｲｾ ｬｲｧｮ､｡
birtak llll ｾ･ ｹ ｬ･ ｲ istemck anl amllla ge lir
(Rad loff), Bu söz ün kökün dc J uran törk·türk, Türk iSlllinin
lur,..
Tu rcan ino vlar'lll ecJaJ laTln rn Türkler ile
kadar ya km gÖfÜle n dos la hitaben yine bu sözcü gun kullaml-
masl on un lakap ｾ ｫｬ ｩ ｮ ｩ ala bilmesine yardlmc l ｯ ｬｭ
gibi kul lamlmay a ｢｡
ｾ ｬ ｡ ｹ ｡｣
｡ｫ
ｵｲ
ｵｾ
ｬｵｲＮ
Daha son ra bu Iakap soy ad l
Ｌ Ni leki m sözç ük rus adaptasyonuna ｵｹ
ca' mn lalep eUigi ek leri kabol ederc k ｋ ｡ ｾ
59
ｶ (-ov) ve ｋ ｾ
ｶ ｳｫ ｹ
ＨＭＧｾ
ｭ
ｵｾＮ
Ru s-
Ｇ Ｌ .skiy ) hah-
ni ｡ ｬ ｭ ｬ ｾ ｴｬ ｲＮ
ｩ ｬｩ ｾ ｬｩ
ｬ｣ ｲｩ
ｯ ｬｵﾧ
｡ ｾｲｮ
hc raldika
｡
vcsilc o lmu§-
ｩ ｾ ｡ ｲ｣ｬ
･ ｲ ｩ ｮ､
･
de
kend ini gös tcrme kledir. T urca nino vlar'a ail armada pieinç bir cati vc altlllda haç ｩ ｾ Ｍ
ｬ･ ｮ ｭ
ｩｾｬ
ｩｲ Ｎ (Haç hlristiyanl lga ｧ･
ｩｾ ｩ ｮ
ｩ ｾｲ
｣ ｬ ｩ ｴｊ ｩ ｲ Ｉ Ｎ Ayn l l.ama nda, or la klSlmtJa ve ha-
çm altmda üç hilal ve dasm, kanat lan m n her bir indc iki hila l Vardlr. Bunlarm hersi
annallln ka lkalllllln alt kls mmda ｩｾＱ｣ｮ
ｭ
ｩｾ ｴｩ ｲ Ｌ ｂ ･ ｾ hilali n varhgl. Turcaninovlar'm so-
yunun köke nce mü sli man bir cedada dayandlgmlll ispattdlr.
20, TU RCA Ni NO V
21. SAN8UROV
Yeni ｒ ｵ ｾ ncsil1cri ｓ ｬ ｲ｡ｾ
Tu rca ninov isimli ｾ ｡ｬｓ
ｬｉ
｡
dah ildir, ｾ･｣
ｲ･ ､｣
ｮ ｡ｮ
ｬ｡ｾ
ｉｊ
ｬ ｧｬ
u/.ere A le ksallJr
Ｌ hükümdar 1lI. Pat r'in c lllriyl c 22 Oeak 1762 Ylh nda n itiba·
rcn albay rÜlbesiylc telti f ｯ ｬ ｵ ｮ ｭ ｵｾ ｬ ｵ ｲ Ｎ Obcrk amerdinerlik m akammdan , Umumi Rusya Imparól lorlu gu dvaryan ltg ma lay lk ｧＨｪ ｲ
 ｬｲｮｾ
ｬｲ
Ｈ ｕｒ
ｚｎ
ｾＭ
ｉＮ s. 105),
$u nburov fUlll ilyasllllll ｾ ｣ ｣ｲｳ
ｩ ycn kh r. )ju ismin temel i 1789 Ylllllda, Çariçe
Il , Ekatrina devrinde"(1762- 1796) ｡Ａｬ
ｴｾｬ ｬｲ Ｈ ｕｒ ｚｎ
ｾＭｉＮ
s. 128), ismin csaslIlda Tü rkçc salbur-solbur yatmak lad rr. ASlh halde sall a mlll sa lllll r. da gllll k , dÜ'.t'lIsiz insa n
solbir gibi man a lan vard ir (Radlo ff IV , s.555). Klrgl1.c a'da sa/bu l' kcl imcsi bunn ör-
.
N.A . BASKAK QV
60
nek tir. Kclimcni n kökû satöura fiilidir, in mek ,
｢ｵ
ｾ ｡ｨｬ
｡ ｫ
anlurmn a gclir (Radloff-
IV, s.555),
Sm" ,;r < salb ir-solb ir diss inulaeyonu Rus J ilinJc hu sözü n tahrif zamam
kcudi ni ｧ  ｳ ｨ Ｚｲ ｬｈｩｾ ｬｩ ｲＮ Sanhurov soYOOt ijk Ioncuk tahnfrc n J e urlilya çlkahiJirJ i. Daha J ogrusu sab ur-sob ir, Arapça l ab ;r... daya mkh, möhkcm kclirncsinin tahr if ne tieest Saburov scyadr olusabihrdi.
22. GOGEL
Gogel scyad r Polonya ￇ ｬ ｫ ｬｾ ｨ olup son dcvir Rus isimleri srrasma dah ildir.
Umumi armada ｾ ｵ c umle vardrr: "Ge nrix Ga gel ｩ ｾ hizmetin c 1775 yrlmda baslarrus\IL..' Ｈｕ ｒ ｚｎ ｾ Ｍ ｉＬ s. 14 1). Gog el-gogol söz!crinin etimolojisi halo arastmlmanusnr.
Ama "Anas clan gula" kusu ( SUI13 , karabatak ) anlamma gelen hu kelimc ye Slav dillerinin birçc gunda rastla yabiliyoruz. Ijk rayna, Çek. Polon ya, Es ki Polo nya, Leton ya.
Litvanya, Rus ve birçok Ionenk ｣ｾｩ
｣ｬ ｩｹ ｬ｣
Eski Rus dilinde bu kclimcye rastlamak
rnümkûndür (Fasmcr-I, s.42 5).
V. Dal, bu Rus söz ü ile ilgili çesuli anla mlnr takdim enncktedir: Gogol, iribashlar ailesinin ndrdrr vc hu rürfu sumal. dnirc vi ördekler ncslinin gogol. gaek,
dnng, ee rnet isimli ･ ｾ ｩ ｴ ｬ｣ｲ
ｩ
vardrr.
Gogd.Gogol söz ünün köke nce Türkçe olmas t ihnmalini. bu söz ün "selezen.
utb , nirok" gib i mana larda ｧ･ｮ
ｩ ｾ alana ｹ ｡ｙｬ
ｬ ｭ ｬｾ ｯ ｬ ｭ｡ｾ
ｭ｡
Jaya nd lrabiliriz. ￇ ･ ｾｩ ｬｩ
Türk lehçclcrinJ e hu süzün ku lîk, solovey, golub gib i fonetik vuryan tlan vardir : Rö·
gd/ ( Klrglzc a), röyiillä: x (Yakutca), rögiiliJs Ｈｾ ｯｲ
Ｉ Ｌ ,.ügü/q ij (Barabin), rügalëi ll
[[oOOI-Ta l), rögusi" (Karaka lpak, Noga y), rügiirc iill ( Kamc. Balka r), riigiirsill
(B3i kurt), rögezill-rogebuga -xtrrü/ü (Tuva)...
Bu a nlamlarm hepsi ctimolojik baklmdan sözün köküylc baghdlr: Rör·gör.
gü r:,. < raval tlrügiil - gi!gii/ < hivural- ｹ ｴＧ ｾｩＱ Ｎ ｹ ･ｾ ｩ ｬ ｩ ｭｳ ｩＬ boz· bozumslI, m a vi·
ma,-jmsi vb. Yukanda iSffii gcçen ｫ ｵ ｾｬ｡ ｲ ､ ｡ ｮ sclell1ya, utki, kulika, solovya ve go·
lubya nm ｹ｣ｾ ｩｬＬ bOl: renklerini belirleyen ･ ｾ ｩ ｬ ｩ renklerlc ilgilidir.
olabi leceg i de ｢｡ｾ ｫＮ｡ bir ihtimaldir. Fakat
Türkler'in bu söz ü Ruslar'dan ｡ｬ ｭ｛ｾ
｡ｶ ｾ dili ndcki söz le rin ilgili ･ ｾ ｩ ｬ｣ｲｩ
bu ihtimali zaYlf1atmakl<\l.hr. Özd likle utk oJ
ulimy m:maslIlJ aki kavaral kelimesinin ･ｾ ｩｬ ｣ ｲ ｩＺ Kavaral asi , kum ra f Wll i dcJiklerimizi ispatla r. Egcr gogo /-gogel kclimesi ｒ ｵ ｾ veya digcr Slav dillerinden ahnma ise
ￇ ｵｶ ｾ
｡ Ｇ ､｡ｫ
ｩ fonelik ｵ ｹ ｵ
ｾｭ ｡ kögöl-gögö/ sözlerine de uymahd lr. Aym zamanda hu
ｫ ｵ ｾｵｮ
adlO lO eski ￇｵ
ｶ｡ ｾ dilindc ￇｵｶ｡
ｾ ｹ｡ｺ
ｬ ｨｾ ｉ vard lr: ｋ｡ ｾ ﾷ ｡ ｲ｡ ｦ Ｎ /un'ar Ｌ Ｇ ｾｩＱ
Ｌ ma vi,
f:.öy ｲ ｾｮｴ
ｩ Ｌ bOl..
ￇｵ
61
TÜRK KÖKENLI RUS SOY ADLA IU
Bütün bunlar bir daha ispatlryc r kj, kusun Rusça aJ I go go/, binrok alimin yaz-
dlgl gibi ancak kusun çlka rdlgl scsle ilgili Je gil, kesinlikle sözün Tü rkçc kökü ile
baglan llhdlr : Gök- klik < kavar ve bundan i ûreycn gög iil.l:.iigü f<l:.a vara f ｹ･ ｾｩｊ ｭ ｳ ｩ Ｌ
m.nilllsi, bo zums u.
Gogel soyad r ile Gucun adl arasmda ki ｩ ｬｩ ｾ ｫｩ ｮ ｩ ｮ Gogel ler'in umumi annasmda
olan rasvirterlc Je isp atlamyor olm ast dikkat çckicidir. Genel armanm sag
a h tarafmd a, kalkarun ucu hizasmda ma vi sauh üzcrtne akscdl hn is bir "gogcl kusu''
resmi vardrr . Sol tarafa bakmee . aglz krsmmda yiyecck ya da ganimeli [fade ede n bir
ｩ ｾ ｬ ｣ｬｭ
ｩｾ
nes ncyi tastyan "an resmi göze çarpmak tadrr Ｈｕ
ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｉＮ
s.14 1).
Hiç supbc yokurr ki, bir Polonya-Ukrayna ismi olan ve bûyük rus yazan N.V.
Gogol'e n J a ｬ ｡ｾ ｉ ｊ ｬ ｧｬ soyadr, kökencc Ongel ismi ilc aym soyda n gelm ekte. Türkçe
gäg ii{·kögül s özc ûgüne dayanmak tadrr. Aym sckilde Gortalov soya dr kökence Türk-
çe'deki qarta l... sözcugu ile ｩｬ
ｩ ｾｫ
ｩ ｬ ｩ ､ｩｲ
(Budagov-II. s. 49).
23. lYFYAKi N
Tyfyakin ler sülalesi kökenlcrini Büyük Knyaz Vladimir Svyatoslavoviç'm
(980-1015) torunlan Çcmiko v Knyazla n'n dan alma ktad u. Vladi rnir'in og lu Büyuk
Knyaz Yaroslav VlaJimiroviç kendi og lu Büyük Knyaz Svyatoslav Yarcslavoviç'i
ｭｩｾＬ
O'ndan dOl Çerniko v Knyazlan ｬ ｲ｣ｭｩ
ｾ ｴ ｩｲＮ Biiyük Çcr niko v Knyazl Vladimir Vscvoldm·iç'in, adl gcçc n Büyük Knyaz Svyaloslav Yarosla-
Çernikov'a göreve layin ｣ｴ
voviç' in tOTun çoc ugullun Knyaz Yuri auIL ｣｢ ｾ ｩ ｮ ｩ｣ çocugu ｯｬ ｭ ｵｾ ｴ ｵ ｲ Ｎ O'nu Toruskiy
ve Obolenskiy isimleriyle ｡ ｧ ｬ ｮ ｬｾ ｬ｡ ｲ ､ ｬ ｲ Ｎ KlIyaz Yuri'nin Konstantin Yurye viç Oho lenskiy adh üçüneü oglunun Knyaz Vasiliy Borisoviç Tyfyakin adh toron çocugu ol·
ｭｵ
ｾｴｵｲＮ
Knyaz Tyfyakinler'in IOrunlan Rus lahtma saray hadimli gi vc b3ik a görevlerdc hizmcl
･ ｕｮ
Bu klsa
ｾ･
ｩｾｴ
ｲ Ｈ ｕ
ｲ｣
ｒ ｚｎ
ｾＮ
ｉＬ
sA).
almtLs muan
ｾ ｹ ｬ｣
bir ihtimali
､
ｾｮｭ
｣ ｫ
mümkünJ ür: Tyfya-
kin soyad l Çernikov Knyazla n 'ndan birinin lorununa nispclcn soo Ylllarda ｶ ｣ ｲ ｩ ｬ ｭ ｩ ｾ
olan ｹｦ
ｹ ｡ｫ ｡ ｾ lakabmdan gelmc kledir. ｋｵ
ｾ ｫｵｳ
ｺ bu lakap tJfyak söz ü ile bagla nu.
hJlr: I . Pa mukla, yünle ､ ｯｬ ､ ｵｲ
ｬｭｵ
ｾ Ｌ sa de usüle d ügü mlcnen n açila bilen di).
!jek ya da )"orga na ' ·erilen addlr, 2. Hu )"suz ve lembel , ag lr ve yorgun adam gib i
gcçici manaya da sahiplir. Eski Türkçc de tNak.l)'fya k (Fasmcr-IV, s. 138 ve 452).
Bu süzü onun a nonimi ile ｫ ｡ｦｬ ｾｴｬ ｲｭ｡
｡ｬ ｉ ｙ ｬ ｬＮ Çün ki kelimc ｾ ｵ ma naY l ｴ ｡ ｾ ｬｲＺ
Savun·
ma silahlann da n to.... ailesine dahil olao falkonCI ｡ ｴ ･ ｾ silahl. bir defaJa fazla ｡ ｴ ･ｾ
açabi le... ve büyük ftiu ler fnl alabileo silah ･ ｾｩ ､ ｩ (Dal· )V. s.452).
N.A . BASKA KO V
V.Dal'in söz lügü l1C cklcdigi ma kale sinde. In ak. s özcug ün ün nispe ten eski telaffüz1crine isnaua r ver ilmistir . Bu ise genelde Ta larea kabul edilen tiiiäk s özc üg üue
fO llclik bak tntda n yaklas maktadi r d csck , yo r ga n. Harckc tin nctic cs ini bild ircn fiil
ｦｬｾ Ｇｻｪ sii/-cügÜJ Ür. Se r mek, }'nlma k için yer aç mak, tahta d i;!jcm ck anlamlanna gelir (Budago v-1. s. 39 5). Daha sou ralart Rusça'd a yerg u n , tembel geçici manalen ilc
ｫｵｬ｡Ｑ
ｬ ｬＱｾ
ｴ ｬ ｲＮ Tyfyak<tii f ä+k s özcü klerinin cli rnoloj isi N.K. Dm nri e v tara ûndan da
tasdiklc nmektcdir (3 1, s.33)...
25, MF4ERS K i y
Kadife li Kitap'm da g östcrdigi gibi Knyaz Mesc rskilcr'i n kökü knya z
ｖ ｓ ｋ ｏ
E.P, Kam oviç'in yazdr klarma dayanarak 'iunu söy leme k gc rckîyor ki "M urza
$ irins ky Km m Ham'm n klZI ile evlenme hak kma sahipti ve bu olayd an soma Onlar
XVI. asn n ortalannda Rus tabeligine geçmi'itiric r. Knyazlard an birisi vcya M urza
ｙ
Secereden ög re ndigimiz kad an yla Knyaz Saxc vskücr sülalesi Knyaz Yamslavskilc r'in neslinden gelmekt edit. Büyük Knyaz Vlad im ir vsevoldo viç MonomU'1lI (1 1 13- 1125) lorununun torun u kn yaz Fcodor Ros usla viç (d aha soe ralar Cor bahnna Mojaysk i'nin idar ec iligi görevi ､ￜＧｩｭｾ
Ｌ krsa z.aman
ni ismiy le ｡ｮｬ ｬｲｾｵＩ
so era da Yaros lavsk iy Knya zl olmustur. Mukadd cs Knya z Pcocor'un lorunu knyaz
Vasiliy Da vido vic Yaros laskiy'e de knyazhk riitbcsi vcrilmi'itir. O'nun oglu knyaz
ｲ Ｎ
ｲ ｩ ｮ ｳ ｫｹ
ｾｲｳ
ｫｩｬ
ｯ ｶ ｳ ｫ ｯｹ
ｾ Ｍ ｉＬ
soyadi k öke nlndc T ürkç e firi" sözcügünü muha faza et mek tedir. Asｩ ｲ ｩ ｮ Ｌ
tarh, i)"i, lezzeall, 2, Kadm ya da er kek (N.B.)
Me'jCrsk iy soyadl ve o na ya km o lan MC'jCrinov
･ ｾ ｣ｲＧ､
･ｮ
ｉｲ
･ｭ
Ｈｕ
ｒｚｎｾＭ
ｬｉ
Ｌ
s.3 7), yer ad l
ｩ ｾｴ ｩ ｲ ｟
Me'icr, Oki nehrinin orta havl.3SllIda yerlc'iir. Mef era e tnoniminden ad lanml'illr. Birçok ara 'itm na veris ine daya narak söy lcnebilir ki, bu keli me
Besumefl ct no niminde n ｴｲ･
ｬ ｩ ｾ ｴ ｩｲ Ｌ Daha sonra Tür k adaptasyo nuna uymu'ilur_Nc tieede eski Finno-Ugor kavm inin ismi ne ｹ ｡ ｫ ｬ ｡ ｾ ｮ ｬ ｾ ｴｬ ｲＮ Eski evraklarda ve scln a me-
soyadillm köke ni Farsça'dlr, Tü rkçe arael hglyla Rusça'ya geçmi'i-
lir. $at... Farsça'da hü kümd a,. pa di'ja h, mona r x a nlam ma gelir. Budago v'a göre
e'iya lar ile m ukayescde layin ed ile nin
nu soyadllllll lakaplan ｯｬ ｵ ｾｴ ｵ ｧｵ ｮｵ tasdi kleyen herald ika alemctlcri yo ktur.
Smalen in ar tnaslllda nazarda tululan Dogu ile baghh k ｩ ｬｩ ｾ ｫ ｩ ｬ｣ ｲｩ ve gene tik bagllh k
bulunmamaktadJr.
ｫｹ
Usey n ismi Arapça hüsn keli mesine da yan makta..h r: I. Güzellik, hO'igörii, 2.
Öz el erkek ad.. (Baxmet ism i için bh. s. IOO, n.40).
ｍ
sö zünün ｾ｡Ｎ ｴ ｶﾭｯ
.sax lakablllda n ｴ ｲ ･ ｬ ｩ ｾ olan ve men sub iyet bildire n ｡Ｎｸｾ
ilUo\.'O fonnasl, sah ip karhg m adlm bild irir. Aym zamanda ｾ｡Ｎｸ
adllll ta'ilyan ｫ ｩ ｾ ｩ ｹ ｣
aiu ir. .saxo vskoy soya d l isc -skoy suffiksi ile ｹ ｡ ｲ ｮ
ｭ ｬｾｴ ｬ ｲ Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭｘ
Ｌ 5. 146).
ｮｳ
len Fa rsça bir sö zcü ktür: I. ｾ
özel ad r (Budagcv-I, s. 680 ).
s. 6).
"cins bild iren bu isme ilave ed ilen süz, ｢｡ｾｫ
üstün lügün ü belirtiyo r" (Budagov. l, s .663).
Ba xmet Büyük Ord a'dan Meser'e geçmisrir, Baxmct Usey n'de n Knyaz Me türemistir" (50, s.174- 175)
･ ｲ
Büy ük rulbc lerde gösterdi kler i iyi hillnetler kaql hglllda hükümdar On lar'l
öd ülle nd inn i'ilir Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ ｡ｸ
ｾｩ
ｾｩｲ
ｯｬ ｭ ｵ ｾ ｴ ｵ ｲＮ
Glcb Vasilyc viç'in üçüncü oglunun ad l Knyaz Konslantin ｾ ｡ｸ ｡ｶｳｫｯｹ
O 'nu n lürcmele ri o lan Knyaz ｾ｡ｸｶ
ｳ ｫ ｯｹ ｡ｬ ｲ Rus Iahlilla çe'iitJj gÖfe vlerJ e hizmet etｭ ｩ ｾｴｩｲｬ･
ﾭ
da n ortaya çrkan ve Mese r'in i'igal cd ilip Büyük O rda'mn burada hükümranhga baslam asr, bmaku n anoxrani ile baglanllhdu. Biz kesin bir karar verebihriz ki. bu özel
ｳ ｫｹ
Ba xmet Useyino v atmrs nr . Bu sat ns
ad T ürkçe kökenhd ir ve on un te mel ini ｾｩｲｮ
özcl bir Türk scyadma, ön adrna ve baba adma sahiptir.
lünmü'i biçimde i'ilcnmi'ilir.
ｘ ｏ
ｾｩ
rinsky Baxmet Uscynov'a daya nma ktadrr. O'nun oglu 12911 yrlmda Km l Orda'dan
ｾｭ
ｩｾｴ ｩ ｲ Ｎ Burad a Knyaz MC'iel"1>kiler türege lip Meçerun'u istila etmis ve o rada ｹ｣ｲｬ
mistir (URZN $ -I1, s.8). Mq crskîlcr'in köke ni ile ilgili lakdi m cdilcn küçük d uyuru-
'Tyfyakinlcr'in sülalc armast birtakrm hera ld ika iprelieri ile far klamr . Bu Î'iarellcr nesli n Dog u kökcnl i old ugun un ispaudsr: ｾ｡ ｲ ｫ ça dm ve kus, ok rcsmi ilc bö-
U . ｾａ
63
WRK KÖKENLI RUS SOYADL ARI
lerde bu kelime nin ｾ ｵ g ibi ｹ ｡ ｮ ｨｾ forma lan na rasth yoruz: Macar·"Ulzar-masar. BugOn bu sözcük Ma car ism indc muharaza edi lmcktedir (56 , s. 138) .
Miiär etnonimi bug ün T atar etnik grubunun ad lllda muhafaza ed ilmeklcdir.
ｍ
･ ｾ ｣ ｲ｡
loponim i ise Prioc ya'da bölge ismidi r.
Rus vilaye tlerinde kullam lan meju iy (d ikka ts iz, tel"biyesiz , ｵ ｹｵ
mesi de aym kökcne sahip olabi lir (Da l-II, s.324 ).
ｾ･ｳ
ｩ ｮ ､ ･
rcsmi ｩ ｾ
ｾｭ
｡ ｺＩ
keli-
Mqersk iler'in armaSI birçok Dogu atributu ile ｢｣ ｺ｣
ｮｲ
ｩｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Annan m üst köiki bro nz ok, sag alt kÖ'icsi ndc ise el indc ki kll lCt yuka n ｫ｡ ｬ､ ｬｃ ｬＱｾ
bir süva ri
ｬ ･ｮ
ｭ
ｩｾ ｴｩ ｲ Ｌ
.,
N.A. BASKA KOV
64
26. CERKASJSJKÎY
Sece reden anla<!lglrnlz kadan yla , Knyaz Cerkasskiler sülalcsi Cerkasskiy toprag mdan gel me jnal'da n ｉｲ･
ｭ ｩ ｾ ｉ ￎｲＮ ｬ ｮ ｡ ｬ eski dönemlenJe Murr sultam olmu stur. Çar
loan v asite vjç, Astar xan'i ｩ ｾ ｧ｡ ｬ eUiktc n sonra Rus hükümeti tarafmdan Cerkasskiy
Hükümdar hg r da zaptcdildi, 0 srrada hakimiycue clan ｫｩ ｾ ｩ lsml geçen lnal'm torun
çocu gu olao Temiryuk ldarov idi. 0 ke ndi oglu Saltema n'r ve k l l l knyaj na Manya'y r
tabeligi kabul isnrcti olara k çarm huzuruna gëndcrmistir. Daha sonra knyaj na Mariya çar ile cvlcnm istir. Sallaman ise vaûiz toreninden so nrn Mihail ismini alnus ve
ze dege n rütbc si ilc tcltif edilmistir. Tcmir yuk Knyazlan 'nm yakm akrabas r clan
knyaz Boris Kambu lato viç. Çc rkassky Boyan r ütbcsi alnusu. Onun kan sr Marfa Niｫￎｴｩ
ｾ ｮ｡
Rom ane va. patirarx Flore t Nikitic'in krz kardcsi idi, Bundan dolayr, Mls lr
sultam Cerkasskiy Knyaz r lnalm, hmstiya n tabeliginde yetisen ve terbiy e ala n turcmetc ri. Rus lahtma zedege n ve baska yuksck rütbelerde hizme r etmis tirler Ｈｕｒｚｎｾ
ﾭ
11. s.9).
CerkesJslkiy soyadl VC bu soyad mm ｢｡ｾ ｫ｡
bir ｣ｾ ｩ､ ｩ ola n Ccrkaso v... (öncck i madded c geçe n ｍ ｣ ｾｲ ｩｮ ｯ ｶ soyad l gibi) ismi. ｣ｵ ｫｾｳＭ｣ｵ
ａ ｯＮｳ
etnonimi ile sl kl
ｩＱ ｾ ｫｩＱ､
ｩｲ Ｎ Daha dogrusu, köke ncc Cerka sskiy ｬ ｫ ｬ ｾ ｨ olan ｾ ｡ ｨｳ ｭ
ismidir. Türk
elnonimikasmda dikkat çeke n meseld erden biri de halkm ad mda n ｢ ｡ ｾｫ｡ Ｌ aym kelimeden ｬ ｲ｣ｭｩ
ｾ ｢ ｡ ｾｫ ｡ bir tûremc sÖl.ün dc ortaya çlkmasllla rasllanmasld lr. Örncgin l-Ialklll mhm bildircn cerkes ... Ikind yarallhna cakes/ik sÖl-eügü ile ckono m i,
tul um lu anlalll ianna geliyo r (Budago v). Bu ad Türkler tarafllldan Çcrkczler'e, Onlar' m birtaklm öl.cl hususiyelleri vc gelcncklcri naz.ara almarak ｶ･ ｲ ｩ ｬ ｭ ｩｾｴￎｲ
Ｎ
Cerkasskiy soyadlOdan ｢ ｡ ｾｫ｡
dikkal çckcn ad, bu soyadm tcmelini ata n ｾ｡ ｨﾭ
s m özcI adldlr: Iflal-ftJar-Tt mrüA-Qambufat -So/tnlan. MISlr sulta m, efsancvi kahraman vc bu soyad mm temclini alan l nal'm adl, nadir terimler Sirasmdad if. i nal sözûne
Mahm ud ｋ ｡ ｾ ｧ ｡ ｲｦｮ
ｩｮ SÖLlügündc sik rasthyoru1: ve burada hu ad ｭ ･ ｾｨｵ
ｲ kadmm og lu, Sadalovin san anlammda kullanl hyor ( 112, s,122). lnal... terimi L.Budagov'un
söz lügünde ｾ ｵ lIIa naya ge1mekledir: "Klrglzlar (çagd Ui Klrglzlar-N.B.). vahsi kayalan bu adla
｡ｧ
ｬ ｮｬｾ
ｬ ｲ ｬ ｡ｲ
han, hükûmdar"...
｡ ｾｬ ｫ bir Türkçe söz olan (fonelik telaffüzün Ta"Temryuk", kökeninde ｫ ｡ｲｭ
tarea olmasl ihlirnalidi r) temir uq sözcügünü muha faza ctme klcdir ve lemir ok anla-
mma geJir.
TÜRK KÖKENLI RUS SO Y" OLARI
ldar isrm Türkçc ajdar (oglan çocuklanmn ｢ ｡ ｾ ｨ ｧ ｲｮ ｲｮ
eügünden türc misur . Kazakça vasttast ile Parsça'dan ｡ ｬ ｭ
ha... kelimesindcn de türemis olabilir (Budagcv-I, s. 183),
ｬｾ
repesi ndeki keki l) s özuyJa gar >ajdar, ejde r-"
Kambulat ismi ise kerm asrk Türkçe xun·bulat xan (hUil) bula t, polat, buJa t
sözc üklerinde n türe misur .
Nis pele n kolay enmolojis i olan bu adlardan farkh ola rak Saltma n isminin köken! pek belli olm aya n cidd i fonetik ､ ｣ ｧ ｩ ｾ ｩ ｲｮ ｬ ｣ ｲ ｬ ･ ilgilid ir. Bu s özû Arapça sultan vcya Kazakça sauagta Iiili ile bagda snrabiliriz , Buna day anarak SÖ1.Ün iki ayn cumoloji sini takdim cdebiliri z. Temryuk'un oglunun mh. Sultan ismi ile alakah olabilir.
Saltman bir özcl ad gibi sahsm beden yaprsmdc çaus mayan taraflara isaret olarnk ortaya çrkn us olabilir.
Ce rkaslslkiler'in armast birçok Dog u kökenli heraldika isare ti içermektedir .
Biri nci krsun da, kmmzr saüh üzenne ciynindc alun yapmc r, kalcmli knyaz sapkasmda agzll1da kmI yüc n ola n bcyaz alun belende hasret çeken Çcrkez rcs mi islcnmi stir .
Ikinci krsunda mavi sauh üzen ne ü ç ayn alu ｫ ｾ ｬｩ gümüs yrldtz aras mda haç ｾ ｫ ｾ
linde iki ｧ ｭｾ
o k vardrr . Oklan n yukan kalkrms uçlannda k1Zl1 rcnkli ｧ  ｭ ｾ ｩ kal:
ka n ve o nun üzcrindc de hilal vardir. Üçüneü ｧ ｭｾ
sallhta ise real rcnkl.i ｾ ｩ ｲ ,iin
ayaklan ilc yuk an ｫ｡ ｊ ､ ｬｔＱ ｬ ｭｬ ｾ laman ve ok IUllllaktad lr.
27,
•
ｾ ｅｒｦｬＮＱｔｖ
ｾ ｣ｲ
ｭ｣
ｬ｣ ｶｬ｣ｲ
sülales i ｢ ｡ｾｬ
ｧｬｃＱ
Prusya korolu Veydcvut'lan ｬ  ｲ ･ ｭ ｩｾ olan
Kobili lalaph Andrey tvano viç'ten almakladlr. Bunun böy lc oldugunu Eski Prusya
ha kkmda mûclliOcrin takd jm ettiklcri kaylliardan, Prusya'nm annasmdan ve ｏ ｉ ｾｩ ｾｬ｣ﾭ
ri Bakanhgl 'nm aqivinde verilcn bilgilcrdcn anhyoruz. Annada ｾｹ
ｬ･ yaz makladlr:
"Korol Veyde vut kcndi çarhgllli on iki og lu ｡ ｲ｡Ｎｾ ｭ ､｡ ｢ ｬ ｾ ｬ ｲ､ Ｎ O'nun dörd üncü
oglu olan Nedro'nun torunu Glanda Kambi1a Divonoviç, Krijakov'a kaI11 ncfrcl beslemektcydi. Fakat ne tiecde Una yenildi. Ycnilgidcn soma 0 , oglu ve tebas l olan birçok ｫｩ ｾ ｩ ik birlikle Rusya'ya pcnah getird i. Büyük Knyaz Aleksandr Yaros lavo viç
Nevskiy tara rmdan kabul editen Gla nda Kambila Divono viç, vaftiz löreninde n soma
toann ad ml aldl. Ogluna isc And rey Iva no viç ismi verildi. O'nun Kobila la kablyla
çagnlan oglu Andrey Ivano viç'ten, Su.\ovo- Koblinler, Romano vlar. ｾ ･ｲ ｭ ･ｴｶｬ
ｲ Ｌ
Koliee vlcr, Yakovle vlcr vc daha ｢ ｡ｾｫ ｡
ünlü sülaleler ｴ ｲ ･ｭ ｩ ｾ ｴｩ ｲ Ｂ ...
ｾ･｣ｲ
ｾ ｹ ｬ ｣ dcvam etmektcdir: "Andrey Ivanov iç'in, Andrey Konslantinoviç
ismindc bir lorunu ｯｬｭ
ｵ ｾ ｴｵ ｲＮ ü 'nun torunlan saYllan ｾ･ ｲ｣ Ｑｬ｣
ｴ･ ｙ Ｑ･ ｲ Rus larihinin de gösterdigi gibi Rus lahlllla zcdcge n ve diger üslün vazifclcrdc hizmcl e tｬ ｩ ｾｬ ｩｲ ｬ ･ ｲ Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭ
ｉｊ Ｌ s. IO).
ｾ ｣ｲ
｣ ｭ
･ ｴ･
ｶ
!
$i
NA. BASKA KOV
ｬ･ ... sutalcsmin Tü rklcr'!e tlcgil. Prusla r ilc ili!i'
Bu bilgi lere daya nàra k ｾｲ｣ｬｊ･
kisi o lJ ug unu söylemck ge rekiyor. Giirüld ugü gibi And rcy Koh ili la kabi, O'n un bûyükhabas l Glanda Kambila Divo no viç'in isminin Rusça adapt asyonu ndan ｯ ｬｵｾｭ
ﾭ
rur: Kmnbi la< Koh ila. AnJrey lvanoviç Kobrh'nm türcruele ri nc vcr ihnis b ir isimd ir.
Screme t lakabt kusku suz T ürkç e köD'nun torunu A nd rcy Konsra nrinoviç'in ｴ ｡ｾｬ､ｧ
28,SUVDROV
Su voro v-Rim niksky sece resindc Suvorovl ar sülalcsinin köke nine d air su iba-
relere rastby oruz: "Suvoro vlar cski ve ünlü bir lsvcç sülalcsi ndcn türcmis nr. ON lar'm S uvor adh b üyük babasr (Kon t Alek sandr Vasilc viç Suvorov- Rrmniks kiy ,
N .B.) 1622 yrhnda çar Mihail Fed oro viç'in hak imiyeti düncrninde Rusya'y a gelmis
vc Rus tabeligini ka bul elllli!jlir (URZN$ -I! s. 14 VI' IV s.7).
kenlidir (26, 5. 140-161)...
Seremet lakabmm Çuvasça kükenli i eremel sözcügunden türemesi ihlimali
yüksc klir. Bu s özû n, T ürk dilinde rastlan en iki s özün koma mi nasiyasmd an otu sma sr
ihlimali de vanhr. B ir raraûan Çuv as-T ërkme n OOZ ｢ ｩ ｲ ･ｬ ｾ ｭｩ ｬ ｩｲ｣
fuc mcl-iii rlllfärmiillde, d igcr tara ftan T urkmen-Pars söz ｢ ｩｲ ｬ ･ ｾ ｩｭ
i tremetq;r màrd... Buna ilavele n, $eremet lakabmm kökcnce atlara ven ten T ürk epite rlori ile ay m ol mas t ihumali J e vardrr. Çünki, Sc remerevtcr'm ulu ba nis inin lakabt Kobila olm ustur. An drey
ｾ ｩ Pedoru n lakabt ise Sevlyaga idi. Öy leyse Andrey Kobüa'nm büKobila'nm ｫ ｡ｲ､ ･
yuk og lunun lak aln Daylak idi (26, s.4 1)...
.sece red e Su voro vlar hakkmda ｬ｢ ｾ ｫ ｡ ､ ｡ sunlar kayd edilmistir: "S uvo ro vlar
sulalesinden Iloris S uvorov 7 13611628 yshnda ma likane sa hibi olmustur. 719 4/1 686
yrhnda isc göslerdigi kahram anh klar kaf!jlhgmda Çar ve Büyük Knyaz loon Ale kseye viç ve Petr Alek see viç tar a fmd an fahri fermante te ltif editmisur. Bu prensiplc sü-vlalen in J igcr fenten de Rus tahnna yüksck rurbeü g örevlerde verdi kleri hizmc tle r
ｫ｡ｲ
ｾ ｬ ｬ ｧｭ､
｡ öd ullc ndiri hnis, köy sa hibi olrn uslnrdrr (U RZ N$-VlIl, s.67. S uvo rov
Sülalesi ik ilgili geni !jaçrklamalar, blz. 115).
N ihayct bir haska ihtirual d aim vardrr . Scrcmcrcvlcr sülalc si vc Scrcmct Iaka bI Türk çe kökenli ｾ ･ｲ ｩｊ ｬ ｢ ･ ｬ özcl admd an ｉ ￜｲ ･ ｬ ｩ ｾ olabilir (4 8, 5.776). nu lip ad lar
T ürk ler aras mda yayg m idi: Ay imbc t. Beknn bcr, Oilimbet, Dosimbe t, Erimbe t, Janmbe t. Zarimber. lzimbet. Kazimbet. Kahmbcr. Tili mbe l, $ ilimbe t... Bun lann ay-,
bek-, d il- e kle riy le olusan lam varya mlan Ja vanh r: Ay-M axumbcrt , Bek Maxambel- D i\-M a l am bel. .. Bu tür adlara Türkçe'ni n Klpçak grubunda Kv ..ak, Ka ·
raka lpak. Nog ay Iehçelerinde rastlamr (46. s.772 -777)...
$eremele v ism inin ｯ ｬｵｾ ｵ ｬ ｵ ｮ｡ J air iki vcrsiyon vard lr. Bir inei si. bu soyadl
ￇ ｵｶ｡ｾ
i eremet sözeügünde n ｬ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ Ya zlk , zavalIJ anlanll ｬ ｡ ｾ ｬ ｲ Ｎ ikin ci si, bu so·
yud l Tü rk-Far s sö zü i eremet kelim esimJen ､ ｯ ｧｭ ｵ ｾｬｵｲＮ
lIafif aya kl l a t manasl vard ir.
$ere me lc v ve Kol iee sülalclcrinin annalan nJan Dog u kökenli olu!ju ispallayan hera ldik a ip rctl cri vard ir: Ok , klhç bo ncuk21. Ok ve klh bro nz h ilalin ya mnda
ｴｩ ｲＮ
Uç lan yukan ba kar haldedi r. De fne yaprakh çelcnk
haç biçim indc ｹ｣ ｲ ｬ･ｾ ｴｩｲ ｬ ｭｩｾ
içinc ah nml!jtlrlar.
Buna benzcr $arki e1ernemlc re Yako ...le\ lcr süla1esinin armasmda dOl rastIa mak müm kündü r. SUlovo-Kobl inlerin ann as i cok eskidir ve ancak annanm Icmeli ni koruyu p saklarnaktad lr. Üzerinde ise boneuk, ok, ki hç, h ilal ｾ｣ ｫ ｩ ｬ･ ｲｩ bul unmakladlr.
--- - - -
21 s..n.:me lc ......e K... h, e...armaI annln las ... iri 1..anla91 arrn.3da gÖl"ülc n ooneuk ｾ ｴ Ｎｩｕ
"boya r fil' k:><, - gi tri lakdim edi lrnip.ir.
Suvoro v soyadr, mukayesede XV II. asnn biri nci yansma ait ycni b ir lsim kabu l ed iliyor.
Suvor ism inin ilk hali kökence Isvcç dili nde ki .!"I'or ( 117, s.326) VI' A hnanca
schwer kc lime lcrinJe n tärcmistir, a glr , JükJü. güç lü, lulu r h , sert. chJdi, h UJ s uz,
m uois, u )"sal anlaml ar ma gelir. Ru s vi layel agl zlannJa bu kel imc öze l ad gibi kuIlamhe.
ｓｕ
ｾ Ｇｯ ｲＧＩ
ｊ･ｲｫ
Ｌ
sert. kJzgm, h oy ea t insa n anJam mdadl r tOal-IV, s.353). DolaylSl y la
dair ihtimal yürülmey e im k:m vcn nck ledi r. Suvon)'melatc1. formasl ｯ ｬ ｵｾ ｵ ｮ｡
Klrglzca ve Kazakça'da
slITOvn)" J an, ama su von y söz ü T ürk dill erinde n ｡ ｨ ｮ ｭｬ ｾｬｲＮ
,rll r
SÖLC(Jg(J vardJf: I. Dal , su r bul ui. 2. Il o!jll gitm c)'cn (gcçici ma nOI). Rusça
rOYI"')'
(>suvony) kelimcs inin Türkçe kök
ｴ｡
ｾｬｭ｡ｓ
ihti ma ld ir: Sur+Rus su ffiksi
SII-
VI'
so nluk eki -ov+ly. Be nzer Ornek. bordo + (0) y·'y, surik +uv-I)'.
ｾＧｏ
ｲﾷｊ･ｶｯ
Suvoro v so yad mln kö keni nin Tü rkçe'J eki säva r aC h . sü ,·a l"i, Farc ada 'ki se... a Ui, ko ,·al cr isC, s u\·a ri sÖlcük1cr inJen lüre mesi ihl ima li Je Vardlr.
Ni hay cl üç Olaslhk orlaya ￇｬ ｫｮｬｊ
ｾ oluyor. Egcr ｾ｣ｲ
･ｊｫｩ
bilgîlcr gerçek kaynaklar a dayamr ve Suvorov lar sülalesini n Isveç ç lkJ!j h o lJ ugu ispa lla OlTSa birinci el imoloj iyi inkar clme nin a nlam l kal maz. Eger Suvorov lar sülales inin isvcç köken lî
olu!juna dair ka ynakla r daha son ralan ken J i mücll in eri tarafmdan ｡ ｢｡ｲｴ
ｬ ｨ ｮｊ ｾ
ｶ･ｹ｡ｾﾭ
eere ü1.e rinJc cklemelcr yapLlml!jsa hu sülalenin Ru s küken 1i olJ ugu fikri üs[Ü nlük
kazalll r. ｾ･
yaml gl}'3 ､ｾ
67
TÜRK KÓKENLI RUS SOY ADLARI
｣ ｲ･ ､ ･ ｫ ｩ bilgîlerin ､ ･ｧｩｾ
ｬｩｲ
ｬ ､ｩ ｧ ｩｮ
Suvorovl ar'Hl llrmasmda bulunan sahleeleme nlleri n m iktan dOl ispallarnak ladlr. Bu ｳ ｡ ｨ ｬ ｣ｬ･ｾ
ｬ ｩ ｲ ｭ ･ hadisesine A .V .
Suvorov'un ken di dev rinde, O'nun Ge nera lissimus rÜlbesi almaSi ile ilgili ha zlrlanｬ ･ ｾ ｬ ｩ ｲ ｩ ｨｮ
ｩｾ
68
N.A . BASKA KOV
rrus özcl cvraklarda bik rasthyuruz. Suvorov soyadt kokeninde birtakun Rus la knplan barmdm yor olahilir (Suvo r-Suvoriy<Suroviy) . Bu sö zfer Türkçe kökenli sur kökü üzerine ku rulm ustur. DOl, tutkun anlarrnndaki bu Sla kökü üzcr inc ru s suffi kst
vc so nlug u -OV, -I}' cklcd iktc suvor + av, suvor + '.I', surov + IJ' sc kli yarauhr. SOli
ihtimal isc sävar (T ürkçe) < sevar (Farsça) -sc- vo > suvor (ath, suvarij gclismistir.
ｾ
29.SALTIKOV
Ｈ ｕ
ｒ
ｚｎ
ｾ Ｍ ｉｉ Ｌ
s. 15).
Saluk ovlar'm kökenine dair birçok Have nitclik f bilgiye Rusya zedege nlori-
nin sec eresinde de rast lautak mum kundur. "Salukov sülalcsinin ccdad r esk i sula leden gclmektedir. Bu sülat cni n torunlanndan [van Danilov'un oglu 707611568 yrhnda
malikan e sahibi ol mustur. T imofey [vanov'un Kurga n adh oglu 7 13811 630 yrhnda
zedegenler sirasma dahi l editmis vc boyarlann çocuklan gibi
ｉｬｩｾｴ
ｲＮ Stepan T imofcy'in uglu 7 18411 676 Yllmda
Aleksy M ihailo viç taraflnda n fahri fcrmanla tcltif ･､ｩｬｭｾｴｲ
Bu bilgi lcrden gra f Salllko vlar'm ｾ･ ･｣ｲ
ya
ｬ ｫｮ
ｬ ｾ
oluyor
Ｈｕｒｚｎｾ
Ｍｉｘ
Ｌ
｣ｳｩｮ
ｭ
｡
ｾ ｬ｡
ödül1endiriliyi hizmeHcri ne ｫ｡ｲｾｬ
ｨｫ
Çar
Ｂ Ｈｕ
ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖ ｉ Ｌ s.28).
N.K. Dmitriev, [3 1, s.421, (D.N. Usakov'un redakt örlüg ûnü yaptlg l) "Rus D ili'nin Jzahh Lugau" adh kite pta V.A. Go rdelcvski'nin yazrsm m hem en arkasrndan
yaptlg l izahatta Rusça satnk kclimcsin i Kazakça'daki saldug tumarh, moda ile ya kmlasurnnsur. Ashnda isc Kacu kcudaki moda süzc ügü saldug sözcugünc uygun gclmiyo r, sult kelimesine den k gc liyor. Sa/dug S'özcüg ü ise arkaiklcsmis cski ceugeaver-rusar s özc üg ünc uygund ur...
Saltik yatm akt adir. Tü rk dilin in Krpçak grubu na da hil ohm Polo vcs, Kazak, Nogay,
Ku grz, Tatar lehç eleri nden türernist ir..
Saltikovlnr'm secereeind e. Saluk Iakab r isus na olmakla beraber Milmil Sahiko v'un torunlanndan hirinin Ti mofey l vanov'un Kurga n ismi ik çagmlan oglu ndan
bahsedilrnck tcdir. 1630 'lu yrllara autir (XVII yy.).
Türk çe kö ken li Kurgan sözcü güne Rus di linde tepe, d a g, eski mezarhk an- .
lamlau vcrilmisur (Dal). Qw qan sü;;cügü ckscriyctlc Türk lchçclcrindc "ka lenin
ku vvetle ndiri lmcsi" gibi bir mana tasnnaktadrr kur, yerlestir, Rus laka bt Kurg an'ya
uzun boylu gücl u bir adarna ya da hazine arayrcrsr kirnscyc takrlrrus bir isim ｯ ｬ ｬ ｾ ｾ ﾭ
tur.
n u lakebm Tü rkçc kökcnli ofusunu Sa luko vlar neslinin her ald ika alametlcri
de ispatlamakladl r. Bu alamcl1er Türk Oün yasl'nm umullli anancl eri ile ｩ ｬｩ ｾｫ ｩｬ hir takun ｩ ｾ ｡ｲ ｣ ｴ ｬ ･ ｲ ､ｩ ｲ Ｎ
30. ｔａｩｾｅｖ
s.2).
Sa1tikov suyadl Rus lakabl Saltlk'tan ｴｲ･
ｭ
ｩｾｴ
ｲＮ
Eu laka bm köken inde ise
KJrgll.ca)..
Bu sözcüklcri n özel isim gibi kullallllanlan da vard ir: Saltuk Knya z Er zurumskiy (Sa1tuk Han) veya Sa n Salt uk (Rume li XVllL yy.) (29, s.28, 144, 152 ,
175 ),..
Salw q-salduq «salt-tuglsal-dug) türcm e sözd lir vc kökün de salt ismini baa nlamlarlllda ras thyo ruz ...22
n ndlflr. nu sözc KlJ)Çak lchçclcr indc mIet, ｫｬｩ､ｾ
Dili'nin lwhh SÖ11ügü adh kilapIa Türk etinlt>lojisini V,A, Qorddevskiy ｩｭｲ･ｶ
kov-I, $.6).
Rus
69
knyaz SaHlko vlar'la aym oldugu orta-
T ürkçc saltak sözc ügü yatmaktadlr. Sözün ｾｵ gibi varyantlan vard ir: Saltaq-soltaqsultuq-sultaq. Bu sözc ükkrc Türk-Klpçak lehçelerinde rastlayabiliyoruz (Kazakça,
22.
sov ADLAR[
Saltrkov soy adrmn kökeninde, aste n Tu rkçe bir sözcûge dayana n Rus la kabr
Graf (ko nt) Salukov sülalcsi es ki ve ünlü Rus nesli Salukovlar'dan türcmistir.
Bu sülalenin tcm elln i atan Mihail Salu k'i n a glu And rey Salnkov 1508 yrlmda Büyük
Knya z Vasiliy lv anoviç dcvrindc "ccbbcxan a" ile öd ülle ndir ilmistlr . jsm i ge çcn M ihail Saluk'in toru nlan Rus tahnna çc§itl i yü ksek rütbe leride hizmet etmislcrdir. Bu
nesfin mensubu clan Pa raskcviya Pcd orov na Saltrk ova, Çar [oann Alcks ee viç'in kans r ulmustur
TÜRK KÖKENLI RUS
ｴｾ Ｎｲｩ
(Blz. U§a-
ｾ･｣
･ｲ
･ ､ ･ｮ
｡ ｮｬｾ､
ｧｬ
kadanyla ｔ ｡ ｴｩ ｾ ｣ｶ ｬ･ｲ sülalesi Smolens kiy Knyazla n ndan
ｴ ￜｲ･ｭ
ｩｾｴｲＮ
Sm olcnskiy Knyaz lan'nlll Kadi ttcli kitablllda ve ｢｡ ｾ ｫ｡ ｾ･｣
ｲ ｣ kitaplan ntla
ｫ｡ｹ ､
｣､ｩ
ｬｭ
ｩ ｾ bilgi lere göre , Rus toprakianna hlristîy anh gl gülüren Vlad imir Vse vol0 da Smo lensk y Knya zlarlllda ndir.
doviç Mo nomax'lll Mist isla v adh og lu ｯ ｬｭ ｵｾｴｲＮ
a'nun Sm olen sk iy Knyan olan Rost islav ad h og lu isc da ha sonralar Kiev Büyük
ｾｴｲＮ
is mi geçen Büyü k Knyaz Mistisl av 'lIl Knyaz Glc b
KnyazhgJ gürevi ni ｹｲｴｭ
Svyatoslavo v iç ad h torununu n ivan Dm itrieviç -':lalt. ad h torunu vardl. O'llu n Yu riy
Somclc nskiy adh og lun un Vas iliy Yu ryeviç ｔ ｡ ｴ ｩｾ adlt oglu ｯｬ ｭｵｾ
ｴｵｲＮ
a isc Büy ük
Knya z Vas iliy Dmitrieviç'in hakimiycti Yllla n nda Novgorod valiligi ｹ｡ｰｭ
ｬｾ ｬ ｲＬ
N uvgorodlu lar'm B üyük Hükü mdar'a ihallet etmek istediklcri ni Vasi liy Yuryc viç Ta tip'ya haber verirler. 0 da su ikast plamm hazlrlayanl an n ｢ ｡ ｾ ｭ ､ ｡ bulunan Novgorod
hakimi ni gece ya kalatarak Moskov a'ya, hükümda rm huzuruna gö nderir. Bu ｢ ｡ｾ ｮｳｬ
ｫ ｡ ｲ ｾｬ ｨ ｧ ｭ ､ ｡ ｔ｡ｴｩｾ･ｶ
iSlllini altr. ｔ ｡ ｴｩｾ･ｶ
kelimcsi lm w ; anlammdadlr. Vasiliy Yuryc -
....
Ｍｾ
Ｍ
TÜRK KÖKE NLI RUS SO YADLA RI
viç'm tonm lr m. yani zed ege n T arisevlcr Rus tahtma boyarhk , saray haJ iml igi, ord u
kOl11ulanh gl g ihi görcvlcr dc hiJlIlel C1nÜ'l. ljüyük Hükûmdar tarafuul a n yüksck rut hc lcrlc öd üllcnJ irilmi'llir Ｈ ｕ ｒ ｚｎ ｾＭ ｉ ｉ 5.17, V II s.5).
Tatiscv soyadrnm ternelinde Rus lakaln Ta tisc « tat) ynnnaktadu. Rus SÖlÜ
hl rsl Z, t ülû ngû anlamma gclir (Dal-IV, s.393). Hu söz ya Hint-Avruva
gru bu d ille rinde n Rusça'ya geçmisür, ya da T ürkçe'ye autir. Ta t, T anse laka plan
T ürkçc'deki ta t SöLCügü iJe i1gili ola bilir...
tat-ta t Îf e
Ta risevler'in sccc rcs indc bunlardan ｢ ｾｫ
viç Sax ve O'n un ogl u Yuriy Salomcrskiy...
｡ iki lakap daha vardrr: Ivan Drnuric-
Bu lakap lat da kendi srralart dahilind e Dog u köke nli isimlerd ir. Bu Inkap lar
Ta nsevlcr sülalc sin i hir tarafm n ｾ ｡ ｬ ｯｶ ｳ ｫＮｩ ｬ｣ ｲＧ｣ Ｈｾ ｡ ｬ la kaln] bagterken. d ii cr taraftan
Xani kovlar, Xu r ovlar, Apr aksinler ve Kryukovlar nesillcri ne baglar (Sajomcrs kiy 101ｫ｡ ｢
ｬｾ
ｾ ･｣
ｲ ･ ､･
ｾｹ
ｬ｣
yazma ktadrr: " 6535/ 1027 y rlmda K ie v'e, B üy ük Kn yaz Yaros-
lav Vladi mirov ic'in yamna Varyajskiy topragmdan Simoo Afrik anoviç adh p hls
gelmisrit. v aûiz törenin den so nra O'na Sirnon ismi verilm istir. Simon kendi hima yc ｬ ｩｾｴ ｲ Ｎ S imon'un Fedor Vas ilye viç Voro nels
sinde ki üç bin ｫｩ ｾｩ ｹｩ de bcrabcrinde ｧ ･ｬｩｮ
adh loru nu nda n Vo rontso vlar \'e Yuriy Vasilye viç Grunka ad h p hls ｬ ｲ ･ｭ ｩ ｾ ｬｩ ｲ Ｎ
O'nun Vclyamin Andree viç ad h loru nu ve torun lan Rus Iahu na hizmel ｣ ｴｭ ｩ ｾ ｴｩ ｲ ..."
ｒｚｎ
ｾﾷ
ｬｉＮ
s,22),
ｂ ｡ ｾｫ｡
bir ve rsiyona gö re Ｈｕｒｚｎ
ｾ Ｍ ｉｖ
s.26. V s 16) Vely aminovlar sülales i
genet ik hakl111da n Km i O rda'da n çl kma Knya1. Ce t ile ｩｬ ｩｾ ｫＮｩｬ ｩ､ ｩｲｬ ･ ｲＮ Bu ｫ ｩ ｾ ｩ Velyarninovlar, Saburovlar, GoJunovlar nesillcrinin umumi ccdad ld lr. Vorontso\'larVclyaminovlar'a ail ｾ ･｣ ｲ ･ ､｣ (URZN.s-V, s.16) Knyal Cet, ｾｩ ｬＱ ｯｮ Afri kanoviç ismi
｣､ ｩｬｭ
ｩ ｾｴ ｩｲＮ 0 ise Knyaz Afrika'om oglu vc Yakup Slepoy'un ｫ ｡ ｲ ､ ･ ｾ ｩ ､ ｩ ｲＮ Geile ｫ｡ｹ､
nel o larak Vcl yaminuvlar Varyajskiy topra gl ile dcgil , KI1.l I Orda ilc ｩｬ ｾｫｩ ｬｩ bir süla,lctlir. Velyaminov soyad l ise Veli 'Am in veya Veli- Yamin özcl adl ik baglllntilld ir.
Arapça wali: I. Ya klll, d ogma . 2. Sav u n m3c l, himayed (Bam no v, s. 1157), Yine
J\rapç a wiTli: hii kiimd ar.., Arapça'da (llIlill kclimcsi van.h r: I. ｩｬ ｡ｬ ｬ ｬ ｾ Ｎ dÜr Üsl. 2,
Sa kla Ylcl, gijn -l id ( ll aruno v, s, 52). Arapça yemill: I. Allf. 2. Sag ta m r. sag larnfla
ola n (Bar'lI1o ll, s. 1165- 1166 ),
23,
24
[htim al dalrilin de olan tüm clcmcmlerin uyusmast sebebiyle bu kclime nin eski Yahudi adlnn ｂ ･ｮ ｹ ｡ ｬ ｩ ｮ Ｍ ｖ ｣ ｮ ｹ ｡ｭ ｩ ｬ ｾ ｬ ｣ｮ ｬ ｲ ｣ ｴｬ ｩ ｾ ola bilcccg i süylcncbilir .
Eski l bra nice'dc ben jam in ･ ｾ ･ｺ 0 1111111I:11. 01:111 (sag cl ) > aziz og lll anlanuna
gclir. Arapç a'd a wali al .j amin, har ft manad a )" uk ru, dogma < ngul sag koldur ya da
I1IMi el -j amin, harli manada hfr nayec i, yemlni komyan anlamlarmdadrr. Be nze r örne kler aras mdan wali al-ni'am (hayrrh w am) ya da wa/i cd-din a nd m k neuyucusu
gös rcrilebilir.
Nuckim v e tyami nov soyaduun kökcni cski tbrani rclaffüzundekt ben jamin
gibi dcgil, Ara pça'dak i wali amin gibid ir. Bu versiyonu secerede mstladrg umz baska
adla r da ispallamakladlr : Yakup Slcpoy ( Turk ade pras yc n formas im muhafuza cd iyor) g ihi...
32. KOLOTOVSKOY
ｪＮ
31. VE LYAMiNOV
Ｈｕ
71
NA 8ASKAKOV
70
Bh.•.63, n 11 Ｈ ｘ ｮ ｮ ｬ ｫｑｾ
Ｉ
Bu nnalojiyi gd illi ren Prof. Z. ａ｢ｦＢｘ
KaJifdi kitabm vc btcki ｾ ｣ｲ ･ kituplanmn göslcrdig i gibi Koloro vskiy sü ta-:
le st Kas uyskiy Ordedan çrkma Redegt Knyazlan 'nda n türemistir. Knyaz Rcdcgi'nin
toru nunun So roko um adh oglu otmuuur. O'nun da Glc b adh oglu otmusrur. Gleb'in
ise Mihai l Ivanoviç Kolotovskty adh loru nu vardi. Kol oto vskiy . Starodub'da ycr lcsｬｉｩｾ
Ｌ daha son ralan Büyük Knyaz Ryaza nski'ye hizrnct ermistir. Mihail Ivano viç Koｾ Ｍ ｮ Ｌ 5.23).
jotovskiy'n in torunlan ise Rus tahtma hizmet ･ ｴ ｬ ｩｾｴ ｩｲ ｩ ･ ｲ Ｈｕｒｚｎ
Efsa ncvÎ Knyaz Redegi'nin, O'nun toru nlar l Sorok oumlar'llI ve O'n un oglu
G lcb'in köke ni ilc Lupandinler sül alcsinin kökcni aYllld lr <URZN,s-il 5.24). Rus laka bl Lupanda "ir i gözlil" an lammd ad lr (Dal).
ｬｉ
Ko loto vsk.iy soyad l ge nelik bakmldan Rus lIilayet sÖ7.lcri lwloluul, ｫｯ ｬ ｯｬｾ
cg n g il mek, se nd elcJcrek yü rümek ile baglanllhd lr. AyOl zalllanda T ilr"çc qoltiq/
qo fluq sö zcilklcri ilc de ｩｬ ｩ ｾ ｫ ｩｬ､ ｩ ｲ Ｎ Goltugla - kolla rullll a ltma girib göl ü r mck.
Büy ük ihtima lle Kololo lIskiy soyadl Rus vilayellerinde kullaml an lw/lal faz ｾ｡ｬ
Ｌ ｴｲ｣ｭｩｾ
sözc ük kol/ok ge vcze ve ko//olika faz la ｫｏ ｉ ｉｕ ｾ｡ ｮ
ka d m gi bi
la ｫ ｏｬｵ
kullamhr. T ilrkçc'dc qo/luk söykkclIJlle (Radl uff) anlal1llndadlr.
33, KO LlCEV
"Prusy a armaslllln yelc nckli mlic llillcrinin Esk i Pmslllr'lll ilgili kayll lan ndan
ｩ Ba kanhî1i ｡ ｲｾ ￮ｶ ｩ ｮ､｣
ｮ cd indi gimiz hilgilcre gö rc Koliba lakab l ｢｡ｾ
ｬ ｡ ｮｧｬﾭ
CIIlI Andrcy ivanoviç'tcn almakt ad lr. Onlar'd'lI1 isc SUllOvo- Koblinlcr, ROlllanovlar,
Alldr cy lvano.scrc mctcvlcr, Ko hccvlcr, Yakovlc vlcr vc tite ki süla lc lcr ｴ ｲ ｣ ｲｮｩ ｾ ｬｲＮ
ve ｄｬｾ
ｕ ｉ ＢＬｾｩＧ･
ｬ ･ ｾ ｫ
ｲ cdcriz.
ｩｾｬ｣ ｲ
..
NA BASKAKO V
72
vÎç'in Ped or Kohç aJ h torunu vard t. O'n un rürernc tcri o lan Kohc evlcr Rus tahnn a sayëksck nnbclc rdc hizmct ｣ ｴｬ ［ ｾｬ ｣ｮＮｬｩｲ
... (U RZN,smy had imligi. ho yarhk ve ｨ ｾｫ｡
R
11 . s.27)
Heraklik a kay nakla n vc Kohcc vlcr sülalcs inin digc r Prusya kökcnli sülalcler
ｾｵｮ
da ispath yor ki, Kohcevler'in te melinî aran Fedor Kohc Türk m uhiik ｩｬｾｫ･ｲｪ
tinden ｬ ｫｭｬｾｴｲ
Ｎ Dolayrsryla Kohc lakabt Türkçe qllfll é sözcug une dayanmaktad lr.
Tü rk özel erke k ah Krbç (ha rfi ma nada klhç. hançer) bugün de Türk halklan arasindil yayg mdir . Özcllik lc Krpçak grubuna dahil olan nümaye ndcler hu adr tasu nak taｨ ve
dt r. Ko hce vler sül alesinin armasmda klhe; resm i ｩｾ ｬ｣ ｮ ｭ ｩｾｬￎ ｲ Ｎ Zedegen ｾ｡ ｰ ｫ｡ｳ ｬＮｵ
nnzr uk. güm üs hilalin üstünde haç ｾ｣ ｫ ｬ ｩｮ ､｣ ye rlc*mÎ*tir. Hcraldika isarc tleri Kohccvler armasrm 5uxovo- Koblmlcr armasindan Iarklandmr. Dijer rsaretle r ay mdrr.
Tam harf o lma nîle ligi tas rmayan incc " I" scsinin Krpçakça'dan (Poloves, Kaznk, Karak alpak, Nogay . Tatar) Rusça'd aki "a" sesinc uyusmas t. anikrllasma zatnam
incc "i" scsi nin Rusça'da "a" ile dcnnfcsmcsi. a > g hali kesi ndir. .
A ym zamanda ｾ ｵ ethuoloji yi kebul cunck kcsin likle mumkun degildir : Kchc
ｮ bi r isimdir vc Rusça'daki koIea ke!i mesinc yakmdlr (Dal-Il,
lak abt crkek1cre ｹ｡ｫｬｾ
s. 143 ). KoIea sözü bcden ee ｾ ｩ ｫ｣ｓ ｉ olan hir p lusa ver ilebilecek bir isim o labilir..
Qolé vey a qo nt; söz ünde n öncc laka p, sonra isim ve ｳｯｹ｡
､ ｬ ￜｬ ｲ･
ｭ ｩｾｬ ｩ ｲＮ Kolcak
Rus soyadld lr ve qolé+ aq merd h 'en ba sa ma klan kelimcsindcn ｴｲ｣ｭｩｾ
￮ｲ Ｎ Koneak.
R
Polo ves han mm ad ldlr. "'gor Pol ku Hak kmda Oeslan eseri ndc bu ada rastiamak
müm kündür. QlIné+aq l.lr h h d izli k kcli mes inden ｴ  ｲ･ ｭｩｾ
ｴｩ ｲ Ｎ
!--1. ｇＨＩ
ｌｅｎ
ｬｾｅ
｜Ｇ Ｍ ｋｕ
ｔｕｚｏｖ
"Rus tarihinde ve Kadi feli kitapta gö rüldügü üze re ｇｯｬ･ｮｩｾｶ
ｬ･ ｲﾷｋｵｬｕｺｯｶ｡
sülales i Rusya'ya, Büyük KnY3z Alcksandr Nevs ki'nin yanma gele n G avril adh nam us1u bir Alma n i1e b3ihyor. Ga H il'in Fedor Alcksa nJ r KuluZ ad h loru n çoc ugu
vard.. O' ndan KU lUzo vlar ｴ  ｲ･ ｭｩｾ
ｬｩｲ Ｎ Fedor Kutuz'da n lürcye n k,Z ne vcsi, yani Andrey Mihai lov iç KUIUlOv'un klZl, Kua n çan Simeon'un kan si ｯ ｬ ｭ ｵｾｬ ｵ ｲＮ Ad l geçen
KUluiun ｫ ｡ｲ､
･ ｾ ｩ Ana niy Alcks3ndro viç'in Vasiliy ad h og lu ｯ ｬ Ｑ ｵｾ ｴｵ ｲ Ｎ O 'nu ｇｯ ｬ ｯ ｮ ｩｾ･
ismiylc ｡ｧ ｭ ｭ ｾ ｬ ｡ ｲ ､ ｬ ｲＮ ｇ ｯｬ ｬ ｩ ｾ ｣ ｶ Ｍ ｋｵｴ
ｬｏ ｶ ｬ｡ｲ Ｇ ｭ tiîrcmelcr i isc Rus lahtm a çq illî zeｬｩ ｲ Ｈ ｕ ｒ ｚｎ ｾＭ ｉｬ Ｌ S. 3 1 ve V, s. 17).
degenl;k riizocl er inde hi zmet ｃ ｬ ｬｩｾ
Ｎｯｶ ｬ ｡ ｲＧ､＼ｬｮ
｢｡ｾｫ
bir sülalc nin d;lha S<lllruki
Kulul.Ovl ar'dall vc ｇｯ ｬ｣ ｬ ｩ ｾ｣ｶ ﾷｋ ｬｉｵ
ucvirle rc ait ｇｯｬ
ｮｩｾ｣ｶ
ｬ｣ｲＧ ｬ ･ p hc1el1lT1esi de me vculi Ur. Bu sü lalc nin ｾ｣･ｲ
｣ｳ ｩｮ ､･
ｾｹ ｬ｣ kayded;1ir: Ｂ ｇ ｯ ｬ ｯ ｬ ｩｾ｣ｶ
ｬ･ ｲＧ ｩ ｮ ecdad l T;mofey Panlc1cye v'in og lu ｇ ｯ ｬｯ ｮｩｾ･ｶ
7 19 111683 Ylh nd a çar, Biîyük KnYllz loan Alcks cyevi ç lar afmd<lll iyi hilmclleri ve
ces urluguna ｫ｡ ｲ ｾｬｨｫ
lI1 ü1 klc tdl if ｣ ､ ｩｬ ｭ ｩｾｬｲ
Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭ
V III, 1'. 119 ).
l 'ü RK KÖKENLl RUS SOYA DL.A RI
7J
Her ü ç sülale ntn s lkl a krabahk ￮ ｬ ｩｾ ｫｩ ｬ ･ｲｩ vardrr ve bu da Kutuzo vlar'm , Golo.
niscv-K utuzovla r'm a rmalannm be nzerl igi ilc ispctlanmakradu . Mavi kalkanm üzcrmde siyah, tek bash kortal vardrr ve cnun sag pençesindc IUlIugu annalardan birinin üzcnndc klhç ( KU1UL.Ov I3r'm anncsn. digeri nJ c isc (Golonisev-Kutuzovlar'm arInasl) g ümüs epe vardrr. Golonisevlcr'in armast isc biraz karmapk ur, Siyah, lek basｬ krsrmda, sag tarafta ｧ ｭｾ
ok ve kJlJçla lu nn l/.l sahadan ay nl.,
h karlal ｾｧ
mu ur . So l teretr a ise ｧ  ｭｾ
klhç ve o k ｹ｣ｾｩ
ｬ sahada ｹ｣ ｲｬ･ｾ
ｭ￮ｾｬｩ
ｲＮ Bu dururn laka bm
kökcncc daha sen raki dc virjere au oldugun un ispandrr . Dcmc ki soy edmm arma
ile m ukayese si Knm zovlar ile Gojo nisev- Kutu zovlar sülalelennin mu kayeses i gibi-
dir.
Kutuzo v soyadmm tcmclini ya Rus söaü kuluz ya d a T urk Dih'nde ras t1anan
q/lJIlZ-qutuz sözc ûklcri o lc srurur. Bu versiyona faz laca ihnm al venlir. Rusça'd aki
kutuz kelimesinin ilk ent arm çe vresl ne çetir ､ ｩｫｬ ｭ ｪ ｾ bahnç se khn dedir . Bundan,
bask a, Ko strama vitaycu'n dc ya prlan dügül1 vc eg1cm:c lcrc verften isimd ir (Da l-IJ.
s.227) . Turkçc qud uz-qutue sö zc üg u ｊｬ ､ ｊｲｬ ｭｾ Ｎ kud urmu s anla nuudadrr. Bütä n leh çe lerde an lam aymd lr.
35, iZMA YLOV
Su soyad lm n kökeni, ｾ｣･
ｲ ･､
yapllan klsa bir izahat sayes inde kc ndini belli
edi yor : RB üyük Knya z 01eg Igore viç Ryazanskiy'nin yanma Xaniska süla1csindcn
-Say adil ccsur. c iddi bir er ｧ ｣ｬｭｩｾ
ｴｩ ｲ Ｎ VaHiz lören inden son ra O'n a loan ism i veril·
ｭｩ ｾ ｴ ￮ｲ Ｎ Bcraberinde adamlanm d a gelire n -SaY'1Il ｩｳ･ｶｾ
Ilmayl Prok opye viç'in AneＬ Büyük Knyaz Mihai l Fe·
miya i van oviç Izmaylov ad h toru n çoc ugu vard l. Du ｫｩｾ
doroviç'in yamnda sar ay haJimligi ｹ｡ｰｲｮ
ｬｾ Ｌ daha so nralar PoiFly'a "e Leto nya'ya elçi
olarak ｧ ｮ､
･ｲｩ ｬｭ
ｩ ｾｬ ｩｲ (U RZN -S-II. s.34).
Izmay lov soyad llllll el imoloj isi çok açl kllr. Du ÎsÎm eski bir Arap özcl adlllｾ ｴ ｩｲ « Es ki Ibranî). Du is im sadece Türkçe ｫ ｯ ｮ ｵｾ Ｓ ｮ halk larda de gil, tsda n ｴ ｲ｣ｭｩ
lam'lIl hak im old ugu lürn ülke ve milletIerde ｭ ･ ｾ ｨｵ ｲ ､ ｵｲ Araplar'd a /snltJ)'iI, es ki Va·
hudi lcr'de lismu 'ef g ibi Icla ffüz cdilmc kle idi. Alla h'l ｩ ｾ ｩｴ ｭ ･ ｫ aniartl llla geJir.
iz ma ylov lar 'llI ｾ･｣ ･ ｲ･ｳ ｩ ｮ ､ ･ tsmayil'in -Say adlt ccdad l halJrlallh r vc ｾ ｡ｹＧｬｉ
Xa nska ncslinden old ugu knydedilir.
,\,lay ismin in lem elinde Arapça ｾ ･ ｹｸ koea , ｮ ･ ｳｩｬ ｨ ｡ ｾｬ Ｌ ali m veya Farsça joh
han kcli mcsi yatmaktadlL Arapça o lan d aha ina ndlrlCldlr.
>
N .... BASKA KOV
Scccrede gös lcrilJ igi gibi Yusko vlar sulalcsi, Kw l Orda'dan Bûyük Knyaz
ｾ ｫ｡ valurnil ri lvanoviç Dons koy'c n yamna gele n Kuyaz Zcnka'dan ｴ  ｲｃ ｬＱ ｩｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ ｚ｣ｹ
til töreninde n soma Sre ran ad m. almrstrr . O'n un Yuriy Ste fanoviç ad h og lu vardr.
ｙ｡ｾｫｯｶＧ
ｵ ｮ türemelcri Rus rchnna hi zmcl etmistir Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
Ｍ ｉＱ ｟ s.44 ).
ｅ ｾ｣ｲ
hu soyudn un kökc ni hakkmda scccrcd e onun Kwl Orda'd an ç lktlg l vc
Zen'lcn lüredi gi kayded iJrnesiydi, bu ismin kökeuce yxa SÜI.Cüg ûllu c n turerncsi ihtimali dogard l. Yas kovla r sülnlesinin Krzrl Orda'da n çlktlg ma dair takdim edile n kcsin
kayna klar bu soyadr ha kkmda d ogru ctimoloji yürütmeye imkan ya raü yor...
Yaskov isminin temetinde Tatarca'dan
｡ ｬｭ
ｭｬｾ
Ha sözcügü yarmaktadrr. Bu
sözcü k Mosk ova, Tam bo v, Gorkiy ve ba!jka vilayellcrin konusma d ilindc nemli ha "a , yaji rn u r a nla rmnda kullamhr (Dal- IV. s. 670 )...
TÜRK KÖK ENLI RUS SOYADI.ARI
75
A ma bu soyadm m iSlisnaltg l, ntldirligi ve Dogu kökenli old uguna dair isarerleri n mik ten . onu n kö kcni ilc ilgi li baska ihtimaller üzc rindc ､ ｾｮ
Ｏ ｴｬｉ ｾ Ｕｩ ｮ ･
imkan
vcrme ktedir. Daha önce de kaydcJi ld igi gibi Apraksln scyad unn tc mcli ndc Türk çe'dcn gcçerek aJaptasyona maruz ｫ ｡ ｨｬ ｬ ｾ bi r Rus söz ü yauuaktadtr. Ismin lcmclindc
baska s özlcrin ya urgm a dair ､ ･ ｧ ｩｾ ｩｫ ihtimaJle r de s öz konusudur. Birind ihlimale
göre istuin ternelinde obyraq-otwoq.am roq (bazr lehçclcrdc k ültürlü, d ik kali i, saki n, akllh ögre nci, celbedie l. a v heve shs l g ihi çq itJi manalan vanltr) sÖl.ctigti yatmaktadrr...
[kinci ihnmalc
sözcügü ynun aktadrr.
opraqsa (y rruk punk)
ba z, kend ini ｢ ･ ｬＱＺ ･ ｮ ｭ ｾ
gure opmq -apymq yn-uk pi rtrk giyisi - Budago v-I, s. 142)
Kazukça'da sng - s u affiksi ik yaraulan opraqsa q-opraqsu >
tabiri vardrr . Üçüncü ihum alc gore isc apll raq-opy rmr ta r ifsözcügü yaunaktadrr...
Ap raksa lakaprr un yukarda bahs cd ilen anla mlannm ücü de gccc rlid ir: I. sa ｮ ｩ ｭｩ ｾ Ｌ tarifbaz,
kin. rahat , hcsap h. meyilli ; 2. ymrk - pink, ｴ ｩ ｾ ｳｩ ＱＮ ［ 3. Kcn dini ｢･ｧ
Nûraycr. Yasko v soy aduu n ctimo lojisindcn d e belli OIUYOf ki, hu ism in rcmc lini atan Zen kend i Iakabuu. yani Mokny ismin i hu sö zü n dir ekt ma nasmdan ya d a
bin akun som m ta le plcr yüzünden bu s özün baska bir manasm da n atnusnr. Rus egiz｡ yag m u r da n LSla nnll1j k jmse, gözü "a'jh, su r hos, sarlan nda )'la ya z, ssla k, ｾＮｹ［Ｚ
ｨｯ
ｾ
kadm, köt ü insan sö zcüklcri
ｾ ﾷ｡ ｮ Ｎｨ ｲ
(Dal-I1, 5.698).
3\ AI'RAKSiN
$e ceredc gördü gümü1. kadanyla Aprak 5inlc r süla1csi Büyûk Orda'dan Düyük
Knyaz ü leg Ivano viç Ryaza nskiy'nin ya mna ge len nam uslu bir ｫｩ ｾ ｩ o lan So loxmir
h ·atwviç'lcn ｉ ￜ ｲ ｣ ｬｩ ｾ ｬｩ ｲ Ｎ Vafti1. lörc nioden son ra O'na loan adl verild i. Sulo xmir 1-l iＮ O' nun lürcmeleri olan Apraksi nler Rus
roslav oviç'in Apra.d.:a ad h lorunu ｯ ｬ ｭ ｵ ｾｴｵｲ
tahlma boyar, saray eyam, ord u kom utant slrat lan ile hizmet em li'jlir ( URZN $ -II
s.45, III 5.3) .
Apr aksi nlcr süla lesi Xanlko vlar. Xilrovlar ve Kryukovlar ilc kökenc e slkl a krabahk ｩ ｬ ｩ ｾ ｫ ｩ ｳ ｩ ｮ･ sahiplir. Onlar'lIl eedad l cfsa nevi So loxmir (Salaxmi r)'di r. Du akraｲ ispatlam ak lad lr (Ylld lZ,
bahg l um umi herald ika i'jarctlcri ve anna üzcrinde ki ｾ･ ｫｩｬ｣
Yalllgan).
$ayet Ap raksin1cr ｾ｣ ｣ｲｳ
ｩ ｮ ､｣
Büyük O rda'da n çlkma ncsilba'jl SoloxmirSalax.mir'in adl kayded ilmcsiydi bu adm , bir kadlll özel ad l ohm Oprakｾ｡＼ｅｶ
ｰ ｲ｡ ｫｳ ｩｹ ｡ ＼ ｅ ｶ ｰ ｡ ｲ ｡ ｫｳ ｩ ｮ ｹ ｡Ｇ ､ ｡ ｮ (1 29, s.2 1) lürcd ig i ihlimali ortaya ç lktlcaktl.
J8. DAVIUOV • DAUDOV
Da vidovla r sülalcs i ( Dogu vcryanu Dnudo vlar] Gen el gcrbc vnikte birka ç
lale ik birlikte takd im ｣ ､ ｩｬ ｭ ｩｾ ｴｩ ｲＮ
sJ"-
En cskl Davldovlar IV. asn n sonu ve XV. asrt n oncesinc tcsadüf etme ktcdir.
$cccrcde yaztlanlara göre Davldov lar sü /a1csi Kw l O rda'dan Büyük Knyal Vasiliy
O'n un David adll ogDmitricviç'in25 yatllna gelen Min ca k Kosayeviç'len ｴｲ｣ｭｩｾｬＮ
lu ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｬ ｵ ｲＮ Davld 'in IOrunlan o la n DaVldo\'lar Rus tahtma hilmel clm i'jtir
(URZN $- II. s.51) .
i kinci Davldo vlar stilalesi ( Yakov Davldo v'un lürcmeJcri) XVII . as rm ikinci
yansllla Icsad üf e tmektcdir. Bcll i o rd ugu gibi hirinci Davidovl ar sülalcsi ilc dir ckl
ｩ ｬ ｩｾｫ
ｩｾ ｩ yo ktur. Nitckim bunla ll n hcraldi ka e lemc nt/cri, ip retl eri aras mda birtaklm
be nl-erl iklcr vardlr (URZN $- VII, s. 146).
Üç üncü Da vldo vlar sü la lcs i (Dav id Bey'in türcmeleri) XVIII . asra les adü f etmck lcdir. Bu süla lcnin ｾ ･ ｣･ｲ ･ ｳｩ ｮ､･
göstc rildig i gibi ec dad lar Adabek ｬｾｸ ｡
ｮＧ ､ ｡ｮ türcｭ ｩ ｾｴ ｩ ｲＮ Eski devirde kc ndine tlil bir knyazligl olan ünlü bir ｫ ｩ ｾ ｩ ､ ｩ ｲＮ 15 17 Ylhnda David Bey TSllna k'a snhip o lmu'jlur. Bu sülaleni n türC l11csi ola n Step an David o ve n ye｢ ｡ ｾ ｬ ｡ｬＱ
ｾ ｬ ｲ Ｎ Alba yh k
ni dcvirde A rara t elçîsi olara k Rusya'ya gcl mÎ'j vc ｲ ｡ｬ ｬｾｭ｡ｹ
riitbesÎne kadar ｹ  ｫｳ
･ ｨ ｬｩ ｾ ｬｩｲ
Ｈｕｒｚｎ
ｾＭ VJIl, s. 162 ).
25.
Va.<itiy ｄ
ｭ
ｩｬｲ
･ ｾ ｩ Ｂ ｩ ｮ
knyazhj l bu YllLan h psamaklaJu ( 1389·1425/.
N .A . BA SK AKO V
76
Daudov isrni kendi ter nelin de David- David adlanru muhafaza ctmckrcdi r. Ama Ioncrik bakunda n biraz fa rklr ve Dogu tclaffûzünc yakm ola n kclimelerdir.
Scccrcdc de gürüldügu gibi Davsdovlar sü lalcsinin CCd3ll1 Vasi liy Aleksanelroviç Daud ov 7 164/1656 yrlmda Fan lopragmdan Düyük Knyaz Çar Alekseyeviç
ｮ｣
ｩｬ･ ｬ･
ｬｴ ｩ ｦ･ ､ ｩ｛ ｭ ｩｾｬｲＨｕｒｚｎｓ
ＮＵＱ
Ｑ ＲＩ Ｎ
Mihailoviç'm yamna ｧ･ ｬｭ ｩｾ ｜ｬ･ｭ｡ｩｫ
Da vrdov-Daud o v scyadmm temelini
ｯｬｵｾ
ｬｕ
ｲ｡
ｮ
Davrd-Da ud özel adla n Rus
D ili'nde (David-Dav id) yayg m o lJ ugu g ibi, Birçok T ürk halklan aras mda J a yay gm·
(hl. Dawud-Daud c Eski lbranlcc'dc da vid sCl'im li manast ｴ｡ ｾｬ ｲＮ
Birinci Davidovlar sülales inin sccereslnde nesilb esrmn KIl ,1 O rda'dan çrkm a
Minca k Kasaycviç oldug u kaydcdilmis tir. Bu isi rn de, baba adr da hu sülalcnin Turk
kökenli old ugu nun ispatrdu ...
Kaydcdildigi gibi, hu nkrabu sülalelcr in armast umumi taraflanyln birbirinc
bcuzcmcktcdir. Duvrdo vlnr'm nnnasmdak i ycd i köscli YIIJ JZlIl, hilafin. ｧ｣ ｲ ｩ ｬ ｭｩ ｾ ha lde ik i yay m. birbirine raraf uçar heldekt okiarm ve baska hcraldi ka alam el1er inin, bu
sü lalc nin Dogu kü kenli otdugun u ispatla drg im kaydc tmck gerekir.
39. T EGL E V
Teglevler sü lalcsinin seccresince krsa bir anlaum vardrr: ｾＶ ＹＳＯ
Ｑ Ｔ ＲＵ
Ylh nda
Vasili y Vasilyevi ç'in ya nlOa Büyilk Ord a'dan Bagmn vc Bau y, Ögüy og lu Od r ik
hirlik te ｧ･ｬ
ｭ ｩ ｾｴｩｲＮ
Odr'un Yuriy Tegel adh torun çocugu ｯｬ ｏ
ｵｾ
ｴｵｲ
Ｎ O'nun tü remeleri
olan Te gle vler Rus tahtlO3 hizmet ･ ｴ ｬ ｩｾｬ ｩ ｲ ( URZN.}-Il, s. 54).
Bu dosy ada aynca dört Oog u kö kenli isilll takdi m edil mekledi r: Tegl, Odr,
Bal lY ve Bagnlll.
Teg lev isminin kö keninc dair ilç kayna k sun lllak mümk üntlür.
B iriocisi, e1 biscye ｹ｡ｫ
ｬ ｾ ｴｬｮ
ｬｭ
ｾ
legilya y Rus laka bld lr...
Ikincisi , dügmc ve ULunca scde fe ｹ ｡ ｫｴ ｾ ｬ ｬｔ ｬ ｬ ｮ ｬｾ
I
reg.regt!! Mongol, Buryat sö-
züdür..
Üçilncüs ü ise IÜf _liiq g ihi kull.md an T ürk süzüdür. Tug - ｾ ｣
ｲ｣ Ｌ IIcsil , wk -
ci ns, lr k [Radlo v, 111, s. 10 14J...
TURK KÖKEN LI RUS SOYALJLARI
ｩｾ ﾭ
Bagnm adt kcsinlikle Turk [Kipçak} s özü baqir-bagur keli mesindcn ｬｵ ｲ･ｬ
tir. Od r, Mo ngolca köken li bir sözd ür ama scmuntik bakrmdau Mon gol. Buryat,
T ürk komple ksl ilc bag lanllhdlr: Üd erge, odl/uo, odor. Ol/ar...
Bali ismi isc bc rk csin bildi gi Bauy-Batu udlan ilc bilglanl lhJI r. Bu isim bir
Mongol kom utamna ainir. Dj uci'n in oglu ve Cingizxan'm toru nu, Mougc llar'm Iinderidir (12 24- 1256).
Bu adm izalu ve kokenmin arasun fmasi birtakrm zor luklar ortaya ç rkarrrusur.
Batu-Bau y ismi semanti k. bakundan Mon gol-Buryat $ÖZü bam ile ya da Me ngelTürk. s özü bootoqon-boto-bota ile bag la nnluhr. Her iki ihtima l de la kdi m cdi len an aloj ile re gö re dogr ud ur. B ir inei halde ad, ere men ere gore veriliyor ve her bir vef bu
alame tleri kendi c vlatlannda görme k istiyor. Vcrbl yon ok. adm a gclcl im. T ür kMongol halklarmda n bu ad scv gi, srgal mana sm da kullamhr. ￇ｡ｧ
､｡ ｾ T ürklc r hu ismi
genel1ik1e kil. çocuklanna verir.
Tcglc vlcr'in armn sunlaki hcraldika a lame tlcri ilc bu sülalenin Tii rk köken li
o ldugu anlasrhyor. Boncuk, o k, $a rkî krhç vc hilal.
40, BA XM ETE V
Baxmctc vlcr'in secercst bu sülalenin kökcnini söylc lakdim el mekteJir: "Büyük Knyaz Vasi1iy v asityeviç'in yamna çahsmak için Kasim vc Egu p Baxmetler
gelmistir. O nlar'la birlik te birçok T atar ve bu soyadrrutaçryan Ost am Bax mer de gel ｬ ｩ ｾｴｩｲＮ
Osl am Baxmcl va ftiz tören Înden so nra Icrern icy lakab llll ald l. O slam BaxIllCtev'i n türemclcri Rus tahllOa scr kerdelik, saray hadi mlig i vc ｢ｾｫ｡
ri.it bclerd e hizlllet
･ ｴ ｬｩｾｴ
ｲｩ･
(URZN.}-I1. s.58).
Ba xmele vlcr sülales i ile ilgili ikinc i kaYl1 713711629 yillila aiUÎr. Baxme tc v
soyaJ lOlil lem eli ni ｉ｣ｾｫ
ｩｬ eden Ba xmet özel ad l, Rus ｡､ ｡ｰ ｴ｡Ｎｾｹｯｮ
ｵｮ｡
ｵｧｲ
｡ｭ
ｬ ｾ karm aｾ ｉ ｫ bir ad ve T ür kçc bay isrninden ｯｬｵｾ
ｭｵｾｴ
ｲ Ｎ Bay, ze llgin +(A)hmet «Arapça 'Ja
Ahmod..., harli Illanas llarifli > Bayahmet - Ba(ya)hmet.
Burad a ｨ｡ｾ ｫ｡ bir adlll adaptasyonu dOl me vcultur ve müsliman Tü rkle r'in hepsinde olan fonetik hi r for mad ir. Ay m ｾ･ ｫｩ ｬ ､･ Mahmed (Arapça Muhulllmed ) Rus
adaplas yo nunda n son ra Baxlllct gibi telafful. ed ilcb ilir. Af harfini n b'ye ､ ￖｬ
ｾ ｬｮ
｣
ba:ika Rus sÖl.JerinJc de raslhyorul.. Örnegin Ta tarea'dan allO rna nl1lSUlmall sö zü ba ･ tc laffilz ｣ ｴｬ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲＮ Mu/wlIJlJl ed > Mahmet sö zle rindeki ihtisar hasit
M I/"IIUl Il ｾ･ｫＱｩｮｊ
bil' haldir. Gc nel olal1lk Rusça'daki 13ax lllcl kcsin likle Tü rkçc'de ki Mahmel < Arapça
Mll/wlI/lllet, bay ｺ ｃ ｉ ｾ ｩ ｬ iJk cle menti olmakslZlll ｴｩｬ ｲ ｣ｬｩ
ｾｴ ｩ ｲＮ
Tegkvler süla1esinin T Ülk ve Mongo l kökc nli olmas ml On lar'm ecdadl Bagmil , Odr vc BallY de ispall ama klatllr.
77
26. Vasiliy va.<ilycviç Tcmniy (t425·J 462).
7
r
J
p
78" -
Ｍ￪ＧＮｾｾｾ
NA II ASKAK OV
Rus Dili'nd e krsa boy lu nnlanunda ku llumlan baska bir basmat kelimcs l daha
yard lr. Rastl:l(lIg11l1 Il kaynaklardan hiri o labiliyor (Dal-I, s.56).
Baxruutc vlcr'in sccc rcsind c rasllad lgm lll adlurdan b iri olan Kasun , nesfin temcl ini ata nla rdandtr. n u is im Tn tur lur, ｮ ｡ ｾ｢ｲ
ｬ ｡ ｲ Ｎ Kazakla r vc ｢｡
ｾ ｫ｡
T ür k halklan-
nlll J illerindc yaygm kulla mlau erkck adJarmdan biriJir. Hu ad Ara pça gas un... kelimcsinJ c n tur emisür, g üz el, Î) "j ｧ ｲｮ
ｾＱ
anlam ma gelir.
Egup adt T ürk halkla n arasrnd a kullanu ru ya yg m o lan ve Rus adapur syonuna
maruz kalall Yaku p ism idir. Öl.el e rkek ad r olan Yablp-Ju 'qup... A rapla r'da da me vcu t-
79
T ÜRK KÖ KENLI RUS SOY ADLARI
manhk, modaya d üsk ünluk gibi. Türk ana nelc rine göre hay...nnm bclli bir yastnda.
on iki ｹ ｡ｾ
dcrccc sindc köun arh v crilmcs i lam gcçc rli bir haldir. Ome gin Ahayca'da
erke k adt ｋ ￖ Ｏￖｬ ｬ ｩＺ ｾ ＼ k ötön + ｾ (a zizlc mc a Fliks i),
Koten in süla lcsintn T ürk kokc nli uldug unu ar mad a yer alan isaretlcr de ispntlamaktadrr: Kalkanm sag tara fmd a ü ç o k yrgm sektinde gözükm ekted ir.
Kote nin ism in in Rusya'n m Sibir vilayeundc kullamfa n kotentsl kenmesi nde n
türemes i ihtimali de vardrr. ｔ ｡｜ Ｍ ｾ ｡ｬ
d er tstnden ssca k ayakkabe, körükleme gib i
anlam lan vardrr (Da l-I1, s.180) ,
tur. Eski lbranlce'd e n gelir : Ja 'qob (harfi rnanast takjpçl), Yak/lp -iakab l ncil'deki Pcy-
42. ｎ ａ ｒ
gambc rlerdcn birinin ismid ir.
ｩｾ
ｋ ｩｎ
Nih ayct . Bcxmeto v süla les inin scceresi ile i1gi li o lan adlanlan biri de Os Iam'd u. Bu ad 0 kadar lahrif nlmustur ki, manas uu anea k tahminlcre yü kleye bihriz,
Tcmelini Islam vey a Aslan sözcü kleri otupurebihr.
Os lumc Islam (Arapça barrsa, tchl ikcsiz lige, saghga çagn ) ihtim a li zaytfur
(Budagu.... I. s.46). ls lam... ismi ｡ｧ､
｡ｾ
Tü rk halklan nda az rastlamr bir isimd ir. A ze-
rile r'de nispete n daha Iazladir.
lk inci ihtimal daha inandmeld lr: Osl am<Aslan Tü rkme nee ars/UIl , Klrglzca
arsta" (Budago... I. 5.27), Tü rkiyc Türkçesi'nde ars/all, ｾ ｩ ｲ < arsy + lan . ham 1l100naSI 1 111 1CI h ay" a n , Aslan lüm T ürk ha lklan nda Sik rasllanan bir add lr. & ki de ...irler • den bugüne be r aSln!a ｫ ｵ ｬ｡ｭ ｨ
ｭ ｾｴ ｬ ｲ Ｎ nu ad Rus fol klo runda ve larihi kayna klarda
･ ｾ ｩ ｴ ｬ ｩ lranskr ips iyon larla yalilmaktad lr: Ruslan. Emslan . Aslan ad lan (}';la m ke lirnesi ndc n ｬ  ｲ･ ｭｩｾ
ｴｩ ｲＮ
Nari ski nle r'in sccc rcsi old ukça knrmank ur. Bir kaynagm vcrd igi b ilgiyc gore
ne sü A lmanya k ökenlidir. Bajka bir kayn aga gore isc Krnm köken lidir. Gene t armada kaydedile nlerc güre birtaknn yab anc t yaza rlar ispathycr ki, "Nar iskinler sülalest '
Bogenn'dan. Nari ssi sülalesindcn türemi§tir. Esk i dönem de Eg ru ad h ｾ ｨｩ ｲ Bogemr'n m idaresi dahi linde ydi. Almanya'd a, Bogemr'nm s unn na yakm bir yer idi . De receli Arsiv'de ve Rusya tarih inde gös teriliyo r ki, 697 111463 Yllmda B üy ük Knyaz
lvan vasilveyiç'in yam na K mrn'dan Nar isko ad h safus gelmis tir. Büyük Knyaz'm
yanmda sar ay mcmuru ola rak ｫ ｡ｬ ｭｬ ｾ ｬｉ ｲＮ O' nun toru nlan ola n ｎ｡ｲｩｾ
ｫＮｩ ｮｬ｣ｲ
Rus hinne linde vah lik. kom utan h k. sara y had iml igi. ve killik gore vlerin de çah!jtlll§, iyi h izmetlerine ｫ ｾ ｬｨ ｫ çar tarafmdan boyarllk ve ｢｡ｾ ｫ ｡ rüt be lerle leltiCed ilm i§tir. Tü m dünyaca bilindigi gi bi daha son ralar zcdegcn-boya r ru tbesi alan Kiril Pale uxlo viç ｎ｡ｲｩｾ
ﾭ
ki'nin km Nala lya Kirilovna, Ça r A lehe y Mihailov iç'in kans l olmu§lUr. Bu e ...lilikten büy ük imparalor I. Peu d ünyaya gel mi§tir. I, Peu'in dogmas lyla ｎ｡ｲｩ
ｾ ｫ ｩｮｬ･
ｲ nesli ebed i muk addeslik " c §trefe nai l o ld u" Ｈ ｕｒｚｎ
41. KUTENiN
N ihaye l, giive nilir kaynakl ardan ｡ｮ
Ko teninlcr sü lalcsinin ｾ ･｣
ｲ ｣ ｳ ｩ ｮ ､ ･ bu soyad ll11n köke ninc dai r bilg iye rastlayam lyoru l , Buna bak mayarak sülalcnin kemlisi Türk küke nlidir di yebil iyoru l . Süla leni n tüm özc llik1cri hU llU ispatlamaktadlr (URZN.}-II, s,59 ).
Kotenill ismi nin tem clin i T ürkçe köten sozcüg ü ｯ ｬ ｵｾ ｬ ｵ ｭ ｬ｡ ｫ ｬ ｡ ､ ｬｲＬ Nogay e a'da
köle n k alm bajilrsak. kiitelli köktell k endini bü }'iîk gören ki m se .. Sibir Türkçesi' nde kiitell ka lm b ag lrsak anlamma gel ir (Budagov II. 1'. 144), K,r glzca'da kötiill
ka lm h ag lr sak, tl/qga ll kii/iJirdiJ ｾ ｩ ｾ ｬｉｭ
Ｌ kij/Jn qo roz Illoda ､ｩ ｪ ｾｫｩ ｮ
 ..,
Kotcni nlcr sülalesinin le mclini alan ｫ ｩ ｾ ｩ ｮ ｩｮ ad l ya Kolen (<kiJlen) ｯ Ｑｲ ｬ｜ ｵｾｴ ｵ ｲ
ya da insa nlll herh llllgi hir alnmel ine, da hilî kcyfiyel inc giire ｶ･ ｲ ｩ ｬｭ ｩ ｾ ｬ ｩｲＮ Ak silik, ｾ ｩｾ Ｍ
ｾ Ｍ ｉ Ｌ s.60).
ｬ ｡ ｾ ｬＱ ､ｬ ｧｬ
üzcrc ｎ ｡ ｲ ｩ ｾ ｫｩ ｮ ｬ ･ ｲ ncslinin temcl i-
ni atan ｫｩ ｾｩ Bog em l'd cn gelen Narislsi dcgil, Km mll ｎ｡
ｮｾｫ
｡ ｯ ｬ ｭ ｵ ｾ ｬ ｵｲＮ
ｎ ｡ ｮ ｾ ｫ ｩｮ ism inin temel inde !:lüyük ihlimal1e Farsça'dan ah nma olan ...c birçok
T ürk lehçesi'n de (Kazak ça , Karakalpakça, T ürkmcllee. A I-crice) kul1amlan rwr sözc ügü yatmakladJr. Nar sözü Farsça'd a, giicü ile di gerlcrind en farklanan lek hörg öçlü
bir deve çqidin e vcr ilcn addlr. KU l aklar vc Karakalpaklar aras mda yaygm bilinen
bir atasö 7, ü §öylcd ir: Zli/ ki nar kiitcfC/li llj;,r yiikü nar ka ld lflr, Rus a(asozü "B ü-
yük gc miye uzak YÜl1llCk ge rek" bir ｨ｡ ｾ ｫ ｡ örne klÎr, Na r sö',ü ccs ur insa n an\amma
da gcl ir: Nar zigit ce.'> ur ada m, Su n olara k, ｨ Ｈｊ ｾ ｧ ｲ ｬ ｬ  insan anlUllll ｡ｬ ｬｾ Ｎｲ
Kazak, Özbek. Karak alpa k ve ｢ ｡ ｾｫ｡
T ürk örel adla rlnln inel', s iga lli. aziz1cmc formasI m yaratllla k iç in söze ｾ ｵ a ffiks lcr ila ve cd ilir: -(u/-es.·u/-is, -us/-üs, os.
80
TÜ RK KÖKENLI RUS SOYAOLA RI
N.A. BASKA KO V
•
Nar kökünc bu cklerden uygun ola m ila vc cdilm ce l1ar+us azi zle mc rormasi meyda na gclir. Na/1/S' Sii7.ciigiinün Özbc kçc ｫ ｡ｲ ｾｬｩ ｧ ｬ erke sözc ug üd ur. Dolaytstyla ｅｬ ｫ ｬ［Ｇ Ｎ ｾ
Kom min'in Km i Orda'dan çrkm a old ugunu göz önünc alnsak tüm rütbelenn , adm
I 'C' snyad uun Türk vcya Mongol kökcnli olmast ihtimali or taya çtk ryor . "Mu rzu'' rulbes ! T ürkçe'd ir (Tatarca. Km m Tata rcasr]. Aslen Arap -Fnrs kökcnlidir (bkz. s .6 162 ).
ëzc l ad r aziztcme formasmdadrr . Hu dur uma ｢ ｡ ｾｫ ｡ örnek isimle r vcrcbihriz: Z UlIIl1j.
NUrll f ( Karak a lpa k). fl oK" j . Uj aj.laj, Qu/boRlIJ' (Allay)... Nar isko kclimesinin Rus
ｬ ･ olusmust ur: Nar + Uj + rus az izlemc suffiksi telaffüzünde azi zlem e formas r ｾｹ
Bugandal kelimest kesinlikle Mon go lea k ökenf idir . Mon go lea'da asabr nn kun
anlamlan na gele n bixinda lr SÖlCügü vardrr. Aym ｾ ｫｩ ｬ､ ･ Mongoll ar'da Komi nin ismi de vardrr. Mongolea x ömm üün-xömm, ada m aulammdadrr.
k; -a > Nansk e.
Ｈｊ ｾ ｬｫ Ｉ
ｬｉ
Nartska adm tn olusumuna dai r bas ka bir ihtim al daha vardrr. A rapça nur
keli r nesinin sonuna azizleyici -lij affiksin i ilav e ede rsok N I/rUl özel ndr tü re-
ｩｾ
olur. Da ha sonra Rus Di li'nin -k,
is imlcri türcmis olu r.
N II TU[
-(I
81
Her iki isim de aym hukukla Mon goll ar'a ve Türkler'e ainir. O nlarm Krzrl Or da ｬ ｫ ｬｾ ｨ olmalen da kcsindir. Kommini er sülnlesinin Dug u k ökcnli clmasrm ka rakterisuk hera ldika isaretlcn de isparlamaktadu. Nesi l arma s mda iki tane aln köseti
y rhhz ve bir hila l vardu.
suffiksint ilavc edcrs ck Nurufka » Nans ka
ism i tüm Tu rk haj klan arasmda, ö zcltikle d e Özbc k, Kazak , Kat akal-
pak dilierinde yayg mdrr. Karakalpak isrni Nun + Rus eki - ka > N uruska > Na ris ka.
44. SON iN
Nans kin ism i, kusk usuz sü1alenin tcmc lin i aren kisi nin ism i ilc baglannluhr.
llu ｫｩｾ
ｮ ｩ ｬ Kmm'dau aynlma old ugu da muhakkuknr. Özel Nans ko aUI isc ya
IIor+lli+ Rus ek i -1.:0 >1.:0 (hadj rnanast ccsor), ya da 11I/r+lli + Rus eki -ka , ·1.:0 harfi
man asr pmlu scklinde t ûremi srir.
"Soniulcr sülalcsi buslangrcmr Moskova'ya gele n Sag i adh Tntar'dan ulrrmktadrr . vaûiz t örenin dcn sonra O'n a Savante ism i ｶ ･ ｲ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ Soninlcr Rus tahuna hizmet etmisur" Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ
ｾ Ｍｉ ｉ Ｌ s.75).
(]irioci etimojojiye scsf ve scss izlcrm hirbiriy lc
kaynaklan yard lm et mc klcd ir. l kinci etirnoloj iyi ise ｡ ｧ､ｾ
ad hm nda bu g ibi sesl crin tlaha yaygm o lmaSI ve ｵ ｹ ｵ ｾ ｲｮ ｡
ｵ ｹ ｵ ｾｭ
ｾ ｬ
Bu krse d uyuru , sülale nin Türk ya da S lav kökenh olrnasma dai r kcsin ti kir
söy lcme ye im kan ven niyo r. Soninlcr s üla1csinin kö kc ni mü bahiseli dir.
｡ ｳ ｬ
vc Nansk n aduun
T ürk tliJ!erindc ki erkek
lalmin e lmeklcJ ir.
Sag i <.saqi (Türkçe) <sägj ... Arapça ka d eh, içk i getire n anla m mdau lr (Bud ago v. r, s.6 15). Sa hibînc mcslcgi, ｵ ｧ ｲ｡ｾ ｬ ile ilgiJi ｶ･ ｲｩｬ
ｩ ｾ bir adu lr. Bu du rulJl Sonin so yad lnm Rusça sOllya kd imesinden türemcsi ihtima1ini ku vvct1cnuirir. UOllgm.
te mbel, uJ ku cu insan an larnmda<hr (Dal-IV. s.270) . Bu sÖlCügün az izleyici Conn as l
sa van(cy, so na. sonya, sorya Türk diller inde de geçerlidi r. Sana, Azcricc'de... diger
Ichçclcrue (Kaza kça. Nogayca) s illeg i. iviz. ko r anlamlan na gel ir (B UDAGOV-J.
s.649 ).
4.l KDMINiN
ｾ ･ ｣ ･ｲ
｣ ､ ｣
göslerilJ igi gibi Kornm inIer sülalesi Moskm 'a'ya, Uüyük Knyaz Va-
si liy ivano viç'in 27 yanrna Kllll Orda'dan gele n BuganJala Kom mi au h bir lIIurzad an
ｴ ｲ｣ ｭｩｾ
ｬ ｩｲ Ｎ Va fliz lürc nindc n stlnra Una Oallil nUl ｶ ｣ ｲ ｩ ｬ ｭ
Dogua no v'u n lorunu lugay kOlllulunllgJ, c1l{ ilik ye ya lilik ｹ ｡
ue n birço k kimsc R us t;lhlllla 7.cJ cgcn gürev lcri nJc hizrncl
ｾＭ ｉＬ
ve da ha sonralan ･ｾ ｩ ｴｬ ｩ rülbc lcr ｫ ｡ｊＮ ｮ ｭ ｬ ｾ ｬ｡ｲ ､ ｬｦ Ｈ ｕ ｒｚｎ
･ｉｊｬｩ
ｩ ｾｴｩｲ
Ｎ O'nun tllw nu Ivan
ｰ ｊｬ
ｉｾ ｜ｬ ｲＮ
ｾ Ｎ
Aynca bu nesi l7064/ 1556 YlllllJ a
s.68 ).
KOllu ninler ncsli nin Kwl O rda'da n ｬ ｫ ｭ ｊｾ ｯ ｬｭ｡ｾ
Ｑ ik ilgi li isnatla islcr süla lc+
nin lemelin i alan Duga nd ala'm n, isle rse de Komm inler sü1as inin tam aml mn Türk köke nli ohnas l veya bu soyad mllJ te mcl inJ e bir Tü rk Mongol sÖl ünün yaltlg l fikr ini
ku vvet1cndirir. Rus vilayellcrinue ｣ｾ ｩｬ ｬｩ IIJilnillarda kulla nllan saçma. saç ma tancsi
a n ia nu llda 1.:()I1II11I tc rimi yarUlr (Dal I1, s. 149). KOlllmin isminin bu kel imcdcn lüre mes i ihlirnal i vard ir. Ay m za ma nda. ｾ  ｬ｡ ｬ ･ ｮ ｩ ｮ lem c1ini ala n M urza Duga ndala
27.
IV. V:a.i hy{lW')- ISJ31.
So ninler sülalcsi nin Ta lar atas mln is mi Sngi, Rus lTallSkripsiyonu nua tahrif
ｩ ｦＮ Sagi kad eh, pi)'ale kcli mcs ine ucgil, Türk çe'dc yaygm o[an $(11)'11 son un eu SÖ7..c ügü ne da ya nmak lauJr (B udag o v-I, s.648) . Öy leyse Sonin isrninin köke ni
ilc ilgili dogru J ürusl bir ｡ｲ ｡ｾ ｴ ｬ ｭ ｬ｡ ya plllak müm kündür. Tü rkçe $O II )'U en SO li d ogan çoc u k sö zcügündc n ｉ ｲ･ ｭ ｩ ｾ o lan So nÎn isminin ｢ ｾｫ｡
varyan llan da vard Jr: Soni, So na, Son in.
.
･､ｩ
45.
ｬ ｲｮ ｩｾｬ
ｋｕｾ
ｅ ｌｅｖ
ｋ ｵ ｾ ｶｬ ･ ｲＧｩ ｮ ｾ｣
ｲ ･ ｳ ｩ ｮ ｊ｣ Ｎ !:ou neslin Icmc lini alam n Tü rk o ldug una da ir kcsi n
bir ibare yoklUr. A ma hu süla lcnin T ürk o ld ugunu ispatlamak m Üll1k ÜnJ Ür.
po
N .A . 8A SKA KOV
Kusc vlcr ncslinin Bûyük Knya z Çar lvan Vasilyc viç'te n aldlgl Ialu i ferrnauda
s öylc dc nilmc ktcdlr : "L ipu n Fcdoro v'un ug lu, do gma kardes i Drnitri Pedorov'u u o glu Kuscvlc r, 709 1/ 1583 yrhn da m ütklc öd ellcndnilnustir . Dmitri Kusc v'in toru nlan
Rus tahun a zedegen görevlerindc hizme r etmis, hük ümJ ar tarafmdan kcndilerinc
ｾ Ｍ ｉＮ
5.84).
malikaneIer verilmistir" Ｈ ｕ ｒｚｎ
Kuste vler sü lales inin sehele nmesi nispelen senraki dev re eimr ve O oter'm
he ps i Grigori Grigorye viç Kusele v'in türemclcr idi r. 27 Subat 1799 tari hindc i mparalor I. Pave l'in em rl ile adr gcçe n Gr igor i G ngorycviç Kusclc v, iyi hizmcrlc rinc karsr-
hk Rusya [mpararoru tarafmdan Ümum rusiyranm Kont ünvam ilc leltif cdihni sur .
Bu
ｾ
ｲ｣
ｦ ｮ
O'n un neslinden olan kndm -er kek bütün lüremeleri rarafindan
ｬ｡ ｾ ｭ
｡｣
｡ ｧｬ
ila n ed ilmistir (VRZNS-IV, 5.2).
Kuselevlcr'm her iki sülales inin aym soy da n ge ld igini armadaki esas ele men tIer de ispatla ma ktadrr: Ok , bcy az beyrak.
ｧ ｭ
 ｾ
hilal , pe nçcl erinde birer klhç tutan
rek br qh karta l. Kon t Ku scle vlcr'in soura ki snhcl cnmcsi iki bash siyah kartal m me r-
kezde ye r almasryla fa rklamr. Aym sckilde 1. Pavel'in isminin bas harllcrinin buluumasr ve baska bir takrrn c1ementle rin
p hide edcbiliyoru z.
､ ･ ｧｩ
ｾ ｩｫ
biçimde
ｹ ｣ ｲｬ･ｾ
ｴ ｩ ｲ ｩｬ ｭ
ｩｾ
olmasim da m ü-
Kc sele vler neslinin ( 1583) basç rlan nm çesitli ödü llerle teltif ed ilme leri, Ivan
lO RK KÖKENLI RUS SO YADLARI
83
Rus aglZlarmda koroban sözünün lam ｾ ｉ ､ ｩ bulunmamaktadrr. Bun a yakm Ionetik tclaffûzden dogm u§ olabilcc ek korob kefir nesmin varll g1, hu s özün T ürkçe bir
k öke sahip oldugu nu söyJemey c imk an veriyor. Qorban-qurhan... Arapça erkek özc l
ath Gu rban-Gor ban. büyük ihtima lle Kore bano v ismi ne ternel ohmnur, Harû cri n yer
de gistirmes i, ismin ｴ  ｲ･ｹ ｩｾ ｩ ｮ ､･ erki li olmeste r.
47. TS URiKOV
"Tsuriko vlnr sülalesi Rus tahnna ｉｙ ｣ ｾ ｩ ｴ ｬｩ zedegen rût bclc rinde h izmct ctmis tir.
7 103/ 1595 yrlmda ve daim sc nrala r hükümdar tatafindan mü lklc öd üllcndinhn istir"
Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｉ ｉ Ｌ s.87 ).
Suri kovlar sü lalesi ｳ ｩｳｴ･
ｭ ｬ ･ｾ ｴ ｩ ｲｩ ｬｭ ｩ ｾ secercde Kuselevlcr, Korob anovlar , Muxanovlar ile ay m srrada venlmisnr. Mutkle tc!tif o lunm a ka rart ile ilgili ilk kayular
15 83/ 1597 y rllanna a iltir. Ç ar Iva n vasi lye viç Grozni'nm ( 1533 - 1584 ) vc Ça r Fedor
l vano viç'In ha kimi yeti yrllanna tesa düf ermek tedir ( 1584-158 9 ).
Birinci ünl ünün karaktenstik hususiyetle rine dayanarak , Ts urik o v ismi ya
Mogol kö kcnl id ir ya da S ibir'den gelmis halklar a ait bir sozcü ktür d iye biliyoru z.
5 > s : ç > Is ses ö l ell ig inc giire hu sözc uk ｍｩ ｾ ｲＱ｡
Ｇ ｬｮ hakim old ug u bir arazide de
türemis o labilir.
Vas ilye vjç G rozm 'n in (15 33· 1584) ha kimiyct yüla nn da d a dev am ermisur. Daha
S u ism in tcmc lini Mogolca ce reg as ker. ､ｶ
ｾ
sözcügü ｯ ｬ ｵｾＱｕ
ｲｵ
ｹｵ
ｲ Ｎ T ürk·
dog rusu bu Yl[]arda ça rm c lra fllla 'fatar ll1urz.alan nm akm1 çog ahnl§\I. O nlan n aras l-
çe cang-carü -cerii·éari-carü w 3skcr sön:ükle ri vard ir. Uyga rca hetrik Sa nskrit
na Ku§cle vlcr de d ahi l id i.
1qatri)'a, ya da M og olc a ciirijx öfkclclllII l'k, T ürkçe éiikiik-Cirik-éurug.cirik-cu rugJirik  ｲ ｭ ｾＮ h arap ｯｬｭｵ
ｾ (Rad luff) anlanu ndadlf .
ｋ ｵ ｾ ･ ｬ ･ ｶ isminin lemcl inde kü/ üf.küselu SÖlCügü yalmaktadlf. Su sözler bir·
ço k T ürk lehçe sinde küçük ha y'V an an lamma gel ir. örnegin Km m-Talar Türkçe.
si'n de h isiif sco l-u l, Nogayca'da küu lu küçü k, A llayea'dil. küsiif su Slru l-u lu söz·
ciild eri vard Ir. Büyük ihtimalle ｋｵ ｾｬ ･ ｶ ｬ ｣ ｲ soyad l Km m'd an ç lkmadlr. Klrlm Karaimleri 'nde bu isÎ1l1 Ku§ul ｾ｣
ｫｬ
ｩ ｮ ､･
bugün de koru nmak tadl r.
46. KO RODANOV
T suriko v soyad mm ge rçe klen temcl i sayJlabilecek lek sözcük Türk-Mogol
söz ü ｣ｵ ｾｧＯ￩ｭ
o lmahd lr. Fak at foncti k ba kJmda n Mogo1ca cürijx cwp na k, öfke .
lenmek sö zeügü, Türkçe sürür  ｲ  ｭ  ｾ sÖl.cügü ndc n daha ya kllldl r. Pe k muhlemd
görülmeye n ｢ ｡ ｾ ｫ｡ b ir vc rsiyo n, hu soyadlll lll lemc1inde Rusça tsurka < Lehçc co rka
kc1 imcsinin ya ttlg l fikri d ir (Fasmcr-IV, s.30 4).
T suriko vlar sülalcs ini n Tü rk-M ogol kö kcnli 01 0135 1 fikr i, O nlar'1II arma lan n·
dab kara kterist ik özc llikle ri ile de ispatlamyor : O k, hilal, se kiz ｫ ｾｬｩ
Ylldll:.
Bu sül ale hakkmdaki dU)'uruda ço k klsa bir bi lgi varolT: RKoro banuvlar sü la-
ｴ･ ｮｩｾ
ｬ ｩ ｲ Ｎ 7 10211594 Ylh nda 28 ve ｢ ｡ｾ ｫ ｡
lesi Rus ta htlOa ･ｾ Ｑｩ Ｑｩ gö rc vlcrde hizmct ｧｳ
Ylllarda bu neslin nü rnaycnJclcri saray hadim lig i, vekill ik, vcrgi toplaYlelhk güre v-
48.
lerinde gä sterd ikler i iyi hiZl1lclleri ｫ｡
ｒｚ ｎ
ｾＭ ｉ ｉＬ 5.86).
M uxanovJar sülalcsi hakklllda çok klsa bir malu mat vartllr:
Dcr ece li ａｲ ｾｩｶ Ｇ､｣
"M uxanov lar sü lalesi Rus lahtma ço k hizm et ･ ｴ ｭ ｩｾ Ｌ ･ｾ ｩ ｴ ｬ ｩ zedegen rütbelerinde kul·
luk göslerc n M uxanovlar 7105/ 1597 Yllmda ma likane \Ie r ütbclc rle lell ir ･ ､ ｩ ｬ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ ｒ
Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭ
ｉ Ｌ 5.88).
Ｈｕ
ｲ ｾｬ ｨｧｬ
､｡
malikanc ile ､
 ｬ･
ｮ ､ｩ ｲ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｬ･ ｲ ｊｩｲ
M UXANO V
N.A. BASKAK OV
84
Mu xa novlar sülalcsinin ortaya ｬ ｫ ｬｾ ｬＮ Kazen
ss
TU RK KÖ KENU RUS SOYADLAR I
Asterha n hanhklan mn Ivan
Ikincisi T ürkçe ye mek, ka rmm d oyurmak anlannnda ki Iiilin geleee k zaman
Grozni'ye yenilmesinden sonra Rus labeligine geçisin luzlanmasmdansenraki döneme IcsaJ üf etmektcdir. Birçok ünlü Tatar, Rus hizmetine gcçnkten sonra Rus ismi
tenm aya ｢｡ｾ ｬ ｡ ｮｬｊｾ ｴ ｬ ｲ Ｎ Birçoklan isc ccdaJ lan mn ismini savunmayr tercih ctmisnr.
olurnsuz fonnasmdaki d:.ema. sözcügud ër. Ism in k ök ünu tcski l eden lakabm benzcr-
\IC
len Türkler ve Ruslar aras mda yaygmd tr. Kacmasov (kaçmaz), Ko rkmaso v (korkmazj gibi...
Tatar nes illcrinin çogu Rusya'da bilc aralannm ismini tastmaya de vam ermis tir. B öy-
Ie soyadlanna örnck olarak Mansurov, Saburov, Yusupov, DauJov isimlcrini gösrcrcbiliri z, (Kaza k yal ar M ukan ovun ismi de ｢ ｡ ｾｫ ｡
Ce meso vlar sülalesinin T ürk kökenli olmasnu birtaktm özc l anna isaret lcri de
ispatla maktadi r: Sekiz ve alti ｫ
ｾ･Ｑ
ｩ
yildular. hilal, knrnan, ｡
ｾ｡
ｧ ｬ
dogru uç an o k.
hir örnc ktir. Bu isim Arapç a k ö-
kenl idir.)...
5 1. I>EDEN EV
49.BAXTÎN
"oSeçereden alman b ilgilere göre hu sulale Ru s tahtma
｣ｾｩ
ｬ ｬｩ
g örevlerdc hiz-
met ･ ｴ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ Zcd eg en rt nbcs i tasryan Dedc ncvle r 7 132/ 16 24 yrhn da vc daha so nra la-
Baxtinler sülalcsi de ｧ･ｮｩ
lar1a ilgil i lek ka yrt ｾｹ
ｾ aç jklamalan olan bir secercye sahip deg ildir. On"Baxtinle r sülalcsi nin ilk nümayendclcri 7 12 1/1613 YI-
ｬ ｣ ､ ｩ ｲＺ
h nda ve daha so nra lan hükümd ar tarafmdan malik ano ile ､
ｬ･
ｮ､
ｩ ｲ ｩ ｬｭ
ｩｾｴｲＢ
(URZNoS- II, s.95) .
baft a - basma A m er ika n b ezi anlam ma gel ir (Dal -I. s.56) . Bu la kap sülalen in tc mc lini etenlardan hirin e vcrijmis rir. ｾ ｩｾ ｭ｡ ｮ msnnlara yakrsnnlc n bir lakapur . Baxta kclirnesi Rus vilayet agl zJar mda da s ikça kullamhr. Ore nbun g ve Uralskiy 'dc "ba sma
Amenkan be zi, pa muklu kum as'', Sibir'dc "kumas örtü'', Arha ngelsky'de "pupla t üyü'' anlamlnrmd a kull amhr (D al-I. s.56) . nu s öz Taturca'd au ahn rms ur. Tata rca'd a
baxta-paxla sözcü g(J pamuk, pamukJu ka glt anlanll ndad lr. Büyük ihtimallc b u sözc ük ve manaSl, es ki Int n Harezm subtratl gibi Dogu Avrupa ve Orta A sya T ürk d illerinde n ｬ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｬｩ ｲＮ
50. CE l\1ESOV '
ｾ ｩ ｴｬｩ
ｲ ･､
sadece ｾ ｵ ｮｬ ｡ｲ
ｫ ｡ ｹ､
･､ｩｬ
ｭｩ
zede gen gö rev leri ndc hizmel ･ ｬ ｭ ｩｾＮ
dar tar afmd an m ülkle ､
y üksc k rüt beler jc tc hif edil mistir" (URZNoS- lI. s.1 13).
Bu sülaleni n ortaya ￇ ｬ ｫｊｾ
Ｑ M iha il Fedcrcviç'in hakim iyct yûlanna (16 13.
1645 ) rastlar. Hu yrllarda Kazen . K mm, Sihir vc A star xan Tûrk murzalan Rus çan-
nm hizmeune girmistirler.
Bax nn ismi nin ternelin de Rus lak abr Bax ta-Paxta yarmaktadir. Baxta-parta-
ｾ｣･
ti
ｬ･
ｮ､ｩ
ｲ ｩ ｬｭ
ye nid ir ve XV II. asrm ilk yansmda ｴￜｲ
ｾ ｴｩｲ Ｚ M
Cemesovlar sUlales i Rus tah tma çc-
7 122/16 14 yJlmda Yed aha so nra lan hükü m-
ｩ ｾ ｬ ｩ ｲｾ
･ ｬｩ
Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾ Ｍ ｉＮ
s. 98 ) Nite kim Ce meso v ism i
ｾ ｬｩ ｲＮ
Ce meso v ismin in temelinde iki ba.!ika sözün hu lUlllllaSl iht ima ldir. Birincisi
Rus lakabl Celllcz'dir. Cü zd a n, cep, çllllta , devlel ha zin esl anlam lal'lila gclir (DalIV , s.589). Bu lakap Farsç a du b. dubil ... kc1imelerindc n ｴｲ･
nunda n so nra blf.'bihbz.t'lnf.'s halini alml.!itlr.
ｭｩｾＬ
Dede ne v is minin temcl inde ya T ürk -O smanh s özû dcde ya da Parsça'dan
a lmma dide -did sözü ya rmektad u. Tür k Os ma nhc a dede sözcügü a ra , ec d ad veya
d crvislertn lide r i anla mmdadrr (Rad ioff- III. s.l 682). Far sça dide .did sö zu ise gÖo
rülen, ｧ
ｲｮｴｾ
anlamlanndadrr. Meta form asr s ma n nus, d en enmis. fiilden türemis
, ,'
ha li didan, yani görür anla mmdadrr (B udagov-I, s.579) ,
,"
Baska bir ihtimal ise bu ismin M ogolca degdenc ke limesindcn türe mcsi dir. .
Semantik hakmldan dcgdex fi ili He ilgilidi r.. ,
52. A RGAMA KOV
Bu sül ak de son dev irlerde ortaya ç lka nlarda n birisid ir. 7135/1627 Ylllllda la·
･ klsa bir mal umal vardlr: ｾ Argama kov.
ri h sah ncs ine ç lkan hu sülalenin ｾ･ｲｳｩｮ､
lar'da n birçogu Rus tahllna zedegen gärev lerinde hizmcl ･ｴ ｭｩｾ
dan 7 135/1627 Yllmda mülkle ､
 ｬ ･ ｮ ､ ｩ ｲｩ ｨ ｮ
ve hü kümdar wafm -
ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ (URZNoS-n . s. 115).
Argamak ov ism inin climo lojis i bcllidi r. Bu soz T ürkçe h ir sö zeüktcn ｬ  ｲ ･ ｭｩ ｾ ﾭ
tir. Bunun Türk ｬ ･ ｨ ｾｬ ･ ｲ ｩ ar aslllda yayg lll iki ürncg ine rastlama k mümk ündür. N ispc.
ten yay gm kulla mlan arg umaq (Kazakça. Klrgl7.l.:a. Tü rkm eru;e vc ｨ
ha az kullallllan argam aq (Ça gatayea. T alarca ) sözcükler i (13. s. 16).
｡ ｾ ｫ ｡ｬ ｡ ｮ Ｉ
ve da -
Türk ad aptasyo-
A rgumaq-argama qsözcügü ｹ ｡ ｾ ｨ ve p allah ASJa at l a nlarnma gel ir. Kaba rdi n
YeT ürk me n araga ma klan bugün de lalllnrnaklad ir (Dal-I, s.2 1). M. Fas mer'e gö re hu
N.A. DASK AKO V
... öz
｡ ｾ｡
ｬ ｡ ｹ ･｡
Ｇ ､｡ｮ
ah r nmsur ve yinc bu d ildo onun
üç
varyan u va rdrr : Talarea ve
TÛRK KÜKENLI RUS SOY AlJLAIU
lir. Rusça -ov c kinîn kanlm asiy fa Bata sov ismi t üremi s olu r. Bu Iur isîmlere
87
ｋ ･ｬ
､ ｬｾ
ve Uygurcn'da arg/flJ/uq ( Pasmc r-L
soyadrm Ja öme k gösterebihriz. lsun. öze t erkek ad r Keldi (<kddi'1:e1di) sozcugün-
Düyük ilnimallc Arg3mak ism i Rus lakaln Argamak'm dc vanudrr. Uzun ve
mee aJam anl arnmdadrr (V. Dalin'in ilcri sürd ügü ihtimal). Eger Rus suf fiks i -o v'u
hu Iakabm sonuna ilave edersek Argamakov ｾｫＱｩｮ
ahr.
de n turemistir, Bu isim Tiirk halk lannd a birka ç kmn arkasinda n dogan crkek çocuguna verilir. Türkçe'deki Kcldi isminc -1 (azizlcmc afliksî ) ilave edilince Keldis ismi
ｴ ｩｊｲ ･ ｭ ｩ ｾ OIUYOL Letonya Talarlan arasmda ke!dij sözcugiJ evine dOf/eli adam anlammJa kulla mh r... Nihayct. Bclasov soyadr karmasi k bir terkipte tanmmaktadrr.
Türkçe bala yav ru, çocuk »bala -s yevrueugu m sözcügüne Rusça -ov suffiksmin
îla vesiylc üclasov Ismt ortaya çlklyor.
Mnngnlca'da arj!all/(Iq, Ahn yca'da ｭｾｬｉＨＯｱ
s.84).
SJ. K AUI.UKO V
Daha öncc geçcn birtakrm is imlerde de oldugu gibi bu sulale ha kkmda krsa
bir ｢ ｩ Ｚｩ ｬｾ rnevcuuur. Rus tahtma gösrerdiklcn iyi hizmetler ｫ ｡ ｲ ｾ ｬ ｬ ｧ ｬ 7 13611628 yrhnda mülkle ödüllc ndiribnisnr Ｈ ｕ ｒｚ ｎｾ Ｍ ｊ ｉＮ s. 11 6).
"
Bu ismi n ternelinde. daha Türkçe'J e n almrms Rus s özü ka bluk yatar. Faket hu
sözeüg Un kökcnce Türk sözu oldugu hala ispat edumcmistir.
N,K, Dmitricv kabluk s('m.:üglillü "ilavc izahat için cvmk ve kayuak talcbcdcn
rürkfzmlcr" stra stna dahil etmistir (3 1. 5.38). Semantîk, morfoloj ik ve foneuk ba kunJan bu SÖ1. Türkçe'dir. Am a simdiy e kadar hu sözc ügün Türk halk lanna ait csede rde
ｫ ｵ｝｛｡ｬ
ｬＨ Ｑｊｾｨ
ｮ｡
ra suanmanusur (belki de kayded ilmcmisur - N.B. 31 s.40). Yazan n
la kdim euigi elimoloji ｾｹ
ｬ･､ｩｲＺ
"Kap aJllk içill sözcügü vc ayak "'ii/-cügünüll ｫ ｡ ｾ ｬ ﾭ
ｬ ｡ ｾｴｬｮ
ｬｭ｡ｳ
ｬ nelicesî ayaq--nyahkahl ｢ｩｲｬ
･ｾ ｩ ｫ kclimesi ｯｬｵｾｭ
Ｌ ondan da kap+ /ik
veya qap ./uq sözcügü ｉ ｲ ･ ｭￎ ｾｬ ｩ ｲ Ｂ Ｌ Nelieede ｋ ｾ ｢ｬ ｵ ｫ ｯ ｶ soy admm bu yotla on aya çlkｭ ｡ｾ ｬ ihlimal halinÎ ahyor.
etîm oloj î Reyfan'mdlr (bh. Preobrejensky $ö1.liJ#ü).
Buna benre r bir ｢｡ｾｫ
Bu etimoloj iyc gürc soy adl Arapça'da ki kap kclimesÎ ｾ Ｇ ･ Tiirkçe 'deki -lik affiksinden ｴ ｣ ｾｫｩｬ､ｲ
5·"
ｂａｌ
Ｚ Ka'p+fuk+m'" ,
ｾｏ｜Ｇ
.$eeeredc ｾｹｬ｣
ｫ｡ｹ､･
､ ｩｬｭ
￮ｾｬ ￮ ｲ Ｚ "Ko1.ma ｂ ｡ｬ ｾ ｯ ｶ J I Arahk 174 1 larihinde. ad l
ve hallrasl ebcdi ola n hiikiimdar ImparatorÎçe Elisavet Pclrovna'nm karan ile he rkes
laraflllda n scv ilcn ｂ ｡ｬ ｡ ｾ ｯ ｶ ve ü 'nun gcleeck lcki toru nlan J ahilrüm ncsJi zcdcge olik
ｾ ｣ ｲ ｣ ｬＱ ｮ｣
layi k ｧｩｬｲ ｬｭ
ｾ ｬ ｲＮ Su b ran ispallayan diplama 25 Arahk 175 1 larihinde
ｹ ｡ ｬ ｬ ｬ ｬ ｬ ｾ \Ie bug üniin öziinde ｡ｲ ｾ ｩ ｶ evraklan içinde, hcraldika île birliktc ll1uhafal a
･､ ｪ ｬ ｭ ｩｾ ｬ ｩ ｲＢ (URZN$-lI, s, \3 6).
Balaiov ismi uTllumi Tiirk SiilÜ bala sÖl.eügündc n ｉￜ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ n u söl.ün as ll
kay naglllln Sanskrit olJ ugu lahmin edillllckledir. Yavru, çocuk anlalllJna gele n bala
sözc ügiillc .; a/.iz\e me affjksi ilave cJ îlinec soyadlllin esaSI ola n ｂ ｡ｬ ｡ ｾ iSlllî elde edi-
55. KUTAYSOV
Kutayso v so yad r I. Pavcl dc vrinde geçici etarak haki miyctc gele n ve bu süla-
le nin tcmcli ni aren sabsa aimr. Umumi Arma'da söylc ｹ｡ｬ
ｬ ｬｲ ｬｾ
ｲ Ｚ "lvan Pavloviç
Kutaysov, Büyük Imparator \Ie dordünc ü dcrcccli obcr-g ardc-robmeyster. 17 Mart
1798 larihindc, d ikkutii vc inançh hizmcrlcriuc karnli k scrc ff zedegenlik r ütbcsinc
layik ｧ ｲ  ｬ ｬ ｩ ｾ ｴ  ｲＮ Bu teltifc dair diplumanm kopyes. hcrnldikn cvraklan arasmda
muha faza edilme ktcdi r" Ｈ ｕ ｒ ｚ
ｎｾＭ
ｉＬ
s.143). Daha soma söyle de vam etmektcdir: "5
Ma yrs 1799 tarthinde [van Puvlcviç Kutaysov, Büyük Imparato r ecnaplan, oberstalmcystcr, hcrkesin sevdigi hü kümdar I. Pa vel tarafmdan Rus imp<l ralorlugu Konlu
 ｲＮ tyi hizl11ellcrine, sadakaline ｾ Ｇ ･ görev inde güslerdigi
ünvamna layik ｧｲ  ｬｭｾ
hassasîyelc ｫ ｾ ｬ ｨｫ O'nun neslinden olan tüm erkek ve kadllliar. gclet'e klc k..i lorunlan için Kontl uk ünvam gcçerliligi ni koruyacakt lf Ｈ ｕｒｚｎｾ
Ｍ ｉｬ Ｌ s. 143).
I. ｐ
｡ ｾ Ｇ ･Ｑ
Ｌ
lahla çlkar çlkmaz Kutaysov'un Türk kökenli oldugunu beyan ｣
ｬＱ
ｩ ｾ ﾭ
Ii. N.K. $î1der kaydcdiyor kî, 0 devi rde n önccki TiJrkçiJycz inkipf elm eye. herkeste.
｡ｭｬｾｴ
Ｎ Niteki m o. önee knyazhglO Bradobreyi daha soma
merak uyand lnn aya ｢ｾｬ
ise h 'an Pavloviç Kutaysov Kamerdincr oldu (107, s.252). t.P. Kutaysov'un Türk köｲＮ ｾｄ｣
｜Ｇｬ ｣ ｬ ｢ ｡ ｾｬｓｮｭ
kabul odasmUa
kenli oldug-unu A.V, S uvorov Ua kabu! ･ｴｭｩｾ
ｦ･ｬ､ｲｮ
｡ ｲｾ｡ｬ
ade ti iizere saray hadimi hakk tnda ded jkod u yapar. ober - garder obemc ysler Kutaysov ile Türkçe ｫｯ ｮｵ ｾｵ ｲ ､ｵ Ｂ ( 107 5.379) .
ｋｵ
ｾ ｫｵ ｳ ｵ ｺ
Kutaysov ismi Tu rkçc kÖkenlidir. Tiirkçe qlilas -qu laz ｢ ｡ ｾｨ s üsü,
｡ ｳ ｭ ､ ｡ ｫ ｩ bezek , al m ho)'nu ndaki bez ek sÖLCilgünden ｬ ｩ ｲ ｣ ｭ ｩ ｾ ｬｩｲ
(8 usulta nm ｾ ｡ ｰ ｫ
dago v-II, s.70). Aym ｾ｣ｹ ｩ Radloff da yazmakladlL O'na göre bu Siilcük a lm boy､ .. ibik gibi anlamlar ｬ ｡ ｾ ｬ ｲＮ
IlIlIldan aSllan süs, ka dmlarm ｬ ｭ ｾ giyim türü, ｫｵ ｾｬ｡ｲ
Bu sözeük Rus vilayel aglllannu ua ｧ･ ｉｬ ｊｩ ｾｬ ￮ｲ Ｎ Örnegin klllllas sÖ1.c ligü I'lrça ipi, ipｬ ｾ lIllIglnl k unlamlarrnda kullaIe llslhm özc! bczck, ha yvan lann hoynundan ｡ ｓｬ ｮ
ｫ ｴ･ (FasmiJr (Dal-U. s.226). 8 u kelÎme Eski Rus Dilj'nJ e kytaz biçilllindc ｧ｣ｭｾ
mer-IJ. s.4337 ve aY UI ｬ｡ｭｉｙｾ
ｬ ｮ｡ ｫ ｴ ｡ ｊｉ ｲＮ
88
N,A. BAS KA KOV
Bir ihtima le görc Kutaysov sa rayda, Ekatrin'in 'Ie Büyük Knyaz Pavel Pcrroviç'in yanmda BraJ ohrcy görevindc çeh suk en. hu lakabr se mbolik olarak ｡ ｨｭ ｾ Ｎ daha sonralan hu Inkap soyad r hiçimindc O'nun isrninc ila... cdilmistir. Kutayso v soyaduun schir ismi Kutais-Kuraisi ile iliskisi olmasr da ihtimaldir.
Ku raysov soyadmm temcli ni ol usruran q uta s-qutaz sözcügü i lc kut kökü nden
t ûrenu stir. Bu sözc ük m u tlu lu k, haye l güc ü, rub an larnlarma gelir (Rad loff-II,
.'1 .990) . T ürk hal klan arasmda yayg m geçerliligi o tan bic adenir 'Ie sultamn ｢ ｾｨ ｧ ｭ ..
dan mutlul uk alame li o lara k asrlan bezege ve njen addrr.
56. EM iRO V
"Genet gcrbuvniktc g ösrcnftyor ki, Emir ov'un oglu Aleksarulr Pavlo v rusya
[rnparatorlugu'nda altmet dcrcccli kamcr-furcr g örevinde ve sarayda obermandsenkom olara k çahsrmsur. 8 Dcak 1798 tarihindc hükümdar taratmdan zedegen diplomas t ile telrif cdilm isrir. Bu diploma run ｫ ｯ ｲ ｹ ｡Ｎ ｾ Ｑ heraldika ev raklan ile birlikle rnuhafaza edilmc ktedir Ｈｕ ｒ ｚｎ ｾ Ｍ ｉＬ 5. 144).
Em iro v soyadmm kökem açj kça beJlidi r. Bu ismi n te metinde Türkçe em;rsözcug u yarmaktadrr. Arapça ash '1111ir scklindedie (idercci) . Timur'un ordu sunda komuIanl ara amir dcnilird i {Budago v-I, 5.95).
57. KANDALiNSEV
89
TÜR K KÓ KENLI RUS SO YADLAR I
ｺ T ürkçe këKandah-Kandala topono mikasr üze rinde d urursak, o nun ｾ  ｰ ｨ｣ｳｩ
kcn li oldug unu gö rUr Uz. Fakat topo nom u ｾ ｵ veya hu TUrk s özune ait eun ek gcrçe kten g üçtür. Kandah-Kandala toponimlcrin in nispe ten ihtimalc yakm kökü Tater vcya
Baskm kökc nf gondola kclimc sidir...
Tatar
'I C
rus n üfusun
ｫ｡ｲｬｾ
ｬ ｫ ｹ｡
ｾ ｡､
ｬｧ ｬ
bir m muk ada da Kandalin tsev lakabt W·
reyebilirdi ...
Kandah-K andala yer adlmn lemel inde Rusça kandali kelimesi de yauyor o labilir. Eger öylc ise bu kel ime S ibir'in Türkçe konusma di llerinden ｡ ｨ ｮ ｭ ｬｾ ve Kandalin rsc v ism i bu sö zcükten türemistir ...
Birlnci ctimoloj i, yani Ka ndah-Kandala yer adlanndan türcmc ihtimali gcrçcsahadrr:
ge daha uygu ndur. Hu yer aandata T ürkçc isimli birkinin en çc k ｹ ｣ｴｩ ｾｬ ｩｧ
Ycr ad l + Kandahli + Rus Iamiliya yarat ma suffiksi -ev > Ka ndah ntscr.
58. YS UPOV
"Derecefi arsivde, baska evraklarda vc secere kitaplannda yer alan bijgilere
göre Ysupov Knyaztan bas tangrçlanm Nogay hanlan ndan alnus nr . Bu sülalc nin temclini atan Ababck Kerey'in oglu Dok sahipkar olrn ustur. Ababck'i n tUreme leri cski
d ünem lerdc vc da ha so uralart Mrsrr'da vc baska yerlcrdc hükümdar c lmustur. Bu nesilde n türeyen knyaz Musa'nm Ysu f adh oglu ｯ ｬ ｭ ｵ ｾ ｴｵ ｲ ve O'nda n Ysu pov Knyazlarl
Ａｲ
･ ｭￎ ｾ ｴ ￎ ｲ Ｂ (RZN $- III, s.2).
Genel ar mada kaydcd ilenleee göre, daha so nralarl C isto polskiy' nin Ünlü Vaadl nl alan Kanda linlsc v'i n oglu Fedor Nikitin dev let hazin esinde Ｓ ｨｾ ｬｦｫ･
ｮ
göslerd igi hassasi yete ｫＮ｡ｲ ｾ
ｬ ｨｫ
ImparalOriçe 11. Ekatrina larafmd a n, 2 Oea k 1795 tar i･Ｎ DaIm SOllra, 10 Nisan 1797 tarihin de
hinde kollej asessorlug u göre vine ｡ ｴ ｡ ｬ ｬ ｬｾｴ
ｾ ｴｬｲ Ｎ Ycdi ayn rütt>csi oJan Nik itin 15 Nisan 1798 tariliinsa ray ll1asl aha tç lsl ｙｬ ｰｬｲｭ
d e zcdegen rülbesinc de layik ｧｩ ｩ ｲ ｬ ｭ ｾ ｴ  ｲＮ Bu dip loman ln kopyasl heraldika e veak·
Ｍ ｉ Ｌ s. 150 ).
lan aras mda Illuhafa/.a ed ilmek ted ir. Ｈｕ ｒｚｎｾ
Ysupov soya<h, Ysuf ö u l adllldan ｴ  ｲ｣ ｭｩ
nm Tatarca sl'nda YU.S1if « ) Arapça'da YÜsuf ,.,
la fruz ｣ ､ ｩｬ ｭ ｩ ｾ ｴｩ ｲ ...
Bu
Kandalint scv ÎsmÎ Kandah-Kanda la (8 1) cografi isimlerinden ｉｬｩ ｲ･ ｭｩｾｴｲＮ
lüre mc ro ze rus a ffiksi -nes, ·;1/es ila" e ed ilirsc bu ismi ｬ ｡ ｾｬ ｹ ｡ ｮ ｾ ｡ ｨｳ ｭ dogdugu ya
old ugu ycrÎ ｧ ｳ ｴ ･ｮｩｾ
o luruz. AyOl du rumd a Eugul mada 5ütales inin ｬｫ ｭｬｾ
Bugulmune ts, Ba vli-lJevlin ets29 is imleri ni de örne k göstere biliriz. Eger kelimeye
ｩ ｓ ￎ ｭ ｬ ･ ｾ ｴ ｩ ｲ ｩ ･ ｩ Rus suffiksi -ev eklenirse Kandal + ints + cv ortaya çtkar.
Möu
ｬ ｡ｮ
29 .
､ ｾ
ｉ
Kanda ta mlllllbs'R,n ism i V.A. Nikonov'<fan Ｚｮｩ
ｮ ｬｩ ｩｭ ｬｾ ｩ Ｎｲ Talar ÖSSR lopoIlo mikas mda ras1l3lla·
b,br. özc llikk O $IOf'l>l iChrinok bil ktlime fok yaY!"I(hr. Fakal RSFSR- vilWld3'jlan nln ;ullann, içe.
ten sólJii kle (8 1l. T31ar ÖS SR bölilmiinde - k;lfldalllar" kd imesi yollur.
Ysupov lar'lO
rey ve Dok.
･｣ ｾ
･､ｮｩｳ ｲ
ｫ ｬ ｩ ｮ ､･
«)
Bu ad Rusça'd a los if, Osip, KiEski (bra niee'de J ou h ekli nde te-
birtakl m U7.el adlar hallrlat illr: Musa, Aba bek, Ke-
I. Musa ism i Rusça'da Moisey,
ｾ
ｾ ｴｩ ｲ Ｎ
«) Arapça'da Musa... « ) Eski ibranice 'de
>
Iela fful ed ilir.
ｾ
2. Ababek < Ab ubckir < Arapç a Abu 8aÁlr.•. biçimindc bir ｧ ･ ｬ ｩ ｾ ｭ ･ ｧ ｳ ｴ ｣ ｲｭｩ
o labilir. Ayn ca özcl is imdir 'I C Hazreti Muhammed Peyga mbcrin birinci halifesinin
･ ｾＬ 3R3bey bek +
ad ldtr. Bundan ｢｡ ｾｫ ｡ bu isim Türkç e Aga/u t ·aga- b üyük ｫ｡ｬＢ､
bey -za d egen sö zcügünün tahrif ･ ､ｩ ｬ ｭｩ ｾ ｾ･ ｫ ｬ ｩ de olab ilir,
3. Kirey, (käräy) ç agatayea isimdir (çogu1 biçimi kiirä}'it)... Bir T ürk-Mogol
sülales inin ismid ir: KireÎto v.
90
N.A. DASKA KOV
Do k. ism i, T ürkçe doq -ioq
mistir.
､ｏ
ｙｊｬＱ
ｵ ｾ Ｎ
)"ogun, kö k anlanu nda bir Jakapt an t ëre'-
Ysupovlar sülales inin armast birtakrm lor ve karmasrk iprCller içerrnektedir.
Bu heraldika alamctlen sülalenin Dogu kökcnli o lusunun isaretteridir. Mesela un ua yûdrz,
mil merk ezinde ye r alan genis bir kalkan üze rinde dörl tane alti köseli ｧ  ｭｾ
ｧ  ｲｮ
 ｾ bir hilafin çcvresinde yerlesrnis biçimdcdir. HilaJin uçlan sag taraf gostermcktedir. Bunlardan haska, anna üzerindc baska bir aju ｫ ｾ ･ｉ ｩ yrkhz, Tatar donu
ｧｩ ｹ ｭ ｩ ｾ bir adam, yukan tarafa uça n alnn bir ok ve kaman resmi vardrr. Bütün hun lar
armaum sah ibin in Oogu ilc iliskisi oktu gu nun ispand ir.
59. ARAKCEEV
Arakceevler'in L rave! devrinde takdim edilmis scceresi çok kisadrr: "Kont
Alck scy Andreye viç Arakcecv, cs ki ve ｾｨ ｲ･ｴ ｬ ｩ isim lerden biri ni tapmak tadrr. O'nun
lorunlan elan A rakcccvlcr Rus tahnna hi zmct crrnislcr ve bi.iyük hükü mdar tarafmdan 7 17511667 yrlmda ve baska tarihlcrdc mü lkle, fahri fenn anla telrif cdilmis terdir.
oS Nisa n 179 7 rarihind c Aleksey Andreeviç Arakcce v, Jmparator I. Pa vcl tarafmda n
ｴ ｩ ｲ ｍ (U RZN-S-III s. 7, IV s.70). 5
Rusya Impa ratorlugu'nun Kontu adr ile teltif ･ ､ ｩｬ ｭｩｾ
MaYls 1799 larihînJ c ise "Rusya impara torJugu'nu n Kont u" isminc layik ｧｲ Ｑ ｭ ｾ ﾭ
tür (URZN-S-IV s.l5, IX s.3)...
Arakccc v soyaJ I Türk lak abl araqéll sÖ7.ünden ｴｲ｣ｭ￮
ｾｴｩｲＮ
Du lakap ｳ｡ ｲｨｯ ｾｬ ｡ ﾭ
ra vcrîl irdi, Araq éu sözc ügünün kökü araq lçki , ser a p sözcügUdU r. Kazakç a vc Ka·
raka lpakça'da nragl, Altayca 'da nrm:, Kln m TatarcaSI'nda aragv, T ürkçe'de raｾ ｬ vurg ular,
h <A rapça'da araq i ｾ ｫ ｬ ｩ ｮ ､ ｣ tclafftjz eclilir. -étl affiksi ise bir sa nall, ｵ ｧｲ｡
Ara kcee vler'in tü m arma larmda (URZN-S·III s.7, IV 5.70 ve IX s.3) On lar')
｢ ｩｲｬ ｣ｾｴｩｲ･ｮ
hcraIJika alamctle ri vardir. Mesela ｧ｣ ｲ ｩｬ ｭｩｾ
yay da hilindeki altrn ok ｾ ｬ､ ｩ
sag tamfa ｹｮ･ｬｭｩｾｴｲ
Ｎ Du da sü1alenin TürkJcr'le ｩＱｾｫ
ｩｳ
oldugunun ispatldlT.
60 . BiD iKOV
MBibiko vlar sUla tcs i, Kök (Siney) Orda'dan knyaz M ihail Yarosla viç Tverskoy'un ya nma gele n Jid omi r adh T atar'dan ｴ ｲ ｣ ｭ ｩ ｾ ｴｩｲＮ -Sc(;erede n eclindigi miz bilgîye
gilre Bibikovl ar sülalcs i Kök Orda hüküm darllllll akralJasl iJ i. J ido mir'in FeJor M i·
kuliç adh tomnu ｯ ｬ ｭ ｵｾＬ Unu Bib ik ismiy le ｡ｧ ｊｲ ｭ ｬ ｾ ｬ ｡ ｲ ､ ｬ ｲＮ Q'nun lorunlan o lan Bibikavlar Rus tah tllla valilik, saray haJi mli#i, kom utan hk gilJi güre vlcrde hizmct etｭｩ ｾ Ｎ hükü mda r tara fmJ ;ln mü1klc ｣ｬ  ｬ･ｮ
､ ｩ ｲ ｩｬ ｭ ｩｾｬ･ｲ
､ ｩ ｲＢ (URZN-S-III, s. 13).
TÜR K KÖK ENLI RUS SOYADLARI
91
Bu soya dmm Türkçe kö kenli olusnnu 5adCCC kö kündc gördügi.lmüz bibik s özcü gü ispaûarruyor. Bunu tarihi kaynaklar da tasdiklcmcktedir. Bu kaynaklarda lidomir adh phlsln Kök Orda'dan gcldigi belirtilmekted ir.
Nihaye t, Bibik ovlar'm sece resindc iki tane Türk çc kökenli ad takdim edilmcktcdir: Jidom ir ve Bibîk (s-Bibiko v).
Jidom ir, Adj itemi r veya Xadji tcmir -H ad zitemir îsminin tah nf edilmis seklid ir. Iladû < taci, Ara pça'd a ziyaretç i nnlamm a gelir. T emir (dctuir) ise Tû rkçe bir
s özcü ktür. Birlnci komponentin Istirnkiy lc olusan he nzer isimlcrc Kmm Tat ärcasr'nda ve Kafk asya'da ko nusulau Türkç e'de daha srk rasüanmakmdu: Xadjitcm ir,
Xadjimusa , Xadj imir za , Xadjimurat. Xadj iscyit (8 7, s.29-3 5-146) ...
Bibikov is minin temilinde ya tan T ürk söeu. ya bebe k sözcügünde n ya da Çagatayca'da gö zü n ,;ilesi anlamma gelen bibd sözcügündcn tü remisnr (Budagov-r,
5.298). Garag göz bebegi anla mmdadrr, Bazr Tü rk lehçelerinde çocuklara hilaben .
yayg m kullamlrr . Kazakça ve Kcrakalpc kçe'da göz bebeghn a nlam mda garog/w /.
j l/ragum dc nilir.
Düyük ihrimallc bebek (çoc u k, ku l·;la) ve bibek sö zcuklcri ay m kö ke ｾｩｰﾭ
tir. Çoc uklara hitaben kulla rulan ve göz beb ciU g ibi geçici ma nast olan bibek sözcü- -',
tela fftiz ed ihnege ｢｡ｾ ｬ ｡ ｭ ｬｾ ve çoeu k a nlaml ｫ ｡ｺ ｡ｮ ｭｬｾ
Ｍ
gü, za ma nla bebd ｾ･ｫ ｬ ｩ ｮ､･
tIr. Rus vilaye t söz ü olan bibika, bUki JagmlO ima li zamam a ynlan ce eek anlaull- , '
ｩｲＮ Çü nki,
na gcli r (Dal -I s.86). Du kelirne büyük ihtin.lalle Dibikov soymli ile ｩｬ ｾｫｩｬ､
bibika kelimesindcn IÜrey en isim, kanuna uygun biçîmdc Dibiko v deg il, Dibkîn 01mallydl (Dal-! s.86).
61. KO ROBÎN
ｾ ｋ ｯ ｲ ｯ ｢ ｩ ｮ ｬ｣ ｲ
sülalesi, Düyük Knyaz Fedor Olgov iç Ryazan skiy'ni n yamna Büyük Orda'clan gele n Kici bey 0011 Tatar'dan ｴ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾｴ ｩ ｲ Ｎ Vaftiz törcninden sa nra O'na
ｬｭｩｾｴｲ
Ｎ Vll5ili'ni n ivan Vasil yeviç admda bir og lu vard l vc U nu KoVll5ily adl ｶ･ｲｩ
rob ya ism iylc ça gmrlardl. Korobinle r'in türemele ri Rus lahllna hizmet ･ｴ ｭｩｾｬ
ｩ ｲｍ
ＨｕｒｚｎｾＭ
ｬｉ Ｌ 5. 16).
Kaynakl ar, bu sülale nin tcmchni alall Kicihey'in T ürkçc'dc Kicikbey ya ni kü·
çü k bey Tatar kök enl i oldugunu ispatlamak lad lr,
Egcr Korobi n stilalcs i'nin temel ini alan ｫｩｾｮ
T ürk kükellli o lmas l ｾ｣ｲ
｣､ ･
güslc rilmescy di, bu soya d llllll Rusça kom b vcya unun çog ul fon nasl korobya sözcü#ünJ e n ｴ  ｲ ･ ｭｩ ｾ o lm.i. iht illlali ortaya çl kacak ll.
•
l
N .A . BA SKAKOV
93
TO RK KÖ KENLI RUS SO Y" DLARI
ｲ ･ ｳｩ ｮ ､ ･
gësterilen la kap. a ile üyesi gibi Rusça korob}t.I
lvan v asilyeviç'm ｾ
kel imcsinden türemistir. Ancak burad a ｫｵ ｾｫｵｬ
birdurum söz konusudur. Lakap for masmda sözcüiiün ço gul hali nin kulla rulmasr dikkat çeki cid ir. Önee Korob lakabrm
o labilird i. Dolaihtimal ka bul c tmck ge rekird i. Soma bu isim Koro bov halin i ｡ｬ ｭｬｾ
yrsryla Tatar Kicjbey'in oglunun lakabmm da Tatar lakabt olmast ihtimali vardrr. Ör nek olarak ｡ｾｧｬ､
｡ｫ ｩ ses uyusmasrm takdim cdebiliriz. Gara bf!J (siya h bey ) veya
garu bf!J ｢ Ｇ ｡ ｾ ｨ Ｌ büyük bey), Bu ha lde ses le rin uyum formasmm ke nd ine mahsus
o fusuna rasth yoru z: Türkçe gara bey ya da garu-garru bey, Rusça'da Korobya.
63. POLivANOV
"Po livano vlar ncs li Ordadan Mosk ova'ya, Dm itri l vancviç Donskoy'un yam na gele n Koeeva 0011 Tsrar'm türemelendir. Vafti z töceninden sonra O'na Amssfcr
ad l verilmistir. Antsrfor'un Mihai l C lcbo voç Polivan adh toru nu otmuaur . O'nu n torun lan o lan Poliva no vler Rus tah nn a ko mu ranhk . valilik, saray hadi mlig i g ibi g öre vIerde hizme t ･ ｬ ｭ ｩ ｾ Ｌ
(URZNS-II I, s, 17).
Korobinier sûlalcsinin Dogu ile bnglnntill olmasun annadaki birtnkun isaretlcr de ispatlarnuktadrr: "So l köscde bcyaz bit at üzcrindc clindc gcrümls karnen vc
ok tuta n esker ve onun srrunda ki kolcan..."
ｫ｡
ｲｾｬ
ｨｩ｢ｮ､｡
hü kümd ar lara fmdan m ülkle ödëllendmlmistirlcr"
Pc livunovla r sülale sinin Türk kökenli olus una dair iki esas vardrr. Bj rincisi,
bu sülalenin KlZII Orda'dan çrkan Tatar Koccv'in devanu olusunun isarcndir. lkincisi
isc bu sülale nin ｮ ･ ｳ ｩ ｬ ｢ ｡ ｾ Ｑ M ihaylo Glcboviç Polivan'm Iakabrm daha sonrala r özc l ad
g ibi kulla nmanu s clmasrdn . Bu sc yad r, babasmm ismi gibi de kabul edil memistir.
(l kmci csas üze r inde, herhangi bir Yuna n isminin tahnf edilmis varyann m da ､  ｾ ﾭ
62. ci R i KOV
"C iriko vlar süla lesi cann Berkay adh akrabasmdan turemisur . Vaftiz t örcninden soma O'na Petr adr verilm istir. Pctr'm tabeligindc o lanlar 30 Temmul gun ü Ce ti-Min ei'de ｧ ･ｮ ｩ ｾ biçimde kaydcdilmistir. Perr'm torun çoc ugu olan Pelr Ig nateviç
C irikov, B üyük Knyaz Dmitri Ivanoviç'in (Danskoy-N.B.) yamnd a hizme t ｣ｬｭ
ｩ ｾｴｩｲ
Ｎ
Mam aya kars r. savas ra koruma tugaym m öncüleri nden olmustu r. Ci rikov'un rorunlan Rus tahnn a boya rhk , valilik, snray hadimligi, vekillik gibi g öre vlerde h izme t c tmi",: , ｫ｡ｲ ｾｬｨ ｧｬｮ ､ ｡ mül klc ｊ
ｬ ｬ･ｮ ､ｩ
ｲ ｩｬ ｲｮ ｩｾｴ￮ｲＢ
(U RZNS-III, s.21) .
nebiliriz. ) Bunu sec ere de ispatla mak tadrr. Polivan ismi (Po livan ov degil) bu ｾ｡ｲｴｬ
altmd a özel ad gibi dcgil. lakap gibi hizm et etm elidir. Bu ismin Oogu kökcnli cldusöyleyebil iriz. Çünki bu soyehm tapyen ｾｨｉｓ
Ｚｾ ﾭ
g unu hiçbir s üpheyc ､ ｾｭ･ｫｳｩｺｮ
cerenin de gösterd igi g ibi Tctar'drr.
"Umumi hera ld ika ｩｾ｡ ｲ･ｴｬ｣
ｲｩ ｮ ･
gtire öz d liklc arlllamn yukan klsmmda ye r
ala n haç ve ｡ｾｧ
ｬ sahada d inde ktllç ｴｵ ｬ ｲｮｵ
ｾ ｾ ｡ ｨ ｬ ｳ ｾ｣ ｫ ｩ ｬ ｬ･ ｲｩｮ ･ gö re, ah aba sm ald er
nispe ten gcç ortaya ｬ ｫｭ ｬｾ olan C iriko vlar'dl r. Bu bilg i annam n )'ed inci eildinde de
geçmektedir. Bu sülalenin nümaye ndeleri ｾ･
ｲ｣､･
de gösteri ld igi gibi 7 18711679 YIImda boyar çocu klan SlraSlna dallil ｣ ､ ｩｬ ｭ ｩｾｴｲＢ Ｈ
ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖ ｉｬ ｉ Ｌ s. 115).
Koee v iSllli qoé sö zeügünden ｬｲ ･ ｲｮ ｩｾｴ ｩ ｲ Ｚ I. Koç 2. Cesu r, güçl ü ve eömert
lehçclerde rasll amr (Radloff-Il, s .6 15). Bu halde Koe la ka·
Klfllll TatareaSI ve ｢ ｡ｾｫ ｡
bi kelimen in geçici ma nasma göre ｶ ･ ｲ ｩ ｬ ｭ ｩ ｾ ｬｩｲＮ
Ci riko v-C yurikov ismin i ｫ ｵ ｾｫ ｵ ｳ ｵ ｺ Rus sözleri slraslna dahil ede llley iz. Cirik
veya cirok ｫｵ ｾ ismid ir ve ses taklidi bir söu:üktür. En so n halde isim C irkov fomla smda degi l, Cirikov-Cyurikov ｾｫｬｩｭｊ｣
olaoi lir.
Secerc ka ynak lan bu sülalenin KIZIl Orda'dan ç lkllgm l ve bu ismi n ünlü KlZIl
Orda hanlan nda n biri o lan Ber kay Ha n ik ｩ ｬｩｾｫｳ ｮ
ｩ tasd iklemc ktcdir_Berkya-De rke
ya da Be rkay, Ball'nm ｫ｡ ｲ､･ｾｩＬ
Dj uci'n in oglu, dolaYlslyla Cen giz Han'm ÖZ tor un udu r. Mogol ad l Berke-Berkii ya Mogol ter kibi berx-berxe (ust a , ken d i ｩ ｾ ｩ ｬｩｮ
usl a sl)
ya da bär, (giiç, ｢｡ ｾ｡ ｮ Ｉ kökü ilc baglal1llhdlr. So n tcrk ip büyük ihlimalle Türk di llerindcn (T ürkçe , Klnm TalarcaSI, ç agatayca) birisiyle ｩ ｬ ｩ ｾ ｫ ｩ ｬ ｩ ､ ｩ ｲＮ ..
Heraldika ipretlcri olarak Cirikov lar'm armasmda yer alan ｾｵ alame tleri kaydetme k ge rekir: Birinin ue u ｡ ｾ｡ ｧ ｬ Ｌ d igerinin )'ukan yöneldigi pc rpe nd ikulyar ｾ･ ｫ ｬｩ ｮ ﾭ
de iki o k.
Poliva novla r'm sec crosinde iki Dogu köke nli isim geç me ktedi r: Kocc v
ｶｾ
Po-
I
liva n.
Po livan soyadmm tellleli hak kllld a ､ ｾ
ｮ ｮ｣･
ｾ ｵ ｮｵ
söyl eyebiliriz ki, bu keli ｴｩｲＮ
..
me ya Poliva novlann te meline dayamr ya da Pahlil'all sözcügündcn ｴ ￜｲ･ ｭｩｾ
Pol ivano vlar arm asmm sol Üsl klsmlllda ma vi saha üzer inde iki tane ahl ｫ ｾ
ﾭ
li YIJd lZ ｩｾｬ･ｮｭ
ｾ ｬｩｲ Ｌ Onlarm altmda, uçlan w l üsl ｫ ｾ
ｹ ｩ gösler en allm bir hilal varｬ klSlmda iki haç vari ok ｹ ｣ ｲ ｬ･ｾ ｬｉ ｩｾ ＨｩｲＮ
Her biri yukan larafa uçar biçimded ir,
d ir. ａｾｧ
Bu tasvir Dogu heral d ika kanunlar ma uygun d ur.
64. l\-IE RLÎN
ＨｕｒｚｎｾＭ
"Merlin'in ala larl Klflrn'd an Rusya'ya, Büyük Knyuz Vasili Vasilycviç 'in yanma ｧ･ ｬ ｭ ｩｾｬ ･ ｲ ､ ｩｲＮ O' nda n tü reyen Mcrl inlcr Rus tahtllla uzo n za lilall hizlllet ･ ｕ ｬｩ ｾ Ｌ
zedegen göre vini yürütü rken 7 16411 656 Ylhnda mül klc lelt if ･､ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｬ｣ ｲ､ ｩｲ Ｂ
ｉｬＬ
s .29).
N.A. ü ASKA KOV
Merlinler sulalesmin Kmm k ëkcnli olu su, soyadm m kurulusundan da anlasrlmaktaJ ,r. Bu sö z iki bisscdcn ibarc uir: Rus adaptasyonundan so nra ､･ｧｩ
ｾｩｫ ｬｩｧ･
ma-
kala n emir... < Arapça'da amir, ya ni Idareel sözcüiW veya omur cAmpça'da
IImr, ynni hayct SÖl ciigü ile ali <ArJ pç a'da a li, yani y üce . lie r iki clement de ArapnJ Z
ça'dan ge lmck ledir. Nihayc t, M erIin soyadr ya Emir Ali ya da Ömiiraii birle srnesi nden türe mis tir. i ki scs li ha rfin kayb olm asr [e- mir ali vey a ö-rnurali] ve sözcü k so nuna
-n Rus suff iksi getirilmcsi sonucu isi m ､･ｧ
ｩﾧ ｬＱ ｩｾ ｬ ｩ ｲＮｊｏ
W RK Kó KENLl RUS SOYADLARI
95
Kar anu scv isminin iemelinde büyuk ihtimalle T ürkç e q Ofl/nUl/ sözcügü yatmaktadrr.
Bu s öecuge Kararm T ürkçesinde, Km m Tatcrcasr ve d iger Turk lehçele ri ndc rasüama k m ümk ünd ur. Kcl imc ｧ｣ｭｩｾ
za mand a. I i l formasm da isrirak halinde kulla mhr.
Karamrsevtcr sülalesinin anuusmda ye r alan bir elemen t dikkat çekicidir: Sa g
üst terafte mavi saha üzer indc bir ｴ｡ ｾ Ｌ on un üzcrine cr unulmus biçim dc bir ulun kalkan ｾ｣ ｫ ｬｩ çizilmi§tir. Bu d ururn Kara mise v ism inin Tür kçe'd e ki qorumus m üdafa etm i!i s öecug unden türc mcsine dai r b irinci c limo lojiyi ispatlayan bir ilfusturasiyad ir.
Görüldügü gibi her iki ihtimal de uygundu r. Dnlar'm Rus lakabt Me rliya 01ma yo lunda adaptasyona
ｵｧ
ｲ｡ｭｾｬ
da mürnkü nd ür. Nihayel, Ru s soyadr Merl in t üre -
67, BAKLANO\'SKiv
mi§lir.
"B ak lano vskiyler sûlalesi Rus tahuna hnbcrc i, kom uren ve baska rütbele rdc
hizmer ctmisur. lyi hizmctlerinc karnhk hükü mdar rarafindan 706011 552 yrlmda vc
65, CEl\IO DANOV
dah a sonralu n rnülkle öd üllcndirilmistir" Ｈ
"Polonya'dan Büyü k Knyaz Vasiliyv asilyeviç'in ya nma namuslucrkck ad ma
lay ik v orepan gclmistir. Tcsrifinc kar§lhk büy ük knyaz O'uu birçok mülklc öé uucndl rmisnr. Vor opan'm Ivan Cemodanov adh oglu olmustur. O'nun rürcmeleri o lan Cemodanovta r Rus tah u na h izrnct eunisnr" (URZNS-III, 5.30),
Rus soyad r Cemodano v, T ürk d ünyasr ilc d irekt
ｴ ￜ ｲ ｣ ｹｩ
slila dah ildi r. Böy le o lu ugu ha kle
ｾ
ｩｬ ｩ ｾ ｫ ｩ ｳ ｩ
olm aya n isim ler sun-
baklllllnuan yc ni saYllan bu ism in tcmeli n-
ｕ
ｒｚｎｾＭ
ｊＱ
Ｌ
s.3 6).
Bak lano vskiy ism inin iemelinde baqlan Söz;ü yaun aktadrr. Bununla ilgili
N.K. Dmitricv (3 1, s. 18), L. Iludagov'un sözlugüne lsnat cdiyor. Tararca'da bu si).
zün forrnalan vardu: Baqlan. /w.glall ve baqlan kaz [deli kaz } Sam ibcy'in sö zlügün.
de kc limcn in bavlan biçimi venlmistir vc küçük bey ｫｵ ｾｵ outarde anlaunndadrr.
ￇ｡
ｧ､｡ｾ
Kazak vc Karnkal pak lc hçclc rinde bagftll/ sü zcügü bü yiik , ｾ ｩｾ ｭ ｡ ｮ
(ördc k vcy a ka l için ) anlanundadrr: Bag /IIII ｫ ｴｊ ｾ (b üy ük kaz], bagtan kozu (yagh,
de Dogu köke nli b ir sözc ük yatmaktad lr. Asllrlua b u sözc ük Fars d iline mahsuslur
ｾ ｩｾ ｭ｡
ve Tü rkçc yo lu ilc Rusça'ya ｧ ･
Ulyanovs kiy ve Sibir vilaye llcrillin Il.us aglllannda bu T ürkçe SöLCük balvan ·
ka. curba n, curka, Olrubok anla mlna gel Îr, Vladi mir. Gork ovskiy vilayellcrinde ise
golovac, go lovan, golovastiy aniamianna gelir (Dal -I. s.40), Ay m zamanda ba hkçl
ｫ ｵｾＬ
dcn iz kanah anlamlan dOl vard ir (Phala Crocorax ).
ｭ
ｩｾｴ
ｲＮ
Ctlllodall rozüntJen lürey e n CClllodano v ismi adaplOlsyona ugrad lklan son ra
Ｌ A slen Fa rsça'da dzaJ1läfÛlIl (elbise sa k la m a k için dolap. sa n·
Rus diline ｡ｬｭ ｾｵｲ
ｩ ｮ､ ･ tclafruz cd ilir. Bu Söl.cügün Tatarea'ua camaJ a/l \·e Km lll Talarcad ik ) ｾｫｬ
ｬ
Bnklan la kabl baqlall·bagiall söz\c rinde n
sl'mJa cimaJll/I fo rnlalart vardlr.
Nile kim Ccl1loual1ov soy mh hu formal uItJan he rha ng i birinin sonu na Rus suffiksi, -()v ilavc cd ilcrck orlay a çlkm t§tlr.
ｾ ｋ ｡ ｲ ｡ ｭ
ｬｾ
ｶ ｬ･ ｲ sülales inin Rus tahllna pek ço k hizm ellcri ｯ ｬ ｭ
yük sck rütbc1cre layik ｧ ｲ
ｬｭ
ｩ ｾ ｬ
ｲｬ｣Ｎ
7054/ 1546 Ylh nda hükümdar tarafmua n miilklc ､
ｵ ｾＮ
Hillllct1crinc ｫ｡
 ｬ ｬ｣ ｮ ｊ ｩ ｲ ｩ ｬ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｂ
sa ray hadi m ｲｾｬ ｬｩｫ
O nla r
(U RZN.s- IIJ,
s,34).
30.
Bil adla r ｡ｧ､ｾ
5 ,77j ).,.
｡ ｨ ｮ ｬ
ｴｾｬｲＮ
Ｎ ｾ ｩ ﾧ ｮ ｕｬ
ｬＮ
ｬ ￜｲ｣
ｭ
ｩｾ ｬｩｲ
Ｎ
Bu söz lcr Tü rkçe 'dcn
Bu lakap ise ya ｢ ｡ ｾ ｨ Ｎ ｨ ｡ ｾ ｬ Ｌ ｢ ｡ ｾｨｫｬｴ
Ｌ b üyü k ｢｡ ｾ Ｑｴ gibi anlamlara ya ua
hü)"ü k sagla m b ed en li illsan anlamlann a gcli r. DolaYlslyla Ba klanovs kiy
soyaul ua bu lakapla n ｬ ｲ｣ ｬ ｩｾｬ ｩｲＮ 11k varya nll Bakl ano v'dur. ' (} I-' vcya M .sk-y su ffiksi
kabu l ede rse 0 Laman Bak lanov ski y ism i ortaya ç lkar. (Sonunc u suffiksier Po lonya,
Beyaz Ru sya vc Ukra yna dille rÎ için de karakteri stik öz.cllik ｬ ｡ ｾ ｬ ｲ Ｌ Ｉ
66, ｋａｒｍｩｾｅｖ
ligi vc ｢｡ｾｫ
iir de k) .,.
TOfl; Ichl;e1erindc fallac;a ra.il an"" w y adl:lJ1 ndamlor: Ümülba y. Ö'''ümiyaz (48 ,
68 . ｍ
ｾｅ
ｒ ｩｎ
ｏｖ
Armada ｍ ･ ｾ ･ ｲ ｩ ｮ ｯ ｶ Sülalesi 708111573 Yl lma ait ｣ ､ｩｬ ｭｩ ｾ ｬｩ ｲ (URZ NS-JlI , S,
soy aul ile ay nlh k göstcrir. Kendisine uygun gelen
37). Kökc n ba kllm nu an ｍ ･ ｾ ･ ｲ ｳｫ ｹ
yer ad l Mese ra clnonimi ndc n ｴ ｲ｣ｬＱｩｾ
ｴ ｩｲＮ (Hu kon u hakkm da ge nΧ b ilgi iç in yuk an ya
bkz. 79, n.25 )
I
11
N,A_BASKAKOV
96
69. CUBAROV
"Cu barovlnr sülalc si nin birçok nümaycnd csl Rus tahtma samy hadîmligi
'I C
baska rûtbclcrdc hizmct cunis, kar!jll lglllda hükümd.u tamhndan 70116/ 1575 yrlmdu
'Ie daha somalen mülkle ödültendirifmisür" ( URZN,s-III. 5.39).
Cub arov isrninin kö keninde T ürk d illerinden ahn ma cuban)' sözcügü yatrna ktedrr (Dal-IV, 5.6 10 'Ie Fasmcr-Iv , 5.375). Atla ilgili kan.'jlk renkli, ha reketli gibi
manalar ｾ
ｬ ｲＮ
Cuban)' sözcügü Tararce'd a çJlgm, hareketli ania mianna gele n cubar-euvar
{Budagov-I, 5.467), Çagatnyca'da boz renkU at anlamma gelen cubar, Turkmence'd e cubar. Kazakça'da Sl/baf-SUvar, Baskurtça'da snvar biç imind cld s özcüktcn türemisrir.
ｨｯｾ
ｮ ｬｭ
Cubar-Cubany söz leri ilk defa lakap yaratmaga hizmcl etmistir. lnsa nm sarg ibi ol mas t ya da saçtnm her za man dagmJk dunnasi özelliklerine göre ｹ｡ ｫ ｬｾｵﾭ
ｬ ｾ Ｌ daha sonralar scyadr halini almqnr.
Nihayet. Cubarov soyadi Tararca'dan a h nan cibar kök ünden t üre mis, sözcügün sununa isimle stiren -ov suffiksi ilave ed ilmcsiyle ortaya ｬｫｭ
ｾｴｬｲ
Ｚ Cubaro v.
70, TA T ARÎNOV
"Tatarino v süla lesinin birço k nümaye ndcleti Rus tahtma zedege n ruIbeIerinde hizme t ･ ｴｭ ｩ ｾ ve kaJl lhglnda 708811580 Ylh nda ve daha so nralan mülklc ödü llen､ｩｲ
ｩ ｬ ｭ ｩ ｾｴ ｩ ｲ Ｈｕ
ｒｚｎｾ
Ｍ ｬｉＮ
s. 42). Tatarinovlar ile i!gili kaYlt (Tctent iya Tatarin ovalan n) 7 13611628 Ylhna aiu ir (URZN-S-VIII, s.7 1).
aym
ｾ ･ ｫｩ
Talarinnv soyad l et nonimlerdcn lüt eyen isim ler gt ubuna dah ildi r. Bu gruha
ｬ､ ･ Tutcanin ov, ｍ ｣ ｾ ｣ｲｩｮ
ｯｶ
gibî soyad lan da gircr.
Tata rinnv isminin tcmcli bellid ir. Bu isi m Tatar'm c lnonim indcn ibareltit . Bu
etnoni m il k defa VJII. aslrda Omo n YaLltlan 'nda ve XI. aslma ｋ ｡ ｾ ｧ ｡ｲ ｨ Mahm ud'un
sözlügü nde (1 12) Türk süla1csinin ism i gibi hatltlaOl p, kaynaklara Tatat ｾｫ ｬｩ ｮ ､｣ ｧ･ ｾ
çer . ￇ ｡ｧ ､
｡ ｾ Kazna Tatarlan Tata r ad ml VIII-IX 3Slrlarda ｭ ･ ｾｨｵ
ｲ olan es ki Tatar
kavminin varisi g ibi ｡ｬ ｭ ｡ｮ ｬ ｾｵｲ Ｎ Büyük ihtimalle o nlar bu ad l KlZIl Orda Temn iki
Nogay'lO bahasmlll adlOdan ｡ ｬｭＮｾ｡
ｴ､ ｬ ｲ Ｎ Tata r, Ce ngizhan'm og ultar lOdan biri ola n
Djudn'in yedinci oglu idi.
Tatar özc l ad l Tü rk d ilinde rastladlSlmlz ratar (e1çi. posta sürücüs ü) söze ügü
ｩｮ Ｇ ｩ ｮ Selname mcc muasmda Tatar örel ad ma
ile se mantik baglara sa hiptir. ｒ ･ ｾ､･
ras tlan masl d ikka t çeki eidir . Burada Tatar bzcl adl, Uygur Idikutu'nun (hükümdm-
97
TURK KÛKEN LI RUS SOY ADLAR t
mn ) Cc ng izhan'm yamna göndcrdigi e1çinin adr gibi hatlrlaOlt. Bu gerçe kten bit
özcl ad nudrr yoksa Rcpdcddin 'in yam lglsl nudrr belf deiil. n u ko nunun arasunlmast gercklidir. Cins isim kahul edite n Ialar (c1çi, lllh postacrj SÖl CÜg Ü özcl ad g ibi
lnl kik ･ ､ ｩｨ ｬ ｪ ｾｬｩｲ
Ｌ
Kml Ord a'nm ｫｾ ｮ ､ ･ ｮ 50nr3 halkm adrrun, stilale birlik lerin in 31.h gibi
takd im edilmcs ine SJ k rastlanmaktadrr. Ö rnegin Nogayla r, Noga y'm adr iJc tamnrr
ｬｲＩ
Ｎ Nogay. Cengizhan'm torunudur. Öz.bckler, Ö z( 1299 veya 1300 yrhnda Ｑｭｾ
ｵ ｲＮ Mengitebek Han'JO ismi ilc tammr. Özbe k ha n isc Mengilemur'un nevesi ｯ ｬ ｲｮｵｾｴ
mur, Bali Han'm nevesidir. Bali Han isc Djucin'in ikinei og lu ve Cc ngizha n'm nevcsid ir. Büyük o lasrh kla Ta tar halkmm adr da KIll I Orda'nm d3g11uIg i y ûlnrda ortaya
çrknusur. Tnmr özcI ach, halkut ad r gibi kullarulnus ur .
Tatar emonirninin üç mum kun curnolojisi var drr. Birinci etimoloj iyc g öre tat
(ya ba ncl) söecugüne -tar «-lar) çogu l ckinin ila vcsiyle tatar sözcügü olusmustur.
lkinci etimoloj iye göre tor-tasy Ismamak , denemek ) sözcûgüne -ar ｩｾ ｴ ｩｲ｡ ｫ ｩ a ffiksi
ila ve ed ilincc tata r (tecrii beden ｧ ･ ｬ ｩ ｾ Ｌ tecrû bell] sözcügü elde edilir. Bunlarda n
bas ka, T ürkçe'de tot-uw (birli k, sulh), tas-uw-das (m üu efik). tatr (keke me) sözcükleri vardrr.
Nihayet, Tararinov soyadr tatar c tnonimi, Rus d ilinde adaptasyon sonrasr ald lgl ·ill suffiks i ve so yadr hali ne getircn -c v sufli ksinden ｯｬ ｵｾｭ
ｵｾ ｴｵｲＺ
Talar+ in + o v
7 1. ｾｩＭＵｋ
ｩｎ
Ｌｳ ｩｾ ｫ ｩ ｮ ｬ･ ｲ
süla les i 3rmada 709411586 tarih i ilc
ｫ｡
ｹ､
･ ､ ｩｬ ｭ
ｩ ｾｴｩｲ
(URZN,s. m.
s.43).
Ｇｩｮ
oglu Vasiti FedoGenel heraldika bilgilerinc göre bu sülale S1rusma Ｌｳ ｩｾｫｮ
tov 'un türemelcti olan Ｌｳ ｩｾｫ ｩｮ ｬ･ｲ de dah itdir. Nispelcn sun dc vitlcre ait o la n bu soya7 13811 630 larihi ik ｫ｡ｹ､｣
ｩｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲ ( URZN,s-VII. s.2 1). ＭＵｩｾ ｫ ｩ ｮ ｬ ･ｲ vc ｾ ｩｾＮ
dl, ｾ･ ･ ｲ･､
ko vlar ayOl kökenc sahipli r. Bu sü1ale 7 134/ 1626 Yllma ai uir Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
Ｍ ｘＬ
s.25). MiＧｵｮ
türemcleri 013n Ｎｳｩｾ ｫ ｯｾ Ｇ ｬ｡ｲ da hu gruba dahild it Ｈｕ ｒｚｎｾ
ﾭ
kul Vasilyev iç Ｎｳｩｾ ｫｯｶ
111. s.75) .
i ki ayn sü lale g ibi takdirn ed ilen Ｎｳｩｾ
ｫ ｩ ｮ ｬ･ｲ
ve Ｎｳｩｾｫｯｶ
ｬ ｡ ｲ aym neslin de vaml-
Birinei isim Rusca'daki ｩＬ ｾｫ｡
(Fasmer-IV, s.445) , ikinei isim ise Rusça'dak i
söz ü türn Slav d illen için ayn ldJL Su sözc ügün
/ i/ak kelimesi ndc n ｬ  ｲ ･ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ ｾ ｩｾｫ｡
ｬｾ ol ma ihtimal i de vard ir...
TUrk dilirnlcn ｡ ｬ ｭ
N.A. BA SK A KOV
Birinci i...min te mchndc 1"1-qa s özu yatmaktadrr . Bu kelimc nin somm a -in
Rus sufli b inin ilavc siylc Ｎｽｩｾ ｫ ｩ ｮ ismi ouaya ｬｫ ｮ ｮｾ ｬｌｲ Ｎ [kinci ismi n kökün dc isc 1"1ismt
aq stil.Uyat maktadrr. Bu kelimc nin sonuna -ov Rus s uffiksinin ilavcsiy lc Ｎｽ ｩｾｫｯｶ
mlay " ｬｫｮｾ
ｲ
Ｎｽｩ
(5 1, ｳＮＵＸｾＶ
ＲＩ
Ｎ
ｾｫｩｮｬ｣ｲ
sülalc sinin Dogu kökcnli olmasuu annanm karakten de ispet lamaklaólr. Armanm cs as elemcnu iki bilaldir . Bu hilallcrin arasmd a ucu apglYI gosteren
bir kthç ｾ｣ｫｬｩ
vardrr. Bu krhcm desleg i iki yere bölünrnüstür.
12.. Ti NKOV
Tink ov Sülalcst Gerbovnik'te 7 1011 1593 tarihi ile kaydcdilmisnr (U RZN.}lil, s.44 ). T inko v ismi nin ternelinde ü ç muluc mel kelimc yatmaktadrr: Talarea tllY·
nag (cid d i, az daya mk lt, bans sever), T alar-Mogol SÖlÜ tellek -telleg (a kllslZ. çilgm, ｾ ｬｉ ｮ ｡ ｲ ｬ ｬ ｬ ｮ ｬ ｾ Ｉ ve yi ne T ürkçc c lan tijin.
tcla fTinkov ism inin ternelinde tIIY'WR SÜ7;l';Üg ü versa. bu duruma ｙ ｕ Ｑ ｵｾ｡ ｫ
füzlü 11' vc y ses leri eiken oirnustur. Ts mintcmclinde tenek-teneg SÖll.:ügU vars a, geｮ ￎｾ çaph adap tasyo nun et kisi olm ustur . Öncc birinci scsli daha gc nis otmcs (fenNih ayct, bu isme nispete n yakov). se nraki reduksiyad a e ses i Î scs ine ､ ｮｾ ｭ Ｉ ｴｲＮ
kin olan fonetik esas fiyill sözcügüdür diyo ruz.
Bülün hal1erde ismin lam ｾｫ
ｯ ｬ ｭ
ｵ ｾ ｬ ｵ ｲ［
TIIRfI(a )k +
Ol',
ｩ ｬｊ･
o rtaya ｬ ｫ ｬｾ Ｑ -ov Rus suffiksinin ilavesiy le
tell(e)k Ol', IÎyÎII (e)J: + ov >Tin kov.
zcp'in Rusya'nm düs mam lsve ç Krah XII. Karl ve Pol onya Krah Stanislev Lcsins kiy
ile g izli mü nascbcuerim ve Rusya'ya ｫ ｡ ｲ ｾ Ｑ tuyanet iç inde old ugcnu ｧｲ｣ ｮ ｭ ｩｾ Ｌ haya111I1 tchlikeye ararak bu ihanenn örtüsün ü açrmsnr. Neticcde Mazcp'in de istirakryla
öld ûrülmüst ër. Kocubcy'iu ölümünden so ma gelmen (vali) Mazcp, Çar Pctr Aleksoyeviç'e ihanet plamm tamarnlarmsur. Perr Alekseyeviç sirtan m Mazep ik ｰ｡ ｹｬｾｊ
ｧｬ ﾭ
na pisman clsa da O'nu yakalayamamrsur . Mazep Polonya'ya kaçmrs nr . Bütûn bunlardan son ra Koc ubey'den çok Mazep'e güvendijme pisman o lan Çar , O'nun ailesinc
sahip ｬｫ ｭ ｬｾＬ babadan ogula ak lanlabi lece k miilk vermis, yüksek rütbclcr te teluf elrnistir. Leon ti Andreye viç Koc ubey'in liire meleri Rus tahuna yüksek götevlcrde hizmei ven nis. hükümJ arlar tarc fmda n ço k kerelc r ､ ｬ ･ｮ ､ｩ ｲｩｬ ｭ ｩｾ ｬｩ ｲ Ｂ (URZN.} -IIl,
s.49).
Ko nt Koc ubeylcr'in sece rcsindc , bu sutate ntn kökc ninc dair son rada n bir d Uzcltme yaprt rms. bu ne silden clan Yiktor Pavto viç Koc ubey'in ko nt titulu ile telrif
cdildi gine dair kayit ilave edilmi srir. Bu p lus daha so nralar knynzhga kadar yükselmistir (URZN.',> -X, s.4).
Koc ubeyler süla1csinin e n aski sahe lenme sindc B üyük Ord a'da n çlkml) Kicibey'dcn türeyen Selivano vlar bag lt11S1l kalm is ve kend ilenne a it hcrald ika isar etlerine sahip nlm uslard rr. (Islam'd an Hristiyanhga geçisi sÎmgel eye n haç altlllda iki hilal
ｩｾ｡ ｲ ･ ｬ ｩ vardir.) .}ccerede yaz lldlg l gib i Sel ivanov lar sülale sini n ecdad l Kic ibcy va ftil
ｬｾｲ
Ｎ 0, Büyük Knya ? Fedor Olgoviç Rya.
lörc nindcn so nra Sd ivan ismini ｡ｬｭ
ve
za nsky'nin haki miye ti YlllarlOJa Kw l Orda 'Jan Düy ük Knyal lO yamna ｧ･ｬ ｭｩｾ
ｬ ｮ (U RZN.}-X, 5.49).
zcdege n-boyar TÜlbes i ｡ ｬｮｾ
73. KOC UBE Y
Koci bey SOyadl ile bcraber, bu ncsl in temeiini alan tiç
ｫ ｡ｹ､｣
" Kocubeyler sülalesi Km m ｬ ｫ ｬｾ ｨ ､ ｬｲＮ Kocubeyler, Tatar halkl arasmda lamnve saYllan bir süla le ｯ ｬｭｵｾ
ｬ ｵｲＮ
Bunu , 50yad mm dahilindeki "bey Rsö zlI de ispat､･
C ingiz wyad mda n sonra o rtaya çlkan ilk soyadlan nlamakladlr . KlTl m ｾ ﾷ ｩ ｬ ｡ｹ･ｴｩｮ
Bey ism ini saJcce .}irÎn ve Mansur'Jan türeye nle r ｫ ｵｬ ｡ ｮｭ ｬ ｾ ﾭ
dan hiri Bey ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｴｵｲＮ
tir. Ru bey lerden biri 16. yüzYllda Ukray na'ya, yani Küçük Rusya'ya ｧ ･ｬ ｲｮｩ
ｾ l'e provuslav Yunan·Rus Oogu Jini ni ka bul ･ ｬ ｭ ｩｾｴ ｩ ｲ Ｎ Bu yerde Andrey Kocu bey îsmi ile laｮｬ Ｑｬ Ｑｬ ｾ ｬ ｬ ｲ Ｎ Oal13 sonra lar 0 devrin yübe k urdu riitbe lerinde hizlllet ･｜ｬ ｮｩｾ ｴｩｲＮ
O'nu n
, oglu Leonit Andreye viç Kocubey ve lorunu Vasili Leonleviç Kocubey de ord uJa
yüksek rülbc sah ihi ｯｬｭ
ｵ ｾ ｬ ｵｲＮ
1687 ytl1l1da hancd an me nsuplan IUi/nna Alckseyev,
Pelr A lckseyev iç ve ç arÎçc So fiya Alekseycvna'rnn e mirleriyle O'n a Malorosiya'm n
Ge nel Yazan ünva m verilmÎ)lir, Bu u nvan O'nu n sülalcsÎne ve lehalan na da verilｴｮ ｩ ｾｬｩｲ
Ｌ ALOV a1tl1ldaki hil mellerine ｫ｡ｾ
ｬｨｫ
Gelmen Sa rnoyloviç tara fllldan köyle r
ｲＮ 1694 Yl hnda Îsc Gene l Mahkemc'ye tayi n ｣､ ｩ ｬ ｩｾｴｲＮ
Gel man Ma ile tc1tîf ･､ｩ ｨｮｩｾｬ
ｭ ｬｾ
99
TÜRK KÖ KENLI RUS SOYAIJ I.AR I
ｩｬｭｾ
ｬｩ ｲＺ
ｮ･ｳｩｬ｢｡ｾｏｭ
ÎsmÎ de
.}irin, Man sur vc Kocubey.
.}irin ismi,lirifl (ta th , güze! ) sözünde n ｬ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ TlIrk,çc'de bu sö zcük Farsça'J aki man35lyla kullamlmaklaJ lr.
Ma nsur ismî Arapça nasara... m i kökünden türemi )tir. Er kek özcl ad l gib i
kulla mlan Mansur, ga lip, )'cnilmez anlamlarmdad lr.
Kocubey soYOll.h ｢ ｩ ｲｬ ･ ｾ ｩｫ bimdlr. Km m T atareasl 'nJ ak i kiiL'ü (k üçü k) ve bey
(ida reei, efendi) sözeü klcrinin ｢ｩ ｲｬ ･ ｾｩ ｭ ｩｮｊ･
ｮ lürc mi) tir ( Küc übey> Koc ubcy) Tatarhey çoc ukl:m na bu isimle hilar'J a ve baz l Tür k boylannda bulug çag llla ｧ ･ｬ ｭ ･ ｭｩｾ
tap edi lîrd î.
Kucubcy isminin "çuban" a nla1l11J1a gelen gojcl-I sÖlcügündcn
> Koyeubey),
ihtimali de vMdlr Ｈｇｯｹｾ ｵＫ｢･ｹ
ｴ
ｲ｣
ｬ
ｩｾ
olma
1
N.A. 8ASKAKOV
100
74. ｊ｜ｉ
101
T ÜRK KÖKE NL I RUS SOY ADLAR t
ａｎｋｏｾｅ｜Ｇ
A ümo vla r'm armast bu sülalcnin Dog u k ökc nli oldllgunu ispatlnmaktadtr:
"Mavi snha üzc rinde alun y rldrz ve uçla rr so l ｫ ｩ ｩｾ ｣ ｹ
"Man koscvlcr sülalcsinin hirço k üycs i Rus tahnn u zedege n r üthelcrin dc hizｬＱ
ｩ ｾ
ｩ göstcrc u h ilal ｾ｣
hir o k diog onal ulurnk üst köscy c lll; ;lr biçimdo ｩ ｾ ｬ｣
ｮ ｬＱ
ｩ ｾｬ ｩ ｦ ｈ
Ｈｕ
ｒｚｎｾＭ
ｫ ｬ ｩ vnnhr. Gü ｉ [I, s.54).
met cuuis. 7 114/16lXI yrhnda \/C daim sonralar hu kurndar tarufuulnnmtllk]c iiUiillcnｊｩｲ
ｬ
ｩ ｾｴｩｲ
Ｌ Ｈｕ
ｉｻｚｎｾ
Ｍ ｉ ｉｊＮ
5.50).
Ma nkos ev ismi nin etimolojisindc iki hipolez geç er l! sayrlmaktad rr, Bu versiyonlann he r ikisi J e ay m hu kukla ismi n t üre mcsine Ｑ ｾ ｬ ｫ tulabil ir. Birin c i ihum alc
göre ism in kökündc T ürk-M ogol sö zleri numkii/mallgü, mänküf OOg ii yan yo r. olabilir. G ünüm üzc kader ｵｬ ｡ ｾ ｭ ｬ ｾ birçok Türk boyu nJa, omeg in Allaylar'da son za rna nla-
7(i. A RXA ROV
Arxarovlar'm scccresinden edi nd igimi z ilk bilg i, bu saluslarla ilgi li mü lk ay rrma ve rütbe ile m ükatatlanduma kaynl and rr. Bu tanh 7 125116 17 oJarak kaydcd il--
ra kade r üze l ad gibi kullamlmrsur. Do layrsryla bazr kahramanhk de stanl armJa geç mistir. Erkck öze l ad. gibi kulla mlmas t için s özc ük sc nuna +lIp-ip-1 aziz jcme affi ksi
m il tir (URZN$-lII . s.60).
gctirilir: Ma/lhij . MiJllküj . Bu ad Mankose v soyadmm temel ini olupurabilir.
s.2 1.),. Bu kclime T ürk dili vas: las l ile M ogolca'dan ahnnnsnr. Mog olca'da arxar d a i
keçis! anlammdadrr. Kng tzca da arqar, ç agata yca'da arxar ve Mançurca'da aryalay
ikin ci ihlimalc göee bu scyadt iki Türk sözünûn ｢ｩｲｬ･
olahilir: Mali,
ｾｭ･
ｳｩｮ､
｣ｮ
ortaya ｬｫｭ
ｾ
mt'tl.
Xal [xal Iek es i] vc gOf·goS· Ｈｾｩ
ｴ ikil i) sözc üklerinin ｢ｩｲｬ･
sa r d urumda ela n, iki h a1li31), ｍ｡ｮｫｯｾ
isminin teme1ini ｯｬｵｾＱｕｲ｡｢ｩ
ha so nralar -ev affiks i ila ve edilmij olabi lir: Mankosev.
ｾｩｭ
n1Glli -gof tkoＮ Bu isme da-
iCklinde telaffüz edilmektedir. Dol ayrsryla Arxarov scy ad r. arxar s özcu gune Ru s
sufJiksi -c v ilave edilmesiyle ortaya ｬｫｭ
ｾｬｉｲ
Ｎ _
A rxarovlar'm Oogu k ökenli o lmasrm sulale armast d a ispatlamaktadrr. Arma'nm kal kam perpendikulyar biçimde ikiye bëlunmüsrür. Sag teraftaki kmnm sahada, uçlan sag ust ｫｾ ･ｹ ｩ goste ren alun bir hilal vardrr. So l taraftaki gümül sahada
ise ucu y ukany r gös teren bir klhc l tuta n bulut içinde n ｬｭｾ
75. A L.ll\IOV
Alnnov sülnlc si ile ilgili ilk bilg i Ge ne! Gcrbo vnik'tc kaydedtlmis olup 713 1/
1623 yrhna aiuir Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ
Arxarov isminin ternelinde arsar (d c1i koç ) kelim esi ya tmaktadrr. (Dal-I.
ｾＬ
77. KiREE VSKiy
lil, s .54 ). Karakte risuk heraldi ka alaru etlcrini nazara alKireevskiy sülales inin Tü rk kökc nli o lmasml ismin Kirey leksik kökündcn ve
mazsak, bu süla!e nin Tü rk kükenli ol masma dair lCcere de ycterince kay nak bulun·
mam aklad lr. Annada. umum i mavi sahada hilal, all l ｫ ｾ ｣ ｬ ｩ ylld lZ vc ok resm i bu ismi n ve annamn sah ibinin
annada ki hera ldi ka ｩ ｾ ｡ ｲ ･ Ｈ ｬ｣ｲ
ｾｩｬ
ｬｩ varyantlllrda kuJlam[ma klad Jr. Örn cgin Nogay lar A /im, T ürk!er Allm ｾ ｫ ﾷ
lind e tela ffüz ede rler.
Ryaza n ve Vladi mi r vilaye tler inde bu so zün sade, koba oglan anlamma ge len alml.a/IIllu ( D'll-!, s. 13) va rya ntlan na dOl rast iarnak mü mkü ndür. DolaYlslyl a bu
sözler A hm ismiy1e aY Ill kök te n gelme ktedir. Alim/AlmJ sözü Arapça i/lIJ kcl imesi nden ge lmck tcd ir.
31. Man' UIC'I. granlCr normlan esa, mJ a üç ｾ｡ｨｳ
uil)
ail obn affi b le tcmin ｣ｴｬｩｭｾ
ｬｩｲ
ｩ ｮ ､ ･ｮ
anhyoruz: i ki ok , hilal ve )'tldIZ. Kirees kiy süla[ ési
ile ilgi li ilk kaY117 1261161 8 Yllma aitui r Ｈｕｒｚｎｾ
Dogu kö kenl i oldugunun kesin ispaud lr.
A h mo v soyad l, ctimo[oj isi be lli bir isimdir. Özclli kle Tü rk di llcrinde ö ze l ad
gibi ･
bir el sekli vardtr," .
Ｚ rm llli·me mi Ivnun
dika ｩｾ｡
ﾷ ｉ
Ｌ s.64 ).
Bu soyadmm köke ni Kiree v soyad l He aymd lr. Ama hem ge nel ik hem heralｲ･ｴｬ
ｲ ｩ bakJrnmda n bu sülalele r farkl ld lr Ｈｕｒｚｎｾ
ＭｘＮ
s.46),
Kiree v ve Kiree vskiy isimleri Kire y-Qirey öze l ad mdan tü rcm i§tir. Bu ad , KIfi rn hanlan tarih inde geç me kted ir (1 27, s.468). L. Budagov'a göre Girey ismi Kirn ll
han lafl llln lakabldlr (Budagov- ll, s. 120).
Nihayet, Kiree vsky soyadl Kirey isrnine arka ar kaya -ev, sk, -iy Rus suHi ks lcKirey lab bl büyük o1a5l hkla T ürk kavimlerin in ilavesi son ucu ortay a ｬ ｫ ｭ ｬ ｾ ｴｬ ｲＮ
rinden biri olan Kcrait ilc ilg ilidir. L. Budilgov. Ebu l-G azihan' w ｡ｲｾｴ
ｊｭ ｬ｡ ｬ｡
ｮ ｮ｡
dayanarak ｾｵ ｮ ｵ
iler i ｳ ￜ ｲ ｭｾｬｲＺｇ
ｻｊｦ｡
Ｍ｢ｩｲ
Ｇ ｲＬ
yani Kar akoy ulliu (Budago v-lI ,
s.20)...
..
1
NA IlA SKA KQV
102
Kiree vskiler'in annasr, bu sül alcr in kes inliklc Dog u köke nli olJug unu ispat lamnktadrr: "Mavi sahada hulutlar aras inda n ｵ ｬ｡ ｭ ｭｾ
bir el vc km i ｧ  ｭｾ
renkli iki
ok ｾ ｫ ｬｩ vardrr. Haç biçim indc ki hu oktarm uçlon yukany r göslcmlckted ir. Y ukun
l lsuntl :l. iki ok un uçlan arasmda iki alun haç ｹ ｣ｲ ｬ｣ ｾｬｉｩ
ｾ ｴ ｩｲＮ
Kananm tam onasmda
isc uçlan sol rararr gosteren alnn bir hilal vardrr. Alti köscl i anm Ylkhz sc kli de i'l-
lenmistir'' Ｈｕｒｚｎ
ｾ ﾷ ｉ
ｉ Ｎ
s.64).
Rus soyadr Tclcgin' in Iemelinde Turk-M ogol kökc nli te/ega SÜlc ügü yaunak[aJ IT. Sü lalcnin, ha ncdanm hizmelÎndc oldu gu ilk defa 71301162 2 YIl! ile kaydedilmisrir (URZN.}-III. s.70).
K. Men gcs'c göre te/ega SÖLCügÜ (12\) Türkçe tag órä r-tdgalar üekerlek )
bir etimoloj jde
sözcügu ile iliskilidir. Tatarca'da tägärii gibi Iyuvarlanma k) ｨ ｡ ｾｫ ｡
vardrr . Hu crirnolcjiye gürc Rusça tetegam kchmesi. Sansbil talilge kelimesi ile
ｩｬ ｩｾ ｫ ｩ ｬ ｩ ､ ｩ ｲ (Fas mcr). Türkçe ile ilgili etimoloji için Nogay ter uni relegen (iki teker lekli hafi r a r a ba l s öz ünü de örnek göstcrcb iliriz.
K. Mengcs'in ctimoloj isini ｧ ､ ｩ ｾｴ ｩ ｲ ･ ｣ ･ｫ olu rsak ielegen < tegelegen [lilden türeyen tegele. ga ploloji yard mu ile ihtisar cde r >lülägä/l. Dolaymyla Nog ayen Ie/egel/ 0,,10 (ha rfi 1Il31111S1 hnrekette 0 1.11I li m b a ) > te/ega se ktinde bir g elis me
gÖl.lÜyoru Z,
､ ｡ｾ
ｨｫ
huk uku ｫ｡
ｬ ＮＺｭｬＱ
ｾｬｉ
ｲ Ｚ
ｬ ｽｕＢ
｡ｫ
ｬＱ
ｬｾ
ve valan·
Te/egatin >Telcgi ll.
79. YAM iNSKY
Ya minskiy Sülalesi'ni Tü rk-M ogol kökenli süla lc1er aras ma dah il ede bi liriz.
Bun u armadak i o kiarm saYlsmm aym o lmasl, iki tanc alti ｫ ｾ ｬｩ ylldlz ve hila!. armalar için naza rda lululm ut genel atributlar ve ay m zama nda Rus hizmel ine gcçe n
Türk köken ii' sülalelcr in aym dö ncme ait ol malar l ispatla ma kladlr. Yami nskil er
7 13011622 Ｈｕ ｒ ｚ ｎ ｾ Ｍ ｉ Ｌ s.7 1), Kireyevskiler 7 126116 18, ArJl:aro vlar 7 12511 6 17 vc
AIIll10vbr 7 13 J11ó2 3.
ｉ vc Te leT ürk-MogoJ söz!cri te/ega vc yum kc1imclcrinin aym ma na ｴ｡ ｾ ｬｮ｡ｓ
gin ile Yam insky isimlc rinin temc1inin bu sözle r larafmda n ｯｬｵｾ
ｴ ｵｲ
ｬｲｮ｡
ｳ ｬＬ bu isimlc·
rin ｴ ｡ｾ ｉ ｙ ｬｃ ｬ ｬ ｡ ｮ ｭ ｮ Rus hizllle lille aimmasi ikind ispaw r. Hu Jurum ｾ･｣ ･ ｲ ･ ､ ｣ 7 130/
1622 YIII ile ｫ｡ ｹ ､
･､ｩ
ｬｭ
ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ
103
Mogol söz u yam, Klzll Orda'da posta istasyonu. posta au an1amlarmda kullamlrrdr (21 s. 119 ve 128), Ondan türenus Turk -Mogol s öz ü yam+CII posta hlzm etçi Rus Disi anlanu tasrr. Du sozc ükler Tutarea vasttast itc Rusça'ya geçmisrir. ￇ｡ｧ､ｾ
ｬ ｾ onoloji. ulell/ik (p3 I1ca rcl). hmrell/ik Ｈ ｴ｡ ｾ ﾷ
li'ndc isc yaméu. ada prasyona ｵ ｧ ｲ｡ｭ
lOll, j a m/ ik [a r'a l mcr] kclimeleri vardrr (3 1, s .37)...
Yaminskilcr sëlalesinin Dogu küken li o hn asnu heraldika tsareuco de ispatlamak tadrr. Kal kam n mavi ren kli sahasmda. uçlun yuka n bakar haldc alu n ay sckf
vardrr. Onun alnnd a Iki tanc alun aln k ösc li yrldrz ve yuk an tarafa uçar halde ｧ ｭ ｾ
ok islemnistir .
78. T ELEG iN
Te/egil! soyaJ I TÜl kçe kökcn li o lup, Rus di linde iyi inliba
TÛRK KOKENLI RUS SOYADlAR t
80. KOZLOV
ｾ Ｍ ｉＱ
Rus süla lesi Kozlov 708 111573 ve 713211624 ydlanna aiui r Ｈｕｒｚｎ
s. 12, 11 s. 137). Bundan baska, armada Kozin ismine rastlamr. Hu isim 713211624 yrh
ｉ ｘ Ｌ s.60). Kozlyaninov ism i de bu tarihe aiuir (URZN .}ile kaydcdilmistir Ｈｕ ｒｚｎｾﾷ
IX, 5,86).
Kozlo v Sülale si'mn seccrosinde
ｾ ｵｮ
ｬ｡
ｲ
yazmaktadrr: "Prusya toprag mJan B ü-
yük Knyaz Vasi li Dmitrieviç'm yanma Le v adh bir er tetdf buy urdu. Lcv' in Ignatiy
G rigorycv iç Koze l adh turemesi olrn ustur. [van Koztov 708111573 y rlmda Suzdal
suhasmda toprak sa hibi gibi zedeg enIerin ｡ｲ ｾ ｳｬｊ｡Ｌ
boya r çocuklarlnm s lnlslflda kayｊ ･ ､ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩｲＢ
Ｈｕ
ｒｚ
ｎ ｾ Ｍ ｖｉ
ｉ Ｌ 5.12),
Kozlov ve Kozin soyaJ lan tcmcJlcrinde Rus sö zleri kaze/ vc koza keli mele rinÎ m uhafaza etmekted ir (Dal·H, s.13 1). Bu kelillleic r ay m köke sahiplir. Büyilk iht imalle T ürk sözü qozu (k u zu), o nda n lüremit qozulu qay (üç ya t mda ko)'u n, harlî
mana da k uz ulu kO)'u n ) ve bayltm qo zu Ｈ Ａｪ ｩｾ ｭ ｡ ｮ )'agIJ ko)'un) i le ilgilidir. Klpçak
Ichçcle rinde (Nogayca, KaL3kça , Karakalpakça) oldug u gibi Oguz lehçclerinde de
bu sözcüge (Tilrkiye T ürkçesi , Tü rkmence ) rastl anmakladlr.
Qazu sözcügü, Ye ni Uygurca'da qoza ( Rus ada plasyo nunda qoza>ko;p., aym
zalllanda qozu- Jwu, çogul hali kOla mana lart verir), Türk le hçelerinde "kuzu" anlallllOa gelsc de di ger evc il hayvanlar iç in de kullamla biliyor. Bu hayva nlar koyuna
ｫ  ｫ ｢ ｡ ｾｬ ｡ ｈｨ
ｲＮ DolaYlslyla kef i sözc ügüniln anJallll ｩ ｳ ｰ ｡ ｴ ｬ ｡ ｬ ｭ ｾ
hen zeycn ｢｡ｾ ｫ｡
o luyor. Bu ｾ｣ ｫ ｩ ｬ ､｣ daha so nralar ad t geçcn hayvmu n ismi ｬ  ｲ ｣ ｬｴ ｩ ｾ oluyor: Kozel vc
bUllun ana loj isi olan ｢ｬｾｫ｡
bir c v hayvamllill ad l ｯ ｾﾷ･ｬ
Ｈ ･ ｾ ･ ｫ Ｉ Ｎ
Böy lece Kozlov ve Kozin sülalc1erin in Tü rk kökenli lcr SlraSlna dahi l olmasl
ihtima li ｫ ･ ｳ ｩ ｮ ｬ ｣ ｾ ｩ ｹ ｯｲＮ
81. ｾ
TÜRK KÖKENU RUS SOYA DLA RI
NA BAS KA KOV
,,>t
ａ
ｍｾｅ
V. Dal. kozak söz ün ün kök en ini ｾｹ
ｬ｣ takdi m etmcktedir: Ka:tJM o:tJk. kazma J.: sözü nden {a va re dolasma k], aym zamanda kaydllJ.: -ka)"dl/lak. haydamai: sö zunde n ücri gcl mi!jlir (Dal-II. s. 72).
ｖ
Samsc v Sülalcsi XV II. asnn 2Q..30'lu ytlla rrnda Rus çarlarmdan malikanc al mts clan 'ie d aha öncc aUI gcçc n Rus ncsi llcn srrasma d ahihlir . ｾ｡ ｲｮ ｾ ･ｶ sulalc si ile
i1g ili ilk kayrt arma da 7 13811 630 yrhna uinir . Bu d a Miha il Pedor oviç'in ha kim fyet i
yrllanua tcsadüf etm cktedir . Bu yrllar, tar ihtc Tatarlar'm Rus hiz me tinc hizla geç tikleri d öncm 01arak bihnmcktedir. (U RZNS -Il l, s. 84 ).
Sa mscv ism i Rus vila yct fiif f umfi l (sa vkat, ｾ ｭ ｡ ｬＮ ｄ｡
fanlfa (bo.'l hogaz. dola edmcrj • Pesmcr-tv . s. 403)
Ｈｾ
ｉ
üretcn ve sa ta n) sozcükjcrinden rüremis olabilir. ｾｬＱｉｦ
ｵ SÖl CÜg Ü Arapça [an! kelimesinden t üremis ur. Sam + sanat ifade ede n Türk affiksi -cu/-ei. -l u/Of ! > [um + [ U
(.'la me IJ. Bu sö z Io ne n k bakrmdan T ürk krpçak lchçe lcri s iras ma da hild ir. (Nogayc a,
Kmm Tatarcasr. Kaza kça ve büy ük ihumalle Tatarca.) Aym zamanda affi ks -rul-r i,
-j u/ -f i, fo ne tik bak nndan " j W-f i eklc rine yakmdrr.
Bu isruin kö kcninin Ta tar .agll lan ndan ahnma .l'Ilmri- jemçi (ha bc rel, servis
adanu] s özc tlklc rinden Iq kil olmast olas lhg l de vardrr. Bu sö zcü klc re do gu ve bat!
Sibirya Talar di llerinde rastla ma k m ümk und ür.
Nihayet, h u ism i kökcnce bir A rap s özü ile bag laya biliriz. StillS Ｈ ｧ  ｮ ｣ｾＩ
kelimest oe 'Tntarca'da erkek özel ad lan Slfasmda ras llayabiliyoru z. Örnegi n $cmsedd in
(harfi ma nada di nin
Ｄ ｡ ｬｔｾｶ
ｧ ｮ｣ｾ
ｩＩＮ
isrninin ｬ ｲ ･ ｹ ｩ ｾ ｩ zama m prograsif ｡Ｍ ｾ ｳ ｩ ｭ ｩ ｬ ｡ｳ ｹ｡
Qaiaq siile ügü birçok Turk lchçcsinde (Tü rkiye Türkçcsi. Kmm Tatarcasr,
Ku mu kça, Kaz ukça, Tatarca. çagatayca) çesltli manalanJa kulla mhr: I. Serbest . baｾ ｬ ｮ ｓ ｉＷＬ
insan, 2. A va r e, dün yada te k d ik ili ta.<tl olma yan. 3. Ccs a retl i. Kumuk
d ille r inde "feodalm yamnda harhi hizmetçl'", Ta larea'da be ke r anlarnma gel ir.
Bazr T urk Ic hçclcrindc qozak-gazak sö zc üg ü, sû rü de n a J nhlll!j vah!ji an lammda d a
kulla lllhr 32.
ｬ Ｍ ｉ ｖ Ｎ s . 6 20 ), Rus s özu
veya Türk söz û [wnfu
had iscs i ｧ･ ｲ ｣ ｫｬ ･ ｾ ｭ ｩｾ ﾭ
tir: $tlllS > fa/lij + Rus a ffiksi -t v > $alllfcv.
lIemld ika kayn aklaTl llln so nuncu climoloji yi tasdikl cmcsi dik kul çckicidir.
Kalkan üç klsm a ｡ ｹｮｨｬＱ
ｾｴｬ ｲＮ Üs t kJSJ nu.1aki allm ren kli sahuda bah k re srni vardJr ve
｢ ｡ ｾｬ so l larafa ｹ ｮ ･ｬｭ
ｩ ｾ d urumdadlL Ortak i ｧｭ
ｾ sahada hir ｧｮ･
ｾ parlamaktad lr.
ｇ ￜ ｮ ｣ ｾ Ｎ en alt mav i sahad an yanya kada r ｬ ｫ ｴｬ ｬ ｾ gibi görün mc kled ir.
82. KO ZAKOV
Koza kov lar sülales i dc bundan önce adl geçe nler gibi XVII. as n n 30'Iu Yll1an na a iuir . Bu sula le ilc ilgili ilk kaytt 7 13911 63 1 larihi ile birl iktc ve rilm!jitir
(URZ N$ -IIl, s. 85).
KOl.akov isminin lcm clindc Rusça kazakikoU/k kclimclcr i yatma ktad lr. Bu
kelimclcr ｫｏ ｬｾ ｕ Türk 1chçe1crindc n ｡ ｬ ｭ ｬｊｾ ｜ｬｲＮ
llü yük olasl1 lkla Polo nya ve Ukr ayna di llcri vaslla." lyla Rus dili ne geçe n bu kcli meler, Rusça lileralür ünc 1395 YllJllda
dahil ｯ ｬｊ ｵ ｾｴ ｵ ｲ Ｈ ｩｾ ｩ Ｎ fa hle). Daha so nralar ｢｡ ｾｫＮＱ
bir mana ｫ ｡ ｬ｡ ｭ ｭ ｾ Ｎ harbi slmrlan
gliçmenlcrde n kor uyan. Rusya [kv\cli'nin Slmr 1II11haftzian na ko;:,ak ismi ｶ･ ｲ ｩ ｬ ｭｩｾ
ｴｩｲ Ｎ
J05
B ürün hu mana lar birbi riyle bagla nllhdl r. Gen eldc rek an lam tasu lnr: BaglmSJZ insan . Bir Tü rk boyunun ismi clan Kazak sözc üg ü de bu ort ak a nlam ile baglan llhd u (ba glms lz göçmcn).
Kazak o v ismi kozak sözcügü ve isirn o lu!jturmaga hizmcl ede n -ov R us suffiksinden olusm ustur: Koza k + cv
83. S AVANÇEE V
<.
Armada da kayded ildigÎ gib i Sa va nçeev sülales i kökeni ni G rigor i' Saval;çc ev'dcn al mak tad rr. Vaftiz törcninden so nra O'n a T atar adt veri hnisur. 7 15 1i l643 la;
rihinde mülk le ､  ｬ ｬ･ ｮ ､ ｩ ｲ ｩｬ ｭ ｩｾｴｲ
(U RZN$- III, s . 89).
Aym koke nden ge len Saba nee v sülalesi sonraki dö ne mlere aillir vc
de 1763 Ylh ile ｫ｡ ｹ､･ ､ｩｬ ｭ ｩ ｾ ｴｩｲ (U RZN$ -X. s. 137).
ｾ｣･
ｲ･ｳ
ｩ ｮ ﾭ
Suban VI' onun foneli k varya nll Sall"all sÖlc ükle rine sa nal ifad c. -lIl, -h -su.
-si eden affiksinin ilaves iyle ortaya ç lkan .w!)(.Il/çu-SaWaTlÇlI sÖ/.cuk1cri biTir ok T Urk
lehçesi ndc yer ahnakla dJr. Polovc sçc'de (Co de x Comanieus ). Türk-çc'de, Ta tarea 'd a,
Bask urtça 'da, Azcrice'de, Kaz.akça'da. Km m T alareasl'nda .fU ball pu lluk . J·U baIl ÇU
ise c km ekçi. kö,l)ü anla mlan na gc hr. L. Budago v'un sö zlügündc yu kan daki ma nalarJan ba!jka saban sö zc ügü l.a!j sa pa m olarak larif ｣ ､ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ
Saban sözc üg ü Saratov. Ulyanovskiy. Perim l'ilaye tleri nin Rus aglzlan nd a
Hil i lara fh Rus ｰ ｵｬ ｵ ｧ ｵ ｾ (Dal- IV. s. 12 6 ) , e ｢｡ ｾｫ｡
ma nalarda kul1amh r.
Sabaneev ve Sav ançee v soyad lan kökcnce saban ,·c saba" f u sözcü kle ri ile
ｲＮ B irine i soyadz saball sö l cügünde n ｴ  ｲ ｣ ｬｊＱ ｩ ｾｬｩ ｲＮ S<lhip o lma a ffiksi -III/·{j ilc
hirliklc saballfri, o nun as imilc ｯ ｬ ｬ ｵ ｾ fUllcli k tcl affuzu sabalt/w jJulluk sah ib i ohm
anlammd adlr . Rus adaptasyo nundan sonra sabutll!f?Y > saba ncy + isim ｯ ｬ ｬｾｴ ｵ ｲ ｡ ｮ -ev
ｩＱｾｫ
､ｩ
32. Qawq-q<>u"l SÓl.l;UUe ri ilc ilgili gen i, bilg; iç in lob.. (46 J ve 12 11.
106
N.A. BASKA KOV
TÛRK KÖK ENL I RUS 50YA OLA RI
Ｎ eklncl,
suffikst > Sahaneev. fkinei soyadr isc saba nfu.,sa ll'ançu {te pra kta ｡ｨｾｮ
kii)'lü ) !>/î7.cügündc n iürcmisrir. Rus adaprasyonundan senraki hali $(loo llç ey + Isim
olusruran -ev suffiksi > Sabançcev.
10 7
Maksee vler'in arr nasm m orya nlal karakteroe olmast da dik kal çckmcktcdir :
" Knlkam n 1;.1011121 sahasmda ｫ｡ｾ
ｬｨ ｫ Ｑ Ｑ yc rlcscn iki hilalin aras mda alun haçm ya ns r
ｩｾｬ｣ｭ
ｮｩｾ
ｴ ｩ ｲＮ Dnun alt mda ise ü ç ranc alun ｫ ｩ ｲ ｩ ｾ vard u" (U RZN.} lil, s.98).
Saban çcev tcr'in Iamilya armas t Ja karaktcrisuk özcllik tasrr: "Katk and a kl krrnu zt sahaya dört tanc sckiz küseli yrldiz ､ ｾ｣ｹ
vaziyeue ｩ ｾ ｬ ･ ｮ ｭ ｩ ｾ ｬｩｲＮ O rn m ahm da.
boy nuzla n ｡ ｾ ｧ ｬ Ｉ Ｇ｡ bak en alun hilal vardrr vc dc mir di regin ucu na ye rlcs tirilmistir.
O nun üs t krsrnm a baçvari bir krhç ve ｧｭ
ｾ tabanca rcs medi tmisur. YanlarJa isc Ji rege taraf bakan iki nel göznkmekredir Ｈｕｒｚｎｾ
Ｍ ｉＱ Ｌ s. 89).
86_KOPILOV
Kop tle vlar s ülalcs ini n Rus hixmeti ne gcçligi tarih 7 195/1687 y rh olarak kaydcdihnis tir. 8u tariluc 'IC d aha so nralan, hu soyadrm tasrya n hcrkcs mülkle ödüllcndirilmistir Ｈ ｕ ｒｚ
ｎｾ
Ｍ ｉｬＬ
s. 104).
Komlev ismi Rusça kaplf keumesinden türcmistir . Djkllm ek , uyakta durma k, kazrk, krsa dl re k, ç üy g ibi birçok anlnnu vardrr. Kopslitsva fiili czi lip b ûz ûlmek, Ierslik göslcrme k anlanu na gel ir. (Dal-II, s. 159 ). 8 u Rus sözu T ürkçe qop
(ka lkma k, di kilmek) û ilinde n geimektcdir. •yV-il < -)'uV·gil, -qr,V- rif affik sleri az
kullamlau eklerdir. Ö rnegi n Krpçak lehçelerindck.i rol. tü reyis i mod eJIerinde bu eklere rastlanrr; A)'ur {ayn-ma k}, a)'uml lik iJ e hiiJmck ). 0 )' [kaza nmak, dC!j mc k). 0)"
qllf (göç ü k, d efik]. Ol (gcçlllck ), éitrif (gC1;ir )...
84. AZANÇEEV
Azançeev sülales l kökcncc Ta tarlar'a uznnmaktadrr. O nlar XVII. asnn SOli
yrllarmda Rus saray mda hizmete ｢｡ｾｬｭ
ｬ ｾ Ｌ hükümdar larafmdan 7 16511657 y rlmda
ve da ha so nra lan mankene ilc ödûllerdirilmistir ( URZN.}-IlI , s. 93 )_
Azançce v isrninin kêkcnindc Terarea aW/IÇI muezz in... siilcûgü ya tmakradrr. Arapça ezan ... kelimes indcn gelme ktedir. Azall ezan + sanat ifade ede n Türkçc
ek -ful-fi > azanç u. Rus ad aplasyo nundan se nraki halt aUlIIfuy + r \' suffiksi >
Aza nçeev.
Kopnov soy ad mm Türkçe'de sahil an lam md ak i qapul, Ara pça )'aftl... Çagarayce'da sert, ｵ ｹｵ ｾｭ ｡ ｬ anlamla rma gel en qOfXll (Budago v-H, s. 68) veya Krpçakçc'dc Sik adam, s lkl lk ､ ｾｫ  ｬ ｩ an lamlan na gele n gnb ul qup ul sözcüklerindeu türcｭ ･ ｾ ｩ ihlimali de vard ir.
Aza nçccvler'in arma arributla n dn bu sülalenin Dog u kökenli oid ugunu n ispaliJI r: ｾ ｂ ｵ ｬ ｵ ｴ iç inJ en ｬ ｫ ｭ ｬ ｾ bir el üç ok tular biçi mucdi r. Ok lan n ili uç lan ｡ｾ ｡ ｧ ｬ taran gösle rmcked ir" (URZN.}·m , s. 93).
ｾ｣ｫ
ｩｬＬ
ö.lclfikle ri ohm bir klllç res mi vard ir, bu
KOpllovl ar'm armasllIua Oug u'ya ｨｾｳ
ｮ ｩ ｬ Dogu kökcn li o klugunun bir ｢｡ｾ
ｫ｡
ispal1ulr.
ｾ  ｬ ｡ ｬ｣
SS. MAK.}EEV
87, KATSAREV
ｍ｡ｫｾｶ
süla lcsi an naJ a 718 111 673 Ylh ile birlikte ｫ｡ ｹｵ･､ｩ
ｬ ｲｮ ｩ ｾ ｴｩ ｲ (URZN.}111, s. 98). ｋｵｲ
ｬ ｵ ｾ baklm mJan Ara kçcev, Savançeev, Al.ançeev soy aJlanlll n hallriahr. Fakat bu du rum genckle l.ahirÎ bir yakmllk gib i kabul eu ilmc klOOir. Bu soy au lllln
lemelinde Tü rkçe baqlu sözcügü yatmaktad lr. Bu wzcüge agillania Es ki Uygur ve
Sa nskril Jillerindcn alillma maqlu ｾ ｫ ｬ ｩ ｮ､｣
de rasllanlr. Uyg urca'da " b udd a a1imi,
i>g re l me n, okur )"a zar insan", Özbekçc'de '1ogma n", T ûrkme nce'dc ")"a7.ar, haik
ｾ ｡ ｲ ｫ ｬ ｣ ｬｓ ｬ Ｌ spiker" Kar akalpakça ve Kal akça'da baqlu " ha ik fa n kc isi" anlamlar ma
gel ir. baqjll -maql " sözcügü, Uygur yazarlan araelhg l ile KIlI I O rda'n m lüm Klpçak
nüfusunun agll.1ann a ｧ･ ｭｩｾｬｲ
Ｎ On lar, eski l amanlarda KIZII Orda hanilklar llllll saraylarlllda ｡ ｨｾＱｙｯｲＬ
hanl ann ya7.1 ｩ ｣ｬｾ ｲ ｩ ｩｮ yürülüyordu lar. Klzl1 Orda' l1l1l Ich as1 ola n
knya 7.lara mektup yall yordular. KIZlI Orua nglzlannua maq$U hiç iminin ue oldug u
bu SÖl.cük ｍ｡ｫ
ｾ ･ ｣ ｶ soy ad lllill tem eli ni ｯ ｬ ｵ ｾ ｴ ｵ ｲ ｭ ｡ ｫ ｬ ｡ ､ ｬ ｲＮ Uygur ll1Cl11ur unun ismidir.
Rus auaplasyol1 unuan so nraki hali maql ey + ｾ Ｂｳ ｵ ｦ ｦｩ ｫｳ ｩ > ｍ ｡ ｫ ｾ ･ ･ ｶ Ｎ
ｾ ･｣ ｲ･､
de yazl ld lgl gibi Ka'iarevlcr sülalesi kokenini es ki 'Ie as il bir a ileden
almak tadlr. Bu sülale Epi r Katsa ros'dan çlkmad lr ve ismini Kazar kaganl armda n bi·
rinin toru nundan almak tad lr. D'nu n ad l Kalsar Kagan idi, fak at vaftiz ttire ninden
soma Georgi aUllll aldl. Georgi'ni n toru nlarl Yunanistan'da di ni mc murluk ve harbi
ｵ ｾｴｵ ｲＮ B irço k vilaye t. ö zel likle Iyan'm elrafl O'nun
kulluk çu luk göre vle rinde ｢ｵ ｬｵｮＱ
himayesi aJtmda ｯ ｬｭｵ
ｾ ｬ ｵ ｲ Ｎ Bu nesilden türeyen Ivan Va'iilyev iç Kolsa rev ｫ｡ｲｊ･
ｾ ｩ
Ornilri ilc birlik te 1735 Yl lmda Rusya'ya ｧ｣ ｬｭｩｾ
ve çqilli gö rcvlc rdc hi.lmel ｶ･ ｲ ｭｩ ｾ Ｎ
tir (URZN.}-III, S. 111).
Sülale nin Huznr suyulluan gcldiginc uair ｾ･｣
ｲ｣ ｵ ｣ｫｩ
kayJllar, Katsa rcv ismi nin T ürkçc kökcnli ｯｬｵ
ｾ ｵ hakklllua ihtill1al yürûlmege imkan veri yoL Qaç-qaç-qac
(ka ç ma k ) (Fi iluen d Ul.e nlen isimlcr: Kacar - s afar. gacar) (kaçmak) fiilinde oldu·
gu gibi Talare a'da i-ç-e ｾ･ｳ ｬ ･ｲｩ birbirin i ｫ ｡ ｲ ｾ ｬ ｬ ｡ ｹ ｡｢ｩ ｬ ｭ･ｫｬ､ｩｲＮ
Barabinler'dc ve Sibi r-
N ,A . BASKA KO V
10'
109
TÛIl. K KÖKENLl RUS SOYADLARI
Atajukin ant roponimi , .;/1 suffiksi bakrrnmda n cle ahrsak iemelinde la kap veya Atajuka ismin i mu ha ta za ctmck ted ir. Bu isim iki ele men tten ibarcuir: A ra ve zllg.
ya'da ki birçok Tü rk halk lannm ｫ ｯ ｭ Ｎ ｉ ｾ ｬ ｵ ｧ ｵ aglzlarda, Karaim dilind e ve Eski Hazar
Dih'ndc hu Iormaya rasrlayabiliy ot uz. SonJ aki "r" harfi nin palaliz..1sya.SI Rus Ionctik adaptasytmunun uctkesi e tarak onaya çrkiyor: Qarar > qacar. Katsar + isi m t ürelen -e v s uffiksi > Ketsar ev. Bu ism in kökcninJc Yunanca bir kclirne de yatryor
isc az izJcmc ve kuçutunc Iormasulrr. Öz cl isim lcnlc kullamh r: Aw + dVlq (bab acr-
o lab ilir.
g.m).
At.a SÖ7.cÜgÜ bi rçck TUrk lehçcs mdc ｹ｡
mesi anlarru ､ ･ ｧｩ ｾ ｲｮ ･､
Çcrk eso\"lar'm arm asmda hu sulalcnin köken i ile ilgi1i ｾ
ｵ
hilgi1c r yeT almak te-
türcnnstir. Kobard in'în sahibi Mago rnel Atajukin'in verd îgî bilgide n ｡ｮｬ ｡ ｾ ｬ ｨ Ｎｨ ｧ ｬ uzcrc
Büyük Kobardin'd c tammms ela n Uzdcn, Kob ardi n'j d iode tutan ｫ ｩ ｾ ｩ olm ustur. 0 ,
ay m zamanda ｬ ｭ  ｾ Alcksandr Bcketo viç'in agabeyi . Solok-bc k'in da ytsl idi. Ke ndi
k öylcn vardr. Bugün O'nun nkrabalan 0 küyün sahiplc ridir. lsmi gc çcn Ivan Çe rkeso v isc Rusya'y a göç etmis ve Yunan tarikan kanunla nm kahu l ctmls tir. 6 Hali ran
173 2 tarlhiudc ruuknddes ;llflhan cl lmpararoriçc An na loannovua. Ivan Çcr kcsc v'u
ve O'nun rorunlanm zedegen ad r i1c tcltif etmi s, diploma ver misur" (URZ N-- III , s.
114).
Çerkes -Çc rkas ncsî1lcr inin kayna gmd an ｢｡ｾｫ
｡ Ｌ ｾ｣･
ｲ｣､
ｾ ｵ ant roponim ler de
M
zikrcdil mekted ir: Ataj ukin, Bek etoviç . Solok -bck \Ie Muzde n Icrimi.
Sol ok-be k an tropon imi iki sö zdc n nlusma ktadrr. Krpçakçada "krsa. krsalul-
bir ctimoloj i da ha vard l!'. 0, çer kas SÖI.CÜgünü ｫ ｡ｲｭ
ｾ ｬ ｫ ferig sözünc baglamaktadlr. Çerig (ordu) vc agasu (id a r ed ) sözcü kＮｭ
(o rd u ｨ｡ ｾｫ｡
ｬＱ Ｉ > f el' (i) ka (ya) s (rl) eJde cdileri hir araya gctir i1crek "erig ＨＯｾ｡
ｾ Sel nk ismi burada la ka p yeri-
Bskimis bil' feed al tcrlm olan uiden, bugü n Noga ylar nras mda yaygm ku llamhl'. Karaçayla r. Balkarlar. Kumu klur amsm da da kullaruhr. Utdcn sözcûgü özgür,
k huseye bagllllh ｹ ｡｟ ｾ ｭ ｵ ｡ ｙ ｬｈ ｬ nnlanundadrr. Polov os (Ktnuuu) dilinde de aym aula ma gelen örden -ëag ür süzc ügü kulla r uhr ( I 16).
ｌ ｩｍｏｖ
Salilllov soy adt an nada 174 J y.h ile ｫ｡ ｹ､ ･ ､ ｩ ｬ ｬ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ (URZN.s- III, s. 11). Tü rkId e ail f altm -h ökümdar ｰ ｡､ｩ ｾ ｡ｨ
özel ad lildan ｬ ｲ ｣ ｭ ｩ ｾｴ ｩ ｲ Ｎ Arapça olil/l_.. \ 'C Farsça
jah... kel ime1crin in ｢ ｩｲ ｬ ･ ｾ ｭ ｣ｳ ｩ ｹ ｬ ･ ｯ ｬ ｵｾ ｡ ｮ
ｾ
Ｏｬｭ
+ suffiks - ov > Sal imov.
Bu soya d l1l1 11 T ürkçc bil' sözcüktcn türemesi ihtimali de "ard lr (Kaza k. Karnkalpak). $0/1In1 Ｈ ｩ ｾ bfl:eITn, gü çlü ) + isim ｯｬ ｵｾｴ
ｵｲ｡
ｮ rus suffiks i _ov> Sai imov .
90. UVA K iN
Uvakin S üia1csi armada 1741 tari hi ile
ｫ｡
ｹ､
｣､
ｩ ｬ ｬＱ
ｩｾ ｴ ｩｲ
(URZNS-IJI, s. 129 ).
Uvakin ismi nin kükc ni T ürkçe bil' sül.c üge dayanmaklad .r. Çq itJi 1chçelerde bu sö zciig ün ､ ･ｧ ｩｾ ｩ ｫ fonclik biçim1c rinc raslh yorul : Ufaq. lII\"(/q, uaq (k üç ü k , k .r m l .)...
Örnegin IIveç sÖlcügiinü V. Dal. MordO\'lar'dan ahnma sö z1cr Slrasma dahil erme kledi r (Dal-IV, s. 46 1).
a lamcllcrd ir. Ayn l za mand a tül'ClllC hir sÜ7..cü ktür.
｢ ｡ ｾｫ
ｬ ｲ ･ ｭｩ
ne geçmc ktedir. Bek: ünva m ise zed egen anlarm tasrr.
Çcrkcso v. Çcr kaso \l, Çc rkaslslk iy isim lcri büyük ihtimalle aym tem eie sah iplirJer: Çc rkes . Bu isim, Asetinlcr'de n ｴ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ünlü bil' ha lka aiu ir, f ii rgüs-f ürkiis
Mope lR (I. s. 302). Tü rkçe'de kullalllian ihtiyac eko nOlllllflst, ihliyath llk. ci m ri lîk, lulum lul uk anlamlaTl na gele n f u kes/u süzc ügü yukand a da kaydedi ld ig i gibi var hg m karakteri ile ilgilidir ve Tür k1cr'in Çcr kcl,]er'in ayag ma yazd lklan .mmalardlr,
ｩｾ ｴｩ ｲＮ Ö rncgi n Kuzakça OOkil (m u ti uluk )...
rms" anlamlan olan çolaq.soloq sözc üjiünden
89. ｾａ
Çcrkasov ismin i de Ccrkcsov soyedr ile aym koken e b.1glama ktadlrlar. Paka r
bu sülalelc r ge ne tik baklInda n kcsinlik le birbirinden ayn dlr. Bunu am la larda yc r
a lnn hera ldika alemeller i dc tasd iklemck tedi r. Bu sü lalenin ｾ｣ ｣ ｲ｣ｳ ｩｮ ､･ klsa bil' biJgî
vard Ir: ffÇc rkasov lar ｦ｡ ｭ ｩ ｬ ｹ｡Ｎ ｾｬ Ｎ Mi kron Nikîtin Çerkeso v'un og lu 717711669 y .h nda
Çar Buyük Knyaz Ale ksey M ihailloviç tar af.ndan. iyi hizm etlerinin ka'l.\lg. olarak
ebed i fahri fe mlanla (gramota) teltif ｣､ ｩ ｬ ｭｩ ｾｴ ｩｲ ｒ (U RZNS- VlI, s. 196). Çerkasskiy
süla lesi de Çerkesov ve Çerkasov sülaleleri ilc aym köke sahiptir.
｣ ｮ T ürkçe'ye ｧｩ ｭｬ
aym zamanda erkek vc kadm özel adr olara k da kutl amhr.
drr: "lvan Pedorevue bab asr. Çerkcsov'un oglu J agh Çer kesler'in zedegen ko lundan
lir ( 127, s. 46 1).
kullal1l hnaktaJ rr. Ald.g. ek -zuq. -druq
Bekctoviç ismi Farsça bir kd imeden türernis tir. Riihil·biillr (rnu llu luk) keli-
88. ÇERKESO V
I. Sinkcv iç'in lakd irn cu igi
ｹ ｾ ｭ
Hu siizcü k, Rus lakahl Uvaka'nm ICl11cJini ｯ
ｉ ｕｾ
ｉ ｕ ｲｬ｜
｡ｫ
ｬ｡ ､ ｬ ｲＮ
K iiçü k b oy!.., ço-
cuk anl amlan na gele n sözcügc ·in suffiksinin e klenmcs iy1c Um kilJ soyad l ortaya
ｬ ｫｬ
ｭ
ｾ ｴ ｬ ｲＮ
N A JlA SKA KO V
110
III
94. ｮａｒ
Samin Sütatcs i armada 1741 tarihi ilc kaydcdihnistir (UR ZN S-III . s. 131) . Bu
soyad nuu kökcni miihl]hiscliJ ir. Rus lnknlu Sallllh5,mlOilyn Ipeltck ｫ ｉｬ ｉｬｕ ｾ Ｚｬｉ Ｉ ik
ｩ ｬｩ ｾ ｫｩ ｬｩ uldu gu tahmiu cdilmc ktedir (Dal-IV, s. 620 ). Dolayeay la hu ismiu kurulusu
çok basi uir : ｾ｡ ｬ ｡Ｋｩ ｳｪ ｭ olusturan suffiks· jll > Samin. Bu soy adrmn l am ('tngt'Tib)
kök ünden tûrcmc sindc kanuna uyg unluk vardrr (Fasmer-Iv. s. 40 I).
Bansniko v sülalcs i, ar mada 17X9 yrh ilc kaydcdihnis tir Ｈ ｕｒｚｎｾＭ
ｊｉＬ
s. 145).
lsillin tcm clin i ｢ ｡ｮ ｾ ｬｉ ｩ ｬ［ (kiiçük lik car) sii/.cügü ｯ ｬ ｵｾ ｴｵ ｲ ｬ｡ ｫｬ ｡､ ｬｲ ( Dal-I. s. 5 1), tta.
n,miJ.:. söz.cügü, bo. n f [tara f gehr, kazanç} kökü ve sanat iladc eden -nik suffiksinden türemistir. N.K. Dmunev'in takd im eltigi versjyona g örc bo n f süz.cügü Rus Dili'ne Volg a nchri etrafmda yasaya n Türk halklarmm dillcrinden geçmistir (3 1, s. 19 ).
N. K. Dmuric v'in L. Budagov'a isnadcn yazdsk lanna g örc bu sözc ük T atarca, Krrgiz a nlamlarmda kullamh r. L.
ca VI' baska Türk lehçelcnndc ha reket. ba mi ' ｡ ｮ ｬ［ｴ ｾ ｭ｡
Budago v ｾｹｬ･
ｹ ＳＷｭｬｾ
ｬｊｲＺ
"Bu sözcü k. uc arcr amlasrnasr yaplld lgl srrada her iki tara rm razlhgml bildirmek için kullandrklan s öz idi. ａｨ ｾ Ｍ ｳ｡ ｜ｬ ｾ ｩｾＧ･ ｲｩ zama ru geli r ifade
ede n bu s özcû k, Rusça'ya geçnkte n son ra sadccc ｢ ｡ ｲ ｾ anlarrum koru mustur" [Hudago v-I, s. 222).
Ｎｾｅ
ｒａ
ｐｏ
ｖ
ｾ･ ｲｬｰｯ
ｶ sülalesi, l mparatoriçe Blizaveta Petrovna tarafmdan 1141 yrhnda zeｾ Ｍ ｉ Ｌ s. 132),
degen isimiyle teltif edite n Ore nader nesiller i serisme dahildir Ｈ ｕ ｒｚｎ
Bu soyad mm kökcni ne da ir iki izahat van hr.
Arapçada n almma farap... kelimcsindcn türemesi ihtimali de vanh r, Bu kelime Azeri Türkçesi'nóc ue yaygm kullamh r. RUSIJa'ya fa Ta p - ferap ｾ･ ｫ ｬｩ ｮ ､ ･ ｧ･ｭｩｾ
ﾭ
tir, Fakat Rusçu'da alkollü içld a nlanunuan ｢ｾｫ｡Ｌ
planh lu rs lZhk anlamma gele n
ｾ ｡ ｲ｡
ｰ ｬ d e ｧｾｩｲ
ｬ･ｫ
g ibi bir deyim içinde Je kul1amhr (31. s. 47).
ｶ soya dmm kökenÎnue Arapça'da n ah nan VI'
lkinci ihtima le güre, ｾ ･ ｲ｡ｰｯ
T ürkler arasmua erkek ö zcl alh g ibi kullamlan f(1f(if h ereO kclimesi yat ma ktaJ lr.
Soyadmm ｫｵ ｲ ｵ ｴ ｵ ｾ ｵ her iki durumda da aymdlr: $tI mp veya fere! + Rus suffiksi -QV
> ,<jierapov.
93, n ULATOV
Türk kökenli Bulatov Sülalesi, armada 174 1 YI l! ile ｫ ｡ ｹ ､
･ ､ｩ ｬ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ (URZN·
lil, s. 1J5). Soy admm kükU, erkek (lzd adl Bulat'tlr (Dulat, Bolat, Puim). Bu ada çeｾ ｩｴ Ｑ
harf ､ ･ ｧ ｩ ｾｩｭ
ｫ ｲ ｩ ｹ Ｑ｣ Türk halklarmm dillerinde rasllam ak mümkündür. Bulal sö zKuzey Tü rkçelcri'ndc Imlclt,
cügü polattan ｹ ｡ ｬＧ ｬ ｬ ｮ ｬ ｾ Ｎ ｬＧ ｵ ｬ｡ ｴ çqid i anlamlarr da ｴ｡ｾｬｲＮ
KIJlçakça'da bolal, Azeriel' VI' Uygurca'da po/a t biçimleri vanh r, Rusça'da hu süzç ügün IJl/lat biçill1i kullalllllllakladlr. Örncgin punltllr As)'u bulatl (Dal-I, s. 149)..,
Bul<Jlov soy adl, /J ulat kclimesine isim lürc len-ov suffiksinin ilavesiy1e orlaya
｜Ｚ ｬ ｫ ｮ ｬｾ
ｲ Ｚ
o v > Bulalov.
ｉｾ
nus SÜY i\ LJL A KI
91. SAMiN
Bu sülalenin Dogu kökenli olmast ve soya dm m ｾＨｬＱｊ
ismi iJc iliski li olma-si
(Su ri)"t' ken tl] ve $am ï Ｈｾ ｡ ｭ ｨＬ Dam askülu ). Bunda n
ihtimali de gcçcrhdir: ｉｾｭｬ
ba'ika. T ürkçe lama (la mb a, Ｑ ｾ ｬ ｫｨ Ｉ Ｌ çama -sama [bir- i'i için gerekli güç , göz ölçusü.
ne ili ba r el mek ) veya Arapça fom 'u $am sözc üjunc. -În soyadr düzchen süffiksinin
eklenmesi ile yaraula n soyadï: ｾ｡ ｭｩｮ
kelimelerinin yukandaki biçimde ｾ Ｚ ｬｉＱｩ ｮ halini
alrnasr da mulnemcldir. [Radlov.Hl, s. 1937).
ＹＲ
TÛ KK KÜKENLI
ｎ ｩｋｏｖ
olabilsim Rus sözc ügü banl, yinc Tu rkçe olan baska bir kekten de ｬ  ｲ･ ｭｩｾ
lir: Çuvasça'daki pares (hed iye], Tatarca'daki birf'/, Türkiye T ürkçesi'ndeki r uif .
Uygurcada'ki bo.n1 (bo rç veren] sözcü klcnndcn birisinin kök görc vi üvtlenme olaslhgl vard ir.
Scn uçta her iki halde de soy adm m ｫ ｵｲ
güne sanat ifade ede n-Jlik eki ik isim ｯ ｬｵｾ ｬｕｲ
ko v ismÎ ortaya ｬｫｭ
ｬｾ ｬｉｲ Ｚ ｂ ｡ｮ ｾ + nik ... ov.
ｬ ｵｾ
ｵ｣ｵ
ay mdrr. Ranlf veya bans sözcü-ov suffiksmin ilavcsiyle Barisni-
95. ROMOllANOVS KY-LOUU ENSKY •
ｾ ｾ･ ｣･ｲ､
de gösterildigi gibi Romodanovskiy Knyazlan 'lIln ｢｡ｾ ｨ ｭｧｩ｣
ｬ Stamdubskiy Knyazlarl'na daya nmaktadlr. KadifeJi Kilap'la VI' Slarouub Knyazlan 'lIln
ｾ･
｣ｲ･ｳ
ｩ ｮ ､ ･ gösterild igi gibi, ｾ ｒ ｵ ｳ loprag llla Hristiyanhgl ｢｡ｨ
ｾ ､｣ ｮ Vladimir Svyatoslavov iç'in lorunu i van Vsevoldoviç. ｫ ｡ｲ ､ ･ ｾ ｩ Yaroslav Vsevoldoviç'lcn klsmetine
ç lkan Starodub'u aldl ve O'ndan SlarOllub Knyazlan türedi, ivan Vse voldoviç'in 10run çocugu Knyaz Fedor Andrcye viç SWodubski'nin bq inei oglu dünyaya ｧ ･ ｬｭｩ ｾ Ｌ
O'lIun ad l Knyaz Romooano vskiy ｯｬ ｭｵｾ
ｬｵ ｲ Ｎ Knyaz Romooanovskiy'nin türemeleri
Rus lurihinin de gösterd igi gibi zedcgen ve ｨ ｡ ｾ ｫ｡ yüksek gürev tcrdc tJi zmct ･ ｴ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲ
(URZN.I;i-IV, s.5).
RUlilodanuvski y soyad lllm kükeni Ramadan·Ramat.an Türk adhmn dan olu!jl1l<lkladlr. Amp takvimindc duku l.UlICU aym ismi Ralllal.an'd ir. Du aym ｨ｡ｾｭ､
ｮ sonuna kadar müslimanlar ｾ･ ｮ ｬｩｫ içinde olurlar, nu ay m iSllli, crkck ütel adl gibi de
kullallllir. Belki de bu aym müsliman larm en büyük baynu l1I ｯ ｬ ｾｵ ｵ Ｌ bu ay içerisinde
hir oglan çocug unun d ünyaya ｧ･ ｬ ｬＱ｣ ｾ ｩ ｮ ｩ ｮ Y<lralllgl scvinç buna etkendir. Ramadan Ramaz wl erkek özel adl bugün de müslill1un haIklar araslllda yayg1l1dlr.
I
1
112
TiJR K KÓKENLI RUS SOYA OLA RI
NA 8ASKA KOV
Romodanc vski y soyadi büyu k ihum allc temetinde Ramadan-Ramaza n adlanurn uurdugu Romodonovo, Romod onovk a ycr adlauudan ｈｩｬ
Romodanovskiy-Lodijcns kiy arm,ISl
｡ｫ
ｮ ｬ ｾ｡
ｬｫ
ｃ ｬＱ ｩ
Fars Î a bla h:ma (Budagov-l, s. 5) kel ime leri ile i1i'lk.i lidir. Krpçak knrmasrk ismi clan
ｾ ｴ ｩｲ Ｎ
Er-opknn lsc Ｂ､｡
ｧ ｬ ｬ ｬ ｾ topruk" aularru ｴ ｬ ｾ ｬ ｲ Ｎ Erop kan ismi büyük iluimullc T ürk
dillo rind e yay gl1l clan Amw Xml cr ke k vc kadm Ö7.e1 nJ I ile iliskilidir. AIlIll' (a r r.
tl' m iz) , xun [xnn - adam) isim lcri bir aray .. ge lcre k "iJi a dam" aulanundnki hu adl
olusturu r (Budagcv- I, s. 33).
bir yapty a saluptir vc rcrkibin -
J e bir çok Dogu k ökcnf hcruldika isarcti ban ndmr. Ölclliklc Sar k Iormah yatagan,
ｬｭｩｾ
iki ok ve oklann üstunde brus. Bu Istemclcr . sülalenin
onun üzerine ｹ･ｲｬ｣ｾｴｩ
Yu kanda belirtngimiz gibi Lodrg in soyad i "sa hlp, episkop" anlarnma gelen
faduka-dadlka (Slav] kelimesinden OIU'lmU'lIU r ve Letonya Ta rarlan'nm di linde n
ahnnusnr. Rusça'd a isimlestlr en ·;11 eki Have edilc rek Lodrgin b içimin i ahmsur.
Dog u kö kenli old ugu nun ispandrr.
Romodanovski y-Lodij c nskiy stllalc sin in ikinci larar.. buna paralel ola rak
mevc ut tck rarafh Lodijens kiy sülalcsi vc Lodo gin ismi büyük ihtimal lc T ürk dün yaSI
ｾ｣･
ilc ilgilid ir vc c nla n birbiri ne baglayan elc mcn tler vard rr. Ö nccl ik1e Lodogi nler'in
ｲ･ｳｩｮ
96, AKSA KO V
ｩ
ele alah m. M üelliûcrin Eski Pruslar ilc ilgili yazr lan nda n. Prus armasm dan ve ｄ ｉ ｾ ｩ Ｇｬ ｬ ･ ｲｩ Bakanhg t'tun arsivindc n edindigim iz bilgilcrden de anl3'll ldlgl g ibi
Lodog inler , k öke nini Kobrla lakaph Andrc y lvano vlç'tcn alma ktadrr (URZNS -IX, s.
13). An drey lva noviç'in oglu Seme n Andrcycviç'i n Grigori Lod rg adh ｯ ｾ ｈ ｵ vanh.
O'nun t ürcmclcri olan Lodrginlcr Rus tuluma zed egen nnbclcrindc, vnlilik , ord u ko-
"Aksakovlar süla lesi. seceredc de gös teri ldigi gibi ke ndisinc tabe o lan ü ç bin
ile bir1ikte 6535/ 1027 y rhnda , Vary ajskiy tporaêmdan Kic v'c. Büyük KnyazYaros !a v Vladi mirov iç'in ya mna gelen $ illlon Afrikanov iç'lcn tûrcmisur. Bu sahrs, va flil: törcnimlcn soma S irnun adnn alnusur. Simon'un Peelor Vasitycviç v orenes vc
Yuriy Vusilycviç G runk e adh toren çoc uklan orm usrur. Onlar'm da Vclyamin And rcy ev iç adh torunu vard r. Vclyam in And rccviç'in ise Ivan Fedoro viç Ak sak adh toｾ ﾭ
ru nu olmus tur. O'ndan tereyen A ksako vlar, Rus tah un a hizrne t c tmi'ltir.;." Ｈ ｕ ｒｚｎ
IV, s. 20).
ｫ ｩｾ ｩ
111ulanllgJ gibi görc vlc rdc hizmc r cunis, hükümdnr tarafmdan fllliri fcnnnnla, ödûl-
le ndirilm islerdir ( URZN S-IX, s. 13).
LOOIgin ve Lodjje nskjy scyadlanm Rus sözlc ri lodlga./rJ<iljka (alçik. n in e )
He açlkl;lyabi lird ik. Faka l, Lodt jcnski ler'in 'lCceresi ilc ilgili J irck l kay naklar vard ir
Aksakovlar'm umum i alaSI Simon Afr ikanoviç'ten aym zamanda fslene vler
sülales i de ｬ  ｲ｣ ｭｩ ｾ ｬｩｲ (URZNS-I V, s. 20) .
ve bu süla lcnin kurucula n Tû rk iSllli la'llyan 'l-1hlslarla baglantlhd lr (URZNS- 11, S.
49 ). A ync a, Lodjcn skiy suyad uun Slavlar tararm dan Lelonya T alarlan'ndan ahmna-
Ak sakov lar sülalcs i hiç ｫ ｵ ｾｫｵｳ
ｵｺ
T iirk kÖken lidir . S u ismi n tcmclindc aksak
lak abl yalma ktad lr. Tü rkçe akslll/lak Iiilinden lureyen ak.wk sözcü gü topal, d üzgün
Jü riiJe me )'e n anla mma gelir (Budagov-I, s . 69 ve Rad loff-I, s. 124 . 125).
slI1a ve adaptasyn na ugrilmaslIla dair tarih'i kayn aklar vard ir tadlika-tadlls;J:a, sa h iJl,
ep iskop.33
Gösterilen kay nakla r LodIg in ve Lodljens kiy süla leri nin Tu rk köke nli oldu ·
gun u bir kere daha ispat lama kladlr.
ｭ
Loolj enskiler'in 'leceresindc bu süla1cnin TÜl klcr He ｩＱ ｾ ｫｩＱ
oldu gu hakkmda
kamtl ar lak dim cdilmi'llÎr. AlIla resmi duyuruua sülalen in köke ncc Fryaj skiyｯｬ
Venesiyall lar'dan tured igi bclirtilmeklcJir: "Lou ljenskiy Ne sli 6883/1375 Ylh nda
Büyük Fryaj isk iy Dcv1cli'nden Knya z Drnitri ivano viç Do nskoy'un ya nma ge len Ob-
la
lagin'den lüremi'llir. O'nu n Eropk an adh loru nundan lüreyen u xiljen sky1cr, Rus tah Ｈｕ
ｒｚｎｾ
Ｍ ｬｉ Ｌ s. 49).
IlIIa hizlllct ｣ｬ ｬｩｾｲＬ
Ohl;lgîn vc Eropkan aJ lan 'lcce redc kaydcd ilmi'ltir. Bu ad larda n hi rine is i
r:ryaj sk iy i.'i 111 inc ｹｮ ｫ ｬ ｡ｾ ｬｉ｡ ｫｴＺｊＨ
ｬｴ ｲＮ DolaYlslyla ｔￜ
ｲｫ ｾ ｣ Ｇ ｹ ｣ haglann1<1klad lr, Ak llsu:,
ca hi l anlamlaflna gelen
33.
113
ｔ ￜ ｲ ｫｾ ｣
Bk:l. [121, s. 467) Par:olel
VIJL, I 881
ｾ
ｌ ｩ ｬ ､･
all in - a b lah • a b la ha n a vc Ara pça ablah, AmpRus soy ad. VI",hLin'le muka)';SC' curoc:!i
ｉ ￜ ｒ ｚｎ
ｾＬ
VII, s. 126:
ＹＷ
ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ
ｵｾ
ｴ ｵ ｲ
ｊ ･ Ｑ￮ ｮｭ
Ｎｾｅｔｎ
Do laYlslyla Aksakov soyadl " top al" anla ml na gele n ahal.; lakab lllda n lüreT urn Tü rk Iehçelerinde yayg lll kulla llllan bk sözdü r. Bu lakaba Rusça'da isim
｡ｮ
-o v ckioi n îla vesîylc A ksa ko v ismi orlaya ｬ ｫ ｴｬ ｜ｬｾ ｬ ｬ ｲＮ
A ksakov lar'lII amla SI ｧ
ｩ ｾ krnlll zi bir ka lp ｾ･
ｭ ｕ ｾ yüzcyi ula n bir ka lkandan ibarCUir. Üzerinde okｫ ｬｩ
varJ lr. Bu ok, arm adaki tek Sar ki e1emenltir.
ｅｖ
"Dereceli ar'lÎvlll verd igi J uyuroda görüldugü kada nyla, .selnev süla1csinin
Ic mc lini alanlar ha killliyc llC olan Yunan Ill::slillucn Saru ikiy vcya Srcd its, gd i'lliktcn
so nra Fedor adh llesildcn gelm ek tedir. Esk i döneml erde bu 'lehi r Bulgar çaf] loa n
Asan tara fllldan i'lgal cd ilm i'l, Ja ha som a 0, Ugo r'a ｹ･ｲＱｱ
ｭ ｩｾ ｬ ｩ ｲＮ Cernigo v Büy ük
Knya.r.: M illail Vsevo ldovîç'in )'a oma gcle rek boyarh k rÜlbcsin e layik görülr nü'l lür.
Nihaye !, Büyuk Knyal. ile çar Ball'd an boyun eg mez Kuslu ve Ogoya göre azap ve-
N.A. IJi\ S KAKü V
114
nel tac t kabul ctm islerdir . Bu ｩｮ ｡ ＢＬ ｬ ｭ ｬ ｾ boya rm. Pedor'u n og lu BOTis Ped c rov iç Polo voy 6828/13 20 y ihnda Ccrnogov'd an Tvcr'e ｧ ｣ｬ ｭ ｩｾ ve g üy ük Knyaz taraûn dan
boy ar ü nva m ile telti f edihnistir . Bons Fedoroviç'm Miaylo Fcdoroviç OO h torunu
ｬ｣ ｲ
sülalcs inin türc mclcrÎ Rus lahlma hizvnrdr ve O. Scrc n aUI He çagml mh. ｾ･ｬ ｮ｣ｶ
mei etm istir (URZN $-IV. s. 2 1).
.
ycsc ed ileb ilîr Ｈｕ
99 . SAMA RiN
özcl ad mm TÜlkçe'de ki varya nll o labilîr.
98, ｬ｜ｉ ｕ ｓｩ
ｎ Ｎｐ
Ｂ ｾ ･｣
ｕ ｾｋｩ
･ ｲ ･ ､ ･
ｉ Ｌ
s. 17). Akraba sulale ola n Musin-Yuryevler ik mukas. 171).
«
Mciscy) bze! admda n tûrcmis ur. S özun fonet ik takd i-
T ürk lehçelerin dc M usa e rkek ö zel ad t vc Mu sayev soyadr yaygm kullamhr.
Klpçak lehçe1erinde dalia Sik rasth yoru z. Kipçakça (tatarca, noga yca , kaza kca ) Alu n
Or da'da ko nus ma di li idi . Musin soy adr da Musa özel admdan türemistir:
M IISO. ..
Moiscy + rus su ffiksi + -in > Mus (a) -in > M USÎt L
"Kadi feli Kitap'ta gös terild igi g ib i, Sarnarinle r Ncsli'nin ecdadr "hak iki er '
Nestor Ryabes 6940 /13 32 yûmda Lcto nya'd an Büy ük Knyaz [oan Daniloviç Kalite'nin ya r una gelmlstir . N esrorun torunu [van Kvaçnya'nm Stcpan Radl ono viç Samar
adh lorun çocu gu vardt. Q'ndan Kvas nln-Samarinlcr t üre mlstir. Stepa n Radi ono viç .
Samarinlcr'in torunlan isc Sa marinlcr ad lm alm l!j, Rus lal11m3 hizmel ･ ｴ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲ ..."
Ｈ ｕ
ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｬ ｖＮ
s. 27).
Sama rin soyad ll1 ll1 kökenÎnde Rus sözü samara (UZIIIl sü rc gi)·ilen c1bisc ) ke·
(Da l. IV , s. IJ l ). Bu lclimeye Vladimir vilayetindc ｲ ｡ ｾ ｬ ｬ ｡ ｹ｡｢ｩ
ﾭ
lime sinde n ｴ ｲ ･ ｬ ｩｾｴｲ
liriz. Elbise ile ilgilî lak ap yayglO kuil amlllluktad lf. Büyük ihtimallt samar in soy ad l
ｎ
bu labp üze rine
de gösterildi gi gibi Musin-Pu!jk in sülalesi' nÎn eedadl "hakiki ･ ｲ ｾ
Rad:p., ünlü bir Sla v sülales inden gel rnektedi r. 0 , Mukaddes Büyük Knyaz Ale ksand r Ne vskïnin hakim iycti Ylllannd.a Almanya'dan Rusya'ya ge lrni!jlir. Rad !j3'dan
ｫｵｲｬ
ｭ
ｵ ｾ ｴｵ
ｲ Ｎ
Rus sö zü sama ra Türk d ili Vasttasl ile Farsç a'dan ｡ｨｮｭｬ
ｾｴ ｬ ｲ ve Fars SÖl Ü sa-
mar (stm er ) He ili!jkilid ir (Rad loff-IV. s. 508 ). Do laYlslyla bu sözü n Flemcnkçe'dek i
so ma a r(Fasmer-lI I. s. 55 2) ke limcsi nden türcme si ihlimali de vardir.
BaturJinle r. Kologrivov lar. Nek lyudo vlar ve ba!jka ünlü nesiller lürcmi!jl ir.
Be1ki de säm är kelimesi Farsça sä maru x, "!jlya pocnlY grib " (M ilIer) ilc ilgi-
RadFl'nm toru n çoc ugu Grigor i Pu!jka'm n M ihnil T imofee viç ad h torunu 01llIu!jlur. Un u 1\I usa ismi ile çagl rml!jlardar. Bu nilenin lürelllc!cri o lan Musin-
Iid ir. Nihayel, bali T ürk Icbçelerin dc (Kaza kça, Karakalpakça) öneckilcrlc gen eIik
baklmd an bag lantl h o lan ve Ｂ ｉ ･ ｧｾｮ
Ｌ b üyü k ta hta ba r dak, Yl.'mcklik" anlamlarmda
PU!jk inler, ｒｵ
kullallllan $Oma r omoni m i, bu soyad LO I tems il ede n bireylcrin ikinci lakabl o lan
Ｎ ｾ tnhtlna h izlllCt el rni!jlÎr" Ｈｕ
ｒｚ
ｎ ｾ Ｍ ｉ ｖ Ｎ s . 22).
Kont r,.'l usill-Pu!jkinler , ｩｾ ｴ ｣ bu fmnilYllO lO bir da h(hr vc On'nlln !jc ccrcs inde
ｾ ｡ Ｇ ｙｩｬ gcldig i lar iVCIilcn kcs in larih, ｒ｡ ｊ ｾ ｡ sü lalcsinill te llle lini alan ncsilha!jllllll ｒ｡､
hin ayullh r. Kont i van A lcksee viç Musin-Pu!jkin , Ru sya'ya A lmanya'da n gelen ve
ｾｩ Mibail'dell (Musa) ｴ  ｲ ･ ｬＱ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Bu larih 670611 198
ünlü bir Slav soya d lta!j lyan ｒ｡ｴｬＮ
YIII Illara k giis leri lir. 0 Ylltarda Rusya'ya Büyük Knya7. Alck sandr Yaroslaviç Ne vs-
_-
....
Ｍｖ
Mu sin soy ad i Mu sa
de nu sözcüklc rc tcmel teskil cdebitir .
Bu soy adm m Türkçc kökc nli olmasma dair bi lg iler, Bu lgar Krah Asnn'm seccrc sindc de kaydedihnistir. Fak ät, Sctnev sülulcsi ile direkt lliskis i ynktur, ｾ ｣ ｴ ｮ ･ ｶ
soyad mm Türk dünyas mdaki birtakllll isÎmlerle olan ｩ ｬ ｩ ｾｫ ｩ ｳ ｩ bellidir. Do laYlslyla
Asan. T ürkçc kökenli b ir add lr vc Tü rkler aras lllda kullamhr. Arapça'da ki H osoll
Ｍ ｉ Ｌ
ｒ ＷＮｎｾ
m inde n ｡ｮｬｾ
ｬ｡ ｣ ｡ ｧ ｬ gibi bu ad. T ürkçe vas rtasryla Rusça'y a gcçmisur. Tü rk ler isc
kendi növbclcnnce bu s özu Es ki lbranice'den Möst Ar apça Mus a... 3f3Clhgl ile al-
mrjur.
halint nltr.
Ｈｕｒｚｎｾ
kiy hük med iyordu
ｬ (aem bll, ça n ta )
Seten kokcnli Setn cv soyad i buyü k ihtimallc T ürkçe ｾｕｬ
söz.cügü ile ｪｬ ｩ ｾｫｩｬｊ
ｩ ｲＮ Bu sözc üge Noga yca'da rasrlarnr. Gcnd J e Ktztl Ord a bolgelerinde n ｬ ｫ ｭ ｬｾ tûm Krpçak d illerinde geçcrli bic sö zdü r. Aym fonnah çim n-çidan
(Rad lo ff-IV. s. 101 2) sö l.cügüne Ta tarca'da "çanta", Çaga rayca'da (Türki edcbi d i｡ ｫ içi n ç311(a veya araba da ayrsca kapatlinll!j yer [Bulinde) ça nm, solom ｬ ｡ ｾｬｭ
dago v-L s. 50 3) anlamlan nda rasthy oru z. Bu sözcuklcr enmolojik bakunm dan Turkçe ret (s rm r , se r h a r t ) s özcüg ü ile ili!jkili o labilir. Fa rsça'd akj ç jtda n-çidan kelimesi
Nihayct , Setno v scy adr seten kökändc n türemistir. Rus lakab , Pleten (10 , s.
22) ilc mukayc sc cdcbiliriz. lsnn olu çturnn -ev su ffiksinin iluves i SOIl UCU ｾ･ｬ
(c) nev
115
lOR K KÖKENI..I RUS SOYADLARI
ｋ ｖ ｡ ｾｮ ｹ ｡
isrni ile semanti k o larak haglantll ldir.
Samari n soyad l kökcn inde Rus vilayel sözü Sllmara keli mesini mu hafaza
eder. Hu kclimc Türkçe araclhgl ile (T alarea, Nog ayca, Kwm T allircasl vey a Ka zakça ) Farsça'da n ｡ ｬ ｌｏｭｬｾｴｲ［
Samar + Rus sufliks i -in Samarin.
•
•
N.A. BASKAKQV
11 6
11 7
TORK KÓK EN LI RUS SOY ADLA RI
100. XOTYAiNisEV
10 1.!\.IYACKOV
"$cccrcuc de giislcrilcl igi gibl Xotyaimscvlcr sülalcsinin ecdadt "hukiki er"
llik, vafli1. mcrasiminJcn so nra Ercmi m admr alnusur. Uüyük Knyaz Dmiu ly [vanoviç Donsk oy'un yamna Allin Orda 'dan ｧ ･ ｬｭｩ ｾｬｩｲ Ｎ Ercmin'in Elim Klimontovjç Xotyain adh torunu olmest er. O'nun türemc!eri cla n Xoryain sevler Rus tahn na vahlik,
Ｇｾｃ
ｊ ･ｵ｣
gös tCl'tligî gibi Myaçkovlur sülalcsinin ccdad r O fbuga. TcvrizçanlIlll akr abast idi, Va ftiz me msiminden oma Eûm ad llil ｡ ｬ ｬ ｬ ｾ ve Tc vriz Dcvlcüni tcrk
ederek Mosko va'ya Büyük Knyaz Dm itn loanuviç Donskoy'un yamna gelmisu r. 0 1buge'mn l van Yakovle viç Myacka adh lorunu olrn ustur. O'nun rürcmeleri olan
Myack ov lar Rus tahuna asilzadc, "ah, sa v3.K1 'IC ｾ ｡ｫ rütbelcrde hîzmet ct mistir.
1550 yrlmda 'Ie daha sonrelan hükümdar tara fmdan mülk le telrif edilmis lerd u "
Ｈ ｕｒｚｎｾ
Ｍ ｉ ｖ Ｌ s. 35).
savasçrhk. kornutanhk ve baska görevlerde hizmct etmis, hü kümdar tara fmdan
7021115 14 yrlmda ve da ha sonrulan malikane ile ､ｬ
･ ｮ､ｩｲｬ
ｭ ｩｾ ｴｩ Ｂｲ Ｈｕｒｚｎｾﾷ
ｖＬｉ
s.
34).
Xoiyaintscv soyadr Rusça xotya inets kelirnes inden türemiçrir. Kurulus bakrmmdan, ｹ｡ ｾ｡ ｮ ､ ｬ ｧ ｬ ye re göre insanlar m adm. belirlcmeyc hizmct etmektedir. Bunu
Rus suffiksi-es kesinlestirir. Xoryaines, " Xolfa in' de n veya Xotyaino'da n çrkma
a d a m" de mckur. V.A. Nikon ov'in sözlügünde (Kilçlik T oponOlllika Sözlü gü) sö zünil euigimiz isme yak m olan ｾｵ gibi ｹ｡ｾｙｉ
mm ukala rmm adla n ye r ahnaktadrr:
Xo tin [uk ray na'nm Ce rnigov vila ycrindc bir sehir ), Xotc novo (Yaroslnv 'Ie bask a
eya1etlcrde köy adr), xotcnovc Ｈｙ｡
ｾ ｳ ｬ｡ ｶ Ｇ､｡ rayon ), Xorcino (Kale nin vilayeti) ...
V.A. Nikonov'a göee s özu editen ｹ ｡ ｾ ｡ ｙ ｉｾ mmnkasmm ismi, Xoren öze l admdan t ürcrmstir . O'na göre bu ad m kökeninde Tü rkçe köten (d ü t ba glrsa k ) lakabr yat maktad ir. Bu tip isim1er Tü rk gcleneklcrine güre "domuz Yllmda" ､ ｯｧ ｭｵ ｾ çocukla ra vcrilird i. Fakal §cce rcde hu el imoloj iyi inkar euneye scbep o labilcce k Xo tya în lakabma
Sülalcnin Tûrk ktikenli olmasr, ncsilbast Dlbuga'nm ismlnin T ürkçe bir s öz-
c üge dayanmas r, Myac kcv soy adrmn kökenÎ myacka söecugünün Türkçc sözler Strasma dahil edilm csine scbcptir. Bu söl.cüge Rus aglz lar mda myaca Ｈ
met. üst kabugo n u sar sya n} biçi minde rast layabiliri z (Dal-IJ, s. 315).
､｡ｧ
ｬｬ
ｬ ｾ
de-
Dola yrsryla Tü rkçe ilc a laka h beska bir ctimoluj inin de 'iarltg llll kabul enneliyiz. Myaeko v soyedrmn iemelinde Talarea maci-maca (ked i) sözeü gü yanuak tadtr.
Baska lehçe lerde de rasrhyoruz. Órncgin Çagatayc a 'Ie çagd a§ Özbckçe'de maca
(ca nh m n kendisi a nlanund ad rr } sözc ügü vardrr. Bu sözcük Rus boyar lan rarafinｬｭ
ｾ Ｌ daha son ralar ､ ･ ｧ
ｩ ｾ ￮ ｭ ･ ugrayarak ｋ ｯ ｾｫ ｩｮ
soy ad l halini
dan lakap gibi ｫｵｬ｡ｏ
alm l§tlr.
KnyaL Dmitriy
Myack uv soyad l Ta larca'daki maci-IIl11Ca stizc ügündcn ｴ ｲ ｣ｬｩ
ｾ olabili r, Za' man içi ndc bu sÖ1.eük Rusça' da küçü!tme suffiksi -k ekini kab ul ･ ｴ ｭ ｩｾＬ orlaya çlkan
macak formasma ｩｳ ｩｭ ｬ･ ｾ ｴｩｲ｣ ｩ -ov suffiksinin de ilavesiyle Myack ov ismi ｬｲ･Ｑｩｾｴ
Ｌ
Ｂ ｾ ｫ ｬ ｩ ｮ､｣
bir kaYl t varthr , Dolas lyla Xotyai n
Do nskoy'un yam na Orda'dan ｧ｣ｬ ｭ￮ｾｬｲ
ad 'ie lakabmm ilk 'iary antl, XOIyain lakabmlO temclini ｯｬ ｵｾ ｴｵ ｲ｡ ｮ T ürk sözüne daha
yakmdar d iyebi liriL Nihayel bu isme yakln olan Tatarea xudzaFtI.xuzii " xoz)'a in",
ba§ka Ichçele rdc godza-xod:.a, Farp'da n ahnm l§ xod;;a (kora, varh kh lücca r, den·
d i, hoca· 8 ud a go v) stizleri ni de tine silrebiliriz. Ta larca'd an allOma x.oozajin.,i'x. udzaj in sözünün Rusça adap tasyon unda n su nra orlaya çl kan xot)'aitl kelimesine -cs
Myackov lar 'm alasl Olbuga'nm ism Î. ada ptasyona ｵｧｲ ｡ ｭ ｬｾ ｫ ｡ｲｭｾ
ｬｫ bÎr T ürk
sözündc n ibareuÎr. Ala Ｈﾧ ￎｾ ｭ ｡ ｮＩ 'Ie bI/ga (kele. keleci k ) sözc üklcrinde n veya er kek
öze l adl Alp b uga Albuga sözünde n olu§ma ktadJr (barli manada alp "kahraman",
buga "kelc"). Alparsla n îsm i benze r bir örne ktîr, Altayca 'ua Alp (ma nas) büyük kahra ma nm ad ldu. Bu efsanevÎ Îsme eskiden oldu gu gib i bugünki T ürk loplulu klarlnda
da rastlaya bilîriz,.,
nlstlJyoruz.
ｾ ･｣ｲ､
Ｌ "Gfîm Klimo nlo vîç XOlyain 'in ccdadl Ilik, Büyük
suffîksinin ila'icsi ile Xotyain tscv soyadJ türcmi§IÎr.
Süialcnin tem elini alan lIîkïn ismî îse hiç ku§kusul Tatarc a j[ir, Gagatça elir
sözcükleri ile
ｩ ｬｩ ｾ ｫｩ
ｬ￮ ､ ｩ ｲ
(Bu<lago v.I , s, 201).
Xotyaintsevl er sülalcsinin Oog u ktikenlî oldugu anna üzcrinde ki kalka n 'Ie
hcrald ika ip retler i de ispatlamaklad lr. Kalkan üzerindcki iki ta ne haçvari uk, a ll kti§c1ere uçar ｾ･ｫｩ
ｬ､｣
ｪ ｾ ｬ･ ｮ ｭｩｾ
ｴｩｲ Ｎ Aynca allm hilal 'Ie ｧ  ｭ  ｾ dayag §ckilleri vardIr
Ｈ ｕｒｚｎｾ
Ｍ ｉｖ
Ｌ
s. 34).
Albuga-Olbuga Polo'ic S hanlan ndan bîrinin adl ｯｬ ｭｵｾｴ
ｵｲＮ
Bu han, hd m lara-,
rmdan Rus knyazlanOln akrabast idi . Myaekov ismi, tcmelini Alb uga Han'm alltgl
bu Pulu ves nes li ile ilg îli ola bilir.
Myac kuvlar ｳ ｬ｡･Ｎ
ｾ ｩｮ
Dugu kökcn li oll11:tslm hcr:tld ika ｩ ｾ Ｚｬ ｲ ･ｴ Ｑ｣ ｲ ｩ de ispallamaktad lr. Mav! YÜ1.eyi o lan kalkanlll ülCrinue ayak lan üstüne d uran bir pele ng §ekli
varu lr, Sag pcnçesin de all m bir o k, so l pe nçesindc isc liç lane nile ｴｵ ｬ ｵｾｴｕｲＮ
Nizclcrin îti uçla n y ukan bakar biçimdcd ir. Arkas.lllda koleon ve ah m oUar gözü kmektcd ir
Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｉｖＬ
s. 35).
;
IJ,
102. ｂ ｅｋ
ｌ ｅ ｍ
11 9
TüRK KÖKENLI RUS SOYAOLA RI
N .A. BAS KAKOV
Yukanda kayded ild igi gibi [bkz. s. 141), Be klemise v scyedr üzerinde ya prlan
ineelcmclcr, Beklernisc vlcr ve Ogarkovlar'm teme llerinin aym flhlS rarafinda n anld rgmlO ispandu.
ｩｾ ｅ ｖ
"Pru sya loprag illd an Düyük Knyaz Vasi li Dmit ricviç'in yanllla hakiki cr Le v
tcv ir ｣ｴ ｬ ｩ ｾ ｴ ｩｲ Ｎ Lcv'in Flor Dnumc viç vc Fcdor Elizarcviç lIdI! roruntan vnrdr. Bi. incidcn Orlovlar, sonunc udan ise Bcklcmisc vler türcmistir" (URZN$-IV, s. 36).
Ogarkov soyadr Rus sü zü og( j rok Ｈ ｙ ｕ ｉ ｉ
ｾ qYU l1l11 külü ) kcl imcsÎ ilc lzah
edile bilir. Ama dalia önccdc n ｡ｮ ｬ ｡ ｾ ｬ ｬ ､ ｬｧ ｬ g ibi Ogar kov soyad mm temeli, O nlur'm A Iun Ordau amsr Lev Ogar (oga r-uga r) tarafmdan anhmsur.
Beklcmisevlc r'in seccresi lam olarak, Be klcmisevle r'e akraba olao Zmicvlcr
sülalesinin secereslnce göstenlmisur: "Büyük Knyaz Vasili Drmrneviç'm yat una AI·
man lopragl Prusya'dan hakiki er Lev tesrif e tmistir. Le v'in Fedor Elizareviç Bektemis OO h torun çocugu olmustur. O'ndan Beklc rmsevlar t üremis tir. Bekjemisten ise
Nih ayc t, Ogarko v soya dr Rus s özu og arok kelimesinden degil, T ürkçe ( Çagatayca ve baska jehçeler) oga r-ogar U'üre ) söecügüncen ｬ  ｲ｣Ｚ ｭ ｩ ｾ ｬｩ ｲ (Radloff-I, s.
ｬ ､･
T ürkçc ous r-oyo r (Rusça aga r-agar) sözcü gü de sc yad mm terne- .
993 ). Aym ｾｫｩ
ton mFedor vesileviç Zm iy türemi stir. Zmie vlcr nesli Rus tahuna yüksek görevlcrde
hizmet ｣ ｬ ｭ ｩ ｾ ve 7 12111613 yihnda ve daha sonralan mülkle telrif ･､ｩ ｬ ｭ ｩｾｴｲｒ
lini olust ura bilir .
Ｈｕｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖ
ｉ Ｎ
s. 14).
Beklemis cvBeklemise v Sülalesi kuskusuz T Urk köken 1id ir. A ma ｾ ･ ｣ ｲ｣､･
lc r'in köke ncc Pru syah old ugu knydedilmistir . Bu sülalc nin arkast ile gelen Ogarkevlar sülnlcsinin de nesil ｢｡ ｾ ｬ ola rak Lev (Ogara) g österlhnis. fak at O'nun Altm O rda'dan çll ilgl kaydedihnis tir. Bu d ikka t çekici bir ･ ｬ ｩｾ ｫ ｩ､ ｩ ｲ Ｎ ｾ ｡ｨ ｡ dogrusu. 0 öncc
Letonya'da hizm el ･ ｴ ｬ ｩ ｾ Ｌ dah a scn ra 6905/1397 yshnda Al man lopragmdan Rusya'y a, Büyü k Knyaz Vasili Dm itricviç'in (1389-1425) yamna ｧ･ｬｭｩｾ
ｴｩ ｲＮ ｾ ｹ ｬ ･
bir 50ru ortaya çlkly or : Prusya'dan Rusya'ya gele n ve ｂ｣ｫ
ded ilen Lev ile Allm Orda ｬ ｫｬｾｨ
len ve Ogarkovlar'm ｮ ･ ｳｩ ｬ ｢｡
ｬ ･ｭ
ｩ ｾ ｶｬ ･ ｲ Ｇｩ ｮ lemcl ini alllgl
kay-
o lup 1397 Yllmd a Al man top rag lOdan Rusya'ya gc-
ｾ Ｑ o ld ugu kayde dilcn Le v. aym ｫｩ ｾ ｩ mid ir?
Og arkov ve Ogarev soyadla n mn Türkçe olmasma da ir kusk u yoktur. çagalayea ogu r-o kar-oy ar (büyük, yüee ) adaplasyona ｵ ｧ ｲ ｡ ｭ ｬｾ Rus suffi ksi -k suffiks -o v
Oga rkov veya aym köke dir ekt ilavc edit en suf fiks -ev Ogare v.
Ogarkovlar'm armast. hu sülalcnin Oogu llc ｩ ｬｩ ｾ ｫ ｩ ｬｩ old ugc nun kcs iÎl ispatrdrr .
ｬＬ
Kalk an üzcrindeki krrmm sahada iki tane güm üs ok vanhr. On lar'dan bir tst ｡ｾｧ
diger i lse yu kan uçar biçimded ir. Bu o kiarm arasma ｫ ｵ ｾ molifi ye rlcs nr ihn lstlr . Kalka n zcdcgenle rinkinc benzeulmis . kösele rine asilzadcli gi anlatan e klil ｹ･ ｲ ｬ･ｾｴ ｩ ｲ ｩｬ ｭ ｩｾﾭ
lir. Yuk an kls lmda kmm zi boneu k vanIlr. Kenarlarda isc apgl tarafa uça r halde ｩ ｾﾭ
ｉ･ｮｭ
ｩｾ
birkaç ok
ｾ
ｫ ｬ￮
vard ir Ｈ
ｕ ｒｚｎｾ
Ｍ ｉｖ
Ｎ
s. 38).
104. K ARANDEEV
ｾ ｡ ｹ ･ ｬ ce vap olumlu isc hem ｂ ･ ｫ ｬ｣ ｭ ｩ ｾ ･ ｶ sülalcsinin T ürk kükenli o ld ugu isｲ｡ｴ
ｬ ｡ ｮ ｭ ｬ ｾＬ
Ｘ･ｫｬ
hem dc bu süla lenin akraba h k ｩｬ ｩ ｾ ｫ ｩ ｬ｣ｲ
｣ｭｩ
ｾ ･ｶ
isminin kökcnin de Tü rkçe ｂ ｣ｫｬ
ｩ ortaya ｬｫ
･ｭｩ
ｭ ｬ ｾ olur.
ｾ (Radlo ff-IV , s. 1557) veya
｢･ ｫ ｬ･ ｭ ｩ ｾ (bek çi) söz.cüklerinde n birisi yatmak ladlr. Bekle isim türet ici -me be kleme
(koruyoculuk) sa nat ifade ede n -fi/·ci beki emecilbt'k femef i (gece koro)'Ucus u ) söz-
cügü ortaya çl kar (Rad loff-lV, s, 1577 ve Budagov-l. s. 263). Nihaye t. isÎm ｯ ｬ ｵ ｾ ｉ ｾ ﾭ
ran -ev Ru s su ffiksin in ilavesiyle ｂ ･ ｫｬ
･ ｭ ｩ ｾｶ
soy ad l ortaya ç lkar .
103.0GARKOV
"K arandee v1cr sütalesinin atasl o [an Kieibcy Karandce viç'c va ftillöreninden
ｾｬｩ ｲ Ｎ 0 , Rusya'ya 6909/ 140 \ Yl hnd a Allm Or da'dan ｧ｣ ｬ ｭ ｩ ｾ ｴ
sonra Pavcl adl ｶ･ ｲｪ｛ｭｩ
Kieibey Karadc ye v'in türemeleri Rus lahu na hiz met ･ ｕ ｬｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｂ ( URZN$ -IV, s. 39).
ｩ ｲＮ
Karadcye vler'in atasmm her iki Îsmi . yani Kiei bcy ve Kara ndey kökenee
ｾｬｫ
sö zdür vc iki kelimede n ｯ ｬ ｵ ｾ ｭ｡ ｫ ｬ ｡ ､ ｬ ｲＺ Kiei ve lley. KiTürkçc'd ir. Kicibey ｫ｡ｮ
ei (küçü k) söz.cügünün kücO. kiiçük gibi foncti k ter kip leri ne ras tlamak mümkü ndür.
｡ Jchçelerde kücü-kücük , S ibirya lehKITl m Ta larcasl'nda , Karakalrakça'da ve ｾｫ
çel erinde , örne gin A ltayea ve Yeni Uygurca'da, Çag atayea gibi eski Türk d ilterinde
kieil b içimindedi r. Bey sözü Türk feooa [ rütbesid ir. bek sözc ügüne yakm d lr. Birçok
"A ltm Ordah hakik i cr, ces ur ｳ ｡ｶ ｡ ｾ ｬ Le v Ogar vey a Ogar, Ogarko vlar sü lalesinin atasld lr. Ö nee leri Ietonya'da hizmel ･ ｜ｬ ｩｾ Ｌ dalia soma 6905/ 1397 Yllmda AIma n topraglOdan Rusya'ya , Büyü k Knyaz Vasi li Dm ilriev iç'in yanma ｧ･ ｬ ｭ ｩ ｾ ｴｩｲＮ
O'nun türc mcleri o [an Ogar kovlar, devamh o larak Rus tahlllla h izlllct ･ ｬ ｬ ￎ ｾ ｴ ｩ ｲＢ
Ｈ ｕｒｚｎ
ｾ ｾ ｉ ｖ Ｌ s.
38).
le hçede rasllamr. Kici bcy· küeü bey söz leri nin birbirine uyurnu T ürk ve KlTlm Ta lar
dillcrinuc "gcnç b eY"küç iik bey" an[an llna gcl ir.
Kici Bey-Kü cü be }' ad [an aym z.arnanda. atalarl Büyük O rda'dan
Kocube y'lc r'in isminin te rnelini ｯ ｬｵ ｾ ｴ ｵ ｮ ｮ ｡ｫ ｬ ｡ ､ ｬｲＮ
ｬｫｭ
ｬｾ
olan
120
N .A _BASKA KQV
[kinci özcl ad o lao Karandey'in c:timolojis i karanhkta kalmrsnr. Dolayrsryla
hu ndm kökcni ilc ilgili su hipotczlcri yürütmck ruümkündür: Nispeten güçlü olan
birinc i etimolojik tahmi ne görc hu söz "garu n" admd an türemistir. Garu n (ka nn, gö.
hek ] schip olma nffiksi -lucd« KtJrtlll l l1 .gww rdll " büyük göhe kli, ｾ ｩｾ ｬｉ｡ ｮ adam"
anlammdadrr (Radloff-IL s. 172 ). Bu sözc ügc T ürk Ji llerinin çogu nJa ras thy oruz.
Klpçak dillerindc , ｲｾｧｪ
ｮ Kazakçada -luI-fi sooor ｾ ｮｾ
sesinden sonra gelince -du'tu
ｾ｣ｫｪ
ｬｩ ahr : Ga rundu (göbeHi). Garund u sÖlc ügü Rus adapt asyonu nda n so nra karmdey biçi m ini ｡ｲ ｭ ｬ ｾ olabiJir. ￖｲ ｮ ･ ｾｩ ｮ araq + cu (içk i düskiinii} sözcügu Rus ada ptasyonundan soma "arnkcey" biçimi ni alnusur. Nihay ct , Karand adccv soyadr Ga rundu
lakabmdan t üremls tir. Za manla KaramJey ｾ･ ｫ ｬ ｩ ｮ ｪ alan sözc üge isirn otu gu ran -e v
suffi ksinin ila vesiylc Kara ndee v soyad, ortay a çrkuusur.
lkinci etimoloji k lahm ine göre Karandeev soyadmm kokeninde. Kmm Tatar casi'ndaki garumu-garundu (çöp. zib il) sözc ügü yatmaktadrr ( Rad loff-II, s. 173).
Aym zamanda, Rus adaptasyonunda n son ra karand ey se khn i a lml.!/ kel ime de geçirli-
TÜRK KÖKENLI RUS SOy....Dl..ARI
bar anu j uhu z "Koyu n ü arcu" anlammdadrr (35 . s. 83) _14. Aym zama nda Volga boyu Tü rk lehçcle rindc n tata rca'da baron (k u eu ], Buskrrtça'd a bami (k uzucu k) ｾ ｣ ｫ ｩ ｬﾭ
lc rl vardrr (3 1, s. 18-19 ). Kaza kça'd a ise heren Ｈ ｫ ｯｊ
ｵ ｮＩ ｊ ｾ SÖlCügil vardrr. Bütün
bu nlardan so nra hu kcli mcnin Rusça'ya Bski Bulgar Dilinden gcçmis ola bilcccgi ihnm ali ortaya çrkmaktadrr .
Barano vlar sülal esinin Icmelin i atan M urza Jdan Baran adh :ta1usll1, Büyük
Knyaz Vasili Yasityev iç Tem ni'nin ya nma Kmm'dan gcldigi ni daha önce belirtmistik. Bu bî lgi, sülale nin tcmcli ni aten ktstnin Türk kökenli olabilece gi ihtimalinc zemin tcmin etmektcdir. Bski Rus adr Jdan ilc T ürk özel adr Vidzdan arastudaki kontam inasya ola yma da yer vcrcbihriz: viazaan Arapça vided-vidzdan, " iht iras, lhurash sevgi, di nÎ iht irns" anlamlar ma gel ir (Budagov-Il, s. 30). Mu rza Jdan Baran'm
secercsi ile Ge nc1 Anna'daki Jda no v sülalesi'nm atalarmm sece rcsinin genetik bakundan Tü rklük'le ｩＱ ｾｫｩ ｬｩ olm as t ha linde bu fikir geçe rlik kazamr...
d ir.
N ihayet, bu soyadl TÜlkçc bir fi jHc de ｩｬ ｾ ｫ ｩ ｬ ｩ olahilir. " K cndini ko r n" anlaｭ ｩｾ zamanm yard imcl a ffiks i ..Ju ekinin ilavcsi ile
muKla ki Hqo runHsÖl..cügiîne ｧ･
ｧ･ｭ￮ｾ
zamamn kesîn fiil formasI qorulld" (kend in i koruyan ) ortaya ç lbr. Bun a
benzc r ono lojiye BercnJ ey soyadll1da da rastlayabiliriz : Berin + d i (m rgu n).
Kara ndeevlcr sülales inin Dogu kök enli olm aslnl bu sülalenin armas i da ispallamaklad lr. Kalkan !>aguli vaziyctte ikî yere ｢ ｬ ｭ ｮ ｵｾｴｲ
Ｎ Yukanda ki mavi sahada
ah m haç ｾ｣ ｫ ｬ ｩ vard ir (Hrisliyanilga ｧ ｣ ｩ ｾ
ｩ ｾ ｡ｲ ･
ｴ ｩ N.B.), Onun altmda isc ay Yardlr.
Apgl kl!>l mdak.i ｧ ｭ ｾ renkli sah ada haçvari bir klltç. bülun bunlarlIl ya nll1da kama n ve kolean ｾｫｩ
ｬ ｣ ｲｩ ｹ ･ ｲ ｬ ｣ ｾ
ｬ ｩ ｲ ｩ ｬ ｭ￮ｾｴｩ
ｲ Ｈｕ ｒｚ
ｎｾＭｉ
ｖＬ s. 39).
121
Jdanov lar süla lcsi nin secercstnd e s öylc yazmaktadtr: "Jda nov lar ncslin in aras t
O sla n Mu rza va ftiz t örenindcn se rtra Pro kopi e ndnu ｡ ｬ ｭ ｬ ｾ ve Alt m ｏ ｲ ､ ｡Ｇ ｵ ｡ ｮ ｡ ｙ ｾ ｬ ｡ ﾭ
ra k Büyük Knyaz Drnilri toa noviç'in ya mna ｧ ｣ｬ ｭ ｩｾｴ ｩ ｲＮ t.fa lika ne jle ､  ｬ･ ｮｊｩｲ
ｬ ｭｩｾ
ﾭ
lir H (U RZNS -V. s. 29). Jda no ylar , ａｾｮ･ｹｬ
ｲ ik aym köke ne sahîplir: HA rsc nevler
neslinin ecdad l Osl an M urza vaftiz torc ninden so nra Prokopie ad ml ｡ ｬｭ
da'dan ayn larak Büyük Knyaz Dm ilri ioano viç Donskoy'un ya mna ｬ ･ ｲｩｾ
tUf. Daha sonra rnalikane ile
､
ｬ｣ｮ
､ｩｲ
￮ ｬｭ
ｩ ｾｬｩｲ
ｬｾＮ
A ltm Or-
ｦ ｢ ｵｹ
ｵ ｮ
ｵｾﾭ
... Adl geçe n Oslan'll1 çocu klan
ｾ ｵｮ
ﾭ
lardir: Arseni y, Fedor, S irokiy ru l lakaph Le v ve rave!. Arseniy'dcn Arsen evier, Fedo r'da n Somovlar. Le v'den
ｒ ｴ ｩ ｾｶ
ｬ｣
ｲ Ｌ
Pa vel 'den isc Pa vloylar
ｴ  ｲ･
ｭｩｾ
ｴｩ ｲＢ
Ｈ ｕ
ｒｚ
ｎｾﾭ
V. s. 28).
Jdan oy ye Arsenc v nesilleri nin armalan nda aym heraldika ipretlerine ras UI-
105. BAR ANO V
Bara nuy lar'lIl ｮ ･ ｳ ｩｬ｢ ｡ ｾ Ｑ murza Jda n (O' na Baran îsmi ｬ ｡ ｫ ｬｮ ｬ ｾｬ ｬｲ Ｉ yafl iz mera siminde n so nra Danil auml ｡ ｨ ｭ ｾＬ 693 81143U Yllmda Km m'dan , büyük Knya z Vasil i
ｩ ｲＮ Büyük Knyaz'm ya nmda ｯ､ ｡ ｢ｾ
ｬ gö rev ini
Vas ilyeviç Te mni' nin ya nma ｧ･ｊ ｩ ｭｾｬ
ｹｲｴｩ
ｬ ｭｩｬｾｴｲＮ
Jda n'm og lu Afanasiy DaniloYiç , Talar!ar'a kal"lt yapt lan ｳ｡ｶｾ
ｬ｡ ｾＧ･ ｲ､ｩ ﾭ
i i hiZlllcllcre ve Kazan'm a h nmasl siras mda gösle rdigi kahramanhga ｫ｡ ｲｾｬｨ
ｫ Çar ta､ ｩ ｲｩ ｬｭｩｾ
ｬｩ ｲ Ｎ O'nun 10ra fmdan ve Büyfik t van Vas ilyeviç lara fmdan mül kle ､ｬ･ｮ
Tun lan o lan Baran oylar aym saua kat lc Rus lalmn a hizmel ｣ ｬ ｭ ｩｾ ｬ ｩ ｲＢ Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾ Ｍｉ ｖ Ｌ s.
yo ruz: i ki tane haçvar i ya laga n, ok ve hila l. Su ｩ ｾ ｡ｲ｣
du gu nun ispa llund lf. DolaYlslyla atalun d a aYnJdlr. Bu ata, Allin Orda'ua n aynlara k
Büyü k Knyaz Dmitri DOllsk oy'un yanllla gel en Talar Osla n Mur za·Ulr. Oslan ism i,
Aslan < Ars lan (ljir. pel en g) kelimes ini Rus aJaptasyonuna ｵｧｲ ｡ｭ ｬ ｾ halid ir. ç ogu
zama n ou l ad g ibi kulla lllhr. M urw < A rapça (a ) mir ... + Fa rsça za (de) ... ise. bu
soyad Jntn ün lU bir nesildc n o ldugunu ispa tlayan rtilbedir.
.' 4
43).
Ba m I! sözün ün T ürk climo loj isi ço k ｫ｡ ｮ ｾ ｬｫ vc mübahiselid ir (Fas mcr-l , s.
123). Ama bu sÎÎzün Macarca'daki varhg l da bir hakikauir (ba ra nuJ. Es ki Tü rkçe 'dc
ｬ ｬ ･ ｲ nesillcri n Dogu kökc nli 01-
35.
"E-<ki T ü, k lJ ih'n;n SÖlJiigu" 0011
kilapla lN,mll;
SÖ1.cÜgÜ.IN,,,,,,; ju/lUL (Koy" n lIu r ruJ SÖtünün
Icrkibiudc ｾ｣ ｲｩ ｨ Ｂ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ Ayncu. Suusll il biummi sölündcn iSlifadc cdildigi ｫ ｡ｹ ､｣ ＼ｊｩ ｨ ｮ ｩ ｾｬｩ ｲ (ay kalen·
daIl uda yit m; sckiL ayi burcundan birisi).
Tat=:a kökcnli Polonya so y adlan n, arllljl 'ran Y_$ inkcviç (27) lwan ismin; iÖyle larif edcr: Bara,, barII"" IiÓlCÜgli bar"",* (gilmd ) liilindcn ｉｾ
ｭｩｾｬｲ｟
Blcan ino vlnr'm atasr Alcndrok 'un lakabt bu ｫ ｩｾ ｩｮ ｩ ｮ T ürk k ökcnli old ug unu ispatbY0f. Elçi ism ine ｡ ｧ､ ｡ ｾ Tu rk hal klart aras mda srk rasüa mr . Rusça'da bu sözc ük d çanin hülin i alnusur. Da ha sonral ar Blcanino v ismi tûrcrnistir.
Barnnov sûlalesi'nin Dogu ilc ilis kili olmasr heraldika ｩ ｾ ｡ ｲ ｃｉ Ｑ｣ ｲｩ ile de tasdik lcnir: " Kalkan, sag uli ola rak ikiyc b ölünmëst ür. Yukamlak i ma vi sahada ｧ｣ｲｩ
ｬ ｭ ｩｾ
yay la bit o k sckli vard u. Hemen üsiünde allin bit anahtar vardrr . Daireyi bit Idll(; ve
ok dclip ｧ｣ ｭ ｩｾ biçimJc ｩ ｾｬ ｣ｮｬＱｩ
ｾｬｩ Ｎｲ ａ ｾ｡ ｧ ｬ ｬ｢ｫ
rafa yürür haldcJ ir" (URZ N,l;i-IV, s. 43).
ｩ alun rcnkli sahada bc y az bit al 50\ la-
107. NA R BE K OV
106. ELÇANiNO\'
ｭ
"Elçauinovlar'm atasr Alendrek. Büyük Knyaz Vas iliy Vasilyeviç'in yamna
､
 ｬ ･ ｮ､
ｩ ｲ ｩ ｬｭｩｾ
ｬｩ ｲＢ
ｬｾ ｴ ｬ ｲ Ｎ
"N nrbc kovlar'm atasr Murza A bragim vaftiz toreninde n soma Îlya aduu alAllin Orda'dan Büyük Knyaz Vasiliy Vasilyeviç'in yan lna geldi kten so era
mali kane ile telti Cedit misrir. Hya'nm Dmitri Nar bcki n adl! og lu olmu stur. O'n u Ocrjava ismiyle ｡ ｧ ｮｬ ｮ ｬｾ ｬ ｡ ｦＨ ｨ ｲＮ O'ndan Derjavinler nesli t ürem isnr. Dmitri Iliç'in rürc-
Po lonya'da n ｧ ･ｬ ｩｾｴｭ
ｩ ｲ Ｎ A1cnJ rok'un t ürerneleri clan Elçaninovlar Rus tahnn a hizme t
etmis ve biiyük hükü mdar lara rmdan 69751 1467 yrlmda ve baska yJllarda rnalikene
ik
123
TÜRK KÖ KENLI RUS SOY ADLAR I
N.A. aA SKAK OV
122
mel en olan Narbe kovlar Rus tah u na ço k bizmctlcrde bulunmus , huk urndar tarafm-.
tar ihlerde malik ane ilc teltif cdilrm slerdir (URZN.}dan 705 9/ 155 1 yrlmda ve ｾｫ｡
IV , s. 45),
(U RZN ,l;i-IV, s. 44 ).
Hiç ｫｵ ｾｫｵ
ｳｵｺ
Elça ninov ism inin ternelinde Rus söz ü elçanm yarmaktadrr. Söｮ c lan, EletsIi" (l.ipe t Vi layet i) de mcktedir (80, s. 163).
zün man ast "Ele ts ｾ ｨｲ ｩ ｮｊ･
Alendrok 'un iüremeleri arasmda T ürkçe k ökenl i adiarm fazla ol mast . Elç anino v isbir Tü rkçe sözcü kten türcdigi ihtimalini yüriilJllege
min in bile ad aptasyona ｵ ｧｲ ｡ｲｭｾ
ｬ ･ ｲ hu sözü Rus lakabt veya özet ad hal ine geurim kan veriyor . Pen etik ､ ･ ｧ ｩ ｾ ｩｫｬ
kazandurrnstrr.
misur. Ke limenin kök ünü etkileyerek elcanin ｾｫｬ￮ｮｩ
Akraba sülalel cr ik ilgili ｧ･ ｮｩｾ
bilg i Derjavinl er'in sece reeinde verilmistir.
Burada N arbck ovlar ik Derjavinler'iu akraba hgl ve Onl arm he r ikis inin de Teglevle r
ile o lan akrabahgr kaydcdil iyoc: Büy ük Knyaz Vasil iy Vasily eviç'in yamna Büyük
Orda'dan M urza A brag im adh p lus gelmijtir. Vafti z töeenm den sonra O'na Ilya ad1
takl id i ve O'nun himayecisi Bü yük Knyaz'm bizzat kendi si oldu. Daha son ratar O'nu
mü lkle öd üllendirdi. llya'm n Dmi tri , Narbek. Takint ve Yuriy Tegel ad h çoc uklan ｯ ｬ ｾ
Nihayet, Alendrek ve Elca nin ismimn etim olojisi üzennde ara snrma yapmak
Türkçe bir sözcük muha faza ･ ､ｩ ｬ ｭ ｩ ｾｴ ｩｲ Ｎ
gerekir. Ale ndrok adlO m teme1înde ｫｵ ｾｫ ｵ ｳｵｺ
Kökteki a h'all (ile r i. ön ) sözcügiine Kaza kça ve Si birya Tü rk di llerindc rastIamr. In·
｡ ad l Wrelen -dumg/.tlirig affi ksin i ilave edince "s ilah" anl asan w mdan canSlZ ･ｾｹ
ｲ Ｎ " Bede nin ö n ktSlnl1l1 koru yan l lrh ya da va"lta" anlamlOda Tü rkmlOda ad ｯｬｵｾ
mU!jlur. Narbek'le n Narbckovlar, Yur iy Tegel'den ise Tegelcvlcr ｴｲ･
ｭｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Dm itri
Narbc k'in A leksey ad h og lu vard l \ 'C 0 da Dc rjava lakahllll l3!jlYOrd U. O'ndao Dcrjavinier ｴ  ｲ･ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Bu nes lin lürcmclcri Rus tahlJM hizmel ･ ｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲ (URZN .}-V, s.
38).
me n. Kaz..1k, Karakalpak Ichçelerinde rastla lllr.
Narbcko vlar nesl i,
ｾ｣･
ｲ･
､･
ｮ
de bclli o ldugu gibi Büyük O rda'da n çlkmt!j
Tü rk lehçd eri nin lI1e vcut sÖl.cüklcrinde a/Ulldilruk sözü ne rastla mlyoru z.
Ama bu söl.c ilgün Türk lchçderinden bir indc varl tg l kesindir . DolaYls ly la böy k ad
ye af lïksleri n ｵ ｹ ｵ ｾ ｭ ｡ｳ ｬ yayglOd lr: -din g, -tirig, -d urug, -turug Ömcgin herhangi bir
ｾ ｭ ｡ yayg lOdlr. Kek, at, ･ ｾ･ ｫ için Tü rkmen ·
evd l hayva nlll ad land lrllmasmda bu ｵｹ
ce btryuflfuruk, Karakalpak ve Kazakça'da /IlOuulld)'ruq , y ine T ürkmelll;e ag uzdur uk
｡Ｎ bedenin korunm asmda kull anma Vasltas l olara k
(aj,ilz He i1gilil yb... Bunun ､ｴ ｾｭ､
Özbc kçe soqo /durllq (sa ka l tara gl), Tür kmence gözündürüg (yüz ör tü sü) gibi ör-
M urza Abragim Nar bek'len ｴ ￜ ｲ ｣ｭ ｩｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ Hu lIdm ele mentlcri riitbcy i belirtiyor . Orda
T atan 'mn ad l vc lakabl, O'nun O rda'óak i val iyeli, görev i bu isme ｡ ｫ ｳ ｯ ｬ ｵｮｭ
ｵ ｾ ｴｵ ｲ Ｎ
Rus çarmm yamna hizm ctc gcl mesi ve Hrisliyanhk'l kabu l e lmes i he raldika ｩ ｾ ｡ ｲ ･ ｴｬ｣ｲￎ
ile de tasd ikle nir. Na rbckovlar' m armaSlllda çar laCI ve haç , hilalin allma yc rlqtiril-
nekIer de vardir.
hur a ilclc rdc n ｬ ｫｭ ｬ ｾ asi l soy ad larlllltl uc vanund a ge tirilirdi . Eger bu rütbc soyau lnm önü ne ge tirilird ise, Rusça'uaki gos podill (bey, cenu p) SÖI.Üne den k gclir di . Soya-
Alunduruk SÖI.Û " nIm korUlu a vas ltas l, a lm h k" anlmm ｬ ｬｾ ｴ ｲ vc lukap olarnk
kull amlt r.
Elcu ninov isrni nin kökll ohm e/cal1ill (Elesli) söz ü Ｂ ｙ ｬ ｾ ｉｬ ｊｉ ＮＧｪ )'e r in i lJild irmc·
J e" hi zl11ct ｾ ｵ ｣ ｲ Ｎ Bûyük illIimallc Tü rkçc e/çi (h aberci , sefir ) sözc ügü Rus auaptas.
｡ ｬ ｴｬ ｾｬ ｬ ｲ (Dudag ov-I, s. 206 ). ｂ｡ ｫ｡ｾ
bir ihlima le göre
yonu nuan so nra elcal1 i1r ｾ｣ｫ ｬｩ ｬｩ
ｭ
ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Derjavinler'in arm aslllua ise alt I ｫ ｾ
･ ｬ ｩ y tld lZ, orak ve hilal ｾ ･ ｫ
Birinci mur za elemc nti Altlll Orda ve Klrllll hanit klannda
ｹ｡
ｩｬ･
ｾ ｡ ｭｬｾ
ｲｩ
vard tr.
olan mq-
uttlm ucvaml ilc gClirilirsc " kny az, prcn s " an latlll ka la tltrdl. Örncg in Murza Ibra him (Îbrahim Bcy) vey a ib rallim lII irze (l'rcns i brahi lll). Mi rza-lIIurza sözü karma!jlk bir keJimedir. Etimolojisi bundun öncc ki maddc lcrdc ｶ｣ ｲｩｨ ｮ ｩ ｾｴ ｩ ｲ (Budagov-II , s.
262) .
124
N .A . RASK AKOV
Narbekov ismi kannank bic yapsya sahiptir (Farsça nar-at/ar... ..eya Arapça
SÖ1Û "bey , asilzade" anla rmndedrr. Nar ｾ Ｇｦ nu r elc me nne n kad m ve erk ek
nd r olara k sik kullamhr. Narbck ov soyad r na rbek özel admdan ve rus suf liks i, •
ov'dan t ürcmisnr: Na r + bek + 0 '1.
'25
Tü RK KÖKENU RUS SOYA DLAR I
109. BOLOT î N
NI,, ). Bek
"Bo lotinler'in atas r muu .a Kutlubuga Bûyûk Orda'dan gclmisrir. Va ftiz t örcuindcn sonra O'na Georg i adr ｶ ｣ ｲ ｩ ｬ ｭｩｾ
ｴ ｩ ｲ Ｎ Gcorgi'mn Mihaylo Yurye viç adl t oglu
vard r ve O'n u 8 010t diye çaglrl rlar dl. O'nun rürcmclc rt ola n Bolounler Rus tahtma
lOS. KARAULOV
hlzrn ct e unis ve hükumdar rarafi ndan 7004/ 1496 yrlmd a ve baska tarihlerdc malikane ile ëdüllendinhnistir (URZN$-IV, s. 50) .
"Karaulovlar neslin in atasr Yamgurçey Karau l vaütz toreninden so nra Sime on ad rm almrsur. 69881 1480 y tlmd a Allm Onla'dan Rusya'ya gelmisnr. O'nun og lu
Ivan Karaulo v 70321 1524 y rlmda Büyük Knyaz Vasili loanov iç'in ya mnda valili k
yapmqur. O'ndan türeyen Karaul o vlar Rus tahnna hizreer etmistir" (URZN -S-IV . s.
47).
Kara ulcv ismi Mogolca saruul; Türkçc ka roklll sö zcë g üede n türe mistir:
"Koruyucu birli k, sa v3§la öo se rte n güzele n tugny" anlamm a gclir. Rusça'da kaｾ Ｎ 194),
mul "bckçt" dcmcktir ûjal-Il , s. 9 1 vc ｲ｡ ｳｬ ｣ｲ Ｍ ｉＬ
Karaulovtar soyadr manaca Bckl emise v soyadma benzcr. Her ikisi J e harbi
rutbed en dogmu srur. Seceredc Karaul ovlar ｊｬ ｾ ｭ ､｡ Ｌ Yamgurçey Nesli'ni n tc mclin i
ata n sa fus m da ad r ha urlauhr. 0 da k öke occ T urk soy unda gel mekt ed ir ve yam-
Bo lotin ismi nin k ökû belli degi ld ir. Birinci intim ale göre bu s ëz. Rus vitayet
söz ü bo frux Igcveze, bos konusan) vcya t ottot Iiilinden türemist ir (Dal-I. s. 111), Bu
halde soy adr Bolcrin degil, Bolot ov ｾｫｬｩｮ
almahydr.
Süla len in ternelini atan muna Kutlu buga'nm T urk k ökenli cl masr, Bc loun soyad mm T ürkçe k ökenl i olmast ihtimalini ya rau yor.
Sözün tcmc li o larak ba /ra (topo r] kelimc sini alab iliriz . Bu sö z, tararca'd a "a"
ilk ünlüsü nün loyultcla ffüzü ilc ifadc cdilir: h > baita.
Görü ldilgil gibi baha s özündeki a scsi Rus adaptasyonundan sonr a tamk ûrlrk
､ￜ
kaza nmrsnr vc söz bu sc kilde
ｾｬ
ｴ
ｲ Ｚ
Bolta . Daha soeralar hai k agzm da bu s öz
botot bjçimini ahr usur (> bultun). Balta ve Balraboy lakap lan
｡
ｧ ､ ｾ
Türk Di-
iuréu sözü ne dayamr (J a gm u r dua cm]. YlJmgllr-)'al llll4 r s özünc ç agatayca. Polovel Di li, Uygu rca vc ba!jka di llcrde rast iamak mümkü ndür. So nuna ｩｬ ｡ ｾ ﾷ ･ edilen
sanal bild iren T ürk a ffiksi -éll/cî ･ｾ ｫ ｩ Rusça'ua ada ptasyona ugruyor ve y(y} > Ｍ ｾ ･ ｹ
(-cey) ha lilli a llyor. Arak eu > Arakcet'I', Kavra éll > Kaznacey öme kierin Je o ld ugu
gibi..,
söz ün kök ü boll ueg il, bolta olmahy dl Bolta sözün de n ise Bolot in soy au l ｴ
Karau lov lar'm ｮ ･ ｳｩｬ｢｡
ｾ ｬ ｭｮ
Yamgurh lakabl Klp<;ak (Poloves) süla1csinin nüma yemJcsi gibi ahnabilird i. Eski Türklc r araslll da lIIag/ar (büyücü1c r) yard!. Özel
nu söy lcme k gcrckiyor ki, yukunua da kaydcdildigi gibi bu aum Hk klslml mu rw
ｴ ｡ ｾｬ ｡ ｲ (\'ada ｴ｡ ｩ
ｾ ､ｹ
｡ ｡､
/ai) yanh m l ile yagmur çaglTl yorJ ular. Belki de ｾｭｧ
ya unun babasl bir mag idi ve zaneahm l da duradan ｡ｬｮ
ｾｬ ｲＮ Ｎ Ｌ
ｵ ｲ ￩ ￮ ve-
Karaul o v soyaJmm Mogol -Türk sözü kara wul (b ekçi) ke limc sind cn lûremesi
her ald ika ｩｾ｡ｲ･ｴｬ
･ ｲｩ
ile de gösterilm ck tedir: ｾ ｋ ｡ ｬ ｫ ｡ｮ
üze rinde dö rl ayn saha vardlT
ｾ
kalkan ｾ ｫ ｬｩ vardlr. O'nu n
( Karav lov arm asl -N .8,), Ortadaki küçük sahada ｧￜｬＱ
üstünJ e at ülerinue bic silvari resim vardIr, Sag elinde klIlç, so l c1inde ka lkan vard iL
Yub ml aki k mlll ll sa hauu iki ｧￜｬ
ｾ
niJ:c ve ok , haç hil,"iminJe
ｹ･
ｲＱ｣
ｾ ｴ ｩｲ
ｬｭ
ｩｾｴ
ｲ Ｌ
Yu-
kan tara fa ul,"ar haldedir (URZN$ -IV, s. 47) . Tlim hu kaynak lar, Karaulovlar'lII ata slnlll harbî sanatla ilgi1cndigini ispai llyor ,
li'nde yayg mdrr. Bu ad vc laka p, 8 ulotinler'in Icme lini atana da verilebilird i. Bolotin soy admdan yo la çlkarak
ｾｵ ｮ ｵ
söy leme k gerckiyor Ki, Ru sça kur allara göre bu
ｲ･
ｭ
ｩｾ ﾭ
Ecdud m adm a ve Bolotin1cr'in tc mcli ni atan Illurza Kutlubuga'ya geli nec
ｾ ｵ ﾷ
tic.
(cen a p) rütbesi manas ml ,'eriyor (bh. s. 153).
Kutlub uga özel adt ise kulll! (mud u) söz ünde n gelrnektedir. BI/ga (b ik» kldlu
bug a ... (m u ll u b ik ) laka p!lr ve T ürk ha lklan arasmda yay gmd lr (Budaguv-II, s. 69).
Benzet laka plara rasllamak mü mkü nJ ür: Alp buga (k a h rn m a n bik) Rus adaptasyonundan sonra Al buga- Alabu ga halin i ｡ｬ ｭ ｬｾ ｬ ｬ ｲ Ｎ Büyük Qrda'dan gele n Bolol.i n alalarmuan birine bu ad. Klpçak süla1esinin nümaye ndesi gibi ta lLlabi lifd i ve Alun Orda.
Büyü k Orua nesil birliginin aUlm ｴ｡ ｾｬ ｹ｡｢ｩ
ｉￎ ｲ､ｩＮ
Bo lotin lcr'in Ta tar kiiken1i uldugunu hcrald ika ｩｾ｡ｲ･ｬ
｣ｲｩ
de ispatlama ktau lr:
Kalkan üre rindc ki kLmlll.l sahaJa (Bolotin armas l-N, B.) T atar c lbise li sü vari vuru tr.
Sol laraftaki beyaz hit alln ilIc ri nde, cl inde ki ｧ ｕｭｾ
d ir ( URZN $- IV, s . 50).
kllJCI y ukaTl ｫ ､ｬ｡
ｬ ｭｲ
ｾｬ
biçimdc-
126
N,A.IIASKAK OV
lJO. TURGEN EV
Mom / (moso hga) s özü ik ilg ili el arak
" Iu rgcnc vlcr'm atasr nnn za Lev Tut gcnc v vaûiz t ör cnindcn sonra loa n adrm
｡ ｨｭ
ｾｬ
ｲ Ｎ Büyük Knyaz Vasili [oanovjç'm yamna Alim O rda'Jan gcl mi$tir. Lev Tur-
ge nev'in tonmlan Rus tah tma hizm ct c tmi$. büyü k hükümdar tarafmdan 1550'de ve
da ha so nralan mülkle öd ullendinl mistir. (U RZN,s.IV. s. 53).
Tur genev ismi kök ünJ e Turgttl lak abrm muhfaza etmektedir. Bu keli mc Mo-
goka
ｴｵｲｧｾ
Ｑ
sözündcn gelmek ted ir (hll.h. at "'..- eden). Bu söz, bugü nki Sibirya
Tü rk ag l.d armJ a aym rnanada kullamlm aktad rr.
Turgen « türgen) lakabr büyük ihtimalle gcçici manaya dayamlarak ventmistir vc hu ad r tasiynnm karaktcri ile ilgilidir (ça b uk öîk elenen, harsh),
M urza Lev Turgene v Alt m Orda asllxadelerinin önde gelen simalarmJ an clmusur tb kz. s. 153).
IIl . l\f OSOLOV
"Mc sotovlar'm atas t murza Axmet vaûiz töreni ndcn so nra Martemyan aduu
ｫ ｡ ｲ ､ ･ ｾ ｩ murza Merdula t He birlikle A tun Orda'dan gelm islcrdir. Birineile r-
alrms ve
den Mosolovlur, ikincilerden isc Tarbeevler turemisur" (URZN$ -IV, s. 55 ). Malikanc ile tehif ed ilme lar ihi secer cdc 7064 /15 56 o larak göstcrilir.
Mo:mlov adm m Türkçe köken li o lmasll1da
ve
ｫ｡
ｲ ､｣
ｾ ｩｮ
ｫ ｵ ｾｫｵ
yo ktur. Bunu. mur7.3 All;mct
Altm Orda'da n aynl ma olmalan da iSJXl thyor.
Tarbccv ism inin Türkoloj ik analiri k.olay o lsa da. 11osol ov ismi biraz karanhk ta kah yor. Mo:w /-moso/Iga-mo slak (Fasmer-II, s. 66 1) sözlerine Rus lehçelerinde
ｾ ｵ ma nalarda rastlam r: Büyük, ka lm kem ikl i, dairevi kem iklerden bi ri. Yarosla v
Vilayeti'nde "'oso/-moJO/lga sözleri " xollOllY prasol" manasmda kullamhr (Da l-Il,
s. 349 ).
11k o lara k, lIIoso f-moso/lga ·m os/alt. sözlerini k.ökenlcrine d3yanarak iki fark.h
ｏ ｬｙ
pra soJ, ｰ ｴＧ ｲ ｴＧｫｵｰ
ｾｩｫ
klsma aYlmi:lk gcrckiyor: Birinci klsma " pu prasa" ka, ｘｏｉｾ
"olsta " (Da l· II, S. 349) anlam lan m ｴ ｡ ｾｬ ｹ ｡ｮ /I1oso/ (moso1rga) söz lcrî nî, ikinci klsma
ise " hii yiik , ka lm kt'mik, arka hel ke mij;Î, ｫ ｵ ｾ ga gas l veya klmat kellli j;i" (Da[11, s. 349) anlllrnlarl ｴ｡ ｾ ｬ ｹ｡ｮ
fl/uso[ok_moslak ·m o.wltjitsa-mosolilla -moso!lga s6zle ri-
ni aylftllak gerekiyor.
TORK KÖKENLI RUS SOY ADLARI
ｾｵ
ｮｵ
söy lcmek gerekiyor ki, o nun
Rusça'daki " pop rasayka" manasi XOI!jOH,{ praserlakabr ilc " klos t" ahp saranla srve ahuak iç jn dost ｡ ｲ ｡ｭ ｬ ｾﾭ
kl sekildc bagluhr . Büyük ihtimallc sok aklard a ､ｯｬｾｭ
1Ir. Sonlan isc unu seumsor.
Bu mariarun. K uze yban Rusya'da (Yaroslav. No vge red . T ver vilayet lcrinde. .
ｫ ･ ｳｩ ile d irekt ilgili o lan vilayetlerde) yer ･ｵｮｩｾ
olmast d ikve Novgered ticaret ｾ｢･
kal çckic id ir.
Bu sözün kökü T ûrkçe miisü/ (seru la n, Istenile n} keli mesidir « Ara pça
･ｮ
Dogu tikearlan arasmda kulla mhr...
mes'uL). Sözcuk rnanas t ､ ｣ ｧｩ ｾｭ･､
Baglms lz tnoslak-mosolak:-mosohjitsa -maslina -mosohg a söz ünün kökeni nde
daha öncele ri kabu! edildig i gibi (F. ｍ ｪｫ ｬｯｾ ｩ ink:ar ･ ｬ ｩｾ ｬ ￮ ｲＮＱ Ｒ Ｌ s. 429) T ürkçc
mus luk (ka bm sa p t] sözc ügu yatmaktadrr. Bu ise tam olarak kusfarm kanadmm
eg intili yeri ni hanrlatrr. Dolayrsryla Mmul lakabt M osulov soyadmm temelin i olust uruyo r. Yukanda g östcrilcn s özden türetuistir. Uçü ncü s özden kesi nliklc mosut-mosit
(bir yere tesllm ed en, iki nesn eyi bb-lestlrcn, bh-lcst ir lcl) keltmesin de n turcmistir.
Aym zamanda bu s öz Türk iye vc Kmm'da yol hizmcrlcri ilc ilgi li bir terimdir. Tarihte " su llanm veya har nn em rlylc yola sa hnan al veya d eve" anlarnma gelen'
ma vsai kelime si de kullanrhmsur Ibudagoc -Il, s. 264).
T ürn bu sözler ve ma nalan Arapça bir köke sahiptir: wasala... Ｖ Ｇ､ ｩ ｾ ｭ･ｫ
Ｎ gel. ,
mek) veya o nun bir lurn wassa la ... (yo lcu .d me k. gönd f'rmek, aracl ulmak).
Moso/ < Masu/ lakab l sahibine yapllgl ｩ ｾ dolaYls lyla ｜ｬ ･ｲｩ ｬｭ ｩ ｾ ｴｩ ｲ Ｎ Büyük ihtiｵ ｮｵｾｴ
ｵｲ Ｎ Oelllek olu)'or ki, "'J asamalle bu lakap Mosolo v soyadmm kökünu ｯｬｵｾｴ
lov ve Masalsky soy ad lan da a)'m köklen gel rnektedir (URZN$. VIJ, s. 127 ve J, s.
13 1).
Mosolov ve Tarbcev ncsille rinin ternel ini atan mu r/.a Axmel ve murza Merdula t'm isim lerinc gelel im. Ahmet, Arapç a ahmad... (yüce. k utsal) k.e limesine da yamr. Bu ad Tü rk-Arap sö zü a/flir... (p re ns) + da wlal... (zenginlik) kel imeie rne dayamr. wZe ng in ve seçkin anlam ma gele n Mcrdulat « aR/ir dawla t) özc l a<1I ｡ ｧ､ ｡ ｾ
Tü rk di linde yaygmdlr.
Mosol ov Jar sül alcsinin " yol hiuuetleri ile m üna seb et i" heraldik a ｩ ｾ ｡ｲ ｣ ｴ Ｑ｣ ｲ ｩ
ilc de ｢｣ｬ ｩｭ･ｮｾｴｲＺ
Diagona l biljirnJc ikiye ｢ｊＨ
ｪｮｭｾ
ka lkanm sag laraflnJaki yeｾ ｩ ｬ sahada ｫ ｾ｣ｲｩ
YIJdl? ｪｾ ｬ･ｮ
ｩ ｾｴｩｲＮ
Sol tarafla ise boyrlUzlan yu k3f1)'1 gösleren a llm
hilal vlIrdir. Kalkan ln ortas ma horiwnal biçimdc ｧ  ｭｾ
bir klllç ｹ ｣ｲ ｬ･ｾｴｩｲｪ｛ｭ
ｩｾ ｴｩ ｲＮ
ａ ｾ ｡ ｧｬ､
｡ ｫ ｩ klrllllZI sahada ise alllIl nal ｾ ｣ ｫ ｬ￮ vardir. Nahn orlaslllda ise ｾ･ ｢･ ｫ ･
bulunIIwkladrr Ｈｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｉ ｖＬ
s. 55).
,.
.,
128
N.A. BASKA KOV
Krhç, sc kiz ｫ ｾ ｬ ｩ yrldiz 'Ie hila! bu arrna nm Dog u ile iJg ili o lJugun un ispandrr. O rtasmda scbckc olan nal isc onun yol hizmctlcri ile ｩ ｬ ｩｾ ｫ ｩｳ ｩ ｮ ｩ tasdikter.
112. ALEEV
ｾ ･｣
ｲ ｣ Ｎ
70881 1580 yihna air ola n sulale ilc ilgi!i çok krsa bilgi venyor.
ｧ ･ｮ ｩ ｾ bilg jye senraki malumatlarda
rasllayabiliriz. Secerede iöy le yazmakta; "v ledimir Neg aev , A lce v'in ogl u 7 103/
Ｈｕｒｚｎｾ
Ｍ ｉｖＮ
s. 58). Alee vler ile ilgili nisperen
TURK KÓKENLI RUS SOY.... l>L.ARI
129
tarcà'da..bula t ay m manaya gelir. iki komponenuen olusan özel adla r Türkçe'de yaygmdrr . O megin Karaka lpakça'da Jnndaulet, Jangau. Dcsni yaz, Dostnazar vb...
Dihje dz-z tcluffü züne gcfince ｾ ｕ ｉｬｕ kaydetmc k gcrekiyur ki, bu hal Talarea
için knrakteristjknr. Ö rneg in Zalyaleldinov < Dja malcrdin ov soy adla n. Arapça diamal addil/-Djemalettin öze l adl (harfl manada d inin güzt lligi)...
Niha yet, Zenbulat ov scyadr dEmi Ikalp) + butat + Rus suffik si -c v > Dj anbulatov . Tatar adaptasyommdan sonra Zcnbulalov,
1595 yûmda mescrya ntann srrasma desyatin ler gibi yaz slmrsnr. Onlar boya r çocuklan s trasma dahildirlcr ve hizmcllerine ｫ｡ｲ ｾｬｩ ｫ lufdugu vazife geregi dairni rnaasla
ödülle ndirilrnls lcnj tr (URZNS · VII, s. 3 1).
Hera ld ika isaretlen ｾｵ ｮ ｬ ｡ｲ ､ ｮ ［ O k ve kihç annamn sag tara fmdadrr. Bu ise
Ze nbulatov sülalesinin Tater kökenli oldcguuun ispand n .
Soyadmm enm olojis i açrknr. Kökünde Arap ozel adr Ali > Arapça ali-óli ...
(harli rnana st bûy ük, y üec) muhafaza cl mektedir. Bu ad gene lolarak ls jam'm ｾ ￮ｩ ｬｩ ｫ
me sbebi ni tems il edenler ara smda yaygmdrr . Bu ad Hz. Muhamme t'dcn senra ki dörd üncu halifcnin adrdrr vc Ali aUl pcygambc rin scrc fine venliyor.
114, ｔ ｩｍａｾ
Alee v scy ad i Ali s özunde n türemis tir ve Rus adaptasyonunda n so nra Aliy.
Aley e isim olugu ra n Rus suffiksi -ev :> Aleev...
Alee v ncvlinin Dogu köken li oldu gunu herald ika isareûen de tasdiklcmcktcdir. Armanrn onasmda. yukan tIogru ｧ ･ ｲ ｩ ｬｭ ｩ ｾ bir yay ve ok ｾ ･ ｫ ｬ ｩ vardi r. Aynca gümüt hilal vc allm klhç ｾ｣ ｫ￮ｬ･ｲｩ
ile süslenmittir.
113, ZENBULATO V
NZenbulatovlar'm atasl Ivan ｏ ｴ ｣ ｾ ･ ｶ Zenblilatov'u n oglu iyi hizmctlerine ve
709611 588 Yl h nda malikanc ile tellif ｣ ､ ｩ ｬ ｭｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ Du
Mosko va'Yl müdafasma ｫ｡ｲ ｾｬｨｫ
sülalenin lürcmcleri ndcn birçoAu R us lahtlna hizmet ･ ｴｭｩｾ
ｴ ｩ ｲ ..." Ｈ ｕ ｾｎｚｒ
Ｍ Ｌｖｉ
s. 65).
ｏｉ ｃ ｾ ｖ ve Zcnb ulatov soyadlan kcsinlikle T ürkçe kökc nlidir. ｏｬ･ｾ｣ｶ
soya d l
öze l ad rndan ｴ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ Kal.akça "e karakalpakça'da Öre[ (7, s. 775) ve aym
kökten gelen aJlar vardlr: Ölt'Xan., Öltnijaz. Öltmurot ,ob. Bu ad iki ko mponenucn
ｯｬｵｾ
ｹｯ ｲ Ｚ Dirincisi olan öu< Arapça ata ... (hed iye) Klpçakça'mn özclliklc rine uyuｭ ｬ ｾ ｬｉ ｲ Ｚ öle. ikÎnc isi, küçültme afliksi -us/-ip-/ > ￖｴ･ｾ
(ha m
larak adaptasyo na ｵ ｧｲ｡
IlIllll11SI arnlllgullclk ) + isim ＨＩ ｉ ｵ ｾ ｴ ｵｲ ｡ ｮ Rus suffiksi - t V > ｏｴ ･ ｾ･ｶＮ
ｏ ｴ･ｾ
｡ｫｬ
｡､ ｬｲ Ｎ Birin cisi,
(0 aglzlarda é ve dl,
S-l ve scsli $'-Z' le!alTüz halle rine lasllanlr-22, s. 29), dld,,:> dzen > Uil . Ikincisi, bulat < Farsça pula!... (po ja t. klhç ) KJpçakça'da adapl asyona ｬｉｧｲ｡ｭ
ｾｬｴ
Ｎ Örnegi n Ta -
Talar köke nli Zcnbulatov soyadl d a iki komponenuen
zeil < Farsça dlan... ()'ün 'k), Talarea'da adaplasyona
ｵｧ
ｲ ｡ ｭ ｬ ｾ｜ｬｲ
ｯ ｬｵｾｭ
ｅｖ
Timaçev süla lesi He ilgili olarak, sccercde sade ce bu sülalenin atasmm 7 1221
ｉｖ Ｌ $.75).
16 19 yrhnda mülklc teltif ed ihncsi üzcnne keyu vardrr Ｈｕ ｒｚｎｾＭ
｣ ｶ soyatIlhlli Tim osa ｾ ｲｫ ･ｫ
Eger soyad r -ev tIcgil de -I" ckiyle bitseyd i, ｔ ｩ ｭｾ
özel ad mm aziz leme varya nund an ortaya ç lkuglnl ihtimal sayabihrdik. Tim as kesinlikle T ürkçe'dir. O'nun etnonimi olarak ü ç sözü öme k g êsterebiliriz . Tijlliää-ttymäc
(ruaksat) kökü < Farsça ti)'lIIiidz ... Kr pçnkçu'da adaptasynna ugrayarak ti)'ma; halini
｡ ｉ ｉｬ ｊ ｾ ｉｬ ｲＮ ｔ ｩ ｹ ｭ ｡ ｾ özcl ad ma Rus suffiksi ,('v ila vc edil irsc ｔ ｩ ｹ ｭ｡ ｳ｣ ｶＭｲ
ｩ ｭ ｡ ｾ｣ ｶ ｳ ｾｹ｡
､ｬ
orlaya ç lkar.
ｔ ｩｭ｡ｾｶ
soyadmm kökü olarak liilden ｬｲ･ｭｩ
ｾ ｢｡ｾｫ
bir erkek özel adml tIa
la kd im ede biliriz: Tüy (ba gJa ma k)+ ｩｾ ｩｮ \'eya faa1iyetin sonuc unu belirleyen affiks nklime:> Kazakça lüy -me, Ta tarca tUJmä (d ügme) + azizlcmc fonn a ll a flïks _p.yp_
il· Bu eklere s ik sIk T ürk Jchçelcrinde, e n çok da Talarca'da rast!tyoruz: :> tiiY' lI1e-1
(dü gme, dü gmecik), Diger Iel1çelerde isc fazlaca rastlanan ｾ ｵ ｾ･ ｫｩ ｬＱ ･ ｲ ｩ vard ir: y-u
veya i-ü. Tuy-ma ·p lij -me-/ sölcügüne tIiger IchçclcnJe de raslhyoruz. Örncgin AItayea'da Torcu -Torçulay (d üg me) kadm özel addlr. Bu etimoloj ide ｔ ｩｭ ｡ ｾｶ
soyad l
Klpçak, Nogay, Talar kö küne dayanma kladlr : ｔ  ＩＧ Ｍｭ ￤ ｾ Ｍｴ ｬ ＩＧ ｭ ｩＴ + suffiks -ev < Tim a-
",.
Nihayet , ｔ ｩ ｭ ｾｶ
soyadlntn nispeten daha inamhr etimonu Tatarea t ll....I IU1/
sÖl eügü d ür. < trl w (d olgulma k) + hareke tli ad aflïksi ,ma :> tI/wil/a (a k ra ba ) +ay m
｡ｾ Tatar
afliksin azizleme ｾ ･ ｫ ｬ ｩ -i/-1IH /-ii :> IUWJ/lUI. Bu ise köklür ve bundiln ｡ｧ､
soyad l Tllma/ t v ｴ ｲ ･ ｭｩ ｾｬ ｩ ｲ Ｎ Rus adaptasyonundan sonra ｔ ｩ ｭ ｡ ｾ ･ ｶ haljni ｡ｬｭ
ｬ ｾ ｬ ｲＮ
ｔ ｩｭ ｡ ｾ ｶ soyad l ile ilg ili yürütülcn üç tlimo loj iden birinciye da ha çok inaOlhr . Ikind etimo lojiyi kuvvellc rH.I iren erlek özel adlanna, kadln \'e çocuk lakaplan na
p
sIk rastlarur: ｔｩｪＩＧｬｉ￤
131
TÜRK KÖKENLI RUS SOY ADLAR I
N,A. RASKAKOV
130
Nih ayct, birço k Krpçak dilin de . mc scla Kaz nkça'da
ｾ -Tiymäi. Üçüncü ctimoloj iyi desre kjeyen argumen t d uda k scs-
ｾｵ
•
fiil kökün e rasthyoruz:
Bekit < bek et (harf l manas t be rk it mek). Du kclirno Je Bckctov soyaduun otusma-
lilcriylc rcla ffuz editen tntar soyadnlu: Tumas cv.
sm da etkili elememlerde n biri olabilir.
115. BEKLW;iEV
117, GORCAKOV
"geklesevler cski ve soylu bir nesilden gelmekted ir. Nesfin tem elini atan S le"Gorc akovlar'dan bir çogu Rus tallium dvoryan cia rak hiz mct cu ui s, çcsuli
rüt bclc rlc yücelrile rek 7 130/ 1622 yrhn da ve baska tarihlerde mülk le telrif cdilmislcr-
van Semcnov iç Bck lcse v 7197/1619 yrhn da dvoryanlarm listesinde boya r çocuklen-
11111 srrasm a yazrlrms ve O'na ycrilmaas ｢ ｡ ｧ ｬ｡ｮｭ
ｬｾ ｴｬｲ
Ｂ Ｈｕ
ｒｚ
ｎ ｾ Ｍ ｉｖＬ
s. 80).
dir'' (U RZN .}-IV, s. 85) .
Bcklescv, Beklemiscv adr ile ayr u kokten gelmekt edir (URZN$-IV, s. 36).
Bekie fiili söz konusud ur. Tü rkçe'de bu sckle "hag lamak, tasdlklemek" anlamlannda da ra stlamr. Aym manada Kaznkça, Karakalpakça ve Nogayca 'da da relaffuz
Gorcakovlar ile i1gili
ｾ ｵ
aynnuh hilgiler , Knya z Gorcak ovlar'a uit bask a bir
ed ilir.
secc red o verilm istir. Heraldika isaretler ine d ayanarak, her iki halde de aym sulaler un
s öz kon usu oldugu karanna ge lebilir iz. Bu secerede gösterili yor ki, Knya z Gorca-
Ya prlan ｩｾ ile ilgili bek lemes i veya bek./ew; (bekçi) gibi dey imle r lakapl arm
otus mas ma scbep olmus, gcklcmiscv ve Beklc scv snyadlan böyle laka plurdan t üre-
kovlar'm nesli Çernikov Knyazlan'ru n neslinden gelme ktedit. Çcm ikov Knya zlan
isc kö kcni ni Rus top ragma Hristiy anhk'r gc nr cnlc rdcn biri olan Büyûk Knyaz Vladi mir Sy vatoslavoviç'tcn alm aktadrr . O 'IlUIl oglu Büyük Kny az Yaroslav vladimirc-
mis ur , Bcklcmis cv soy admm cti moloj isi daba öncc ya prlnusur (bh . n. 102, s. 147).
Beklcse v soy ad r da kökenindc ayru flili muhafaza ･ ､ ･ ｾＺ Bekte (bekçl, ane htar) + Türk lehçelc rinin Kipçak grubunda (Poloves. Nog ay, Kazak, Tata r) hareke ut
ad bildirc n -IV affi ksi > bekte w (kor u m a, ko ruma mmnknsr, ana htarla k itl cmek )+
sanat affiks i Ｍ ｾ ￎ »beklemesi (kor uy ucu, hekçi) + isim olus turan suffiks -ev. Eu anlayutan Rus ada ptas yon una ｵｧ
ｲ｡ ｲｮ
ｬｾ
ｂ ･ｫ
ｬ ｣ ｾ ･ｶ
soyad l ｴｲ ･
ｭ ｩｾｴ
O'n dan G oreek Knyazlan türemist ir. Knyaz [van Peremisskiy Gorcak ov'a BÜYUk
Kny az iv an Vas ileviç tara frndan 704 7/1 539 yrhnda Kar açc v schri hediy e cdilmi stir.
Knyaz Petr l vunov iç Gorcakov 707R1J570S11mda zedegeIl boyar çoc uklan Iislesine
ｙ｡ｬ
"Be ketov sül ales i'lldcn birç ok lnfl Rus tah tllla zedegc n hil.rnetinde ｢ｵｬｮ
rütbe lere sahip ｯｬｭ
ka tarihJerd e mülkle ､
cevs kiy adh loru nu vardr. O'nun da knya z Ivan Kozclskiy adh toruuu vanh 'Ie
ｲＮ
116. BEKETOV
tur. ￇ ･ ｾ ｩｴｬ
viç, kendi og lu Sv yatoslav Vladimiroviç'i Çcmikov'a tayin ctmistir. O'nd an Çernikov Knyazlan türcmistir. ｴ ｾ ｴ･ bu Büyük Knyaz Svyatoslav'm, knyaz Mis tisla v Kra-
ｬ ｬ･ｊ
ｬｾ
ｩｲ Ｂ Ｈ
ｕ ｒｚｎ
ｾＭ
ｲ ｖＬ
ｭｾｴ
ｬ ｲ Ｈｕ
ｾ Ｍｖ
Ｌ
S . I).
Nihayet, Gorcak o vlar'm ｾ･｣ｲ
ｳｩｮ
､･
iki soyadl ve iki lakaba rast1Jy oruz: Karncev skiy (Karaçev ｾ･ｨ ｲ ｩｮ､･
olan) ve Gorca k > Gorcakov isimleri bize göre Türk
ﾷ
kö kcnlidir.
s. 84).
Deketo v soyau llllll Rusça beke t siizü nuen lürem e ih timali varulr. ｓ｡ｶ
ｒｚｎ
ﾭ
ｭ ｵｾ
ve hü kümd ar tarafllldan 7 129/16 21 Yllmda ve ｢｡ｾ
ｵ ｩ ｲ ｩｬ ｭ ｩｾｬ
ｬｨ
Knyaz Mistîslav Karaçc vski'ni n birinci laknbl 'Ie Gorcnkov 'a hediye edi len
｡ ｾｬ｡
ko-
ruma mmtlkaslllua görev li küçük tug ay (Dal-I, s. 80-8 1). Bu kcl imeye ink llaba kadar ki Kazak lugay lanmn ten nin olojisinde rastIamak müm kündür.
Deket ov soyaJlIl lll nispeten da ha inam!Jr kökü olarak heke t kcli me sini a lab iliriz. Bu söze Hi ve, Hoka lll hanhklarlllua, Buhara Emirligi'nue XX . am n ｢ ｡ｾ ｬ ｡ｮ ｮ｡ kadar rastlarnak mümk ünd ür; Beketkä ... (p rcns lcrin ügretmc ni). Bu saray rütbesi Bckctuv soya d lmn tc mcl inÎ ｯ ｬ ｵｾ ｴｵ ｲ ｡｢ｩ ｬ ｩ ｲ ｊ ｩ Ｚ 13eketov < bekel (kä) + Rus suffiksi · DV.
ｂ｡ｾｫ
bir ihtima le göre kijk , Arapç a ba:xL (ta lih, m u lluluk) kelim csidir. Bu
sö z Klpçak lehçe leri ndc, özelliklc l'atarca 'Ja adapt asyon sonrasi ｾ ｵ hale ｧ･Ｑ ｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲＺ
Bäk it-bak et (RaJloff-l , s. 1576). Nogayca'da erke k özel adl Beret vardlf (68, s. 485).
ｮ adl birbiri ile ｩ Ｑｩ ｾ ｫ ｩ ｬ ｩ ｵ ｩ ｲＮ Aym kök e sahiptirlcr. Bu kök, Klflm talarKaraçev ｾ｣ ｨｲｩｮ
casl' nda rastl ana n karaçu (sa d ik h izm et çi) sözcügü o lab Hir (Budago v). Cart/çu rütｾ Ｎ Aym ｾ｣ｫｩｬｊ･
M an'a
hesi Km m'da kanuna göre gen el zedegen ncs linc ｶ･ｲ ｩ ｬｩｹｯｲｭｵ
yakm ola n her kese bu aJ ｶ･ｲｩ
ｬ ｩｹｯ
ｲｮ ｬ ｵ ｾ Ｎ Birb irinde n farklandl rmak için Klflm beyiｮ､･
｡ ､ ｬ｡ｮ､ｦ
ｨｮｊｾ
ｬ｡ｲ､
ｬｲ Ｚ Ulu gararu... Bu söz ün ilk manasl klli sözü ne
kara çisi ｾ｣ｫｬｩ
de nk ge lmc ktedir 'Ie "hizmetçi, kü le" anlallll ､･ｧ
ｩ ｾｭ
｣ｺ
(BlIuagov-II, s. 45) . Su siiz
aym 1chçeJe "slglln" ma llasmda da
Do laYlslyla Kara<;ev
ｬ ｲ ･ ｭ
ｩｾ
ｾ･ｨｲｩ
olabil ir. Bu ise Karaçcv
ｬｩ
ｾ｣ｨ
ｫ ｵ ｬ ｡ ｭｬ
ｮ
ｭ
ｬｾ ｬｬｲ
(Buuago v).
adl ve Karaçevskiy soyadl kart/ru rütbesinden
ｲ ｩｮ
ｩｬ
sahi bine aittir.
"
TÜRK KÖ KE NLI RUS SOV ADLAR I
N .A . RASKA KOV
132
Hcra ld ika isaretleri birinci ihtimali ispath yor. A nnarun sagrn dak i yei il ala ada
yc r a lan ｧ  ｭ ｾ ay resmi nin drsmda apgldaki ｧｭ
ｾ renk f saha üzc rindc söylc bir
rcsim vardrr : "Nefur ilc sag lara fa dogru y üzcn arap lorkada ". S iyah dcril i aJa m rcsmi Arapov nesl inin rcmcli ni aten i<l hs m genetik uia rak s iy:!" dcrüäcrdcn olJuguliu
Kuçkulu b ir ha ld ir ki, Oorcakov soyad t Rus vilayet siizü goree k [poluge tm m
pe rsic a rla ) kefirnesinde n turerni\tir veya " ya ba ni gorç itsa" (pol ugo num hidropipet-Dal I, s. 384) ismi ona ternel ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｬｕ ｲ Ｎ Gorcakovlar'm ｾ｣
ｲ･ ｳｩ gëster iyor ki, onlann nesl inde T ürk unsu ru yer ajmak tad u . Bu isc yukar jda ad . geçc n Misti slav Karaçe vski'dir. ｾ･ｲ
､｣
isparhyor.
Gorça k lakabma rastlandrgma g öre T ürk kokenlidir.
Go rçak lakabmm iemelinde ko rçak-kurçak sözlcri yaunaktadrr: I. "Sta tu ka,
ku kla " . 2. Çok yü ce, 11k manasmda Tat arca'd a rasth yo ruz. lkinci sme ise Uygur-
119. BULIGiN
ｾ｣
ca'da ras th yoruz. Laka p ise her iki kay nagm esasmda türeyebilirdi .
ｾ  ｰｨ｣ｳｩ
ｺ Gorçak lakabt
« korçek...) vc Karaçcvskiy «
karaf u..l:arawf u)
scy aih aym kökc sahiprir: Karaçu. Burada küçühme alfiksi -ak vasuasr ilc birtakJm
､ ｣ ｧ ｩｾｭ
･ｬ｣ ｲ o labilir. Bu durum yeni bir kök yar anr : ga raç (u ) + ak: > ka r (a) çag >
ka raçak _ gorç ak gorç ak. Bu lakaba · ov Rus suffiksmin ilavesiy le Gurcakov soyad r
ortnya çrkar.
118. ARA POV
Arapo vlar ile ilg ili olarak sece rcde sadcce mülkle teluf edilmc tarihi gös lcr il-
mc ktcdir: 7 136/ 1628 Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭ
ｉ ｖＮ
s. 9 8).
Arapov soyad mm lemel ini arap söz ü ｯ ｬ ｵｾ ｬｕ ｮ｡
ｫ ｬ ｡ ､ｬ ｲＮ
Ru sça'd a ｾ ｵ ma naya
M
gd ir: "S lcak ül kclerin siyah derili insa nlan. zenci (Da l-I, s. 21) . Dol aYlslyla sözün
ｉＺ ･ ｮ ｾｺ･Ｎ
)'a la nel anlalnl da vard ir (Uia kov-I. s. 53).
Bu keli meler arap sözü ile aym kökcnc sah iptir . Ama fonchk oIarak arop ve
a rab sözleri Rus tel affüzünde far klam r. Bu farklar nispelen sonraki uöncm lere aitlir.
Sözün Rusça'ya ilk geçligi tarihi döncmde b ir halkl n ismi gibi kullamlml it lr. Çün ki
133
Ｈｕ
ｒｚｎ
ｲ｣ ､ ･
ｾ Ｍ ｉ ｖ
sadc ce 7 15511647 yrlmda mülkle telrif cdiklikjcri bilg isi vardu
s. 105).
Soyedmm k ök ü o lan bll/lgu- bufdiga kchmcsi, Rus al1 lzlar mJa i U manalard a
kutlamhr: I. Kütilk , sumalla nnug od un. 2. G lr d m, goha. 3. Yetenc ksiz, chail, terb iyez (Da l-I s . 14 1 ve Fas mer-I, s. 238). Bu mana larm hcpsi Aum Orda T ürkçc･ｮ ｩ ｬｲ ｮ ｩ ｾｴ ｩ ｲＮ Bu kclimcyc es ki abidele rdc vc ｡ｧ ､
｡ ｾ T ürk lchçcler indesi'n dcn ｢･ ｮ ｩｭｳ
de ras tlayab ilinz: Belga, ynni " UlUIl hrnakh parma k , çek lç" (Rad lo v-I'V. s. 1500 ) '
vc bo tdag (parrnagr ele ｢ ｡ ｾｬ ｡ｭ ｡ ｫ için ip , ki hç efesl).
'
ｲ Ｚ IJuh;;u-llu /aga (VreBu sözler eski Rus Iakaplan nda m uhafaza ｣ ､ ｩ Ｑｲｮｩｾｴ
rncnnik, s. 268). Gcçic i ma nalnn: Koyun, k ü t, ka yusrz, ea h il, tc r hiy esiz...
T ürkçe ve Rusça'ya ya km clan Ic nctik bulcsi mlcr: LJuliga-buhxa-bu faga .
buldlga ve Tü rkçe'deki batga. batdag sözcükleri hu sözlerin aym oldugunu ispath yor. B ullga kelimesinin kö künde T ürkçe bu iglij fii1inin olmasl ihlima li vardir (b ilJ ü k, ｾ ｾ ｭ ｡ ｮ oImak ). Mot.olca'da oblxi (cle gclmaz, J d cnksiz. ca hil) ve genel Rus
vilaye t sözü bU/lga·buldlga (k o)"u n , k obud, ea h il. a nla ma z· Dal ) kc1imelcri vardir. .
Nih ay et, Bu lugin soyadr Ru sça bu/lga kelimesinden liiremiitîr ve Tür kçe'den
ah nmli u r: < balga. adaplasyo ndan sonra bul (u) ga . Lakabm ilk kötü manasi " ca h il,
klit. anla)"i sIZ" + isim ｯ ｬ ｵｾ ｉｕ ｲ｡
ｮＭｑｶ
su ffiks i > Buh gin .
Slavlarm Bulgar lar vc bu elnonimi lai lyan Araplar ile ol.:m licari ilii kilerindc bu keIimc mü him ro l ｯ ｹ ｮ｡ｭｬｾ
ｬｌｲ
Ｎ A rap
«
Ara b) sö zü Rusça'ya ilk Mce atIaplasyon a uy-
gun biçimde g in n ii tir: A rop. Bulgarlar vas llasl iIe giren kcl irne "slen k ü1ke nin siya h a da m ." anlammda ｫ ｵｬ
de arap ､･
ｮ ｩ ｬ ｭ ｩｾｴ
｡ ｏｬ ｬｭ ｬ ｾ ｬ ｬ ｲ Ｎ Daha sonralar ma nasl ｣ｧ ｩｮ ｩ ｬ ･ ｭ ｩ ｾ Ｌ zcnci le re
ｩ ｲ Ｎ En son dönem 1crde kel imenin iki varyanll ｦ ｯ ｮ ｮ ｡ｬ ｡ ｾｬｉ Ｑｬ ｾ ｴ ｬ ｲＺ A.rap
vc a rob.
Arab ov soyadl sülalcnin atasm a ya siYlIh dc rili oldug u için (Uüy ü k Petf(J'null a r ab,. Hanllibal'lIl lakabld,r) ya da " d ola lld me l" oldugu için (iki nci ma nasi) ｜Ｇ ･ ｲ ｩｬ ｭ ｩ ｾ olabilir. Lakaba isim lq liric i Rus suffiksi-ov e kinin ilavesiyle Arapo v
soy adl lJrtnyn çlkm li llr.
Bultginlcr'in Dogu kökenli o ld ugunu ann,m m üzerindck i haçvari gümli.!j klho;
ve iti uçl arl yukan YÖllel mii altm ok rcsim leri de ispalllYor.
120. APSEÎTOV
｣ 7 17511 667 Ylhn da mülkle te llif ed ilme tari hleri
s . 118). Soyadm son unda ki ·m' ckini kaldlnfsak geriyc
Ap seil özc l adl knh r. Bu. isc T ürk (Am p) crkck öze l ad. Abu-Scy id'in Rusça'da ada ptasyona ｵ ｧ ｲ ｡ ｭ ｬ ｾ halid ir. Onu n ise iki kompo nen ti vard ir: Ahrl « Arapça abu ..., baba ) sa'id (... Arapça alIaI', hey). Ab ll-sayid ｵ ｹ ｵ ｾ ｭ｡ ｳ ｬ Ｌ ｾｩ ｦ ｡ ｨￎ ｫ
Ｈ｝ ｮｵ ｾ ｲｮ ｡ slras mua Sik
Sik kisalllllr: Abseyid > Al'u it + (IV > Ai'seitol!.
Apseüovlar'm
ｧ ｳｴ｣
ｲｩ ｬ ｭ
ｩｾ ｬ ｩ ｲ Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ ･ ｣ ｣ ｲ ･ ｳｩ ｬＱ､
ｾ Ｍ ｉ ｖ Ｌ
NA \lAS KA KOV
134
Apscitovlnr'm Türk kü kenli old ugu bu sülalcnin arm usmda da kaydcd iliyor:
TÜRK KÜKEN Ll RUS SOY ADLARI
,] 35
122.0G ON-UOGONOVSK iy
Sag tarnftuki klr111I 7.1 sahada gümûs 'I'ürk calmnsr sultamn krymetli taslau ilc bezen-
misur.
121. ｕ ｬｊ ｒ ｎ ａ
ｾ ｅ ｜Ｇ
E u sülalenin krsa scccresindc, Bumasevlcr'in 7 17611 668 yrhn da ve baska ta-
rihlc rdc üSllendigi gö rcvine görc rnaasla telt if cdihnesi kaydcdilmistir Ｈ ｕ ｒｚ
ｎ ｾＭｉ
ｖＬ
s. 119).
Bum ascv ismi, Kazan Tatarlart arasmda fazlaca ｹ｡ ｙ ｬｭ ｬｾ soy adlanudand ir YC
bundan dolay r hu sülale nin Türk kökenli old ugunu ispata gerek yoktur. Üze riud e d urucak olursak, nis peten inamhr ola n A.M. Sells cv'in ctimolojisinc mü raca at ctme fiy iz. 0 , soyaduun Tararca'da "bekaf" anlarr una ge len bum as (78, s. 137-141) sözün e
ｵｲ ｡ｮ
-ev suffl ksinin ilavc siyle ortaya çl kllgltll ilcrt s ünn üstür .
isirn ｯｊｵｾｴ
Söz üu {mllla,I' manasmda kullamlmasma Talarea YC aglzlllrJnda ras tlay anuy o-
"Po lo nya kralla nn m belgeler inin ispatladrgm a görc Ogon-D ogonovskiy sülalcsi, Sm olcnsk iy zedeg en silkiudcn türcnustir. Du nesfin birçok üyos i köy sahibi 01musr ut . Ay nc a Rus tahu na vali fik ve baska yuksek görevle rde hizmet e tmis . hûk ürndar tarafmdan 7 1761J66 8 yrlmda vc baska tarihlcrdc rnalikene ile telrif edilmislerdir" (U RZN $- IV, s. 122).
Ogo n-Dog onuvskilcr'in secc rcsi ndc Onlar'm kökcucc Po lonya asilzadclcrinden geldigi gös teri lsc de , hu sülulcnin Tiirk kökenli oldugu kesind ir. Soy admm kom-
poncntlcrinin çok manah cimast ncdcniylc incclc nmcs i sunsmda birtakun zorluklarla karsshyoruz, Ogo n isminin k ökündc e n az ü ç Tü rk SÖ7.Ü yann aktudu. Bur ada Rus ça ogon (Da l-I1, s. 64 4) veya "hayvnn kuyrugu anlammdaki ogon, og onka, ogonok
kelime termin varhjj t s öz konusu degild ir (Dal- I1, s. 646) .
So yad mm ilk clc mcn li ola n Og on ismin i Türkçc köken1i hesab etmcliy iz: üg｡ ｧ､｡
ｾ No ga y-
rün -iixgölI (bûyü k, yû cc) . Bu sözlc re Krpçak lchçelerinde, örncgin
ca'd a ras tlaya blliriz. Nogaylar, bir zamanla r Alun Ord a'nm et nik lerkibi ne dahildi-
ruz . Dolasryla Se lisev'in etirnoloj isi ken din i dogrulaymm yor.
y , Sin keviç, "Tat ar k ökcnli Polony a SoyaJ lan" adh incelemclcri nde (127, s.
457- 473) B urnak soya duu lukdim cdiyor YC hu sözü iki krsma aymyor: bnrun vc aq
(lJeya z), Birli ktc tclaffüzler mdc n Burunak » Bumak sckli ortaya çrkryor. Bumasev
ler.
Adt gcçcn elem ent uym zaman d a Tür kço'yc air ed ilebi lir (tan rt): Ogan-ogon
(Budagov -I, s. 140). Bu kclirncyc ona ast r Tiirk ede bi dili nde rastlamr. Bu d il A na-
ｾ bursoya dr da bu prens iplc t ûremis olabilir: Burun + oç-as (k üçü k , zay rf] ｢ ｩ ｲｬ･ ｾｭｩ
IW aç (k üçü k bur'unlu] tabirini ｯ ｬｵ ｾｴｵ ｲ｡
｢ｩｬ
ｲＮ Rusça -ev suffiksi nin ilave siylc Buma-
dolu . A1tm Ord a. KlJ"J m vc Kazan hanhk larmd a gcnis yayrlrrusur.
ｾ･ｶ
Orda'nm cde bi ve
suyaJI ortaya
ｂｵｲ
ｮ｡ｾ ･
ｬｫ
ｭ
ｬ ｾｴｲＮ
ｙ isminin kökü ularak ikinci ｾ｡
ｨ ｬ ｳ emi r fom las l ti il ｢ｬｲｮ｡
ｾ (önlcme k,
Ogon ilave ögö n (ta r ifli) , ör-ög (t a r if ctm ck ) fiilimJcn
gon-D oga n,
ｾ･ｫｬｩＺ
ilgili ola bilir.
ｮ ｾ (aee1c etmek, ön1cme k) .
BI /maf fiilindcn 1üreyen ikinci ｾ ｡ ｬｓ
em ir-a rzu ｾ ･ ｫ ｬｩ üzel ad m temeli ni ｯ ｬ ｵｾ ﾭ
turabi lir. Rusça'da Vpryagay, Boday vb. (bkz . s. 41).
ｉＳｬＱｲｮ｡ｾ･ｶ
L. Uspens ky' nin takdim enigi eli moloj iyi geçcrsiz saYlYoruz: Talar soy ad l
< Jngilizcc /Jurness (27, s. 567), Bu soyadJ Tal arla r arasmua yaygm oldu -
gu iç in onlln i ng ili7.ce'den ｡ ｬ ｬ
｡ｾｧ
ｭｾ
olmasl olanakslzdl r.
Hcr ald ika ｩ ｾ ｡ｲ ｣ ｬ ｬ ･ ｲ ｩ bu siilaleni n Ta tar köken!i oldug unu ispath yor : A rmam n
ｬ kism illdaki klnnlll sahada boynu/.l an ｡ｾ ｡ｧｬｙｉ
gösterc n pirinç hila l ｾ･ｫ ｬ ｩ vard Jr
(URZN$ -IV, s. 119),
ｾ ｭ
｡
ｩ ｾ ｬｩ ｲ
vc A ltm
Tiirkçesi 'nde ço k yaygmd lr, karakte ristikt ir.
Soyadmm ik inci klSTlll Dogon ovsk iy isrnine geli nce ｾｬｉ ｮ ｵ söylemek gerek iyor
ki, onun kök ü Türkçc dogall-dogon (Budagov) sÜ/.cügiine day aOlT. Tu rk ismi 0 0-
ｴ ｩｲ (il k,
öne geçme k) gös terileb ilir, Rad loy'a gUre bu mana b af/III kük ünde n ｴｲ･ｭｩｾ
ilk iincc, tc ze e)+ a aftiksi , riil kökü yaratan Ｂｾ affïksi ve fiilde n yar atll an ikili za{og
lJurna > ｢ｵｲｮ
ｫ ｯｮｵ
ｬ ｲ ｣ ｭ
Ｂ､
ｯ ｧｭｵ
ｾ Ｌ ｹ ｡ ｲ｡ｴ
ｬｬ ｭ
ｬｾＢ
(örncg in günq ve aym dug masJylll ilg ili) fïiliylc
Nitekim, Ogon-D oonovskiy soya dmm kükcni ilc ilgili takd im cd ilen vcrsiyo n
saY1SI isleni len kadar olabi lir. Dizc güre inandlTlCJ say llan Tlmayen eden muayen ed ilen arasmd a, muaye n edile nin dogon (sok ol) manasmJ ｬ｡ ｾ ｊ ｭ ｡ｓｬＨ ｨ ｲＮ Sokolun iiç m uayenede n, cp itetten birine dayanmas JdJr: I. Üyrö n-ü ygün (biiyiik, uUll1etli). 2. Öi!ÖI1
(ta rifli ). 3. Ogo ll -oga/! (ta nn ). So nulJcu h alde ogon dogun (u) ｵ ｹ ｵ ｾ ｭ ｡ ｳｬ "/an tl, lal! 11
svkolu " anlaml ndad lr.
Kar tal aVI T iirklcr 'in en iinlii ge leneklerindendir. Kartala vcrilc n epitetlcr ço k
yünlü ｯｬｭｵｾ
ｬ ｵｲＮ
Ügrön-üi!gOll (hü)' ü k) , ögön (tarifc layik) vc ogoll (la n Tl) epitctleri, a/a dogatJ (k iiçiîk kartal), ak dogwl (beyaz karlal ), c 'akur dogllll (lJoz-m a vi
"6
N .A. 8AS KA KO V
ka rt al] epitc rlcri ile birli kte kendin o yer alab ilir. nu d urumda süla jcnin temclini atan
phsm soyaul karta l anlammdak i Inkaptau gelmc ktcdir. Binnel tara fr togan-c/Q 811nIOg01I-clog ,III- tugmHllka" [ka rt al] kelimc sind cn olusan T ugan-Bara uovskiy soyad r
Ja buna ëmc ktir.
TORK KÖKENLI RUS SOYADLARI
137
124. A RT YUX OV
ｾ･｣ｲ､
hu sulale 7195/ 1687 yrh ik kayded ilmisur Ｈｕ ｒｚｎｾＭ
ｉ ｖ Ｌ s. 131).
Artyux ov so yad r arluk-art)"k (InC1 h uf . g üçlü. gü zel) s özünöc n ｴ  ｲ｣ｬ
ｩ ｾ ｴｩ ｲＮ Bu sözc
T Urk lchçele rini n hepsinde ras tlarur. Ama artlik tclaffüzü eski d önemlc rdc. orta asu
T ürkç cs j'nde ve çag doq Özbc k, Uygur lehçclcrinde geçe rlidir .
Büyük ihtimal1c bu soyadr ｢｡ｾｫ
komponetlcrden de nlusabi lirdi \'C dogan ｬ ｭ ｵ ｾＮ dogul an l sözlcn ifc uyusurdu : I. 0JfÖfH'i)'gön dogan (bu)-ük
veya yeke dogula n). 2. OgOlI·c/oga., (la nn da n dogul an ). Örnegin Ogo novsky
soyad r < og an-ugon (bog) + ov-sk-iy > Ogonovskiy. Bu halde Ogon-Dogonovskiy
Art ug-artyg sözü birçok lehçede erkek ezel adl gib i kullaml lr (48, s. 778). Bu
s özdc n -cv suffiksinin ya rd nmy la Artyuxo v soyed r t üremisur.
soyad r, temclin i aten tara fmdan bclli bir lakaba uygun sckilde alm rr usur,
125, ROXMANiNOV
{logo" Ｈ ､ ｯ ｧｵ
Og on-Dogon ovskiy soyad mm teme tinde dura n mühim söz ya iigön dogan
((nrife degel kartal), ya J a ëyrön-üygön dogen (büy ük, iri dogu lan) vcya ogon Jo-
gun (ta n n ta rafmdan dogu lall ) s özleri elabüir.
Roxmaninov soycdr yeni lslmler snasma dahil dir ve ｾ ･ ｣ ｲ･､
kaydcdil mlstir Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾＭ ｉ ｖＬ
s. 134 ).
174 1 yrh ile
Ou sü la lenin Kmm-Turtar kokculi oklugunu he rald ika isarcrlcr! de ispathyor .
taraûnda isc ｧ ￜ ｉｬｕｾ
ok rcsimlcri varSulale unuaxmm hir tarafmda nltm. nal, ｨ｡ ｾｫ｡
Bu soy adr ilc ay m kaynaga sahip ola n Roxmanov ismin in snhiplc rt. secc red o
gcnis bilg i vcriliyo rsa da Tü rk d ünyasr jlc ge netik olarak ilis kili dcgi ld ir.
dtr . Bu t ür hernldi ka isaretlcrinin sahibi kesin liklc Dogu kbkc nlidir Ｈ ｕ ｒｚ
Secc rcde s öylc denihnc ktcdi r: "Roxman ovlar'm arasr Dmit ri Roxmanov Polonya'dan gelnustir. Bu nesfin türemclcri ola n Boris Siryaev vc oglu Mokey Borisov
hizmetleri ｫ ｡ｲ ｾ ｬ ｨ ｧ ｬ yuk sek maasla telti f edilmisferdir. Ananiy vc Vi kul Roxmanovlar ise Bü yük Knyaz Mix ayrl pcdoro viç tara fmda n, Mo sko va'nm müdafasmda gösterd iklcri kahramanh k kar-'i lh gl 7 12& 16 12 yrhn da mülkle telrif edilmislerdir"
ＨｕｒｚｎｾＭ
ｖ Ｎ s . 63 ).
ｎｾ
Ｍ ｉ ｖ Ｌ s.
122 ).
12.'. KAR ACi NSKiy
"Karaemsky soy ad ma sahi p o lanlan n birço gu Rus tahuna boyar görcvi nde
hizmct ｴ｣ ｭ ｩ ｾ ve hüküm dar rarafindan 7 184116756 yrlmda ve baska tarihlc nl e mülkle
tel tif ｣ ､ｩｬ
ｭ ｩｾ ｬ･ ｲ ､ ｩ ｲ Ｂ Ｈｕ
ｒ ｚｎｾﾷ
ｉ ｖＮ
s . 128 ).
Soyad lmn kökü olarak ｾｵ T ürkçe sözeü klerÎ takd im cdehiliri z; 1. Klrlm Ta tarca sl'nda karac 'u < ka ,-alt'C'II, yani " sa d ik h izm etçi. bakI Cl" . Bu rUtbc Klrlm ham
tarafmdan kcndisine ya km ohm bey lcre vcr ih yordu (Bud agov. lI, s . 45 ). A ym söze
·"s ilga n" ｭ｡ ｮ｡ｾ ｭ､ ｡ da rastlayahiliriz ( Budago v-I1. s. 4 5). 2. Ktnm Tatarcas l'nda karaJl 'o .karac 'a (ka ra nt u l). 3. Ruslja'ya Tü rkçe'de n ｧｩ ｲ ｭ ｩｾ olan ka ,-aca (d elika n h.
Dul ll , s. 91) ; Kal1u < Mugok a xa rs'u (d elik a nh. cîddi. k ötü), Iwruimak... Iiilinden
ｴ  ｲ ｣ｭ
ｩｾ ｴ ｩｲ
(Bud agov -II, s. 10).
w-
nalara altrsak , h u suy a<.h için
Is im yaratan Rus sufliksi (·ill ) ｣ ｾｩ ｬ｣ ｲｩｮ
me'a söz ünü kök hcsap ct mcl iyil . Kclm ca (k ib irli ) söz ülldcn ve i/l-sk-iy suftï ksinill yard llll1 yla KaracÈll.I'kiy soyaJ I ｬｲ ｣ｭ ｩ ｾ ｴｩ ｲＮ Du süla lcsin in Dogu kükcnli oldug unu
bcraldika ｩｾ ｡ ｲ｣ｴ ｬ ･ｲ ｩ dc ispa llmna ktadlr : "Y ukandaki mavi sa hada haçvari ｾ｣ ｫ ｩ ｬ､ ･ gUＱｬￜ ｾ ok ve kl hç ｹ｣ ｲＱ･ｾ
ｬ ｩ ｾ ｬｩ ｲ Ｎ h i UÇI<1t l yuka rt tarafa bakm aktad lr" (URNV;;-IV, s.
12&).
ｾ ｬ｡ ﾭ
Ro xmanino v ve Rex rnanov soyad lan mn tc mclini Arapç a rahmall ... Ｈ ｢ ｡ ｧ
)"Iel) kelimesÎ ｯ ｬｵｾｴ
ｵ ｲｵｹｯ
ｲ Ｎ Su ad Allah'a a it olan epit ctk rden b iridir. Bu söz aym zamanda er kek özd adl gibi de kullam hr: A/xl... (ku l), ah dar·rah·lIta" ...• "Abdurra:tｭｬｕ
ｾ (h a r fi m anas i i)·i kalpli ku l). Örn eg in obd (u) allah ... , ｾ ａ｢､ｵｬ｡Ｂ
(ha rfi ma·
na sI Alla h ' ln kulu ), Raxman SÖ1.Ü ｫ ｬ ｳ｡ｬｵ
ｨ ｮｴｾ
ｴｬｲ vc Abd uraxman ismin dcn ｡ｹ ｮｬ ｭ ｬｾｴ ｬ ｲＮ
Ra xmano vlar' m armas mda hcra ld ika Î-'i are tlcri vard ir. .sark kökenli soyadlan - .
mn annalan için çok karak teristiktir; ｾ ｓ ｯ ｬ ｬ ｡ ｲ ｡ ｦ ｴ｡ ｫ ｩ ｹ･ ｾ ｩＱ sa hada iki haç var i klhç ycrｬ｣ｾ ｭ ｩ ｾ vc kmnlZl iplc ｢ ｡ｧ ｬ ｡ｮ ｭｬｾ
ｬ ｬ ｲＮ O nlarlll a\tlllda alti ｫ ｾ ･ ｬｩ ｧ ｭ ｾ YlldlZ görülｾ Ｍ ｉ ｖ Ｎ s.
mckledi r. Ayn ea boy nuz lan yukanYI güsteren ｧ  ｭ  ｾ hi lal vard Ir" Ｈ ｕｒｚｎ
134).
126, XUDORBiEV
"Xudo rhiev sülalcsi Polonya ｡ ｩｬｺ｡ｾ
､｣ ｬ ･ ｲ ｩｮ､
｣ｮ
ge lme k.tcd ir. Bu ncsl in tor unlan nlll Rus tahtlll a sad lk hi/.l1lCI!cri ｫＮ｡ｲ ｬｨｾ ｧｬ ､ ｡ ïmp arator BiJyük Pelr tara fllldan köy
ile ｩｊ  ｬ ･ｮ､
ｩ ｲ ｩ ｬｮ ｊｩ ｾ ｬ｣ ｮｬｩ
ｲ Ｂ Ｈ ｕｒｚ
ｎｾﾷ
ｉ ｖＬ
s. 137).
p
ｔￜ
N,A. UASKA KOV
138
Bu scy admm kökündc crkck öze l adl Xuada- ya r bey ... HXlldaym-be)'H kelimcsi yann a ktadu. Bu ad ü ç ko mpo nen tIen türemisrir: Parsça huda ... (Allah), Farsça
Klom-Tala r kökcnli o hna<; l Xudorbic vler'in ar masmda da gês terihr; " Kalkan
üzcnndek! ｧ ｭｾ
rcnkl i sahada kamen ve sag tarafa dogru uçar hald e ok rc smi var-
810 Kasi rn 1797 tari hinde Mukaddcs Hükümdar, !;ide:\ov ve karasj.Natalya
ilc çcc uklanna Rus lmparato rlugunun dvoryanhg ma kabu! olunma scl ah iyeti -ver- .•-.
misrir. Bunun drsmda Onlar'a daha önccdcn olJugu gib i serbest ticaret yapma hak kr: ': . :
rama mq nr" Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
Ｍ ｉｖＬ
s. 143 ).
127. UANTI !)-KA:IoI ENSKÎV
"Ba nus -Kame nskile r esk i asil zade v olox Banuse v'in ncsl inin devamn..hr.
Banusevler Moldova'nm birço k bölge sinc sahiptile r. Onlar Knyaz Kantcmir'in evlnin yakm adnmlanyd r. Büyük krsrru da ha soma lar Mo ldo va'dan Rusya'ya gi.iç et mistiro Bu nesildcn ( Konstantin Banus'tan) turcycn Ni kola y, küçük yaslnrda anncsi ve
vnli Vmknis turafuulan 17J7 yrlmd a Rusya'ya gcürildi. Daha smoura Rusya vatan-
Selc xov soyadr Rus vilayet s öz ü itc izah ed ilebi1ir: " Dcn iz ü r ü nü nd en eld e
,.·aif ' anlamma gele n selrxa-selega (Dal-IV, s. 62H) veya "hareketsii kl/rul, ...
jetan" anla nuna gele n ｩ･ｬ ｹ｡ ｧ
Ｎｾ ﾷ ･ｩ ＩＧ ｻ ｬ ｧ ｡ ﾷｬ ･ｬ ･ｧ
Ｈ ｄ ｡ｬ ｾ ｉ ｖ Ｌ s. 627 vc Fasmcr-lV , s. 427 ) <
ｾ ｩｬｉ
ｬｧ
Almanca veya Gotça söztlndcuIü rcmis rir (Prco brajc usky, s. 1233).
｣ ､ｩｬ
､ｮｾｬ
ｬｧ ｊｬ ｡ gcçti vc Ncj inc'dc Moldo va dllgul11lu SIcpan Kemcnski'ntn kw A nna ile
cvlcnd i. Kcndi soy unda n clanlar içcrisind e ilk defa 0, Banus-Karnenskiy adrm a lｎ ｾ Ｍ ｉ ｖ
Ｌ
ｩｾ
Sc tcxov sülalesini, secereue daha öncc aUI geçe n Setevcn ovlnr ik kansnrmaｸ ｯｬ
< ｾ ･Ｏｫ
(ha r ekets iz ku rsun) la kabt + isim clu sturan suffiks
ma k gere kir. ｾ･ｬ
0(11/ > Se lexov.
ｴ ｬ ｾ Ｌ Iakapra n ture unsnr, onun k ökündc iki eleSo y adn nn birinci taraft ｂ｡ｮ
mentin ｕｙ ｕ ｾｬｉ｡ｳ
ｩ s öz konusudu r: Tür kçe hall, Kmm Tatarcass'nda Mil [Radlov-Iv,
ｮ ｾＱ ｡Ｎ
ｭ
Bu soy ad uu Tarklcr'c de ait cde biliriz: C'eler-seler (su kaln) s özüne Nogayca, Karakalpakça , Kazakça vc bir çok Sibir Tatar aglzlannda rasn anrr.
s. 138).
s. 1584) ve d iif{ti) fiili (t ü r ed i), har fi ｭ｡
139
129. oSE LEXOV
dJT. Kmcm iti !araft y ukan bakar biç imdedu" (U RZN S-IV. s. 137).
ｕｒｚ
KÜKENLI RUS SOYADLARr
Sü lalcni n Dogu klikenli olmasrm hcraldika isareucn de isparlam ak tadrr : "Ka lkanm sol üst mav i sahasmda boy nuzlan sa g tara f gösteren alun hilal sckli vardrr.
A p gldaki kmmzr sahad a Asya clbiscsi ｉ［ ｩ ｹｩｮｭ
ｾ crke k figü r kJlIÇ ｫ ｵ ｾ｡ｬ
ｭ ｾ ｴｬｲＮ
Sag
cli nde trost. sol eJinde Pol ma budaih unmaktadn" (URZN!;i.IV, s. 143).
yar ... (sc vg ili) \ie Türkçc bey.
nusrrr" Ｈ
ｾｋ
"düitü " > hall dÜiti (xa l" dogu la " _sa-
ka lh ).
130. 0 G AR E V
ｂ｡
ｮｴ
ｩ ｾ soy admm Farsça bände... (h izm cl çi) kcl imesinden tür emes i ihtimali
MOgarcvler'in ata sl haliki er mUlLa Kutlamamct (lakabl Og ar'd lr) vaftiz tÖl"enindcn soma Pante1eymon Mml ｡ ｬｭ
ｾＨｉｲＮ
0 , Altln Orda'dan Büyük KnyaL Aleksandr
Yaros la vo viç Nevskiy'nin yamn a ｧ ､ｭ
ｩ ｾ ｬｩｲＮ
Büyiik Knyaz O'nu mülk 'ie malikane ilc
､  ｬＱ ･ ｮ ､ ｩ ｲｭ
ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ
Panteleymo n Ogar'm torunu N ikira Daniloviç Ogarev, Büy iik
Knyaz Ioa n Vas ilev iç'in hakimiycl ylliarmda \·ali, Vasi liy AnUrceviç vc Vasiliy Ni+
kitiç ise k011lulan ｯ ｬ ｭ ｵｾｬ｡
ｲ､ｬ
Ｎ Grigoriy ve Ivan Kiri loviç Ogare vler ise Moskova'mn
müda fasmdan so nra BüyO" Knyaz f\I iha il Fedoro viç tnrafmdan 7 1501162 2 Yllmda
mülkle tel tif ･ ､ ｩｬ ｭ ｩｾｬ･ｲ､
ｲ Ｂ Ｈ ｕ ｒｚ
ｎ ｾ Ｎ ｖ Ｌ s. 38) .
de \'ardlr. Küçü ltme-azizJcme affik si -Ui ilave cdilir.
128, LASKAREV
"Sergcy Laza reviç ｌ Ｑ ｾｫ ｡ ｲ･ ｶ Gürc ü asill.adelerinden gclmc kted ir. O'nun baba ｫ｡ ｲ･ｶＭ
ｂｩ ｢ｩｬｹ
ｵｲｯｶ
LaLar Grigore viç ｌ｡ｾ
c ü Krall Va:\lank ile birliklc Rusya'ya ｧ｣Ｑｭ
M
Ｎ Büyük PClro'n un hakimiyet Ylllarmda Gürｩｾ ｬ ｩｲ Ｎ Rusya'ya ge ld ikten so nra ha kiki hiz-
ｮ Sergey ｌ Ｑｾ ｫ ｡ｲ｣ｶ
ha kiki ｡､ ｭｾ
｡ ｮ ｯｬ ｭｵｾＬ
24 Tem muz 1799 Yllmda
me te ｢｡ ｾ ｬ｡ｹ
dvoryanhk di plomas l ilc tehif ｣ ､ｩｴ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Ou d iplomanm kopyas i hcraldikaua korun-
1l1'1ktadlr"
Ｈ ｕ ｒｚ
ｎ
ｾ Ｍ ｉ ｖ
Ｌ
S. 140).
ｌ ｡ ｾ ｫ ｡ ｲ ｣ ｶ soyadl f arsça'dan ｡ ｬ ｬ
knrev . Il u süziin Rus ...·ilay cl kelim esi ｻＯｊｾ
Ogarev ler sü1alesi genetik baklrnda n Ogarkov lnr ilc s ikl ｾ ･ ｫ ｩ ｬｊ･
bag hd lr
ｉ ｖＬ
s. 38). Bu ｩｬ ｾ ｫ ｩ O nlar'lIl ｾ･｣
ｲ･ｳ
ｩ ｮ ､ ｣ ｫ ｩ kayn akl arca da ispatlan mnktad ir, En gcçerli ispal O nlar'm nnak hcralJika ipreUerine sah ip oll11asl VC Ogar lakaplt .
orlak nlalan nm Allin Orda'uan ay n lma o!masldlr. IIcraldik a alarnct lcri ｾ ｹ
ｬ ｣､ ｩ ｲＺ
"Kalka1l1n ,"avi sahas11lda iki ｧ  ｭｏｾ
ok ve klhç haç vari biçim ue ｹ･ ｲｬ･ｾ
ｭ ｩｾｬ
ｲＮ Klhc m ve ortadaki ok resm inin iti uçlan yukanYI gös terme klcdir " (URZN!;i-V, s. 20).
Ｈｕ
ｬｾ ｬ ｬ ｲ Ｚ ｌｬＮＯｾ
ｫ｡ｲ
ｫ ｡ ｲ ... (ur d u) + suffiks -e v > ｌ｡ｾﾭ
(t ari hl e ｫ ｡ ｾ ｬｫ ürel en bi rlik) sözü nde n
türemes ine dc aT. hir ihtimal vardlf (Dal-II, s. 263).
ｒｚ
ｎｾＭ
1
NA BASKA KO V
140
Ogark ovlar'm nnuasmd a da aym alam etler vardrr: i ki ok , birbirinin a ksmc apgl 'IC
yukan tarafa uçnr haldcdir" Ｈ ｕ ｒｚ ｎｾﾷ
ｉ ｖ Ｎ s. 38). Bu nlara ragme n birtak trn eksikliklc r
de vardrr. Og nrkovla r'm "UISi Le v Oga r vcya Ogar (uz un boyl u cr kek. ccs ur as ker)
(URZN-5- IV. s. 38). Ogarcvïcr'm atasr ilc ｾｹ ｣ｬ adla mlmhr: "Mu rza
adtm ｬ｡ ｾ ｉ ｙ｜ｬｉｊｵ
Kutla mane t mil 'ICOga r lakaph murza vafuz me rasimind cn so nra Pamc lcymon adrm almrsur" Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾＭ
V. s. 20).
Bu nesillerin aralan nm Allin Drda'dan Rus hizmelÎnc gdit larihlcrintle de
farkhhk vardrr. Kutlamamet Ogar, Allin Orda'dan Büyük Knyaz Aleksa ndr Ne vksl'nin ya mna O'n un knyazhk eUigi döncmde gehnistir ( 1252- 1263) . Le v OgM ise AI·
un Orda'dan Rusya'ya, nüyük Knyaz Vasi liy Dmuri eviç'in ya nma (1389· 1425) an ca k 600511397 ydm da ｅ･ｬ ｭ ｩｾ ｴｩ ｲ Ｌ
Ben tara tagmc n bu soyedla n nm k ökeni ay mdrr: Ogar-ogar (y üee ). Bu sö ze
Kmm Tararlan ve Alun Orda' da ki T ürkle r'in "Tü rkû" edebi dilinde sik rastalrur .
Ogar lakabmm oger-ogar söz ü ile münascbetini, Ogarkovlar'm seceresirdek i Lev
Ogar ilc ilgili "II ZU II hoyludu r " kaydl da ivpatlamaktadtr, ｛ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｌ IV. s. 38J
Ogarev soyad r ola r (IIZUII, yûce) + isun olu sturan suffiks -ov sekliode orta ya
ￇ ｬ ｫ ｬｾ
ｴｬ Ｎ Ogar kov soyadi ondan farkh ola rak sen raki d öncmlerde for malasu. Hk önce cda ptasyona ugrayan VI' ogarok kelimcsi g ibi rus td afHizüne l.abul ed ilen bu
Ogarok sözü Ogatev wyad l ik ay nl kötcn gehne ktet i: Ogar-oga r{Jüce),
IJ l. OSO RG iN
Osor ginlct'in ｾ･｣
｣ｳｲ ｩ ｮ､･
edi ldigi ｫ｡ｹ､｣
ｩ ｬ ｭｩｾ
ｴｩ ｴ Ｈｕ ｚｎｾＭｒ
sadccc bu sillale nin 70091150 1 Ylhnda m ulkIe tehif
V, s. 43 ).
Osot gin soy adm m tellleli ndc osorga söz ü yalmaktadlr. Osorga kök ü, osor;t
(her latafl ｢ ｵ ｬ｡ ｾｬ ｴＱ ｮ ｡ ｬＮ Ｎ çöp1c doldur mak) fiili nde n ｴ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｬｩ ｴ (0011-11. s. 702) . Ama
hu sö zün fiilden ｴ ｲ ･ ｭ ･ Ｎ ｾ ｩ ｮ ｣ hiljbir ycnlc ｲ ｡ｳ ｴｬ ｡ ｮ ｬ ｡ｲｭ
ｾ ｬ ｬ ｲＮ
Soya dm m Osorga lakabmdan lüre111csinc al. bit ihlimal vardIr: ·uk, -kuk uI·
riksletinin yatd u11ly la osu m rak Ｈ ｒ ｡ ､ ｬ ｯ ｶ ｾ ＱＬ s. I 140)-osunllak... (Dudagov -I, s. 139 ) >
ｴ ｩｲＮ
o.1'/Irkak .osura k (h av a blrakall ｫｩ ｾＱＩ sÜ7.1eti ｴ ｲ｣ｭｩｾ
Osutak-Osutkak la kl1plan Rusça 'da adaptasyona ｵｧｲ｡ｭｬｾｴ
osorga . Ou küke -;11 affick sinin ilOlvesiy1c Osorgin soyad l ｴ ｲ｣ ｭｩｾ
ｬｴＺ
O sutka(k) Rus.
ｴｩ ｲＮ
OSUtgill1c r"in at mas lllda Dogu ilc ilgili üzc lliklc t vrad lr: "KalkanlIl üst ｬＮ  ｾ ･ ｳ ｩ
O nlntda n bitinin yu b n tarafmdaki mavi saha､｡ ｫ ｩ kmnm sahada klllÇ güzükmektedir. Bu
kl hç bit hilali dclip geçcr ｾ ･ｫｩ ｬ ､ ･､ｩ ｴ Ｂ (URZN-5-V, s. 43).
ｾｮｧ
ｵ ｬｩ biçimJ e ik i yere ｢Ｑ ｮ ｭｾｬｲＮ
dn pa r1ayan ｧ  ｮ･ ｾ tesrn i vatd ir. ａｾ｡ｧｬ
141
TURK KÖ KENLI RUS SD VADLARI
132. ERMOLOV
"Ennolovlat neslinin atasr Arslan m urza Enno la, vaftiz türe ninde n soma lcｾｬ ｲＮ 70 14/ 1506 yrlmda Altm Ordaûan aynlarak Büyük Knyaz Vasiliy
l vanoviç'm yemna gclmisur. Arslan'm tor en çocugu olan Trosrim [vanc v Ermolovun oglu 71 19/ 1611 yshnda Moskovada boyarlarm kuabma yazrlrrusur. Ermolov'un og lu Os ip lvano v, Çar Miha il Fed oro vjç rarafmda n Mosko va'mn müdafasmda gös lerdigi hizm erlere ｫ｡ｲｾｬ
ｨｫ
mülkle telrif ･､ｩ ｬ ｭ ｩｾｴ ｩ ｴｾ Ｈｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖＮ
s. 44). Ar slan rnurza Ennola ism i, hu adannn kesinlikle T ürk k ökcnli oldug unu ispatlama ktad IJ. Ou adm All m Ord e kökenli olmast isc onun Kspçak lehçelcrindcn birine alt 01ｬ ･ ｾｴｩｲ
ｩｴ Ｎ
m asim ｫ･ｳｪｮ
aun udrm ｡ｬＱ
Adm biri nci larafl Arslan, adr geçe n lehçelcrdc [Ta tarca, Nogayca , Kazakç a.
Kmm Tatarcasr, Karakalpakça) ars lan harli manada Aslan, climolojik bakrmdan a rsuf yirucr, ap >
ｬ Ｇ ｡ｨ
ｾ ｩ
anlam ma gclir.;
Büyük ihtimallc Kmm Tatarcastnda hu kclimc m ulla rütbcslndcn "mnhkeme" manasmda ahnnus ur. Nihaye t, Ennolov SOyadl tcmc1indc karmasi k bir s öz m uhafaza etmckted ir: Er-molla veya u mot.er bot + sufriks -e v > Brmolo v.
Ermo lov soyad mm Rus ad l EmlOlt ile ya kmhgl dOl roz konusudur. ｂ ｡ ｾ giyimi yle de alakal1andltabiJiyoru z: Ennolka Türkçedc jagmurfuk < j ognrllr + lilt afril.si > jagmurluk.. Ermolit (silmc k. ｫ｡ｾｬ
ｭ｡ｫＬ
)"ont ma k) fiilini de aym ｾ･ ｫ ｩ ｬ ､｣ öme l.
göstcrcbiliriz. Bu l.e1imdete Rus vilaye t aglzlan nda rastlamr.
Etmolovlar'1II arm asmda üç sc l.iz
O rda'dan çlkma old ugunu ispalhyor .
ｫ  ｾｬｩ
yl1du.m ol masl bu sülaleni n A llm
133. BUXARi N
ｾ ｂ ｵｸ
Iel tif ･､
ｩｬｭｾ
｡ｲ ｩ ｮ ｬ ･ｲＧ
ｴｩｲ
Ｂ Ｈｕｒｚｎｾ
､ ･ｮ
Evtixiy l vano v-Buxarin'in ｯｾ ｩｬ ｵ 7072/ 1564 Ylh nda müll. ile
Ｍ V. s. 49 ).
Buxarin ler neslin in terkibi be llidir. Kök ündc blt.laTa sözü )·atma kladlr. Buxara kükü esk i dönemletde Orta Asya'da ｹ｡ｰｭ
ｬｾ bit cmirligin is minc dayanabi1ir. Dugü n bit ｾ･ｨｩｴ
adld lr. ｂ ｡ ｾ ｫ ｡ manada Hindislan'da "buddalan n din i ｳ｡ｬｾ
yeri" anla nuna gele n v;hara kelimesi vard lt (Fasmet.I, s . 255). Bclki de A rapçafu.wra.., kdi mesiylc ｩｬ ｩ ｾ ｫ ｩ ｬｩ ､ｩｴ Ｎ Rusça bU.tam kelimcsind cn de kaynak lmllYllr ulabi lir. Nilekim Nov gorod agl1.1annda bu söz ün ･ ｾｩｴ ｬｩ mUllulan vard Ir: ｖ ｯ ｬ ､ ｵｲ
ｬｭ ｵｾＬ
｢ｯｾ｡
ｬ ｬｩ ｬｭ ｬｾ topruk,
her üç dört Yllda bir gül aça t gibi oluyor. Tvcr aglZJatinda ise "or ma nda list otu·
n un ｹ･ｴｾ
ｩｧ ｩ ye r" anla mmd ad lr. Kalkaslar'd a hu kelime Ｂ ｴ｡ｾ
Ｌ çuva l, xura l" anlam lan nda kullam h t (Dal- I, s. 146).
T ÜRK KÖKENLI RUS SOYAIJLAR t
N ,A , IJA SKAKO V
Bakaev sül alcsi nin Dog u kökcnl i olm asun arma üzcrindeki cidJ i illust rasyon
Bu sö zlcnn hangisin in öncc türcdi gini ve bus ara ke limcsinin kökUnU tcskil
cllig ini hc lirlcmc k zotdur. Amc hu soy admm bir lakapla iliskisi oldugu kcs indir .
Üç tane nlu k öscf ｧￜ
ｂｵｾ｡ｲ
ｉＱ ￜｾ
143
res im lcri
､ ｾ
ispa thyor. Bu her ald ika isarctlcn kesinliklc
ahm yrkh z arasmda buynu zlan S.1g lara ra
ｹ･ｲｬｾ
alnn sahoda ise haçvan sekilde
Ax malov lar sülalesi sccerede 709<V1582 Ylh ile ｫＮ｡ ｹ ､･
ｩ ｬ ｭ ｩ ｾｴｩ ｲ Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾ Ｍ ｖ Ｌ s.
52) . Bu soyad l Axmal özel admdan türcmis tir. Bu ｾ･ ｫ ｩｬ ､ ･ fonctik tetaffuze Kuzey
Kafkasya'da daha çok rasthy oru z, Ama es ki Sovyetlcr Birligi'nin bas ka viluyerle rinde bu adm farkh varyamlan vardrr: A xrne t, Ax med, Ax mad ,
ｧｳ
S ülalc seccrosinde saocce on lann mulk alrna mnhleri
159 8 Ｈｕ
ａ ｾ ｡ｧ
ｬ
tera ftaki
ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖＬ
ｴ･ｲ
ｩｬ ｭ
ｩｾｬｲＺ
7 1061
s. 59).
Be rdyae v soyad r ÖT.cl Bcrd i adm da n türemistir. Türk lehçelerinin çogunda
ras tlan an bir add ir. Öze llikle Krpça k grubunda (Nogayca. Kemkalpakça. Kazakça )
IC'j tinllek ,liiceltmck).
Nihayel söy1cyehiliril ki Axmatov soyed r Alvnad k ökunc
ｵｾｴ
hilal res mi vardrr.
krhç. yay ve ok res imleri vardn"
136. BE R BYA E V
Erkck özel ad l A xmad· A xmar-Axmcl-Ax med , Arapç adaki ahmad... (la r ifc
la)"lk ) sözündcn gelme ktcdir . Hamada Iiiünde n t üremistir, (ta r if errnek, mukadd es-
ｭ
ｹ ｮ｣ｬｭｩｾ
ｬ ｩ ｲ ｩ ｬ ｬＱｩｾ
(URZN :)-V.s. 55).
134. J\ X I\IAT U V
ｯｬｵｾ
karakterlidir: "Kalkan
horizo ntut sckildc iki yc rc böfü nmüstü r. Yuk andak i mavi saha da iki tune nlu k öscli
YllJ u kalkamn mavi sahasmda yerlesmistir. Bu ha l,
ｩ ｮ sülalcsi nin Dog u k ökcnf o lJ ugunu iSP.1IhyoT.
vcsiyle
ｄ ｯｾ ｵ
.0\1
aym zamanda T ürk mcncedc hu ada rasthyoruz. Son döue ml crde mehdut
sufûksinin ila -
ｾ
ｫｩ
ｬ ､｣
ge-
ｬｩ ｾ ｭｩ ｾｬ ｩ ｲＮ ilk öncc karmas ak adm anca k terkip hissesi ｯ ｬｵｾｭ
ｵｾｴ ｵｲ Ｚ aze rb. Alla berdiverdi < Arapça Allah ... + Türkçe berdi-verdi. Nogayca Bekberdi < T ürkçe bek (ce-
ｲＮ
nap) + be rdi "dal" (68, s. 485) veya eski manada. örneg in Karaka lpa kça Berdibay <
135. BAKAEV
berd; ba)' (ha m mana da da l bogenm). Berdimura t < berdi murat (Istlka me t ver-
Bakac vlet sülalcsi secercde 7 101/1593 tarih i ile kaydedilmi sur ＨｕｒｚｎｾＭ
ｖＬ
s. 55) . Hu soyadr T aterlar arasmda ｧ ｣ ｩｮ ｾ ｹ ｡ｙ ｬｭ ｬｾ ｬｉｲＮ
ｾ ｵ gibi varyanûanna rasüamr :
Bakaev. Bakicv, Makaev, Bakccv Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭ
ｘＬ
d i...f8, s. 773) vb.
Nih ayct, Berdyaev soyadi Berd i üzc l ndma dayamr . Fiil in
s. 106).
lid ir: Her (d a vet, vcrmek) > ber + di (0 vcrdij . Kök üne isim
Rusçad3 hu soy ad mm incele nmcsinde h izmct ede n kök haika)" SÖl .d Ür. n ehi r
Dogu agll larlllda rastlaOlL Dab keli a k m ak, ｫ｡ ｭ ｬ ｾ ｬ｡ l ü lmek. Du söze ｒｵ ｾ ｡ｮｬ
mesi nc " dag kl'ç isl " 3nJaminda Yam sla v, " aga grupka, trui" anlall1lan nda Pc rim
< baga (ku r b a ·
ag lll nda rastla OI r (Dal-I, s. 39). Son uncu kök T ürkçcden ｡ ｬ ｬＱ ｭ ｬｾｉｲ
ek lenince Berd iev soy adl
ｯ ｬ ｵｾ
ｵｔＮ
ｧ･
ｭ
ｯＡｵｾ
ｩｾ
ｴｵ ｲ｡
za man se kｮ
Rus adap lasyon u so nucu Dcrdyacv
-el' suffiksi
ｾｫ
ｬｩｮ
｡ ｬｭ
ｬ ｾﾭ
IIr.
137. çAGiN
ga).
Bil C görc klik ｨ｡ ｾｫ ｡ ｴｨ ｲ Ｎ Bnkly erkek ö zel adlna Ta larca ve ｢ ｡ ｾ ｫ ｡ Türk leh çe lcrin de rastlamr (83). Araçpa köke nli Bnkl y baku ... köküne d ayamr ve "ba kî. dai mi"
an!allllna gclir. Dol:lSlyla ｧ･ ｬ ｩ ｾｩ ｊｬＱ ｩ ｾ ｹ ｬ ･ ､ ｩ ｲＺ Özel ad Bnkly + sufriks -tv> Bakaev .
"U" harfin in "a" harfi yer inc geçmesi Tatarcamn ölellig idir (u> a). "U" ses i
akusti k olarak " I" vc" a" scs !crinin, aym I.amanda "c" scsinin ortasm da bir se stir.
Bak acv soyadll1 l11 ctillloloj isiyJc ilgili ｢｡ ｾｫ｡
bir ihtim al dalia val'd lr: Baktl)'
"Çaginler'de n birçog u Ru s lah tllla zedegen hizme ti
ｧｳ
ｴ ｣ ｲｭ
yüksel mi§ ve hüküm dar tarafllldan 7 18011600 Ylliar mda vc
ｊ
 ｬ ｣ ｮ ､ｩ
ｲｩ ｬ ｭ
ｩ ｾ ｬ｣ｲ
､ ｩ ｲＢ Ｈ
ｕ
ｒｚｎｾ
Ｍｖ
Ｌ
｢｡
ｩｾＬ
ｾ ｫ｡
｣ ｾ ｩｬ ｩ
riilbclc rc
tarihl crde mülklc
s. 60).
Ç agin soyadltull tcmelind c «aga
SÜlC Üg Ü
varth r. Bu
t1 nda rasl lamr. " Der ezovaya gUll ka, tru i" anlmlll
ｴ ｡ ｾｬｲ
Bc !ki de Çagin soyadl i1 k önce!eri lakap g ihi
ｫｵ
SÖlC
Rus vilayet aglZla-
ｬＱ｡ｮｴ
(Dal. IV, s. 580) .
ｭ
ｬｾｴ
ｬＮ
Aym 7.amanJ a Ça-
(Budaguv- I, s. 2 34) kükü ne Klp«akçad a rallaca rasllanl T. n u a§arnada n akucv soya ·
dl baugay b abka , kosti ka l<lkahmdan lüremi§tir ve daha sonralar - e l' su Ffiksinin Yllr·
gin suyad mm T ürkçc kökcnli olmasll1a da büyük ihtitnal vardIr: çaga-çaga. Scman-
dHnlyla Rus«ada sOYlldl hllline ｧ･
lik alam l.: aym man alar1l1 yams Ira
ｴ ｩ ｲｩ ｬ ｬ ｩ ｾ ｬｩ ｲＮ
｣ｾ
ｩ ｴｬ ｩ
malla lam ua sahiplir: Çocuk. bebek. kaçük
N.A . BASKAKOV
144
ｩｾ yayrlnus ur ve cüce anlannnclan. Eski Türk cdeb i dil i T ürkü'd c, Altm Orda'da ｧ｣ｮ
dadrr. Yi nc eym di tJ e "tube elmaz kra" (Polo vesçc) anlannna gel ir (Fasme r-Iv. s.
TÜRK KÖ KENLI RUS SOYAIJLARJ
145
140. KURZAKOV
"Kurzakov sutalesmdcn birçogu Rus tabtma zedege n hizmct i g östcnnistir.
30 ).
Dolasayla söylcmck gerekiyor ki ilk öncelc ri lakap olan Çal a söz ünc -in sulfiksinin ilavesiylc Çagin soyadr otusmustur.
Büyü k Knyaz Miha il Fedoroviç. A lck scy Mihayloviç ve Petr Alckscevjç tarafmda n
7 129/ 162 1 YIII ve baska tarihlerde muikIc telt if edilmis, bunda n dola yr fahrî Iermanla ､
ｬ･ ｮ､ｩｲ
ｬ ｭ ｩｾｴｲ
Ｂ (URZN S-V, s. 73).
Ku rzako v soyadr kökünde kurzak söz un ü korumaktadrr . Bu s öz ya Ru s vila -
138. KARAM Zi N
Ｈｹｾ
ｨ
yellcrinde kullamlan kor-,ft, 1corvuo, korm vka
Rus tarihçisi Karam ziu'in sc yadr hak kmda ｾ･
7 114/ 1606 yrhnd a mülkl e lch if edilmesi ｫ ｡ｹ､･ｩｬｲｮ
ｲ･､
･ sadec e O'nun ilk defa
ｩｾ ｴ ｩｲ Ｈｕｒｚｎｾ
Ｍｖ
Ｎ s. 62 ).
Kara mz in soy adl Kmm Tararcesmdan veya baska lehçclerden ahn an be lirli
bir köke sahiptir : gara mirza < kara , cr mry (ka ra] ve mirza (as ilu d e)...
Dir ihtimal e gö re Karamzin scy adi Ennenilercc Rusya'y a sokulmc sur. Onlar
Sülale arma st da dogu kökcnli o lmas rr u ispa th yor: Mavi sahada boy nuz lan
yukanYI gësterc n gümü $ hilal vardrr. On un allmda haçvari biçimde ｹ･ｲ
van hr. Ru isc ｾ
Ｇ ｧｵ､
｡ｬ
ｬ･Ｄ
ｭ ｩｾ ikj al-
gelenlet jçin knraktcristik bir alamcuir.
ann Alekseeviç'ten ve Petr A leksce viç'ten 7 1911168 3 Yllmda muIk ･､ｩ
ｮ ､ｩ ｲ ｩ ｬ ｲｮ
ｩ ｾ ｬ ｩｲ Ｂ Ｈｕ
ｒｚｎｾ
ＭｖＬ
ｮｭｩ
ｾ Ｌ fahri fer -
s. 69) .
Lacinov soy ad l Lacin süzunde n ｴ ｵ ｲ･ ｭ ｩｾｴ
ｲ Ｎ Eski T urk ede bî oi li '"Turkide " vc
Tatarea, Klpça kça gibi TUrk Ichçeler inde lac 'un-lasun sözcüklcri "sokol, gl ub yatｫｵｬ ｡ｭ
mak" llIunalarmda
W C'IIII (so kol)
la kabl gibi ｫ ｵ
ilavesiy1c ｯｬ
ｵｾｴｬ
ｬ｡
.
ｮｌ ｬ ｭｬ
ｬｭ
SÖl. Ü
ｬｾｴ
ｬｔＮ
T alarea ve ｢ ｡ｾｫ
leh çclcrd e olu mlu ep itc t gib i ve ｫｩ ｾ ｩ ｮｩ ｮ
ｾｬ ｬ ｲ Ｎ Dulaslyya l Lacin ov soya d l LaW
Il
lakabma -o v suffi ksinin
ｲ｡ ｢ ｩｬｲ
ｺ Ｚ
Kursan (k orsa n) < ital-
141. TORSUKOV
ｕｒ
ｚｎ
ｾＮ
V, s. 74).
Tors ukov sc yadr 'Tatarcada üstü ne m al e d ökülen ku ma,! an lanuna gelen
lo rsug-tursug (Budagov -t , s. 388) sözüuc da yam r. Bu söze cski T ürk cJcbi dili "Tü rve daha
ki'de , de rastl am T. Torsuk lakabl (mex . burd)"uk) soy admm temcl ini ｡ｴｭｬｾ
so m a ona- ov sufriksi ekle llllli$ir.
142, KARAÇAROV
Karaça ro v sülalcsi ｾ･ ･ ･ ｲ ･ ､･ 7130/ 1622 Ylh ile ｫ ｡ ｹ ､ ･ ､ｩｨ ｮ ｩ ｾ ｴｩ ｲ Ｈ ｕｒｚｎｾＭ
V, s.
75). Bu isim cog ra fi bir addan ｴ ｲ｣ｭｩ
ｾｴｩｲ
Ｚ Karo J zar (ka ra ya r). Kuzul dzar (k lzll
lar), Ale dza r (beyaz ya r) gibi ben zer örncklerc Rus cogr ali au laIl aras mda rastlayabih yoru z.
Soyadllllll kökünJc Karaçar < Kam dw r sözü yutmak tau lr. Daha soma
ｵｲＮ
Laçinov ism inill laeill ｫ ｵ ｾｵ
｡ ｾｬｩ
Sülal e annasmdaki hcra ld ika isare rlcri de TUrk kökenli olduj unu isparhyor :
lisresine yazrhp mülkle tellif edilmisur " Ｈ
"Laçinovlar sü lales indc n Laçinov'un oglu protasi y T imo feev Mosko va'y i mö da fasma ｫ｡ ｮｾｨｫ
7 1261 1618 yrlmda Büyük Knyaz M ihail Fedoroviç're n, y ine Laçi Biiyuk Knya1. 10no v'un oglu i van Elis ccv hizmetlcrine ve ce nga ve rligine ｫ ｡ｲ ｾｬ ｨｫ
ｵ ｬ･
T ürkçedeki Kursan ov soy ed r ile de ｫ ｡ｲ Ｄｬ
yan cada conale (Radlov- Il, s. 959).
" Tors uko vlar'd an Fa rc y Hogdano v 7 13lYICl22 y rhnda üstlcnJigi görcvin icahl
rnaasla teluf edilrnisur. Savva Nikitin"in oglu 7 1391163 1 ytlmda as ilza dc çoc ukla n
139. LACiNO\'
man la ｊ
Kaza kçadaki 1cursaw (te m bel) s özü ile de ya pabiliriz.
Iki tane hilal vc krhç resim1cri vardrr.
arasmda Karaxae. Karamurza soyedlanyaygmdtr.
tin klh ..
kadm ) sözünc ya da Nogayca
ve Kazakçadaki kUT/at (k u$la rda ku n ak ) sözüne denk gel ir. Baska bir rnukayeseyi
ile nlakasl arm a üzer indck i ｫ ｵ
lan muktadl r. Arma Uzerilldc ay nca haçvari nal resrni de vurd lT.
ｾ resmi ｩｬ ｾ de ispal.
suflï ks i ilave
｣､ｩｬＱ
ｩ ｾｬｩｲＮ
-O l'
.
p
N.l\.. nAS KAKOV
146
ｮ ａ ｔａ
. 43.
TÜKK KÜKENLl KU S SOYADLAfU
Dnla yrsryla bu soyadr Rusçadak i tisina s öz ünden de türeyebi linli "C herha ngi
ｾ ｅ ｖ
hir yerin ad t ile ｩＱ ｾ ｫｩ
ｂ ｡ｬ ｡ ｾ
1622 Ｈｕ
147
ｶ ｬ ｣ ｲ Ｇ ｩｮ
ｒｚｎｾＭｖＮ
seccrosinde onlann hilmclc ｢｡ｾｬｻ
ｨｧ
ｬ YII ｧ  ｳ ｬ｣ ｲｩ ｬ ｭｩｾ
ｬｩｲ
Ｚ 7 1301
ｬｩ
olabilirJ i. Buna bagh ola rak ncsli n temetint aran sahs m adr-
nm Tisinin ohnas r ihtima li onaya çrka e i > c harf yerin i tutmasi (Tisinin > ｔ ｩ ｾ･ ｮｩＩＮ
ve -ev s uffiksmin cklcnmcsiylc T ijcninov soyadi ortaya çrkabihr.
s. 76).
Bata sev scyadr ya Rus kökcnli "Ccnvolvules batatus" birkisi (Dal . s . 54) anlar t una gele n batas SÖ1.Üne ya da T ürkçe bota (d e n! yav rusu] së zü ne dayanma ktadar. Kjpçak lehçe1crinde ve eski Tü rki di linde hu söze Sik ras tlamr. Küçült me a rriks i
-uP-I ve ev surfiksinin da vcs jyle Rus so yad i Bata scv türemls tir. So nuncu ihtima l
gerçcKe dalia yakmdrr, çünk i bota söz û küçük çocuklarla ilg ili SIk kullam hr vc aaizIeme (kü çiilt me) rnanas t ｬ ｡ ｾ ｬ ｲＮ Bu duruma Kspçak boy lan nda daha ço k rastlarrz,
Öte llikle bola sözë ne -UP-i af liks inin c k1c nmesi yaygundur.
Ay m ihrimale dayanarak hu soy ad mm T ürkçe bir sözc ukrcn lürcdi gini de ileri
surcbilir iz: ti A)'a k ka bl koyulan ler, ka pt agzmd a b ir ｫ ｾ｣ Ｂ anlarn lanna gelen la.
/U/IU"(!/;,Iii
(Budagov-I, s. 333), Bundan Tisenin lakabt
ｯ ｬ ｵ ｾ ｡ ｢ｩ
ｬ ｩ ｲＮ
Daha so nra Rus-
çada adaprasyona ug rar ve Ti sinin ｾ ｫｬ ｩ ｮｩ ahr. Bclk ide ilk once lann - ｴ ･ ｾｩ ｬ :> T asinin - Tesinln sekhnde gelisrnisrir. "Be)", hu n, )"a'ra d lgl e vin k a pssmda ki a ya kk a b r
koyula n yer in sa h ib i, ya nl ｣ ｾ ｩｫ ag3s1 anla rm tasn-". Rusca'da li/illa > Tisinin - T isc nin + rus suffiksi. + 0'1 > Tlse ninov .
,
0 > a harfinin yerin i tuurtast (Batasev- Borasev) ise Rusçanm lehçclc rinde karak ter tstik bir haldi r. Bu soyadr ilk öncc kabu l edilm is, daha so nra adepta sycn a ugraＱｬ Ｑｬ ｾＱ
146, ALA UiN
Ｑ ｲＮ
"Alabinler'den birçogu Rus tahuna zedegen hiz mc ti gostermis. çcsitli rütbclcre yük seltilmis. hukurnd ar tam ûndnn 714411636 yrhnda ve bask a tarihlcrdc mülklc
ödüllc ndirilmis tir" (URZN S-V. s. 97).
144, lIEXTEEV
Sece rcdc Bc xrcevle r'in 7 135/1627 yrhn da mtilkJc tchi f ed ilmc Inrihlc r! gös teｲｩｬ
ｭ
ｩ ｾｬ ｩ ｲ Ｈｕ
ｒｚ
ｎｾＭ
ｖＬ
s. 84) .
Bcxtce v soya dm m kökü iki SÖ/.c dayanrr: J. Baxtu Ｈ ｨ ｯ ｾ ha ht ], Arapça baxli ... < haxt .•. (m u tl ulu k) + e ffiks-i . 2. lJdtt!)' (bey gib i). Krpçak Ichçelerindc bek
(bc)') + ifaJe a ffiksi ·da)J-dq , .la)J'lq .
Ikind olana ihtimal fazladl r. 11k önee lakap söz konusu ｯｬｭｵｾ
ｴｵｲ
(Ben tey).
Son ra -cv suffi ksi ･ ｫＮｬ ｣ ｮｭ ｩ ｾ ｬ ｩｲ "e BeI.:teev soy adl ortaya ｬｫｭｴｾ ｬ
ｲＮ k > I harfinin yeri.
ni Illtmas l "C ün fftMhar fini n ge1mes i kanuna uygun bir haldir.
145, ｔｩ
ｾ ｅｎ
hak imiyet Yl llan na teS<1düf eder. Bu Yll1arda Rusya'ya Tatar kav imlc rinin akl-
mi daha fal la ｯ ｬｲｮｵｾｴ
ｔｩ
ｾ ｣ｮｩ
ｮ ｯｶｬ
T ürkçe be)' + R us suffiksi -in» Alabin ve o nun be nzen Aly abcv Ｈｕ ｒｚｎｾＭ
ｉＬ
s. 70 ).
Onlann armalannda bcn zcr özclliklcr vard u : Üç ok 'IC ü ç buruska Oog u ile iliskili
olduklan m n ispalldl r.
ikinc i ihtimal, ｂ｡ｾｫｲｮ
vc Tillarcada " öd ü l, a r maga n" anla mlarma gelen
alalxl < Arapça alufa ... (Budago v. f. s. 765) kclimesinde n turcmcsid ir. 11k önceleri
Jakap o labilir. daha sonra Rus suffiksi ·in e l lenir ve soyad l halini ah r: Alabin,
14 7. AU IAZOV
ｩ ｎｕｖ
Bu sülal erJen ilk defa 7 13611628 tarihi iJc bahscd i1i r. Du tarih M ihail Fedoroｾ Ｇ ｩ Ｇ ｩｮ
Birinci ihtim alc g örc Alihey Ü/.cJ udmdan rürcuustir: Arapçn Ali... (yücc) +
ｲ Ｈ ｕｒｚｎ
｡ｲ Ｇｭ
ｾ ･｣
ｾ Ｎｖ
ｲ ｣ ｳ ｩ ｮ､
nll bu[unmamaklad lr. Ama ｫ｡ｲ
Ｌ s. 85 ).
･ bu siilalcnin Tur k kökenli olmas llla da ir kcsin kaｫ ｬ ･ ｲｩ ｾ ｬ ｩ ｫ
hemld ika i.prelleri bu sillale nin DOgll ile
ｩｬ ｾｫ ｩ ｳｩ old llgUtlU ispatlar ; "Am Hln lll sag larafmda ki klrmlZl sa hada ｧｕ ｉｬ ｕｾ STRE M·
YA rcsmi vardi r ve ｧｭ
 ｾ bir ｧ ｡ ｙ ｉｾ ｴ｡ ｮ ｡ｓ ｬ ｨ ｬＱ ｾ ｬ ｬ ｲＮ Sol taraftaki ma vi saha da üç altm
ok haçvari biçimd c ｹ･ ｲＱ ･ｾ ｴｩ ｲｩ ｬ ｭ ｩｾ ｬｩｲ vc yukaflllça n haldedirJc r" (U RZN$ -V 5 .85).
MAlmazovlar sülalesilldcn A lmaz Ivanov 'un og luna vaftiz löreninde n son ra
ｭ ｬ ｾ ｴ ｬ ｲ vc 7 14611638 Yllmd a Aksa kallar Medisi'nc üSllcn digi gö rev
Er ifcy aJ I ｬ ｡ｫｊｬ
ieao l ｭ ｡ ｾ ｬ ｡ dahil ･ ､ ｩｬｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲ Ｂ Ｈ ｕ ｒ ｚｎ ｾＭ ｖ Ｌ s. 98).
A hnazo v soya dmm ｫ ｵ
ｲｵｬ
ｾ ｵ vc kükeni beJliclir. Tcmcl inuc Rusça almaz sö zü
ya lma klad lr. Bu söz ya Yu na neada n ya da TÜlhrc arm:IJlg lyla Ar'lpçada n ｡ｨｮｬｾ
ｴ ｬｲＮ
ASll anlam l olan " elmas, kl lJllCU i ｴ Ｌ ｾ Ｂ man asmuan ｢｡ ｾｫ｡
(JllIIl1z·a lmQs söz ünün
Kazakçada "en iJ i Ilolal" mallaSl vardlr (Budago v-I, s. R6). Ruslur'lIl hu SÖI.Ü Tatarlar'dan a luig l kabu l ･､ ｩｬ ｭｩ ｾ ｬｩｲ (3 1, s. 38) .
. ;'
"
,
N .A. BASKAKOV
148
Sözün anlamm m krymetli ｬ ｡ ｾ otmasrm heraldika isaretlen olarak seçilm is resi rnlcr de ixparlnnmnktadrr . Tnt arla r ilc alnkalt olmasrm ise yukan snhadaki ok 'IC 11. 1hç rcs imlcri ispatlur . Annaurn üzcrindc ki c1mas rcsimlcri hu soyadmm a/mar-
a/mal> krpnduunaz, götü nncz siilcügünuc n lürcdigi ihtirnalini ku vvetlcndirir.
148. TixMENEV
"Tixmc nevle r'dcn birçogu Rus tah tma zedege n hizm eu gösrermis. ･ ｾｩｴｬ
rut tar ihlcrdc
be lere yüksc hnil 'IC hükürndar tarafmdan 7 15211644 yrhnda 'Ie ｢ ｡ｾｫ
rnülkle ödüllendinhnistir" Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾ Ｍ ｖＮ
s. \00).
Tixmcnev suyadmm kökcnin Mogo1cadaki nimhe n (kötü, mü hi m olm aya n)
sözu ile izah etme k mümk ündür. Tiimhen-tiihmen epitact olara k lakaba hizmet ede bilir. Daha sonralar Rus su ffiks i -ev ilavesiy le Tixmene v soyadr ｯ ｬ ｵ ｾ｡｢ ｩｬｲＮ
Bu sule jc ntn T ürk-Mogol kökenli otmasrm heraldika iiMCtJeri de ispatlar:
y ildrz vardrr . Onun ahmda haçvan bir nah de"Kalk anm mavi sahasmda aju ｫ ｾｬｩ
lip geçer biç imdc uçan iki ｧ ￜ ｬＱ  ｾ ok res mi vardrr" ＨｕｒｚｎｾＭｖ
Ｌ s. 100).
149, BA-SM AKOV
TOR K KÛKENLI RUS SOY AllLARI
149
Çartk sö zu Rus vilayet ag lLlarmda yaygmdir. " Ga gm ayakka bea, cerevlc"
anlamma gehr (Dal-IV, s. 583). Cart i isc "Slblr aya kka bas r, bir ･ ｾ ｩＨ ayakkaln"
anla nun dadi r (Da l-IV, s . 582). Bu s öz T ürkçcdcn ｧ･ｭｩｾ
ｴ ｩｲ Ｎ Kmru Tararcasmdau
ohm ｩ ｾ ｩ aynkkagc çmc ihtima li vnrdrr : Çamk -çarik: (üzc rindc ｣ ｾ ｩ ｬ ｬ ｩ ､ ｩｫ ｾｬ ･ ｲ
lns r -Budago v I, s. 456). Dolayrsryla Çanko v soy admm kaynagl T ürkçe bir söz.eü k-. .
tür: çarok+ov > Çanko v...
Sülale armast genelik ba kuru ndan Türk Dün yast ilc baglan uh dlr: "Kal kan iki
ｬ  ｮ ｭ ｾ
horizontal hissedcn ibereuir . Yukandaki mavi se hada parlayan ｧ ｮ･ｾ
resmi. on un alunda horizo ntal biçimde krhç yerlesmektcdir ve iti ucu sag tarafa yönelmistir. ａ ｾ｡ｧ､ｫｩ
kimuzi sahada alrm yay VI' kolcanh ok haç vari biçimde yerlc ｾ｣ ｫ ｬ｣ ､ｩ ｲＢ
(URZN .s.V, s. 112 ).
yere
｢
151. K UTEPOV
"Kutepov sü1a1esinden birçogu Rus tahtma zedegen hizmeti göstermis. asilzade çocuklan snasma dahil ed ikrek çesitli rutbelere yukselulmis VI' hükümd ar rarafmda n 7 183/ 1675 yrhn da ve bas ka ranhlcrdc mutkle ｴｬ  ｬ ･ ｮ､ ｩ ｲ ｩｬ ｭ ￎｾ ｴｩ ｲｾ Ｈｕ ｒｚｎｾ
Ｍ V,
s. 113).
Kutepov soyadr Farsçadaki kütäh pay-kütäpa... (bcyn uzlu, ön a ya klarr krsa
ｍ ｂ ｾ
ｭ ｡ｫ
ｾ ￎ ｬ ｩ rutbe lere ｹ 
lenk lI1ülkle ｩｋＮｬ
ｯ ｶ sülalesinin birçogu Rus tahuna zedege nlik hizuteti g östcrmts. çe·
elan bir hcyveo), "kisaltmak" anlamma gelen hi/ah etmck... (Budagov-Il, s. 144),
ｫｳ ･ ｬ ｴｩ ｬ ｭ ｩｾ vc h ükümdar tarafmda n 717011662 yrhnda ve baska tarih-
kütt'pä-b dtp (k rsa ayakh) sözlcrinde n tërcmis o lahi lir. Birçok Tü rk lcbç esindc ,
özcltiklc Uygur VI' Özbc kçc éc lakap g ihi kullar uhnaktadrr. Bu lakOlIl l UIe pa)'·l iiu /lfï
Rus tclc ffüzünde adaptasyona ｵ ｧｲＳＱ
ｭ ｾ Ｌ bllod:IlIt'11O ｾ ｫ ｩｬ ｮ ･
･ｧ ｩｮｨ
ｾ VI' Kutcpov SI)yad mm tcmelini ｯ ｬ ｵｾｴ ｵｮｾ
ｬ ｵｲ Ｎ
 ｬ･
ｮ ､ ｩ ｲ ｩ ｬ ｲｮ ｩｾ ｴ ｩ ｲ ｍ
Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
ﾷ ｖ
s. 106 ve X s. 38).
Bu soyad ll1 m T Ülkçe kökenli o lmasml ｋ ｾ ｧ｡ｲｨ
Mahmud'un rnqhur sözWgü
de ispatla maktad lr. Söz lük kök sözcügü ayakkabl • balllUlk mana smda lakdim etçogulu ayakmcktcdir. Türkçc'de on un "Tuni Mｾ･ｫ ｬｩ de vaId ir. Ｂ ｌ ｡ ｾ ｭ ｡ ｲ ｨ ｫ ｎ ｾ ｣ ｫ ｬ￮ ｮｩ
kabl mana smda veya "sulta nm annl'sÎ için ｩ ｾ ｧ ｡ｬ ･ ､ ｩｬ ｬ ｩｾ ｾ｣ ｨｩ
ｲ ｬ｣ｲ ､ ･ ｮ lo pla n:m ge·
lir " ｉｬ ｡ ｮ ｡ ｾ ｭ ､ ｡ ､ｬｲ (Buda gov.1, s. 229 ). Tatar VI' ｂ｡ｾｫｩ
ｲｬ･
､ ･ halnwk " bir )'J1 hk buo
zaglya" denilir. ｒ ｵ ｳｾ｡
ｫｩ billmak SÖl.Ü büyü k ihtimalle Tatarlar'dan ｡ ｨ ｮｬ ｬ ｾ ｴ ｬ ｲ (3 1.
s. 20) .
Kutepov soyad mm kö ke nee Klltep-Kutepa lakablllda n türemcsine dair clim o·
loji vardIr. Tatarea klitÎ -bar > kiitipa (cl.'sur) Illetup orik sade tela ffi.il W bir ke lilllcdir
(ha rf! manaSI oJlun arka sl l'a r d cmeklir).
Önccki ｵ ｹ ｵ
ｾ ｭ ｡､ ｡ o ldug u gibi k.liu padalep pa)' lelaffüzünde kü/ü bar> klilj
ve Rus adaptasyonundan sonra -ar e kini kabul ･ ｬ ｭｩｾ
ｴ ｩｲＮ Netη
cede scsli Ｂ ｢ ｾ kar ｯ ｬ ｭ ｵｾｴ ｵｲＺ > A:üup > kuttn. ｾ ｵ ｮｵ da kaydclmek. gerekiyor ki Talarcadaki "jW akuSlik ularak Rusçadaki Ｂ ｾ ｗ sesine yakmdu .
pa ( r ) haline ｧ･ｬ
ｂ ｾｫ
｡ biT ihtimal e gÖTe ｂ ｮｲｾ
Dogu i1c bir ｩｬ
ｾｫ
ｩｳ ｩ
ｫ｡ ｶｯ
soyad l Rusça bir sözcü ktcn ｴｬ｣ｭｩｾ
ｩｲ VI'
yoktur.
150. ÇA RIK OV
"Çan ko vlar süla lcsindcn Stepan Samoylo v'un oglu Çan kov 7 183(1675 Yl hnｬｳ ｬ ､｡ｮ
fahrî fennanl a teltif ･､ｩｬｭ
ｾｴ ｩ ｲ Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾＭ ｶＮ s. 112 ).
da kahraman hgl ｫｾ
ｲｮ
ｩ ｾ ｴｩｲ
KU lcpov sülalesinin an nas mdaki heraldika ｩｾ ｡ｲ ･ ｴ ｬ ･ ｲｩ bu soyaJ mm Dogu köke nli o ldugu nun ispatldlr: "Kalkan horiwntal hiç imdc iki yele billünmii§lür. Sag üst
laraftaki kJrmlll sahada alti ｫｾ･
Ｑｩ }'lldlZ VanllT. Sollaraftaki mav i sahada ise uçlan
ｾ Ｍ Ｑ ＱＳ Ｉ Ｎ Nal ve alti ｫ ｾ ｣Ｑ ｩ Ylldlz bu
yuka n YI göstercn ｧ ｩ ｭ  ｾ nal resmi vard ir" Ｈ ｕｒｚｎ
ｫ･ ｳｩ ｮ ｬ･ ｾ ｴｩｲ･ｮ
alamellerdir.
sülalc nin Dogu ile ￮Ｑｩ ｾｫｩ ｳｩｮ
N,A, nAS KAKUV
TÜRK KÜKE NLI RUS SOY ADL ARI
Üzel hcraldika iserctlcri de hu sülalcnin Tu rk Dän yasr ile ｩｬ ｾｫ ｩ ｳｩ old ugu nu isparla mak tadrr: " Kat kanm ma vi sahas mda iki tanc a ll! köseli ｧ  ｭ ｾ yrldrz vardt r.
Dnun alu nda "ipok eutavr" (insa n ｢｡ Ｎ ｾ ｨ a t vc ｳ ｯｹ ｵ ｮ ｬ ｬｾ
m l;lIn ) rasvin ycr chr. Elindc ki oku yrlana nisen alnus biçimdcdir. Alm kuyrul1u olan yer kaydcd ilmis ur"
152. ARNA UTOV
"A m auto v sülulc smdc n birçogu Rus tahuna zedege nlik hizmcli goste rmis . çe.!iilli rülhe1crc y ükscltilmis vc hukümd ur tara fulan 7 1K6I 1678 y rlmda ve bnska tarihIcrJ c mülkle ､
ｩ ｬＱ｣ｮ
ｊ ｩ ｲｩ ｬ ｭ
ｩｾ ｬｩｲｒ
Ｈｕ
ｒｚｎ
ｾ Ｍｖ
151
Ｌ s . 117).
Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖ
A mautov soyadmm IcnlClini olusuran ama" t sözü Kcrsk vilayeundc !iu ma -
ＬｳＮ
120).
Yay, ok, ｾ ｡ ｭ｡ｮ
nalarda kullamhr: " Va h!ii adam, hve rg, basu rman" ( Dal-I, s. 23). Amavut sözu-
ve alti köseli yrldrz figürleri k öke uce A hm Orda ￇ ｬ ｫ ｬ ｾ ｨ süla-
lerin arrnalann daki heraldika ip retle rinin alr ihütlcrid ir, kanulandrr . N ispelen sonra
nun Rusçaya T ürkçe araelhgl ile ｧ ･ ｭ ｩ ｾ otm asr itnim aldir. T ürkçede Ｂ ｡ ｬ ｾ ｾ Ｂ ｉ ｾ ｡ ｮ ｡ ｳ ｬ
vardit. Bu bir millel ismidu. Su lta mn özcl kom ma des resine de bu ad verjlirm iä. Bu
ｹ｡
ｾ ｭ ｬｾ Tü rk. dev letle ri için de aym embuuc r söz konusudur: Kazan, Astarhan , Sibn , Km m, Nogay Orde hanhklan.
lip doste uee l ol3r3k Hrisuy an AIb.1nlar'dan loplamp sar ayda muha flzh k yapml!ilarＱ ｾ ＴＺＮ
dn.
K UR.\I ANALE E V
Soy ad 1ll1O Rusça afllout sözc iigiindc n lüremcsi de ihtimald ir. 11 k örc e lakap
ｾ ｵ
Kurm anale evler soy ad i sece redc
manas t la!ilml!i, so nra -.ol' sufli ksinin ilavesiy le Arnautcv halint alrmsur.
lar ihle kayd edilmistir: 7 194/16 86y ,
l URZN.s , V, s. 121}.
Rus soy adr Kurmanalee v'in sece res i her kese be llidir. Çün kü bu soy ad r çesirli
var iantlarda bu gün bile lalarlarda Nogaylarda ve ötcki T ürk lehçelerinde kullaml-
153. G AL AG ANO V
ma ktadrr ...
"G alagano vlar'm arasr Cc rnigov tugaymm alp ayt jgnau y Gala gan, Imparator
I. Petr'e olan sadakati ve kah ram3nlf gl kall lhgm da, öncelen O'n un hakimly eun dc
7 194/ 1686 yrlmolan fakat da ha soma Polo nya'y a vente n Galagen arazisinc ｫ ｾ ｬｨｫ
Kurma nalcev lcrm armas mda ｾ｡ｲ ｫ için kara tcrjk otan ｾ ｵ g ibî öze l isarctlc r yer
alm akt adrr . Kmnm boya mms !iit üzenne bron e ay . mctal ok vardrr. Aym boyunuzla-
da köylc ödüllendirilmis ve hunu kamtlaya n fahri ferm an almrs ur" Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
TI ve okun inu clan
ｾＭ ｖ Ｎ s.
｡ ｾ
ｧ ｬ ｹ｡
tara f yöuclmistir
Ｂ ｉ ｕ
ｒｚ
ｎ
ｾ Ｌ
V , s. 12 1J.
120 ).
5 0yad 101II këkünü olu stura n ga/agan söz ünün Ru sçad a hiçbir enlamt yo ktu r.
155. KOTLUniTSKiy
Ama Tii rkçc gafagllll·gaigoll sözünün adap lasyo na ugrama'" ihli mal idir. Ga lgan
(!iil) sö1.ü ne Klpc;:ak 1chçele rinde ra.<;llamr ,
Gafgan.gafagall söz ü Rusçada lahrif ｣､ｩ
Ｑｲｮｩ ｾ
olabilir. Galaggall ·galggt.lIl -
sa /agl l/l kelim d eri ilk önce Galagan lakablJllll ｯ ｬ ｵ ｾｭ
｡ｳｭ
｡ hiz mct eder. Oah a so nra-
lar -ov suffiks inin cklc nmes iylc Gal ag<lnov hahni ｡ｬｮ
ｬ ｾ ｬｬｲ Ｎ
Du soyad llu n aym 1.amanda Nogay Ordasl'nda ye Kmm Han hgl'nd a ｹ ｡ ｾ ｡ ｲ ｭ ｾ
ün lu fah ri murl:alara vcrilcn g(l /§a yüksc k rÜl bes iyle ｩｬ ｩｾｫＱ
olmasl ihlinmli de var , dIr.
Ga lagmlOY soyad llil Almanca Kolk/wim söz üne de bagl ayabihri /. > B ind horoz.. , hi .. ､ｬ ｾｫ ｮ ｟ Üllcelcri lakap o lall kclimc daIm soma Ga lagan oy Im1ini ｡ｬ ｬＱ ｬＱｾ o labi lir, Nit cki m Rusçada "Wnd ho rozu" an lam1l1da ga/gcm ke1imesi vanh r (Dol-I, s,
34 1j .
" Kotlubitskiy sülalesi Polo nya a.<;i1zadele rinden gei mek let.Jir. Bu nesl in torunlarl saYlla n KOllubil skiylcr'den birçogu Po lo nya'da ｹ｡ｦｩ
ｭ ｊ ｾＬ çq itli rü lbclcrdc ｡ ｨｾﾭ
ｭ
ｬｾ
ve köy sahi bi olmu!ilard lf"
Ｈ ｕ
ｒ ｚｎ
ＭＵﾷ
ｖ
ＬｾＮ
132).
ｾ Ｇ ･ köke n1i olmilsmda ｫＮ ｵ ｾｫｵ
yok tur. Kokenin de
KOllubit skiy soya dmlll ｔￜｲｫ
yayg m bir T urkçe soz o lan Qut1u-bcy (be k) crkek öl.el adl ya lmak ladJr, Bu isim K ltl-
fu -buga da olab i1ir. Birçok soya d mm hirinci larafllla
oynar ve " m u tlu, ｸ ｯｾ ｢ ｡ ｸ ｴＬ mukaddcs" anlam lan ｬ｡ｾ
ｹ｣
ｲｬ ･ ｾ ｣ ｮ
"kutlo" umU1ni bir rol
Kw (m u llulu kj ve -luk sa･ ｯ ｬ ｵｾｭ
ｵｾ ｬ ｵ ｲＮ Ikinci lam fl ya bey -bek sözü ndcn ya da
hiplik affiks inin ｢ｩｲｬ ･ ｾｭ･ｳｩｹｬ
Türkl,:e boita, Talarea buga, KaJ;akça hI4}?a , Po]ovesçe boga (Co dex Comanicus) kelilllcsinden ｬ｣ｾ ｫｩ ｬ､ｩｲＮ
Örncgin Aia -buga. KI/dl/-Imga vh...
isim
ｯｬｵ
ｲ Ｌ
Bu soyadJ Ta tar özel ad ma daya nmak ladl r: QI//lu bik-Qullu bek + Polonya'da
ｾ ｬｵｲ｡ｮ
su ffiks -.I"k-i)' > Kollubilskiy.
' 52
NA IJASKAKOV
156. URUS OV
Urusov Knyazla n'nm seccrcsi Moskova Kollegi yasr. ｄ ｬ ｾ ｩ ｾｲ ｣ｲ ｩ Bakanhgimn
duyurusu ve dcrcccf Arsiv'ln . baska ｾ･｣ ･ ｲ･
kitap lan nm verd igi bilg iye gö rc Noga y
knyazlanndan baslar. "Bu neslio atasr Abuhek Kireev'in og lu ve varisi Dok cski d öne mde MI SIT ve ｢｡ ｾｫ｡
yerlerde hükümdarh k edmisrir. Bu nesil den tureyc n Knyaz
M usa, Nogay T atarlan'nm varisi iJi ve T urxrncn knyazt Amgurçey Kaza n'a saldudr ｾ ｬｩ ｲＮ M usa'n m çoc uklan sunlard sr: Knyaz Yusup
gl srrad a Rusya'ya sada kat ｧ ｳ ｬｷｮｩ
ve Knyaz Is mayrl. Knya z Yusup'tan Yusupovlar tûrernistir . Knyaz [smail ise BüyOI;.
Knyaz loa n Vasilev iç'in çarlJgl d öne minde Rusya'ya sada kat g östcrmij ve suurlan
Kmmhler'm sakhnlan nda n knru mustur . Knyaz lsmayrl'm Knyaz Urus adh oglu
vard t ve O'nda n Uruso vlar ｴ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｴｩ ｲ ｾ ... Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾＭ vl, s.I ].
E. P. Kam o viç. Uruscvlar' m Dogu kökenh olmasma dair ｾ ｵ ｮ ｬ｡ｲ
yazryo r:
" Uruso vlar &I igey Knyazlan'nm torunlan olrnustur. Yusupov Knyazlan ile bir soydan gelrne ktedi r. Kcndi ｧ｣ｬ ｪｾ ｭ･ Ｑ｣ ｲ ｩ için ve iyi me vkiler ine kalll hk onlar yüce Biroo'a borçlud urla r" (50, s. 174 ).
ｲ･ｳ ｩ ｮ､｣
Onlar 'r Turk Dünyesr ile bagla)'a n birkaç sebem adl
Uruso vlar'm ｾ･
geçe r: Urus, Abu bek Kiree vinogl u, Dok, Musa, Amgurçey, Yusup, lsma il.
Vrus « Tur kçe urus-orus) söz üne Turn Tü rk lellçclerinde rastlam r. "R us mil1ctinden ｯ ｬ｡ ｮｾ anla nll ｬ ｡ ｾ ｬ ｲＮ Karaçay-Balkarlar'da Una-biy, ｕｮｪ
Ｕ ｢ ｩ｢ ｾｶ
soy adlan bugün de kulla mlmaktad lr, Uros lakabl veya ach büyük ihtimal1e Rus kadm lann m dogurd ukla n mc lczlcre vcya Rus hayal tam ya'i3yan T ürk soylulara ｶ ･ ｲ ｩｬ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ ｾ ｣ ｣ﾭ
rede bu ad Nogay knya1.1 Jsma ll'm ogluna ailtir. ihlimal ki, Vrus adl U nun og lulla
bu neslin Hristiya nhga geç mcsinde n önce ｶ ･ ｲｩ ｬｭｩ ｾ ｴｩ ｲＮ
Urusov soyad mm kökü nün Nogayca ve Kazakçadaki urus Ｈ ｳ ｡ ｶ ｡ ｾ Ｌ saldln, dalga geçm ck) sözünde n gel mesi ihtimali vardlr. Aym za man da Vrus lakabl UflIS-fa l/
(iy i ｫ ｡ｬ Ｇｾ ｡｣ ｬ Ｉ sÖl.ünde n de ｬ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ olabi lir.
I ) Ab u-bek < Ab ubckr < Arap Abub ek Kirec v adl iki kornponc nlten ｯ ｬｵｾｲＺ
ça Abu bokr .., (er kek öze l a dl ). 2. Kirey < T ürk-M ogo1ca Kirey, çogu lu Kireyit
(T ü r k sülalcs inin adl),
Abul Ga zihan'll\ takdirn ine göre "si)'a h ka ym " anlammd ad lr (Bu dagov-ll, s.
120). Bu etnonim ile Klrlill Ham'nmlakabl da baghdlr. Men gli Gir ey Han'dan ｢｡ｾ ｬ ｡ ﾭ
ｬ ｬ ｾ ｴ ｬｲ Ｎ 1478 Yllma k'luar Gir cy aUI gcçc rli ＨＩ ｉ ｭ ｵｾ ｴ ｵ ｲ (Budagov -Il, s. 120). Kircy alh
soynul o lamk ya lml Klflm'da degi l, Tatarlar ve ｂ ｡ ｾ ｫｬ ｲ ｴｬ ｡ ｲ araslllda da ｧ ･ ｮ ｩ ｾ yaYllｭ ｬｾ ｬＱｲ (iirnegin ｂ｡ｾｫｬｲｴ
soy ad l Kirccv).
Dok aJ I TÜlk köke n1id ir: Dok Ｈ ､ ｯ ＩＧ ｭ ｵｾ Ｉ rnetofori k telnffüroe " r a ha th k. ha z
w r..n" anlalllllluaJ lr. Bclki tic hu manada n Dok sözü ｹ｡ｲ ｡ｴｬ ｨ ｭ ｾｬＱｲ Ｎ Bu siize T ürki
153
TÜRK KÖ KENLl RUS SOYADLA RI
ede bi Türk di linde de rastlantr ve vaktiyle Alnn Orda'da kuliaruhmsur. Bu adm
T ürkmen cedeki rog sö zünde n türcm csi J c ihnmaklir [a tm ku yrugu nun üst ü nde kehç), Daha son ra bayrak manast ｫ ｡ ｬ ｡ ｮ ｭ ｬ ｾ vc bu da ad l geçe n Îsm in temeli ni ｯ ｬ ｵ ｾ ｬｕ ｲﾭ
ｉＱｕ
ｾｴ
ｕｲＮ
Amgu rçey ad l da ik.i ke mpe ne ntte n olusur: ａ ｉＯ ｧｬｦ ｲ Ｋ ｾ ｹ Ｎ Amgur aJ I ya Türkçe yamg ur (edebi T ürki di linde de gcçcr) ya da Arapça amr... (emir) sözünde n türcｭ ￎ ｾｉ ￎ ｲＮ Birinci hald e yagmur > am gur söz ､ ｣ｧ ｩ ｾ ｭ･ｳ
ｩｮ｣
Karaçay-Balkar lar'm birçok
agl z.lan nda rastlanz. wA" önccsindcki Y' sesi Sik Si k ëüser. Ax)'a (Ya xya ) ömcginde
oldugu gib i. l kinci halde element ·cU/·à sanat af fiksidir. Yagmur sözü ilc uyusma
saglandlg l zaman )'agmurc u (yagm u r )"agdlra n), am ur söz ü ilc amureu (e mir vere n) halin i ahr. ａ ｭ ｧ ｵｲ ｾ ｹ özct adl rall/gurcu veya Amurcu lakaplar mm birind en t üremi stir.
T ürkçe kökenli Una... (Rus mill etinden olan) veya Una (sa,,) Ｈｳ ｡ ｬ ﾷｾＺｋ
ｉＮ
kavgacrj lakab r, Urus sülalcsi Dag Kabardmlcri'nm knyazlanndan gehncktcdir . Ayｾｶ
ismini de paralel olara k koruyabllmlslerdir.
m zamanda Karaçaylar'm ｕ ｦｬ ｪ｢ｩ
ｫ ｾ
Uruso vlar'm arm as t Dogu ile ｩｬ ｩ ｾｫ ｩ ｬｩ birçok karaktenstik isare t tasir: Hilal, aln
yl1d l:t. ok, kaman. Tatar giysili aVCI l'e onun sag d inde IU\lugu kanal...
ｬｩ
157. TAPTI KOV
"Taptlkov lar ncslinin atasi Tapuk'a vaflÎz töreninden sonra Da nil ach veri lYaba nCllar O'nu D ionis ｾ ｫＱ ｩ ｮ ､･ ｡ｧ
ｲｮｔｉｬｾ
｡ｲ ､ ｬ ｲＮ 0 Allm Orda'dan Büyük
Knyaz ü lga Ryazanski'nin yanma ｧ･ｬ ｲｮ ｩｾ ｬ ｩ ｲＮ Ta pllk'm çocu klarl David ve Fedor, Büyük Knyaz Fedor Olgoviç'in yanmda bo yar ｯ ｬ ｭ ｵ ｾ ｬ ｡ ｲ ､ ｬ ｲＮ Böylcc e TaplJkovlar neslinden birç oklan Rus tah tma komutan, vali ve ｢ ｡ ｾｫ｡
rolbclerde hi zmel ･ ｬｭ ｩｾ Ｎ hükümdar tarafmd an 7025115 17 Yllmda ve ｢ ｡ｾ ｫ｡ tarih1crde mülkle ､  ｬＱ ･ ｮ ､ ｩ ｲ ｩｬ ｭ ￎ ｾ ｬ ･ ｲ ､ｩ ｲ Ｂ
(URZN $ -VI. s, 11).
ｭ
ｩ ｾ ｬｩｲ
Ｎ
Tapllkov soy adl ｡ ｧ､ｾ
Kazan T alar1 an için de karakteristiklir ve yayg m kullamh r. Sözün tcmclinde T atarc a lapruk Ｈ ｢ ｵ ｬ ｵ ｮ ｭ ｵ ｾ Ｉ yatma ktadlr. Bul emi r anlam mdaki tap (Budagov- I, s. 7 19) ve -w k/-lik affiksinden ｯ ｬ ｵｾ ｵｲ
Ｎ Daha sonralar erkek özcl
｡ ｭｬ ｭｬ
ｾ ｴ ｬ ｲ ve bir süre sonra Taptlkov soyadl hali ni ｡ ｬ ｭ ｬ ｾ ｴｬ ｲＮ
adl gibi ｫｵｬ
Bu soyadmm T alarea kök cnli ollllaSllli sülalc arm<lsmdaki hcraldib
de ispatlamaktadlr: Yllkandaki ｧ ｲｮ ｾ snhnda ok vc klllç resi mlcri vardlr. ａｾ
mavi sahada ise a ltm nal ｾ｣ ｫ ｬ ｩ bulun ur,
ｩｾ｡
ｲ ｣ｴｬ
｡ ｧｬ､
｣ ｲ ￎ
｡ｫ
ｩ
I0Il'-------------------..,...-----------------N A UASKAKOV
154
TÜRK KÖKENLI RUS SO YAIlLAR I
I SIl. T YUTÇEV
160. XONENEV
"Tyutçcv sü falcsindcn Zaxariy Tyutç cv 68891 138 1 yihnda Kmm Ham Ma lIlay uuafmdan n üyiil. Knyaz D mitn l va noviç'in yanma elç i olara k ｧ ｮＨｫ
ｲｩ ｬｭｩｾ
ｴｩ ｲＮ
"Xo ncncvle r sulalesinde n Po xman Tr etyakov'u n og lu 70 7811570 yûmda ve
FeJor Bogdanov'un og lu Xonenevler 7 114/1606 yrlmda dvoryanlar lisresine ya ZJIｬＱ ｾＱ
ve boyar çocu klan srrasma almrmjnr. Ay m zamanda on lara tistlendigi g örev teabi maas ｢ ｡ ｧｬ ｡ｮｭｬ
ｾ ｬ ｲ ｍ (U RZN$- VI. s. 2 8).
Tret yak Vasiliyoglu Tyutçev 7126116 18 ythnda Büyük Hük ürnJ ar M ihail Pe dcr oviç
larafll!dan Moskova'nm m ühasi rcsine ｫ｡ｲｾｬｨ
m ülk ve fahrÎ ferm anla te lrif edilmistir (URZN$-VI, S, 15).
M
X o ncncv SOyadlbc lli oldugu gibi xonen kökü ve -ev suffiksinde n olusmustur.
｢ ￎ ｬ ｩ ｲ ve nencedc somiat fiili \ü Xone n k öku Rus vilayct SÖ1.U xonya ile ｫ ｡ＧＱ Ｑ Ｑ ｡ ｾ ｴ ｬｮ｡
rctilir. Ya n ma k , agla mak anlamlan ｴ ｡ ｾ ｬ ｲ ïPas mer-Iv, s. 26 1). Bu ha lde soy adr x e-'
nenev degil, Xonin ｾ･ ｫ ｬｩｮ ､･ olmahydt, Do laytsryla xone n k ök ü ilc XOIl )' a vilay et söｳ ｬ geçc rf dcgild ir. Xonen kök ü kompozisyo n ve filoloji bakrzün ün ｫ ｡ ＧＱ ｬ ｬ｡ ｾｴ ｬｦ ｬｭ｡
urmda n Mogclca IUJIl (h ) 0/1 [zvonok, kolok ol) veya genen-henen [sude) sö ztcri nc
yakuxhr. Dirinci halde X oncncv soyadr kalk a usulü uc tabc oluyo r (Mog o l k ökü ilc ): .
Kolo tscv soy ad r. Ikinc i hald c isc gene n-henen lakabmdan turcrnis ol uyor.
T yutçevlcr'm nispe re n so uraki türerneleri sirasm a Dm itri lg nate vjç T yutçe v
ｬ ｩｭ ｾｴｩ ｲ ｕＨ ｒｚｎｾ
ﾷ ｉｘＮ
s. 60).
de dahildir \ ' Ç O'n un seceresi 7 134/ 1626 YI l! ile ｫ ｡ ｹ､｣ｩ
A ile bc lgc1crinin vcrdigi hilgilcrc göre T yuiçcvler sülalcs i Kmm Ce nova hsr
Turçc'd cn gelme ktedit. Vc rilc n knynak lara dayanarak ｾ ｵ ｮ ｵ söyk mck gerckiyor ki,
hu nd veya lakap ya Türk k ökenli bir Ccnov ah ya da Kmm'd a yasay an bir Tü rk'e alttir. 0 ua gümüs istehsah vcya güm üstcn uretilcn csyalan satruakta me sgul bir tueeer(hr. ÇünklJ hu soya d uun te rnelind e tuc Ｈ ｹ ･ Ｂ ｾｩｬ mcd) SÜI,Ü yatm aktathr (Budugc v-I, s.
J(8), "Lntun'' (1 12 IJ. s. 40 7), "mcd'' ( 112 1lI, s. 132), "bro nza" (Radluv) + cl/le i affiks i. lsim ol usturan -e v ekinin ilavesiy lc Ty utcev soy ac h olu smustur.
ｬＱｩ
ｾ ｴｩｲ
ｫ｡
climo lojisi \'a rdlr ve ｾ ｨ ｩＨｾｮＬ
ｮ Ｂ ( 112 I, s. 31)1)) anlanun dak i /tIICII .•• SÖI.Ü ile ilgilidir: ｾ ｂ｡ｾ
amil T urk kiikc nli ai le ilc ｨｩ ｲＱ ｣ ｾｮ
ｾ｡ｹ
Seccredo rastlndrjinmz Raxnmn cr kek özcl adr, Xononcv sülulcsinin müsliman Dogu ilc iliskisi olduguou ispntlar. Xunoncv ler'in armasmdukl ｨ ｣ ｲ｡ ｬ､ ｫ［ ｩ ｾ ｡ｲ ･ ｴﾭ
led ｾ ｵ ｮ ｬ ｡ ｲ ､ ｬ ｲＺ O k, ya tagan, aypara. Du ise sül alene n T urk-M ogol kökenli olmasrm'
kesinlcstirir.
Rus adaptasyonundan soma hu soy al.h tuc'c'e] < tuccu + cv sckli nde scsle nve nispeten sonra ki J ünemdc dissÎ milasiyaya ｵ ｧｲ｡ｭｬ
ｾ ｴｬｲ ［ ï uC'e 'e! > t'ut'c'l'!
Bu soyadmm daha az inalllian bir ｨＮｬｾ
ｾ｡
155
ｫｩｭ
ｮ ve T yutçc vlcr sülalesini n ｡ ｴ ｡ ｾｬ
ｫ｡
hir sülale Jc n o lan
ｳ｣ ｾ Ｎ 0 haiJe, hu süllllenin kiikeni Km lll'Ja ya-
olan Cenova ｭ ･ ｮ
ｾｬ
ｩ ailcn in kök en i jlc hirbiri-
nc J enk gcliyor.
159, JlEKORY UKOV
ｾ ｂ･ｫｯｲｹ
ｯ ｫｯｶ
sülalcsinde n Semen , Aleksey vc Pa\'e1 Bek oryu kovlar 70511
1543 Yl hnda Büyük KnyaL Ivan Vas ilye viç taraflllJ an iyi hizmellerine ｫ ｡ｲ ｾ ｬ ｨ ｫ Illülk
ve fahri fcr11l;1llla ｯ
ｴｩ ｬＱ･
ｮ､ｩｲ
ｩ ｬ ｲｮ
ｩｾ ｴ ｩ ｲＢ
161. T ULUBEV
yakla-
(U RZN$' VI. s. 24).
Bck oryoko v soya d lnm lemel i Klrlln -Tatar sö7.lerine dayan lr: Bük, ril heli bükük, T atarea buW r d on gllf . AlllIl Orda' nlll edehi dili ola n T ürkide Îse ｾ ｵ ｾ ｣ｫ ｬ｣ rastlam .: lJiikii m k.. don gara b<"m er, d Ollg;lr (ll udago v-I, s. 287). 11k ö nce bcuen kusu Jund an ilcri gele n lakap ｾ ･ ｫ ｩ ｬ｣ ｲｩ meydana ｧ ｣ｬ ｬｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ Biikiirak da bunlardan biridi r.
Bu lakap d'llla sonralar Rus auapl asyonund a lJekeryiik halini ｡ ｨ ｬ ｬｊ ｾｬ ｬｲＮ So nra ise
suyau l ｯ ｬ ｵｾｴ ｵｲ｡ ｮ -ov su ffiksinin yardIJ11I ilc Dckeryukov soyad l ｴｲ ･ｬ ｩ ｾｴｩ ｦＮ
•
･ｾ［ｬ
ve
･､
ｩｬｭｾｊ｣
'Tulubcvlcr'den hi rçogu eski dönemdc Rus tah tllla ledege n hizmeti ｧｳｴ｣ｾｩ
ｩ rutbclere ｹｫＡ［｣ｬｉｩｭｾ
ｴｩｲＮ
Htikü mdar tarafm dan muik \"c j;ramota ile teltif
ｲ､ ｩｲ ｾ (URZN$-VI. s. 38 ).
T ulube v soyadl ikj sölden ibarct kanna!jlk bir isimdir: Tulu vc bt')'. Ege r ikînei ele ment ｫ ｵ ｾｫｵ ｹ ｡ yer venneksizi n Tatar sözü bi, (a lle ｢ ｡ ｾｬ Ｉ veya bey (Budagov)
kclimcsinde n ｉ ｲ ･ ｭ ｩ ｾｴｩｲ Ｎ i kinçi element olan tulll ･ ｾｩ ｴｬｩ fonc tik (erkip ve rnanaya dayamr.
ｭ ｡ｳ ｬ
Tulu kökunün bize görc, esk i Ta ta rcada rastlan an kd imclerlc ｫ ｡ ｲｾｬ ｬ｡ｾ ｴｬｮ
ma rak uyandlflf. Ta tarcada " kend in i çabu k kaybed en öfkeli dclikan h " anlam ma
gele n Ilolu-tolu (Budago v) vcya Ｂ ｫ ｌ ｾ Ｓ hoy lu " anlamm da liila-tü/e sözeükleri vardlf.
Tolu biy (Ili rsh d elikanh bey) veya Tüle biy (k üçû k bo)'lu bey) söz Jcrinin birbirine
ｵ ｹ ｵ ｾ ｬＱ ｡ ｳｬ lakap için geçerl idir ve da ha Ｎｾ ｯ ｮｲ ｡ ｬ ｡ ｲ soyad l ha lini ｡ ｬｭｾ
ｴ ｬ ｲＮ
Tulubey soyad JllIll kökü için tululII biy lakabl da gcçc rlidir. Tululll kökü PoloYes, Azc ricc , Eski Tatarea ve äzbe kçcdc " b urd yu k, scrap için kap, d cri " manalan nl ｴ ｡ ｾ Ｑｦ Ｎ Daha sonralar hu lakaba ' n ' suffjksinin HavesiyJc vc " t " sess izinin ､ ｾ ｭ･ ﾭ
siyle Tulu be v so yadl ｴ ｲ ･ ｮ ｬｩ ｾｴ ｩ ｲＮ
NA. BAS KA KOV
'"
Nihayet, soyadmm kökü Tulup bey (OJ unca k bey) lakabma daya mr. N.K.
Dmitricv kayJ ediyor ki, 7ilfllp sösü nu Rus lar Tatärlar'dan ｡ｨｭｾｬ
ｲ､ｬ
(3 1, s. 35). Bu
SÖ1C ｩｾ･Ｌ
ｉ ￎｉ T ürk lehçelcrindc rastla nrr: Talarea tu/up. Ｘ ｾ ｫｬｲ ｴ ｡ to[tJp, Krrgszce tul llp
(Innagt deris il, Knzakça ,,,tll/' (doltluru hnu'j mu kavca],
TÛRK KÖKEN L I RUS SOYAD LAR I
Kolça n, hilal, ok, boneuk ve krhç res imler i Bazanin sü lales inin Dogu kökenli
old ugunu ispatlayan karak tcrislik hera ld ika ip re tlcrid ir.
164. ｋｩｾ
ｅｎ
ｓｋｩｙ
Ko mik an lamh T ulup bey lakabt Tu lubev soyadmm k ökün ü o lu'jlurabilir.
"Kise nskiy sulalesinden birçog u es ki döne mde Rus tahuna dvoryan hizrneli
g östermistir . Ru ncsilden türeyen Andrey Yakovle vogl u ｋ ｩ ｾｮ ｳｫ ｩ ｹ himayed e ｯ ｬｭｵ
ｾ ｟
tur. 71321 1624 Ylh nda yeril gramorla telrif edil miçür" ＨｕｒｚｎｾＭ
VI, s. 57).
162. KULOMZiN
Kulomzinlcr sülalesinin mülkle ödü llc ndirilmes i tarihi 7124/1616 olarak gösterilir Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
Ｍ ｖ ｉＬ s. 4 3). Bu soyadmm T ürkçe kökenli 0110:1-<;1 ad m kend i ke mpozisyo nunda m uhafaza cdilmlstir. Soy adr. erkek özel ad. Kul Xamza ismine da yamr.
bu ada çagJ a'j Nogayca ve Tür kmencede rastlayabiliriz. Turarcada "hlzmetçl, kö)'·
lü, sa hibi o lan" anlammda kil/ (Buda gov-H, s . 88) ve Arapç a Hall/za... erkek özel
admda n olusur. Soyadmm ikinci tara fmm Farsça " göz le ask ｩ ｾ｡ ｲ･ ｴ ｩ Ｌ cl dd i bakts"
anlamlan tasaytn Hamzc kelimesi He ilgili o lmast ihrimali de vnrdtr.
Sülalenin T ürk k ökenli olm asuu herald ika isaretler i de isputla r:
k ösel i yrldrz vc ü ç tane hila l sckli vnrdrr.
iJç tan e sekiz
K ise nski y soy adrmn leme1ini Rus vilaye t s özü kisen, "cip, zep, kal ita " (Dal
11, s. 112 vc Fasrner 11, s. 242) olusruror. Bu söz T ürk Ichçelerinden almrrnsur. Keltme nin ｾ ｵ form alrma rastlamr: Kise-kis a ... "cep, kese, cüzda n" (B udagov- I1, s.
178) . Aym zamand a " yaym ok ye rlest lrlle n kasrm" a nlanu na ge len kiset ve kis ..,
(B udagov-I1, s. 178) s özcükleri vardrr. Bu sözlerin her ikisi de L. Budagov'un ispat
etlig i gibi Farsçadan almmuur...
Kisinskiy suyadunn T ürkçe hir sözcü kten türcmc si Ihtim af de vardrr. Krpçak
Ichç clcrinde " de miryolu" anla mma gelen kisen-k isene (Budagov -Il. s. 128) s özcugü vard rr. Bu köke isim cluste re n -sk-iy suffi ksmin ilavesiy le Kisinskiy soyad r türe-
misur.
163. 8AZAN iN
"Baza ninlcr süla lcs intlen G rigor i Afanasc v'in og lu Bazanin 712411616 YIJmda Mosko va'nm muhasirc siudc ve Ivan Grigore vtn og lu Bal..a'nm Çar ve Büyük
Knyaz Alckscy Mixayloviç'tcn iyi hizmcl lcrioe l'Cces., rctine kal11hk mülk ｡ ｨ ｭｾｴｬ
ｲＢ
Ｈｕ
ｒｚｎｾＭ
ｖ
ｉＮ
s. 44 ).
ｲ｡ ｮ -in suffiksindcn dolaYI baWIUJ keliBal.anin soyadlOm kökü, isim ｯｬｵｾｴ
mes id ir diyoruz. Hu Rus sözünün baZ011, ooz/on varyanllarma Sibirya ve Volga sah ili ag lzlarmda Ｂｫｬ ｾｫ ｬ ｲ｡ ｮ Ｌ kendinden ral i" a nlamlannda rastlayabiliriz. Aym zaman tla "agla)'a n, ba giran. s us ma )'a n çoc uk " (Dal-I, s. 37) anlam l da vanIlr. Hu söz1er
fiilde n ｬ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｚ BaZllnit, bazlallit, bazlar, havit (ba gir ma k, hayknma k ). Pol onya
Dilindc trombon anlammd a hu W II kcl imesi vard lr (Fas mcr -I. s. 10 5).
Bal fa llit-bav at fiili fonclik olarak lam var yan Ua Klpçakça da n ｡ ｨ ｮ ｭ ｬ ｾｴｬｲ Ｎ Ka13kça, Nogayea vc Krakalpçakçatla lml fa " yü ksek scsle ｡ ｾ ｬ ｡ｭ
ｫ l'eJa d en için
ｨ ｡ ｾｬｲ
ｭ
｡ ｫ Ｌ
bögürmek" an lamlan
ｴ｡
ｾ ｬｲ Ｌ
Do laYlslyla bazallill liili bau m- bal/a ll kök ündcn ｯ ｬ ｵｾ ｵ ｲ ve "bagira n, çaglrail " an laml vcr ir. Su köke isim Ｈｊ ｬ ｵｾ ｴ ｵ ｲ ｡ ｮ -in ek inin ilavesiyle Baza nin soy ad l tüｲ ｣ ｭ
ｩ ｾ ｴｩｲＮ
Ege r Kisc nskiy scyadr ikinei kökten türerntss e kalka usulü sö z ko nusudu r.
Ka ndali ntse v soyadr da bu ｾ ｫ ｩ ｬ ､･ turemistir ve Türkçc kökcnhdir...
165. A I' LEÇEEV
"Aplcçcc v sü lalesind en birçog u es ki döncmdc Rus lahu na l..eUcge n hizmeli
･ｾｩｴ
ｬｩ riilbelere ｹｫｳ･ｬｴｩｭｾ
ve hükümdar larafll1da n iyi hiz mellerinc karｾｉｨｫ
m ülk le ､
ｬ｣ｮ､ｩ
ｲｩ ｬｭｩｾｴｲ
Ｎ Bu nesilden türeyen M ixaylo Dmiuie v oglu Apleçc ·
ev 71421 1634 Yllmda zedege n çocuklan Iistcsine ｡ｬ ｭｬｾ
ve sara y asilzadesi gibi üslle ndigi göre v ieabl ｭ｡ｾｬ
te llif ･､ｩ ｬ ｭ ｩｾｴ ｲＢ ＨｕｒｚｎｾＭ
ｖ ｬＮ s, 72),
ｧ ｳ
ｬ｣ｮￎｾＮ
Kompozisyon a göre Apleçee v soyad l ap /u ·ap li + sanal ifade eden -cu/-ei affiksi + el' Rus suffiks inde n ｯ ｬ ｵｾ ｵ ｲＮ
Terki bindcn de Ｚ ｬｉ ｬ｡ｾ ｬｴｧ
gibi Apleçeev soya dJ Arakçeev, Azançcev, Savançe ev vb. soy adla fl türü ne dah ildir. S u soyadJann m kök leri sonlan nda sana t ifade
ede n affiks buluntlurur.
ｂ｡
ｾｫ ｡ bir iht imale göre soyad lllJlI kökü Türk çe abli-(lpli ... (ip, )'c1keni dar
aga ema baglayan ip ) + cuJei ap/iei (h u ip vasltasl Ue kaYlgl itlare et mek ). Geçici
manada " r üzga r a kar.j l ｾ ･Ｑ ･ｮ a da m" anlarnmdad lr. Örnegin Türkçedc " S Il UfI gl'çmek, )'olu al ma k" anlarm nda abJ; qaçurmaq... fiili vardir (Budagov) .
••
J
159
TÜ/(K KÖ KENLt R US SOYADLA IH
N.A. Il AS KAKO V
'"
166. ｾｕ
ｍａｋ
ｏ
ya
Ç içagov soyndrmn cl imolojisi bc tlidir . Ya Rusça çiçak-çefak Ｈ ｾｬ｣ ｭｾ ｾ ｩｾ ｡ ｫＩ
da T ürkçe f arak (kisl) kclim cs mdcn gelme kredir. (Fasme r-lv. s. 355) Bclk i de umumi Tür k SÖZÜ çoçor-çeçcr (gül. ＧｩＢ ｩｾ ｫＩ kclimcsinJ cn ofusur. Kmm Tctarcasi vc basla lehçclerde çiçek-çiç ór... ay m manada kullam hr. [kinci bir manast ｾ｡ ｳ ｰ｡ ﾷ ､ ｬ ｲ
,
Ｈｕｒｚｎ
ｾＭ ｉ Ｌ s. 470).
.
ｖ
"'<;: ulllaLovlar ncslinin ;llaSt Va"ih y Evdokimovun oglu .sumalmv 7 150/ 1642
yrhnda zedege n çoc uldarmm stras ma ｡ ｬ ｬ Ｇｭｾ
'IC ycrli J voryan maasrna ｨ ｡ ｧ ｬ｡ ｮｭｲ
ｾ ﾭ
ｵｲｾ
(URZN'<;:· VI. s. 78).
Çjçagov soyad r hu s öz ün so n varyanuna
Soyadmm ternelinde T ürkçe fumak-/lwU1k... (a gaçt.an veya d erntrden çoma k, top uz) sûzcügü yatmakjadrr, Bu sözc ëkjcre Kmm Tata rcas r, Nogayca, Karakalpckça. Kazakça 'Ie baska lchçelenJ c de rasuamr. Tata rcada kelimc nin "aîct , üretim sna hr" gib i ma nalen vardrr ( Budagov -l. s. 5(0). Zaman la çumak'IUf/Ulk (d u hina » "gen zekah" > rUII/a k (ço ma k). Bu sözdcn -ov suftîksi yardumyla .suma kov
S özün sonundak i r > k ses ､･
ｧｩｾｭ
ｹ｡
ｫ ｬ｡ｾ ｹ
ｯｲＺ
Çiçär (ç içd c, g ül. osp a).
büt ün Turk 1ehçele ri için kanuna uygundu r. Soｧ｡
(D al-IV, s. 609 ) kelimesi de olusturabilir.
yadmm kökün ü Rus vilayet 5ÖZÜ ｩｾ
Bu SÜI. kcsinlik le Türk çcdcn almrms nr. Nihayet, çaça g (kisl. bax rcma) veya çärär
(ç içek) s özcüklcri ndcn birine isim oluswra n -ov eki eklenince Ç içagov soyad r türe-
mistir.
soyadrtü rcmistir.
169, MANTUROV
167. BUZQLEV
"Buzovlcvlcr süla1csinden Ivan lvancvun oglu 7 157/ 1649 yümda. Pnvel Mihaylov un oglu B UlO V\ CY 7199/1691 y rlmda schir usilzadclcr inin lisresine kuydedilｬ｡ｮｭｾ
ｬｲＢ
(URZN$-VI, s. 85).
mis 'Ie d aiml maasa ｢｡ｧ
Buzovlev soyedr bu zavlu-bllzov/u (bu z..1glsl olnn] sözünden oluçmakradtr. Bu
sözlere Türkçe nin Kepçak grubunda rasrtamr. BUz.aglSI ola n inmck anlammdadrr.
Ayuca " h UlOV uu rcunun a lt mda dognlUf ' enla rm da vardrr. Buzovlu veya BIIm vnu mpo nimi de gcçcrlidir. Örncg in Al.erbaycan'da Bakü yakmlannda bir yerin
811ltll'/Ia ismi vard ir.
Buzo vle v soyad l büyi.ik ihtimalle BU1.3vlu lakabtndan ｴ ｲ･ ｭｩ ｾｴ ｩｲ Ｎ BUlav sah iｬ ｧ ｬ yerin alh buna benur ola n adama veribi 0 1:1 0, Buzav burcundan ola n veya ｹ｡ｾ､
Manturo v sülales inin mülk lc telrif cd ilmc tanh i 717711 669 olarak gösteriltuistir Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾ Ｍ ｖ ｉ Ｌ s. 97).
•
Bu soyadmm kökcni "cmir veren" anlammdaki M ail /Ir < Launee mentor vcya Rusça "em rc tmek" anlauundaki manurn fiilindcn türemistir. Bel ki de Tü rkçede
"gcminln bayragl" anlanundaki banduro sözcügündcn tûremis tir (Budugov-I , s.
238). Son uncu daha kuvvct li olmak uzere her iki vcrsiyon Ja geçerhdir...
ｬ laManturovlar'm armasmda karakrcristik isaretler vardrr: ｇ ｏ ｭ ｾ ay ve ｡ｾｧ
rafa yönelmis ｧ･ ｲ ｩｬｭ ￎｾ ha ldeki yay ül.crindc ok, Bu ｩ ｾ ｲ･ ｴ ｬ ･ ｲ sülalcnin Dogu ile ｪｬｩ ｾ ﾭ
kisi old ugun un kanJlId lr.
170. T EK UT EV
len at! olabilîr.
A > 0 (bllzovlu -bultll'lu) harf ､｣ｧ
olan scsin önccki · a- scs ine tcsiri ｯ ｬｭｵｾ
w vlcv soyad l ｴｲ
｣ｭ
ｩ ｾｩｲｮ
ｩ as imilasyon olaYldl r. Ash nda
·w·
ｵｲ Ｎ Nihayct -e\' suffik.sÎnÎn ilavcsiylc Bu-
ｩ ｾｴ ｩ ｲＮ
168, Ç iÇ AG O V
"Çiçagovlar sülalesinin birçogu cs ki dü nemdc zedegen hizJlletindc ｢ ｵ ｨ ｬｊ ｭ ｵ ｾ
hükümJar l.lrarlllJan mül klc ､ ｬ｣ｮｊ
ｩ ｲ ｩ ｬｭ ｩｾ ｴ ｩｲＬ n u neslin lorunu olall Amiral Vabüyi.ik kahramanllk ｧｳｬ
･ ｲｭ ｩｾ 'IC Iccrübesi ilc al ksiliy Yakovlcv iç Çiçagov ｳ ｡ｶｾｬ
ｬ ｡ ｭｮｬ
ｾｴＱｲ
Ｌ Rusyaya sadakati ile ailesinin ismini ｭ ｵ ｫ｡ ､ ､･ ｳ ｬ ･ ｾｴ ｩｲｭ
ｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ Kahramanhgl "
ｭｩ ｾ ﾭ
'Ie ces arcline ｫ ｡ ｲ ｾ ｬ ｨｫ Büyük Ekalrina t:.lrafllldan köy 'Ie fabri ferm anla lelti f ｣､ｩｬ
lir" (UI{ZN$- VI, s. 92) ,
'IC
"Tekutevlcr sülalesinden Osip Ivanovog-Iu Tckutev 718011672 )1hnda Çar 'Ie
ｨｫ
gramola
Büyok Knyaz Aleksey Mihayloviç'lcn iyi hizmetleri ve casc rc tinc ｫ｡ｲｾｬ
ｫ｡ｬ ｮ
ｭｬ ｾ ｴ ｬｲ ｾ Ｈｕ
ｒｚｎｾ
Ｍ VI. $ . 101).
Tekulev soyad l vc unun Tc kuçev varyantl rikü wçi sözünden ｴ Ｈｊ ｲ ｣ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ Ｎ Bu söze rik (bas h r mak . d ikm ek )+ ｫ ｡ｲ ｬ ｡ ｾｬ ｫ affiks ve harc ketin adm l bildiren affikstcn
ｯｬ ｵｾ｡ｮ
-üw ve sanat bildi ren -eli/- ei affiksindc n ｯｬ ｵｾ ｵｹｯ
ｲ Ｌ Burada fiilin ｩｾｬｲ｡
ｫ ｩ daimi
ularak temin ed iHyor: Tik + fÏw + çi Ｈ ､ ｩ ｫ ｩ ｾ d iken). i lk olara k lakap ｬ  ｲ ｣ ｭ ｩ ｾ Ｌ daha
ｬｾ ｬ ｬ ｲＮ
sonra Tck ulcv-Tekuçe v soyad l orlaya ｬｫｭ
Bu soy adm m Polonya'da kullaOllan Tekuçcvskiy soyadl ilc ｫ｡ｲ ｾｬ ｡ｾｴｬｮ ｫ
mUmkündür. Polollyah türkolog Y, ｾ｣ｮｫ
･ ｶｩ
bu soyadtn lll Tü rkçcdcki l{}kUl Ｈ ｳ ｡ ＬＢ ｡ ｾ Ｌ
､ Ｂ
ｾ Ｉ sözünden türeJigini idJi a eder. Sölün kükünde ise 10k fiili yalmaktadlr 'IC
N,A . fl A.<i KAK OV
160
"ezl!jtir mek" ma nast verir ( 127, s. 472). Ayru fiil kökünden Talarea IO!J:.UÇ Ｈ ｯｾ Ｎｭ
pu l) s öz ü de t ürcyebllir. Bu sö zdcn Tc kutev vc Tck uçevsk iy soyadlan o rtaya ｬ ｫｬ
ｬｾ
173, BA R KA L O V
"Barkalo vlar sulalesinden Duuilo Minac voglu Baraknlov 7 18711 679 yrlmda
olabilir.
Eger -ev,
-Ol',
-.Ik·;)' furmal clcmcnllcd 1l3l3r:J. nlmmazsa, sonuncu ctimuloji
her üç soyadrnm (Te kuçcv , Tekutev, Tck uçevskiy) lüremesi için geçe rlidir.
171. J\.fALAEV
"Ma laev sülalesindc n birçogu Rus tahuna d voryan hizmetÎ gösrermis. ･ ｾ ｩ ｬ ｬ ｩ
rulbele re ｹ ｫｳ･
ｬ ｬｩ ｬ ｭｩｾ
ve hükümdar tara fmda n 7185/ 1677 yrhnda vc baska larih lerde
ｲ ｷ Ｈｕｒｚｎｾﾷ
VI. s. lOS).
mülkl e leltif ｣､ ｩｨｮ ｾｬ｣ｮ ｩ
Malae v soyadrmn kökünde T atarca malay Ｈ ｾ ｩＮ çoc u k hizmet çi) s özû yatmak tadir. Tatadar bu sözü Rusçadan ahmsur: MalI)" aferin anlam mdadrr (Oa l-II, s.
293). Mala)' ｾ ｫ ｬ ｩ ｮ ､･ yenidcn Rusçaya d önmusmr. Bu aru k fkinci söz a1ma olayjdrr
(3 I , s. 46 ). Bu sözün kökünün Rusçada /tUlf,y (çoba n J emeg i) kclimesine yakm 01masma da az bir ihnrnal vardrr (DalH. s. 29 2).
172. KUR iTSKly
" Korttskile r sülales mden Yakov Kori tsk iy 1670 YllmJa küç ük Rusya ordusunda albay rutbes inde hiz met etmlsrir. O'nun og lu Roman ｢ ｩ ｮ｢｡ｾ
ｬ olrnustur ve iyi
h izmct lc:rinc: ｦ｡ｫ ｾ ｫｬｉ
17 11 yrlmda köy \c: mükafatlandmlnus u r" Ｈｕｒｚｎｾ
ﾷｖ ｉ Ｌ S.
112).
Koritsk iy soyaJ mm kökc: ni On lar'm alasma verilen Korilr. < T ürkçc hirk·
｣ｩ kumasl, d erisi. 2. Güzellik, güzel bc·
d en (BuJagov). Bu söze Nogayca. Kazakça, Ktrlm Ta tarcasl ve Eski T alarcaJa rasl layabi liriz. Lakap birinci vcya ikinci ma nay a esase n verile bilirdi. Kori lr. lakabma Jaha so nralar -si .iy suffiksinin ek lenmcsiy le Kori lskiy soyaJ I ｴ ｲ ･ ｭ ｩ ｾｴ ｩ ｦ Ｎ
Ir.Örak .lr.öriik ... laka hl ilc ilgilidir: I. ｉ ｾｭｩｲ
Polonya so yadl Kor itsa'llln köke ni i1c ilgili Y. ｾｩｮ ｫ･ｶｩ
Ｇ ｩ ｮ (1 27. s. 465) iht i·
mallerinJen yola ç lkllrak Korilsk iy soymh m incelcye n ｢ｾｫ｡
bir elimolojiy i de ile·
ri sü rebiliriz. Bu etimoloji T ürk söz ü qom dz 'lI (kOTUJUCU bekçi) sözll ik bag hd lT.
Çünk i bu soy ad lart ay m küke sahiptir. Belki de Koritski y soya dl Qo rudlll lakablOdan ｴ  ｲ･ ｬ ｩ ｾ ｴｩｲＮ
Polonya di linde adap lasyona ugradlk tan so nra Koritsa ismi Leh Ji linin isim ｯ ｬ ｵｾ ｴ ｵｲ｡ ｮ
suffiksini kabul ｣ｴ ｭ ｩ ｾ Ｌ so ura -sk-i)' ilavesiyle Kor ilskiy SOyad l
ｴ
ｲ ｣ｮ
161
T ÜRK KÖKEN Ll RUS SOYAIJLARI
ｬｩ ｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ
Nihayet, bu soyaJ lllln Rusça kvritsa kelimcsi ile ｩｬｾｫ
ｬｩ oldu guna dair az ina 1lI lan ｢ ｡ ｾｫ ｡ bir ctillloloj i daha vard ir. "Siyah renkli lezzclli bir ckmek, kahvcren gi
bir agaç" anlallllan varJlr (Ual·ll , s. 16 1).
dvoryan çoc uklan Iistcsinc almuusur. Iyi luzmcrlcnnc ｫ｡ ｲｾｬ
ｭｩ
ｾ ｴ ｩｲ ｾ Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾ Ｍ ｖ
ｉ Ｌ
ｨｫ
1IIü1 k1c öd üllc ndinl-
s. 113).
Barkalov soyadrmn kökü ile ilgi li ik; etimoloj ik hipc tcz yürütme k mü mkün d ür. Bark alo v soyadr ses taklid i yo lu ile ｬｲ ･
ｭ ｩｾ o labilir. T ürkçede bu tip söz ler fazJOOlr. Bu ses hadisesi belli scs liler grubun un harekette o lan scssizler terkibind e yer
almas t prens ibinc daya mr. Örncgin Kspçak lehçelerinin çogunda fiil takl il usulü ile
türetilir. Nogayca, Kazakça vc Karakalpçakçada bargu lda-bu rgulda (çlgh k a t mak)
Iiili vardrr. Burad an barguldak..burgu!dai.b)'rgu{dak. (bo ga z J lrta n, bagJnn) sözu ture misur . Rus vilayet lekskonunda borf at· burkat (kekeleyen, bcsuna, konusan, üzü ntüyle m mldanan ) ve t üreme usulü ile burkato (geveae) sözü ortaya
çrkmrsur (Dal- I. s. 115). Rusçadak i burkat ve burialo sözleri koms u T ürk lehçelerinde n almnusur.
Barkalo v soyadmm scs lak lidi yolu ile olusmus Rus sö zü b)'rknlo kc1imcsinden türedigini söyleyebiliriz. Kaydettigimiz gibi bu söz T ürkçed en almrrus ur. Burdaha sonra
knl-b)'rkal-barknl-borknl sözlcri ilk olarak Bark,allakabma temel ｯ ｬｭｵｾＬ
-ov suffiks inin yanhmryla Barkalov soyadrtüremisur.
Ikinci ihtimale göre hu soyad i Kmm Ta tarcasmdak i barqiu (evi ile ilgilenen,
cv ｩ ｾ ｬ ･ｲｩｮ
･ ba gh ) s özcüg ünden ｴｲ｣
ｭ ｩｾｬ ｩ ｲ Ｎ Karmasrk bir s özc uktur; "Ev ｩｾ ｬ･ ｲｩ
ill' i1gilen en" an lammd ald oork < Farsça bärk. (BuJagov) + sahiblik affi ksi -fllI-/i > barkＩ Bu halde Bar ka10v soyad l Barklu lakabmdan lülu Ｈ･ ｶ ｬ ･ ｮ ｭ ｾＬ e v ｾ ｉ･ ｲｩ ｮ ｩ ｹ･ ｮｩ ｬ･ ｭｾ
ｲ ･ ｭ ｩｾ ｴｩｲＮ
Ad apta<;yona ugraJl ktan sonr3 ｾ ｵ ｾ ･ ｫ ｩｬＱ ｣ ｲ ort aya ｴ ｫ ｭ ｬｾｴｲ
Ｚ Ba rkalu > Barkal + ov > Barkalov.
174. A!;iîTKOV
Ｂ ａ ｾｩｬ ｫ ｯ ｶ
ｬ｡ ｲＧ ｊ ｡ ｮ birçogu c:ski däncmdc Rus tahtma hizmct ｣ｬ ｭ ｩｾｬ ｩ ｲＮ Bu neslin
torunlarmdan Nikifor Fed orovoglu ａｾｩｬ
ｫ ｯｶ
7188/1680 Ylhnda iy; hizmel1cri ｫ｡ｲｾｬｨ
ﾭ
glnda görcvinin ieabl ｭ｡ｾｬ
tel lif ｣ ､ｪ ｬｮ ｬｩｾ ｴｩ ｲＢ (URZ N,s-VI, s. 115).
ａｾｩｴｫｯｶ
soyadmm et illioloj ik csaSI Tatar sözü ｡ ｾｹ ｴｫｹ
(has. za k va ska) kelimcsine da yalllr. ａ ｾ ｵｴ fiil inde n ｴ ｲ ｣ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ (h;k iyi tatll veya aCI ya p ma k) . Hare kct li1 ik
yaratan ismin affiksi -qlll-ki+s uffiks - lW > ａｾ ｩ ｴｫｯ ｶＮ
---
' 63
TORK KÖ KENLI RUS SOYAIJLA Rl
N.A . DASKA KOV
'62
178. stsov
17S . Ç EBOTAREV
Çebotcre vlcr sülnlcs i ｾ ｣ ｲ｣ｊ
7195/ 16H7 tarihi ile kaydcdilruistir (URZN,sVI, s. 124). Soyadr. sa nnun ad m. biklircn çebotar (k und urnCl) sö zënoc n ｴ ｲ ｣ ｭｩ ｾ ｬｩｲ Ｎ
Rusça isim olustunm -ev su ffiksi cktcn mistir. KcnJ i suas mda çebota r SÖl Ü Tatarendaki çabata vey a çabatan (aya k hk, ka lm çÎzll1e) < Farsça çabatan ... sö zune tckabül
edcr. Örnc gin çohata basmak "h a fjf a ya kkab r" anlanundadrr (Budago v-L s. 45 1).
Rusça çebo t. cebom t (Dal-IV, s . 585 , 586 ve Fasrncr- IV, s. 322, s, 370) + harekette
ola u ism in suffiksi -ar > Rusça çebotar (sa pojnlk) > Çebotarcv.
ｾ ｩ ｾｯ ｶ
"Egc r Petr ovoglu
scna toya
｢ｾｫＮ｡ｮｨ
eunq, ocer-sckrcrer görev ini ûst-
lenmil ir. Çahs maga 1178 yrlmd a ba slarr us 1801 yrlmd a rnukaddcs loa nn lcrusalimskiy adma Ka valcr Hakim iye l Madalyasr ilc tchif edilrnisnr. 21 .subal günü Imparalor
Ｎｳｩｾ
ｙ Ｇｵ ｮ armast tes ts edilmistir, Hükümdarm em riy lc O'nu n arm ast Gerbo vnik teki üçuncü subcyc yaz rlnns nr" (U RZN.s- VI.
I. Pavel'i n haur as rm eb ed ilcstirmek nnmma
s. 159).
ｾ ｩｾｫ ｯ ｶ soyadmm tcmclini olusturan ｾｩ
söxu T ürkçcden ehmmsur. Bu sözün
biçirni ne de rastlan z. Ｎｳｩ ｾ ｬｉＱ｡ｮ
Ｎ krhç, hançer
Kmm T erarcast ve baska lchçelerde ｾｵ
176. TU l\I ANSKi V
gibi ､ ･ｧ
.scee rcden ｡ｮ ｬ ｾ ｬ ｬ ､ ｬ ｧ ｬ gibi T umanskiler sülalcsi Polonya zedegen silkine me nsuptur (U RZN :)-VI, S. 153). Tumanskiy soyad r kendi Icrkibi bakmunda n flllnOlI+
isim ｯ ｬ ｵｾ ｬ ｵ ｲ ｡ ｮ -sic· iy suffiksinden olnsuyor.
ｪｾ ｩ ｫ an lam lan vardrr. Örneg in ｾ ｵｾ
ｫ ｵ Ｈ ｾ ｩ ｾｭ
｡ ｬＮ
)'a gh ), ｾ ｵ ｾ ｫ ｵ ｮ
Ｈ ｾｩ
ｭ ｩ ｾ Ｉ Ｌ ｾ ｩｾ ﾭ
man (to k, dol u ) gibi. Rusçada jij. "en üst kal dom basr. vorox , na...ip" anlamlan ndad ir. (Dal. IV. s. 636). Aym manada j ijko. jiiOk kelimclcri de vardrr .
Do las ryla ｾ ｩｾ ｫ ｯ
sö7.cügü niin kükü « Parsç a tuma n ...) Türkçede ｾ ｵ manala n venyor: I . T uma n, ma r k , 2. Pa ntolon , saravar (Çaga I3)'ca vc Eski Tata rcada bu SÖl
bir ｾｹ ｩ ｮ çogu nlugu na ｩ ｾ ｡ ｲ･ ｬ edi yor). Mogoka ve Harczm T ûrkçesindc bu s özc ük
on bi n saymm trede eder. Örnegin lllll lall ｢ ｾ ｋ ｩ '(ln b in a sker k(lm ula lll anl atru ndadrr ( Budago v-I, s. 406).
rUn/OII
ｶ soyedr ｾ ｵｾ
ov suffiksmin i1avesiy lc ｾ
ｩｾ
ｶ
k ëkünden ge hn ektcdir. i lk önce lakap o lan söz. >
soyadrm olus turrnustur.
179. T UXAÇEVSK iy
"T uxaçcvskiy süla tcsinin ｮ ･ ｳ ｩ ｬ ｢ ｡ ｾ ｬ lndns. varüz tö re ninde n sonra Ken stent in
isnuni alrms nr. 0, Sescrs ki top ragmdan Çem igo v'a. Büyük KnY3z Misuslav Vlaeli-
Tu man skiy soyad r SOli manad an lüreycbilir. Önce sanan n mJI, so nra lakap ve
·slc-iy > T umans kiy. Sülale annas mdaki hi lal rcsmi Dogu köken li ｯ ｬ ｵｾ
ispa tlar.
mirovi ç'in ya nm3 Iqrif ｢ｵｹ
177 . IIA n s UKü v
ｲｮ
ｬｾ
ｬｵ ｌ
in dris'tcn türeyen Boydan vc T imo fcy Gr igo·
re vler'jn çoç uklan Biiyük Knyaz Vasiliy Vasilye viç larafm dan m ülk ve TUllaçe vsk i
köy ü ilc
" Ivan lI akimovunoglu Dars ukov, l mpa raloriçe Eli zavcla Pe trovna'nm cbcd i
hallras lOa vc ｾ｣ｲｬＱ ｮ
･ layik Lcyb -ka mpanyaslIllll iiyesi ｯ ｬｭ ｵ
ｾ (3 1 Arahk 1741) ve
O'nun luru nlan hcrkesÎn ｾ ｶ ｵ ｩｧ ｩ Yüce imparaloriçe tarafmda n kan uni z.edegen ismioe lay ik ｧ ｲ  ｨ ｮ ｾ ｴ  ｲ ｾ Ｈｕ ｒｚｎ
ｾ ＼ VI. s. 156).
｡ ｧ
ｬｦ
､
ｮ ｬ ｾ ｬｉ ｲ Ｂ
 ｬ･
ｮ ､ｩ
ｲ ｩ ｬｭ
Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｩ ｾｬ ･ｲ
ｾ Ｍ ｖ ｉｉ Ｌ
､ ｩｌ
Du ncde nle Biiyiik Knyal On lan T Ullaçev skiy ism iylc
s. 10).
Nes1in lemclini alan Ind iris'in ismi Arapça fdris... kel imes inden gclme kted ir.
Hu sözü n kökün de Andrey ad . muhafaza edi lme kled ir < Yunanc a o/lduios Ｈ ｫ ｩ ｾ ｩ ｬ ｩ ｫ ｬ ｩＬ
｣ｾ
ｵ ｲ ｰ Ｗ Ｎ Ihlimal ki, soyadlO lO kendisi de her hang i bir Türkçe l öle nli 1akap veya
hayvanm
Barsukov so yaJ lnm lemclinde Imrsu" w zü yatmaktadlr. Bu ｶ ｡ ｾｩ
resminin süla le annaslI1ua bu lunmasl da bun u ispallar. Etirnolojisine güre barslIk SÖzü Klpçak lehçele rinde mlfS < Far.;ça bars... söz ü ile ｩ ｬｩ ｾ ｫ ｩｬ ｩ ､ ｩｲ Ｎ örneg in Jolbars
(fü rkme nce as lan), dw lbars > ｾ ｩ ｲ gib i...
ru tbcd en gel mekted ir. Çun kü soyad lO LO kökü ile ilgi li Türkçeden ｾ ｫ ｡ (Tullaç-e vskiy) ne Rusçad a ne de ｢｡ ｾ ｫ ｡ d illerdc m üke mmel bir e(imol oji si bulunmamaklaulr.
Hars sözünden ｬ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ barslllc sö züne T ürkçeuc rastlanlr. Ka7.akça vc T atarcada bor.m q Tü rkiy e Tiir kçesi ve Azeri cede porslIk, Eski Oguz dilinde ( 11 2) bursuk
i ndris hirço k ｾ･ ｣ ･ ｲ･ ､･
Indris-tdris'in birçok Rus nes1înin (e mel ini alan ｫ ｩ ｾ ｩ o lmasl di klal çekicid ir.
ya Ses ar t:.lpragmdan ya ua Ahnanya'd an ge len ｫ ｩｲｮ
varyantlan vardIr. Oir ihtimal bon' + kiiçültm c fonn aslllln affi ksi </lq/ .ik.
kabu l ed ilir. Aym ｮ ｣ ｳｩｬ ｢ ｡ ｾ ｬｏ､
gin To lsloylar' LO ｣ｾ ｲ｣ ｣ ｮｩｳ ､ ･
N ihayet Barsukov soyad l bonuk sö zünue n ｬ ｩｲ ｃ ｬ ｩ ｾｴ ｩｲ
diyoruz. Klpça k gru bu
leh«ckri nden ｡ｬ ｬ ｭ ｬ ｾ ｬｉ ｲ Ｎ lsim ｯ ｬ ｵ ｾ ｬ ｵｲ ｡ ｮ -o v Sllffiksinin i1avcsiyle Bar Sliko v soy ad l
(lll aya ｬ ｫ ｭ ｬ ｾ ｴｬ ｲＮ
37. InoJriJ· tdriJ (AraP'O a) is minin köken..: Yunan w zü aruJ", io.>< kelimcs ine daya nd'C'n l I'rof. Y.N. Zav.:adovsby'den ög.eniyor ut.
｡ｮ
ｾ ｹ
｣ｬ
Toistioylar, ｄ ｵ ｲ ｬＱ ｾ ｶ
yaz lJmaktad lr:
ｬ ｡ ｲ vb. nesitlcr ｉ ￜｲｃ
ｬＱｩｾ
ｾ ･ o larak
ｲＮ Örnc -
164
ｭ
ｬ ｾ ｴ ｬ ｲＮ
N ,A . BASKAKO'J
"Kont Pctr Andr ccviç T olstoy cs ki 'IC ünlü nsüzade ailclc rinin birindcn çrkO'n un Alman ya'd an çrkan ntasr l nd ns. iki og ]u ve üç bin adarm llc 1353 yrlm-
da Çcm lgov'a ｵｬ ｾ ｭ ｊ ｾｉ ｲＮ vaûtz törcnidcn sonra O'na Lconliy' ad! veriluusnr. Konstautin Lco ntcvi ç'in toru nu Andrcy Xaritonoviç . Çcrnigov'Jan M?Skova'ya geldik ten
Va.\ilcviç'lcn Tetstoy ismini ｡ｨ ｭｾｬ
ｬｲｾ
(URZN.5. II. s.
soma Bilyük Knyaz ｖ｡Ｎ ｾ ｩｬｹ
42).
Dur novlar'm scce reslndc Isc sunlar yazrlnusur : "6861/ 1353 yrlmda Almanya'dan Çernigo v'a hakiki asilzade neslinden olan ledris tesrif etmisrir. Vafliz röreninden sonra O'na Lee ntry adr venlmistir. Aym zamanda iki ag lu Konstamin 'Ie FcJur
ile hizrne nndck i ü ç bin asken de ｧ･ ｨｮ ｩｾ ｬ ｩ ｲＮ Büyük Knyaz i nd ris'i mül klc ödüllendirmistir. Ken stamin Leoueviç'ln Andrcy Xantoncviç adlt lorunu vardr. Moskova'ya
geld ikten soura Büyûk Knyaz Vasiliy Va silev iç O'na Tetstoy adrm taknus ur . O'ndan
T ols toyla r nesli türemis tlr. Andrey'in Vasil iy Yury eviç D urnov adh torun u vrad r.
O'n un t üremele n ola n Durn ov lar'dan birçog u Rus tahtrna hizm et et mijnr" Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾ ﾭ
11, s. 42 , 43).
lndns'tc n ey m zamanda Vasilçikov lar sülalcsi Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾＭ ｖＮ s. 23) ve Danijovlar selalest de türemist ir (URZN.s. V, s . 24). Bu sülnlclc r büyük ilnimallc dalia sonmlar dallara aynlnusur. Bunu bcraldi ka isareûcri de ｩ ｾ ｰ ｡ ｴｬ ｡ ｲＮ
TolstoyIar'rn Durnovlar'm. Dan ilovlar'rn ne Vasi lçikov lar'rn amiaJarrndak i iJera ldi ka ｩ ｾｲ ･ｴ ｬ｣ ｲ ｩｮ ･ gelinee ｾ ｵｮ
wy lemek gere kiyor ki Onlan birço k umumi ｩｾ｡ｲ･
ｬ
｢ ｩｲｫ
ｾｬ ｩｲ ｲ Ｚ A nahtar, o k. yalagan ve umu mi kom po zisyonda ｣ｫ
ｩ ｬｭｩｾ
\;anal. Ama e leIllcnl ler in çogu ･ ｾ ｩ ｴｬ ｩ valiyel1c nle her bir arma için farkh ｾ｣ ｫ ｩ ｬ､｣
takd im cd ilmc ktedir.
Tuxaçe vskiler'in armasI ｩｾ･ adl geçen armaI arla umu mi ｩ ｾ｡ｲ･
ｴｬ ･ｲ s istemine sahip deg ildir. Kend ilcri ile b irlikte haika hcrald ika kompozisyonlan ve eJeme ntleri
ta kdim elmek ledirIer. Genel armada ｾｵ gibi yaza lar ,'ardIr: ｾ ｋ ｡ ｬ ｫ ｡ ｮ hori zonlal biçimde iki sa haya ｢ ｬｮ ｭ ｩ ｾｴ ｲＮ Yukandaki klrmlz l sahada, sagda ｧ ｵｭｾ
grif. so ldaki
ｧ ｭｾ
sahada ise bulull ar ara sl1ldnn ｬｫｭ
ｾ biçilllde klh ç tutM bir el ｾ｣ ｫ ｬｩ vartIlT.
Apgldaki mavi bölülllda üç altrn ｾ｡ ｬ､｡ｮ
ｹ･ ｲ ｬ･ ｾ
ｭ ･ ｫ ｬ･ ､ ｩｲＮ
Her bir inde yanan üç p m
vanh r. Ka lkan as ilzade çe/e ng i ve tac l ile ｢｣ ｺ･ｮｭｩｾ
ｴｩ ｲ Ｎ En üst lara fta isc bu lutlar araVII, s. 10).
smda yans l görûne n grif ｾ ｫＱ ｩ vanhr- ＨｕｒｚｎｾＭ
T uxaçevskiy soyadl ｮ｣ｳ ｩ ｬ｢ｾＱ
indris-fdris'in türe melc rinde n birine mülkü n,
yani Tuxaçevsk i köyün ün ad mdan dolaYI ｶ ･ ｲ ｩ ｬ ｭ ｾｩ ｴ ｩ ｲ Ｎ Belki de bu ad köyü n önce ki
sahihinin lakulJl ｯｬ ｭ ｵ ｾ vey a idris'in tü reme lcrinden birine Iukap ol arak ｴ ｡ ｫｬｭ
ｬ ｾ ｴ ｬ ｲＮ
Nispelen ioa mhr o lao etimo nom köyûn ar.hd lr veya T uxaçevs kiy soyadlillO
tukaçu... (bayraklaT. ha be-rci. postacd sö zünc dayan masldlr. Bu lürlü wu Altln
Or da aOltlan nda ve Es ki Türk dil i Türki'dc de rastlanlr. Bu söz es ki Harezm tarihçisi
TURK KÖKENLI RUS SOY ADLA RI
IM
Ab ul-Gazi Han'm cse de rinde de vardrr . L. Budagov 0 ese rlcrin biri ndcn ｾ ｵ ör nqli
takdim cdiy or: Läskär d zämi kulurga tugaçular äträfga ihärdila r, "orduyu toplnmes .
içi n haberciyi
ｾ
ｨｩｲ ､ｬ
ｾｬｉ
｡
g öndcrdilcr" [Budagov-I, s. 398).
Tugaf" söz ü lug ... (huJ rn k , Ilmuu] kclhncsinden lürcmi'jlir. Ou sözü n Çjnliler'de n ah nma ihtimali vardrr : Ou "ord u n u n esa s ba YIëIRI" (Budagc v) + sanat bijdi.,
ren a ffikns -cu/-c! arahk ünlüsün ün znr kullanuru: togancu - tIIgm u'u vcya dogancu
+ dugancu bura dan isc toga /1- tugall • doga /1- dugan, ..
Büyük ibümalle Tugac'u lakalnrun ilk ｴ｡ｾ ｬ ＩＧ ｬ･ ｳ ｬ bu lakabt Alun Orda ordu
birlesmelerinde tunug u vazife yc göre alnusnr. Lakaptan isc önce köyûn ad l Tuxaçev- T uxaç evc, so nra T uxaçe vski y scyadr türem i'ilir. Nihayet. Tu xaçev-T uxaçe vo
k öy ünü n admm Tara rcadak i tl/gai-tu9a" ... "kr ughy ke endel• .!ju'i ki" (Budagov-I, s.
398) sözündcn rüremcsi de mumku ndur. nu s özlerc cski TUrk cde bi dili Türki'de de
ras tlay abi liriz: Tugaç {ekmek çe'iid i, e ü! ckme k ). Bu sözc ük Tuxaçc vskiy köyün ün
ismini n temeli oIab ilirdi . Daha sonra bu isimden Tuxaçevskiy soyadrmn türcdigini
söylemi'ilik.
J80. STER L EGOV
öS1eriegov sül ales inin alaSI Ermol Fedcro voglu Ste rlogov 70091501 Yllmda
iyi hizmctlerine
ｫ｡ｲｾ
ｉ ｉｊｫ
mülk vc graJllOla ilc tcllif ･､ｩ
A neak son hecedeki se sin
､ ｣ ｧｩ
ｾ ｲｮ ･ ｳｩ ｹ ｬ ･
ｬ ｭｩｾｴｲ
Ｍ
(URZN .s. VII. s. 18).
nilcl enen ikinc i hir Stcrligov soy ad l
da mcvcu tlur. Ster/eg-Sterlig nispeten su nr'lki dönellle aillir vc
tarihi ilc
ｫ｡ ｹ
､･
ｩｬ
ｩ ｾｴ ｩ ｲ
ｾ ｣ ｣ ｣ ｲ ･､
｣
71381J630
(URZN.I;-X. s. 47).
Bu sü1 alclcr ara smda or1ak ｩｾ｡ｦｬｴ｣
ri de ispatlar .
ｲ
bu lunmakladlr vc bu nu hera ld ika
ｩｾ
ｲ ･ ｬ ｬ｣ Ｍ
..
Sterlegov-Stu ligo v soyadlan nm kökü tiireme rozden ｴ ･ ｾ ｫｩｬ
､ ｩｲ
vc kökl erc da-
ya lllr: Ster·s;/er-s;lara+ mcn subiyet eki luk/- lik. Kök ola rak ya Tiirkçe steri -siter i
(h a r bi
VC) '8
sade elb ise-Red ho use) SÖl.ii kabul cdilc hilir.
«
Ara pça sirr... odt' )'a l,
örlÜk) ya da Farsça sita r<: ... "Jlld IZ. Jl1dlZla r " (Budagov-1. s. 620) söz ü kabuI cdi1cbilir. Bu söu cdebi Türki dilinde de rasllamr.
Bu soy adlmn kökü iç in gcçc rli ola n ·ar/-u ilavclcrine de az bir ihtimal vard ir. Tiirkçc fiil istr-is/ä (a rw la ma k) Og ul diller i için gcçcrl idir.ls/u + {uV/ik. > is-
ter/ ik (b ir ｾ･ｹ ｩ arzu et mek) önce üt.el ad gihi uah a soma Ster/egov soyadl olarak
la kdilll edil cbilir.
166
NA IJA SK AKOV
Hil. K OJ EVNiKOV
TÜRK KÜK tNL!
«us ｓ
ｏ ｙａ｛ＩｉＮｾ
ｉ
167
Bu soyadr bir lak aba dayamr. Sulalerun lemefini atan ｫ ｩ ｾ ｩ ｹ ｣
dola yr ｬ ｡ ｫｬ ｭｬ ｾ bir laka pnr.
"Kojcvnikovlnr sülalcsi 1509 yûmda Kmm'dan Büyük KnY31. ivan vasitcviç'in yanma gelen murza Klljay'dan gcJmcktcdir. Hu Kojay'm Fcdor adl! oglu vnnh
vc 0 Kujc vniko v alh ile yazthydr. Kojay'm IOIUIlU Pcdor Kojcvnikov 1544 yilmda
malika no ik üd üllc ndirilmisur" (URZN$- VII, s. 20) .
ｧｲｮｾｕ･
184. Bf K O V
"Brko vlar sülalesinden Afanasiy Zaxaruvoglu Brko v 712611 6 18 yrlmda dvor-
Eger secc redo Tntar m urzasr Koj ay'm özel adl haurlanlmasaydr. Koj cvnikov
soyadmm "d er! urete n R us ad am " anlanundan tärcdigini ve kojcm ik kelimcsine
daya ndtg ml itntmal sayabilinJik (Dal-II, s. 131) Ama Koja y adlarmm gcrçekligi kökcni n baska temeie daya nulgml ispa tlur. Sunu da kayde tmek gcre kiyor kj soyadmm
se nraki ｧ･ ｬｩ ｾ ｬＱ ｣ ｳｪ ve Rus adaptasyonu na ugramasl d irekt olarak sana t bild ircn ｬｯｪ｣
ｾＧﾭ
nik kelimesiyle bagIH.h r...
Kojay adr isc büyük ihtimaü e m ürncaat veya nnbedir: Xodza-godza (bey) <
(Karakalpa kça !rOtiza) Hivc Han IJgl·nm saray asilz adeFarsça xodm ,.. Kod ra ｲｴ｢･ｾｩ
lerinc de denitmistir. Örneg in hodm-i-saray (48, s. 7 14). Dolayrsryla kazay sözünün
kükünde mûracn ar tem vardrr: Kodw y . Burada "y" so nlugu mü racaat krsnudrr. -y" yl ey < -kay/-key < hay müra caattarzma Kspçak lchçclcri nde rastlamt...
Kojevnikovlar'm ar masmda ki krhç, kope. kaman, oklu koleen fig ürleri bu sü lalenin Dogu ile iliskisi oldugunu ispatlar.
yanlar lisresine vc boyar çocuklan
SITaSlllU
knydcdihn lstir. Yuriy Zexarovoglu Brkov
715 111643 yûmda Büyük Knyaz Mihail Fedoro viç rara rmdan gr ame ra (plaket] ve
mülkle tehif cdihnistir" (U RZN-5-VU, s. 41 ).
Brko v, Brçkov ＨｕｒｚｎｾＭｖ
ｉ ｌ s. 127) ve Bikovskiy soyadlan yaygmdrr. Rus
sö zü bilc veya inçok: (k üçü Umc sekli nde } kehme sindcn turem ijt ir. 8u Rus SÖ1.Ü A Ilay di llerinden (Tilrkçe, Mogoica. Tu nguzca. Mançurca) ah nuus ur. Bu dülerde sözü n aym ve farkh manalanna ras tlar nr. Ör ncgin Mogetea buxa bik, Man çurca bulta
Ｈ ｭ ｨ ｾｩ Ｉ Ｌ hllhu ceyra n, buga koç. Poluves dilin de bogo. (nesif türctcn blk·Codcx C u.
manj cus ], Türkçc boga. Krrgtzca bU80., Tntarea buga bik, brçok ... Rusça blk,.fJIIgay
da nuz hk koç veya boi1a sözcügü vardrr {Dal-I, s. 135 ve Pasmer-ï. S" 258).
Ihtimal ki bu umurni Alta y söz ü ya l\fogo lca ya da cs ki Türk ag lz\ann m birinde n ahnrr nsur . Nihayc t, BiJo.m' soyadt bik < buga-buga +o v > Bikov.
185. TOL DUz iN
UIl. KonYAKOV
Yllinda
" Kobyakovla r ｾ Ｑ ｡ ｬ･ｳｩ｜｣
ｮ boyar Mixayl0 Dmitrieviç Kobyakov 702611518
ｐ ｯ ｳ ｜ ｩ ｳｬ ｡ ｶ ｾ ｫ ｩ ｹ Ｇ ･ vali layin ｣ ､ ｩ ｬ ｬ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲｾ Ｈ ｕｒｚｎ
ｾＭ VU, s. 24).
Kobyakuv soya d l T ürkçc köpek -köpük sözcüg ünden gc!me ktcdir. Birçok
Türk lehçcsinde, özclli kle al. farkh olan llIanalarda Klpçak grub unda "küçük, kö·
pe k", Og uz gruhunda " b ü)·ü k kö pck" anlam lllda kullalllh r (Bu dagov-lI, s. 142).
Nihaycl /;.{ihäk-köbd·köjVk + ov > Kobyako v ｧ｣ｬ
ｩｾｭ･ｳ
ｩ ｯｬ
ｭｵｾ
Ｈ ｵ ｲＮ
183, iEVLEV
" Tolb uz inlcr sülalcsmden Fedor Va.s ilc viç'in oglu nun ad ma Kadifel i Kilap 'la
､ ･､ｩ ｬｭｪ
ｾ ｬ ｩ ｲ Ｂ Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ ｖ ｉ Ｌ s. 48).
7 12811620 YIII ile ma likane ｫ｡ ｹ
Tollmz kökü R us Dili nin leksikasm da kendine hiçb îr Ieme! kaynak bulam Jyor. Büyilk ihlimal1e bu söz T ürkçede n ｧ･ｭ
ｩｾｴ ｲＮ ｋｵｲｬ
ｵ ｾ ｵｮ ｡ d ikkal ･ ､ ･ｲ ｾ ･ ｫ sÖ7.Ün
tolbuz kökilnde ｾ ｩｭ ､ｩｫ ｩ Ｍｧ･ ｬ ･ ｣ ･ｫ zaman m fiil kökü vardir: Tol veya tal. Bu sÖl le _
1IIa;/-mez. ·ba:J·bez af[jk sini ilave ed ersck Rus Dilinde adaplasyo na ｵ ｧ ｲ｡ ｭ ｬ ｾ ve
" d olma n wi, do Jd u r ufa ma)"all" anlamlann a gele n tolbaz < lotmaz sözü ne rastlanz
(Budagov-J, s. 574-575).
Ｂ ｙ ｯ ｲｵ
ｬ ｭ ｡ ｭ ｾ Ｌ I'zil memif' anlam lanna gelen talbo.z-talmaz. Tiirkçe söz ü için
dc aym ｾ ･ ｹｩ söylcyebiliriz. So yad llllll kökünUe bu sözcük duruyor da olabilir. Örnegin ｡ｧ､ｾ
ｂ ｡ ｾｫ ｬｲｴ ｬ｡ｲ Ｇ ｬｉ ｭ･
ｾＨｩｮ
､･ Talmaz crkek öze1 ad l vardJr (84).
ft Îe vlcr sülalesinden Afanasiy Yure voglu Icv1cv Moskova'lIIn ｫ ｵｾ ｡ ｴｬ ｬ､ ｬｧ
ｬ Slra·
da giislcrd igi yigitligî nc ｫ｡ｲ ｾｬ ｬ ｊ ｫ 7 1221 16 14 Yllmda mülkle ve gramol a ile tclt îf edi lｉｬ ｩ ｾ ｬｩｲｮ
(UR Z N-5-VII, s. 38).
Tolbuza < TCl lbllz < ｔ｡ＯｾｃＱ
Bu suyadln lll lahminÎ kökü ijiwli Ｈ･ ｧ ｩ ｬ ｬｩ ｾ Ｌ bii kiilmüd sözÜdÜr. Bu sözc Klpça k Ichçcle rindc ｲ ｡ ｾｬ ｬ ｡ ｬｲＮ
Söz , fiil kök ünden ｴ ｲ･
ｭ ｩ ｾｬｩ ｲ Ｚ Ij-ig-ik (egm r k ) + harekel
bildiren affi ks -Hw/· i w ve mensut>iyc\ a fljksi -/lv·ti > ij-iw-ti Ｈ｣ｧｩ
ｬ ｭｩｾＩ
Ｎ
Aym model He Türk çc kükcnl i, ｫ ｵｲ
ｬｵ ｾ ｡ Rus soyadl da ｗｲ･ｴｈｭｩ
ｾ Ｈｪ ｲ Ｚ ｋ ｡ｲ ｾ
malOv < kara (ba k ma k), hlramaz. (ba k maz) + ov, KOI'kmazov < kork (ku r ka n),
t.o rkma z + a l'. KaJtma zov > kaml U'a'/h), kamtmaz ｕＧ｡ｾ
ｬ｡ ｬＱ ｬ｡ＩＧ
ｬ Ｉ Ｋ ov vb...
Tolb'l:.a (yor ulma z) lakabl Tolbulin suyad mm türemcsi nde rol ｯｹ
ｺＮ < Talmaz + in > Tolhuzin..
ｮ｡
ｉｬｊ
ｾｉ ｊｲ Ｎ
TÜRK KÖKE NLI RUS SQYADLAR I
N.A. BASKAKOV
'"
Nihayct. T olbul-in sülal esinin u nle Ivan To lbuga (26 , s. 58) ik ｩｬ￮ ｾｫ ｩ ｳ ｩｬ ｃ uaiT
knuetlar huhuuuak tr uhr. Ou isc ｨ｡ｾｫ
n bir inamhr cti mo lojiy i ltcn s ürüyor: Tnl Ｈ Ａｩ Ｎ ｾ
m ali , ｳ ｡ｾ
ｬＺ ｵ ｮＩ
+ /JffKt/ (hn l1a ) > ｬｯ ｬＱＯ
ｾ｡
T varogo v-T vor ogov soya dmm kök Unde Rusça tl'arog· tl'Orog pc ynir, sülü n
berk krsnu [Da l IV, s. 395 vc Pasnie r IV, s. 3 1J kelime st yannaktndrr. Bu si.i1. Çu.
Ｈ ｾ ｩ ｬｩ ｩ huga ). Bu hir Inkap olahilir vc dalia
vasç ada n
186. Ç Ul KOV
tUl.-duz so l. M uhtemc1en
ｾｴ
ｬｲ Ｂ ［ ｉｬ Ｌ
lIn-
ￇｵ
ｶ ｡ｾ
sözü têvar Rusça ya "'o\'ar" manas mda ahurr usnr.
Çuvasçada tUl. "I' kistoto ｡ｮ ｬ｡ ｙ ｉｾＱ cski d öncmdc zaysf bir differensiro vaniye
ugramrsnr. Bun dan dolay r tuzlanma ve kvaslan ma. aym za manda hu proses te iüm
grda maddeleri bir kökte n kaynaklanrr usur: Tavar. Dolayistyla Rus sözu tvorog n'orog < Çuvasça t ëvaral: kc1imcsind en UI' Tvarogov soyad r ｬ  ｲ｣ ｭ ｩ ｾｴ ｩ ｲ Ｎ Bu söz de
Çuvascadan ahnrrusnr . Bunda n dolayt Tvar ogcv scyadr kendi leksik kök ü .açrsmdan
T ürkçe sözcüktür.
ga ll'+ov.
!ki tune alti ｫ ｩ ｾｬｩ
yrkhz ve iki ok Clko vlar'm armasm a kaydedilmisnr. Bu
dururn Do gu ile ｩｬｾｫｹ
ｩ anlaur. Ama hu soyad r Rusça da olabi lir. Çünki o nun bu dile
es ki dönemlerde olrnustur.
ｋ ｉＮｩｎ
ｾ ｵｫｬｩｮ
( 125, s. 191) < t/Î l '(ll'IIt Illlfif Riilii r iilc lI, hafir ｫｬ ｮ
ｾ ｬ ｲ
Çünki Jul. es ki dönemlerde gsda maddelcri mübadclesi nde d öviz-valyuta hu kuk una
sahipu.
Nihayet Culkov soyad r Rus SÖZÜ Cl/lok kcl imesinden türcmistir: Talarea cul-
187. ｾｕ
ｬ
Tüm hu Çuva s sö zleri /ûvar kökunden nïre mljtir VI' lu z manas un ven r. Rotatizma-zetatsizma ka nun u ile Tü rk lehçc1erindc ｾｵ gibi ma nalan vardu- Tllltz-duul.>
ﾷ ｖ ｉ s.
"Çulkov sulalesi secerede 713311625 yrh ilc kaydedilruisur Ｈｕｒｚｎｾ
ｬ｣ bir iht ima l de vardir ki Rus sözü cufok
62 ). S özun leksik kiikü bcltidir. Ama ｾｹ
(Dal. IV. s. 614 ve pasmer-Iv . s. 380) T ürkç eden ahnnusur. Polovc s (Codex Cu manieus) culgaw "o nuçt, porl)'an ka" anlamlarrnda kullamhr. Daha dogrusu cull "
(31) sö eüne yakm bir rcal1 igi göstenyor.
ｩｾ ｩ
｡ｬｴ
teher. Urnegin Çuvas ..uda t"vara (l'c)' lIirci k ), ta varatluçu Ｈ ｣ ｲ ｩ ｬ ｩ ｬ ｭ ｩ ｾ )'a1;11 pc)'n il",
ￇ ｵ｜ ﾷ｡ ｾ ｬ｡ ｲ
Ｇｭ
milli )'I'm cgi), tavada (k"3 sla) . tavarlana kupasta (k vasla nnus lah u,
na ) sözcüklerÎ vardrr.
SlInralar 'lolbu ziu snyad tnHl nnc mcsindc Ieme! ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｬ ｵ ｲＮ
ｧ･
169
190. n URDUKOV
soy ad r secercde ilk olarak 7 156/ 1628 Ylh He ｫ｡ｹ､｣ｩ
ｬｩｾ ｲ
Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾﾭ
VI I. s. 73 ).
Kökünun bir lakap olu ugunu soya dm m suffik sinden anhyoruz. Du lakap
Tü rkçetle n ｧ･
ｭ ｩｾｴｲ
Ｚ ｃｩｫ
Ｍｾｩｫ
{k irpikl+ me nsubiye l affiksi -Iu/-li > ciikl j-siikli (g ij :zei ｫｩｲｰ
ｾｩ ola n ), Türk lakabl Sürli Rus ad.1plasyonunda n !'.Oma femincl son ekini alｭ ｬ ｾ ｴＱ ｲ Ｚ .suklin.lsim ＨＩ ｉ ｕ ｾ ｬｵ ｲＺ ｭＭｩｬ
suffiksinin ek lenmesiy le .suklin ｳ ｯｹ｡､ｬ
ｬ ｲ･ｭｩｾ
ｬ ｩ ｲＮ
188. K A YSARüV
Kaysaro vlar ｾ｣･
ｲ･ ､｣ 7 1361162 8 YIlL ile ｫ｡ｹ､
･､ｩ ｬ ｭ ｩ ｾｴ ｩｲ Ｈｕｾ
ｾ Ｎ ｖ ｉ Ｌ s. 74).
Soyad lmn climo loj isi bc llidi r. Onun kökü Kaysar Arapça qan-ar... Imparator, kc·
･ｾ
"Burd ukovlar sulalesinden birçogu Rus tahuna astlzadc hizmcti gösrcmus.
rutbelere ｹ  ｫｳ･ｬ
Ｈｩ ｬ ｭｩｾＬ
hükümd ar tare fmda n 7 14211634 yrlm da VI' bas ka tarih Ｍ ｖ ｉＬ s. 84).
lerde mül kle Id tif ｣､ ｩ ｬｭ ￎ ｾ ｬ ･ｲ ｵ ｩ ｲ Ｂ Ｈｕ ｒｚｎｾ
ｩｬ
Burd ukov soyad lllm kökünde Rusça bl4fdyuk Ｈｾ ｡ ｲ ｡ ｰ için ｫｾ
ｩ dcrÎsi ) sözeu (Dal-I, s. 143 VI' Fas mer-1. s. 244) . L. Budago,,'a gö re bu kd ime
Azerbayean 'daki bllrd)' ltk ... söz ünuen ｴ ｲ ･ｭｩ
ｾ ｴ ｩｲ Ｎ Keçi derisin in çevrildiktcn so m a îç
gü yatma klad lr
Ylrtlklan nm d ikilmcsiyle içînc ｾ ｡ ｲ ｡ｰ vcya maya koymak için d de cd ilen /llfulll anlamm dadlr (Bu dagov-I . s. 275 ). Bu söz ün ｾ｡ ｲ｡ ｰ anlammdak i hor (Farsça bar..) sözünden Iüremesî i1ltimali vardlr. Eski Uygu r sözü dür...
sar- (rimsk iy, ge rma nskiy) [Budag ov 11, s. 103].
N.K. Dmitriev bu rd)'uk Söl ûnü Maçarcadaki bör deri kdimesîy le ｫ ｡ ｲｾＱ Ｑ｡ ｾ ｴｬ ﾭ
nr: Börttöl. (d l'r i futli ya r ). Bu söz de Eski T ürkçedcn ｡ｨ ｮｭ ｬｾ olabilir. Örncgin Bulga rcada haIk arasllIda dc ri imal edclic hu is illl vcrilirdi. Ｂａｙ
ｲｬ ｬ ｬ ｬｾ
d eri, sa fYlUl" all'
IKIJ. T VA It O G O V
lam mda bulgar u (Budago v-I. s. 290) SÖ1.Ü vard ir.
"Tv arogo v sülalcs indcn Matvey Grigorevog lu T varo gov'u n adllla dcv1ct gnlｬｲＢ (URZN.s -V Il ,
mota slIld<l7 1381l630 YllL ile Kad ifeli Kitap' ta mülk kayda ｡ ｬｩｭｾｴ
Burdu ko v ｾ･
s.82).
Kesin kara r ver mek müm kündür ki soyad mm kökü burdu g + suffiks > ov >
ｫｬｩ
ｬＱ､･
bir
ｧ｣Ｑ
ｩｾ ｭ
･
ｯ ｬ ｬＱ
ｵｾ
ｬ ｵ ｲ Ｎ
...
N.A. BASKAKOV
170
193. ｾｩ
191. KARTl\I AZO V
"K nruna zo vlar sülalcsindc n [van Trcrynkovojjlu Kanmn zov 7 15711649 yrlmda boyar çoc uklan lisresine kaydcdilmis 'IC gör evi iculn da imi mnasa ｢ ｡ ｧ ｬ ｡ｮ
ＨｕｒｚｎｾＭｖ
ｉＮ s. 95).
ｬ
ｾ ｬ ｬ ｲＢ
\
Kompozisyon baktmmdan Kanma zov soyadr daha ënce de kaydc<.lildit i gibir soyedx hr. Onun terkibi
bi (b kz. 205 , n. 185) T ürkçe gramer kurallan ile ｴｲ｣ｭｩｾ
Ｉ ve -ma; (fürkçedc ilave alflksiTürkçe fiil kökünden olusur: Kart ｵ Ｇ｡ ｾ ｬ｡ ｮ ｭ｡ｫ
dir, ｾｩｭ､
ｫ ｩ 'IC geleeek zama mn inkar formasrdrr) > kamt-ma: (yasta nmaa, eskimez).
Kam t fiili (esk it m ek,
ｹ｡ｾ
ｬ｡
ｭ ｨｲ
ｭ
｡ ｫ Ｉ fiild cn rüremls tir. Baska
bir varyanu
olan karta y ｢ Ｇ｡ｾ ｬ ｡ ｮ ｭ ｡ｫＩ
eski Turk edcbi dilî Türki'dc 'Ie baska lehçc1erde vardrr .
$ imd iki-gelecck zama mn inkar Ionnast karroyma<. ＧＩＨ ｾ｡ ｬ ｡ ｮ ｭ ｡ ＧＩ ｡ Ｉｮ
scklindedit. Bu
ise Kartmazov soyadm m belf bir adaplasyondan sonra remclin i oles turabilen bir
sözdur.
192. KO NI)A KOV
ｩ rutbele re ｹ ｩｫｳ｣ｬ
ｬ｜ｉａ
ｒｅ
171
ｖ
ｾ Ｌｳ ｩ ｾ ｭ ｡ ｲ ｣ ｶ ｬ･ ｲ sulales inden A fa nasi Vasi lc voglu Ｌｳｩ ｾｭ
｡ｲ ･
ｶ Büyük Knyaz Feelor
Alck scc viç'tcn, loann A lck scc viç'tcn vc Pctr Alck sccviç'ten 7 17811679 vc 7 193/
1685 yrlmd a iyi hiz mctleri ｫ ｡ ｲ ｾ ｬ ｬｲ ｧ ｬ ve cesaret i için mûlk ve gra mota ilc tcltif ed ilｭｩ
ｾ ｴ ｩ ｴ ｾ (U RZN,s -VII, s. 129),
Ｌｳｩ
mar cki
ｾｭ｡ｲ･ｶ
｡ｬｭ
ｬｾ
[Ufli.u )'agh, ｾ ￏＡｪ
soyadr ｾ ｩ ｭ ｡ｲ +o v-t'v > ｾｩｭ｡ｲ･ｶ
biçimind e iüremisur. Kus kusuz olan ｾ ｩ sözü ｾ ｩ ｾｭｩ
ｾ eski Tatarcada vardr. ｾ ｕ｛
ｾ ｾ ｭ ･ ｫ s özünden ise
ｭ ｡ ｮＬ [ u[ mall d omba a da m gibi sözlcr tilremistir .
ｾＱｉＪｭ
｡ ljlllj+llIa + er erkek > f/9ma (e) r > ｾｬｉｦＯｕ
ｲ biçim indc bir gelqme
g özlenl r. ｾ ｬｉ ｦ ｭ ｡ ｲ Ｈ ｾ ｩ ＭＧｩ ｭＳ ｮ a d am] s özü ilk öncc Iakap rol ü üstlc nmis, daha son ra -e v
suffiksinin ilavesiylc ｾ ｩｾ ｭ ｡ ｲ ･ ｶ soya ih hal ine alnu sur .
Türkçe fUf SÖl:U Rus vilayct aglZlan nda yaygmdrr. ｾ ｩ ｾｭ｡
ｲ ｣ ｶ soyadu u [ ililJlor
sö zü ile ｫ｡ｲＡｪｬ
ｬ｡ｾｲ｢
ｩｬｲ
ｩｺ Ｎ Kursk vilayetinde "gizemli adam, çoc u k " . T vcr . YC
Pskov vilay etlcrindc " ter dö ke n ｩ ｾ ｩ Ｎ e vcil" anlamlan t3!jlr (Dal-IV, s. 636). Fakat
ismin kökeni nin T ürkçe o ld ugu kcsindu.
194. KAI.AKUTSK iv
"Ko ndnkovlar sülaleslndcn birçogu Rus tahun a zede ge n hizmet i gös termis,
｣ｾｩｬＱ
TüRK KÖK ENLI RUS SOYA I>LARI
ｴｩ ｬ ｭ ｩｾ
ve 7 15911651 YlllOda vc baska tar ihlcrde mülkle, bun-
dan dnlaYI da gramera ilc relrif cdilmistir " Ｈ ｕｒｚｎｾ
Ｍ
VII, s. 96) .
"Kalakutskiy sulalesinden Ga vri!o ve Yakub Pctro v-Kalaku tskiy lcr 7 1871
1679 yrhnda Belskiy zedegenten suasma yaznnusnr" Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾ Ｎ VII, s. 130 ).
N.K . Dmit rie v kükencc bu SÖ/.U "kon" fiili ilc bag lar. "Gccelemc k içi n yer
Kalakutsk iy scyadr kökc ncc Rus vilaycr sözü tolohua kclimesme dayar ur.
Gevezellk et mek, ra hatstz «lid biçimde konusmak anlamlan na gchr ( Dal-Il. s.
140). Kendi slras lOda bu söz T ürkçede kork u , ra hatslZ!lk bildiren qalaqf sö zcügü
ile ｫ｡ ｲ ｾ ｬ ｬ ｾ ｴｊｮｬ
｡｢ｩ
ｬｩ ｲＮ On dan Iüreye n qalat.jla sözcüg ü dc buraya dahild îr. lI a)Tet et ·
mek, k ot ku île raha ts lz ol ma k an laOl larmda ki q % q tall sözcüg ü Al taycada " r a ha/slZllk", Klrglzcada silliri bo:w lll Ul k , öfk d enmck anl am lannd a kullaOlllr.
bulmak, tune mek " anlarmndaki fiile -dak affiksi ila\'c ed ilince kondak-kun da k ism i
dde edil ir. Klpçak glUbu lehçelerdc vard ir. Farsçada kon dak .•• s ila h k a bzasl anlanunda aym kelimc)'e rastiasak da hu ismin kökü olarak kabul ale meyiz. Rus kiliscsindc kullaml an korufnli. Ico r on u n ila hi söyle mes i tcrimi bile hu isim1e ｩｬ ｾｫｩｬ
de ti!-
Qlllaq nidaslOdan ve on dan türeye n lakap ilc ilgili kökün ｯｬｵｾ
ｭ｡ｳ
ｬｏ｡
hizme l
eder ve key fiyelini bildîrîr: Ra ha tslZ, h.m :kt' lli, dumladan q a laq. q a laq ｾ ｴＺ ｫＱ ｩ ｬ ､ ･
baglrnn. Kolulm w -K%l:. lllo lakablOdan sonralarl Kalak utJkiy ve Kalakuskiy soyadlau' ｴｲ｣ｭｩ
ｾｬｩｲＮ
Soyoomm kök ii Tutarea kondak. Kazakça vc Kugucada da karsmuza çrkar.
Ycni dogan çocugun birkaç gü n içindc saklandlgl koyu n yüniine hu isim vcri lird i.
Daha sonralar T atarcada bu sözcük "5ilah konulan yer" anlarnmda ｫ ｵ ｬＱ ｡ ｒｬ
ｭ ｬ ｾ ｴＱ ｲ Ｎ
(Budagov. lI , s. 95)...
dir... (Da l 11, s. 150 ve Fas mer 11, s. 3(9)
Kond akov soya dmlll kökc nini Talarea komlok sözcügü ile aç lklamak gcre kir.
ｾ vc -ov suffiksi ｣ ｫ ｬ･ ｮ ｭｩｾ
ｬｩ ｲＮ
Kondakovlar'llI arOlaSllla ｩ ｾｬ･ｮ
ﾭ
Bu söz Farsçadan ｡ ｨｮｭｬ
ｭｩ ｾ iki yatagan, uç se kiz ｫ ｩ ［ ｾ ｣ｬ ｩ YlldlZ bu sülalenin Dog u ile ｩｬ ｩ ｾｫｩ ｳｩ olóugun u ispat-
lar.
195. T ANEEV
'Tane cv\cr sülalcsinden Tre filiy Varlamo voglu Tan eev iyi hi lmet1eri vc ce saretine ｫ ｡ｲ ｾ ｬ ｨ ｫ 719 1/ 1683 Yl llOda Buyük Knyaz Joaan Alckseeviç vc Pelr Alck sccv iç
larafm dan lllalikane vc gramola ile lclt if ･ ､ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩ ｲ Ｂ ( URZN!;l-VII, s. 139).
172
N.A. It ASKA I<OV
ilc ｩｬｾｫ
Ta neev soyalh climol oji k bakunJan T ürkçe Ia/lil (ta mma k.. haliriama k) Iijli
ｩｬｊｲ
Ｎ Krpçak Ichçcl crin in hcpsind c vardrr. Örncgin Tatarcada tOllllk Ｈ ｾ ｡ ｨ ｩ ｴ Ｉ Ｌ
(ln m d lk) sözcû klcri van hr. Rus " iI3YCI agllJamla Tat areadan ah nma ｾ ｵ sdzlc-
ra l1llj
re rastlanrr : T(/IIIIr., tamka; tanak < Ta la rea lanuk sözc üklcri usta, kaCah.
anlamla rmda kullamh r (Dal- IV, s . 390 ).
ｩｾ
büen
Nih aye l Xijç evskiy SO)ölC:I için iki ihumal önc sürcbi liriz. l liJf i ｢ｯ ｾ｢ ｯ ｧ ｡ ｺＮ ) '3 .
la nc é sö zunun uzelliklcrini ｴ｡ ｾ ｬ ｹ ｡ｮ ｫｩ ｾ ｩ ｹ ｣ venlmis lakaha -e v, · sl:·iy suffiks dil.isin in
cklcnmcsiylc tütcruistir diy cbiliriz, Bclki de Kuluç özc l ad ma -('1'. ·s J;y -iy ila" csi ylc
türe mis rir. II cr iki balde de Rusça teniel üzc rindc zor tclaITul. cdilc n scslcr <ll;lslOdan
adaptasyona ugtama hadi sesi olmustcr: H-k >
lIO .
Xilçevskiy sulcles inin Dog u kökcnli cl masnn hcraldik a isarctkri de ispaûar.
Arma üzennde hilal resm i vardit.
T ance v soy adr T atar se kli aoris ta kcl imcsindcn ｬ ｲ ･ ｬＱ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲ ve tanu > (a" uj fiilinin üçuncu sahsrm hildirir, bügin, a krlü anlanu nda ku llam hr. Rus adaptasy o nunda n
sonra tanij-tancy sekli olusmustur. Tutarea "i" scsi akustik olarak Rusçadak i orta
I7J
TüR K KÖ KENLI RUS SOYADL ARl
I.
a, e se slcrinc yakmdrr . Daim sonra -ev suffiksmin cklcnm esiy le Tan cc v soy ad r tûrc-
198. BOGAEVSK iy
m istir.
196. ｾｅｮａ
ｎｏｖ
"Sebanovlar sulalesinden Ivan vasü evoglu ｾ･｢｡
için Odoev
ｾ
ｨ ｲ ｩ ｮ､
｣ ｮ
lisresine yazrhmsnr" Ｈｕｒｚｎ
Eski Os kora geli p ｹ ｣
ｾＭｖ
ｉ ｉ Ｌ s. 153).
ｲ ｬ･ ｾ ｭ
ｩｾ
ｮ ｯ ｙ
1700 yrlmda yasamak
ve boyar , dvoryan çocuklannm
Bu soyad r birçok Türk lehçesi ndc ra.s rlanan er kek özcl adt $eban ile
d ir. Arap takvimi nde yedinc i aym ismidir ($ahan < $a 'ball... ).
AT, mamhr baska bir g örüsc görc soy admln kök cni Farsçadlr : ｬｻｪ
｡｢
Farsça i aball... (ça ba n, pa stux). li er iki halde de soyad l. köklen isirn
suffiks inin eklc llmcs iyle ｴ ｲ･ｬｩ
ｾ ｴｩｲ
ｩ ｬ ｩ ｾｫｩｬＮ
Ｂ ｾ ｦ ｡ ｢ｭ
ｯ ｬ ｵｾ
ｴｵｲ｡
ｬ
<
ｮ Ｍ ＨｽｉＧ
Bu sulale secerede 1767 YII! ile kaydedilmistir Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
Ｍ ｖ ｉ Ｌ s . 175). Boga cvs kile r sülales inin en cs ki aralan Se men La vrenteviç Bogacvskiy ve torunlandrr. 0 ,
ve do kun ul.
Zaparoje tugay mda hizmct etmis, Bunçuko v yoldasr rûtbcsini ｍｉｾｬｭ
maz ada sahip olmustur, T Um bunlar vc tchiflcr 17 16 tarih li Skoro padskiy gc timanmda, çesitli evraklarda ispnlanmaktehr" Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ Ｍ V II. s. 175) .
Bogae vskiy soyad r cog raf bir ye r admdan türem ij tir. Bogaev-Bogacvsk iy.
Biko v ve Biçkov soyadlan ile aym leks ik köktcn gelmektedit (bkz. s. 205, n. 184).
T urn A ltay d illerinde ve T ürk Ichçclcrindc boga s öz ü ortak manaya sah iptÎr. Bu söze
esk i TUrk di llerinde de rastlamr. Örneg in Polovesde boga (Code x C uma nicu s),
T ürkide boga.
Rus ad<l plasyo nundan sonra hu stlz bogay-bllgay (D al i, s. 135 ve Fasmcr I s.
ｾｭ
ｾ ｬ ｲＮ
Bu ke limed en birçok ye r ismi ｴｲ｣ｭ
ｩｾ ｴ ｩ ｲＺ
Bogae v.
228) ｾ･ ｫ ｬｩｮ ･ ､ ｴｬｮｕ
Bogae vo-B ogaevski ve Bogae vski y soyadl.
...
197. XiL ÇEVSKiy
199. ｔ
"X ilçevskil er'in atas l Tarasiy Xilçevskiy Polonya'da n Küçük Rusya'ya göç ｭ
ｾ ｴ  ｲＮ
M
tu r
Ｈ ｕ ｒｚｎ
Küçük Rusya rütbesi nde hizlllct ･ ｴ ｭ ｩ ｾ "e 1687 Ylhnda toprak sahi bi ｯ ｬｭｵ
ｾ ﾷ ｖ ｉｬＬ s. 157).
ｾ ﾭ
Soyadmm kökü olarak iki elimon irnden biri hizme l edebilir. Nispe re n inaOl hr
ihtimal Ta lar sözud ür: Hi läç; doia nd ln ci. Tü rcmc bir kök e sa hip olan bu söz f arsｭ ｩｾｴ ｩ ｲＮ « Farsça h ile ...) sanat ve heyecan ifadc eden -cul-çi afçad a n Tatarcaya ｧ･
fiksi < hiläf;.
Ilu soya d llu n kükü o!<u 'lk müh irn ro l oynaya n Tü rkçe siizlenlc n biri dc kulu,,·
kll/lli kJlIÇ, hllllçcr sözc ügüdür. nüWn Tü rk lchç elcrinde rnstlal1lr. Klpçak grubu
lchçclcrd e e rke k uzcl ad l gih i de kullamhr. Bize öy le gcliyur ki bu soyad ml kökcnce
Rus Dil indeki xi/yul: xiii)' ｫｪ ｾｩ su/ü ile baglamak geçer izó ir (Dal-IV, s. 54 8).
ｅｖ｜Ｇａ
ｾ ｅｖ
Ｂｔ･
ｹ｡ ｾ･ ｶ sülalesi Allm Orda'dan Bilyilk Knyaz Vasiliy Dm ilrie\liç'in yam na
olan Ordlxoz'da n ｴ ｩｬ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩｲ Ｎ Ordlllol " aftiz tÖfeninden som a Azari OOml alｭ ｬ ｾ \IC O'nun lorunl arl ｔ ｣ｶ ｹ ｾ
Azariya i1e Fust mülkle ｴｩ､
ｬ･ ｮ､ｩ
ｲｩｬｭｾＱ･､
ｲ Ｎ Tc vyafm loru nu Ivan N ikiliç ｔ ･ ｶ ｹ ｾ 70 16/ 1508 Ylhnda Büyük Knyaz Vasi li ivano viç
larafm dan gra mola ve ma likane ilc tclt if ･ ､ ｩｬ ｭｩｾ
ｴ ｩ ｲ Ｂ Ｈ ｕｒｚｎｾ
Ｍ ｖ ｉｬ Ｌ s. 13).
ｧ･Ｑｭｩ
ｾ
ｔ ･ ｶ ｹ ｡ ｾ ｣ ｶ ｾ ｣ ｲ･ ｳ
ｩｮ ､･
Onlar'm alasmm ad l biraz lahrif ･､ ｩ ｬｭ ｩｾ ｴｩ ｲＮ
Ama Onlae
ile akmba ulan Li xarev sülalcsinill kükc nine dair cfs anc dc Icsp il ed ilir. Su moa Tc Yｹ｡ ｾ ･ｶ
soyad l ua ｳ｡ ｢ ｩ ｬ ｬ｣ ｾ ｴ ｩ ｲ ｩ ｬ ｩ ｲ Ｚ "689911391 lhn da Bü yük Kllyal Vas iliy Omilricviç
M usko vsk i'nin ya mna üç Tat ar ｧ ･ｬｭ
ｩ ｾｬ ｩｲ
Ｎ Baxllxoz, Kadlr xoz vc Mi natx oz ad mdaki
hu Tatarlar va ftil lören inden soma ｳ ｬｲ｡ｾ
ｬｹ ｬ ｡ Ana nÎ-ivan Lixar, Azari ve Mixail adlan Ol ald llar" Ｈ ｕ ｒｚｎｾＭ
ｖ Ｌ s . 34).
p
175
TÜRK KÖKE NLl RUS SO YADLARI
N .A. BAS KAKOV
114
20 1. ａｒｔｓｭ
Te vyasc vlcr'in atnss Aznn ismin i ala n Kad trxoz'd ur. Bunu nla ilgili ｧ･ ｪｾｮ
bilg i
akraba sulale Pustovlar'm seccros inde uc värd tr: "Alnn Orda'd a To xtamu'm saray is-
ｾｅｖ
ａｲｬｳ
ｬ ｢｡ｾ
ｖ
sülalcsinin alas l Pe lr Kespirov
ａ ｲ ｓ ｬｨ ｬ ｾ ｣ ｖ
Alnmny a'dan Rusya'y a,
YC
rcrt müdiirliigiinü yapan Kadrrxoz vaftiJ. memsiminden som Al.ari a{hili Ｂ ｬｮＱｾ
68991139 1 yrlmda Büyiik Knyaz Vasi liy Dmiuicviç'm yanma gclmistir. Kadirxozun
Büyük Knyaz vasi hy lonnnoviç'in yanma ｧ｣ｬ
oglu Gavril 69601 1452 ythn da Büyük Knyaz Vasiüy v as tteviç rarafinda n mutklc
､
ｬ ･ ｮ ､ ｩ ｲ ｩ ｬ ｲｮ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ O'nun çoc uklan nJ an va vila'y r Tev yas , La vren tiy'i ise f ust ismiy Je ça glrlr larJ .. Vavila'dan Te vyascvlc r, La vrentiy'den Fustovla r t ürem isrir"
Ikinc i secerede Artnbasevle r sülalesi 705911551 tarihi ilc kaydedil unstir. Burad a O'n un da Perr Kaspiro v'da n ａｲｴ ｳ ｬ｢ ｡ ｾ ･ ｶＧｩｮ
oglundól n türed igi kaydcdiliy or ve AImanlar arasind an (Nem e in) ÇlklJgl anlauhyor (URZN S-V III, s. 17). Bu scyaduun
Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ ﾷ ｖ
ｨ｡
S. 36).
ｾｫ｡
hir varyanu olan ａｲ
ｴ ｳｬｨｵ
ｾ ･ｶ
ｬｩｾｴ
ｩ ｲ Ｂ (URZNS-IV, s . 5 1).
7 14311 635 tarlhi ile kaydcddmisnr (URZN S-X, s.
51) .
Tev yesc v. Lixare v ve Pusro v nesil1erinin armalan nda orta k hcraldik a isaretley.IJIZ. o k [Lix are v ve Te vyasc v arrnasmdaj vc yari vardtr: Hilal, iki tane alti ｫ ｾｬｩ
tagan (Fas tcv an nasi) Iigürlcr i vardrr. Bu isarerle r her ü ç nesbn de Allin Drda kijkenli oldu gunun ispandrr. Pakat soyedlan nda n sadecc Te vyasev isrni Türkçe köke
Artsbuscv-Ansbuse v soyadlan mn T ürkçcdcn ｢｡ ｾｫ｡
bir yabancr dilin enmotoji sine uyusmasr ihtimali zay jfdrr. Bu soyad lan Tü rk toponim i Artybat ile ilgili olabilir. Ömegin Ahay (Oyrnt ) dilinde ve ｯｾ ｫ｡ dille rde o ld ugu gibi kend isi ile karmank
SÖZ lakdim cdiyor. Bu söz artii < artug-artyg (n ehir ｧｾ
ｩ ｬｩＩ
ve bas-basu (tc pesi) >
A rtubas-Anubasu (nch ir geçili tcpes i j. Bski T ürkçedc ｡ ｲｴ｢ｵ
ｾ Ｇｵ " d a l1m tep esi " (112 ,
sah iplir.
Baxtrxoz , Kedm oz vc Min atxoz Talarea isimleri umumi bir rütbe- göre v bir Xoz < Farsça xodta... Nbcy" (bkz. s. 204 , n. 181). Bu tclaffuz Kasimov Bcyligi·nde Tatarlar için geçerli otmcstor. Bugün ise G ork i vilayetinde Tatar-Misarlar için
11, s. 179, 35). Karrnasik isim artugbas-enugmas (a rn k, raz la ) ilc ilgil i de olabilir. '
ｬ ･ ｾ ｬ ｩ ｲ ｩ ｲＺ
ａｮｓｉｾｖ
soyadr ternelinde fo nclik adaplasyo na ｵ ｧｲ ｡ｭｬ
ｾｴｲ
［ Artubasartu Cg)
(Ila ve, Iaz fa , ü slün) lakap türetmeye hizm er ｣ ｬ ｭ ｩｾ vc d aha so eralar - Cl' sufriksi
geçe rhdir: Xozyu-xodja
ｾ
Baxnxoz ismini n birin ci krsrm Arapçadir (b ad •.. mutluluk). Kad ir,;ol ismi
(Arapça kad..... ｾ
Ｉ ve Minalx oz ism i (Arapça minneI••. ｳ｡ ｾﾷｧ ｬ Ｌ ｨ ｾ ni J d ) için de
alarak Art/base v > AwJxqel' soyad lllJ ｯ ｬ ｾｵ ｬ ｵ ｮ ｾｵ ｬ ｵ
nllln Artlhaf-Ambcq ye r isiml erinden lüred ig ini de
aym ｾｹ
ａｲｴｳ
ｬｾ
ｶ söla1esinin Dog u ile ｩｬ ｩ ｾｫｩｬ
o ldugunu annada haç altm da hila l
scmbolü ispatlar (URZN S-VIII, s. 17). Sülale armasmdaki islam'da n Hrisl iyanh ga
SÖl kon usudu r.
ｔ ･ ｶｹ ｡
ｾ ･ ｶ soyad l ｔ･ｶ
ｹ｡ ｾ < läwii " de u " az.izlcyiçi m üraeaal lanl -1 > lä'·(/,f
" d e,"« ik" lakabmuan lürelllesi ihlimal i vard ir. Bu ｾ･ ｫ ｩ ｬ ､ ･ yayg lll olarak çoc ukla ra
hitap cd ilir (örnegi n ｂ ｡ ｴ ｡ ｾ ｶ soy adl. n. 143). ｂ ｡ ｾ ｫ ｡ bir muhtemc1 climoloj i isc Rus-
ｧ･
ça ttl·yak cc)"lan. m cr al sözü ik ilg ilidir (Dal -IV, s. 395 ).
ｩｾ
ｩｾ ｡ ｲ ･ ｬ ｩ ａｲｴｳｊ｢｡
ｾ ｯ ｶ ｬ｡ｲ
Ｇ ｬｉ
Ｎｲ
ｵ｢ｴｮａ
ｳ｡ｶ ｵ ｮ ｡
ｾ
c\·- A w bait l' soy ad la..
｢ ｩ ｬｩ ｲ ｾ ｩＷ
Tü rk kökenli oldugunu gÖslerir.
202. KON AKOV
" Konakov sülalesi Rus tah lma
200. TiMiRYA ZEV
･ｾ
ｩ ｬ ｬｩ
zcdegen görev1crinde hizmel etm i§tir.
Birtakllll yükse l rütbc lcre layik gör ülmü§ vc 7 11411606 Ylh nda ve
'T imiryazcvler sülalcsi 691611408 Yllinda KlzJl Ord a·da n Büyük Knyaz Vasili Dmi tricviç'in ymu na ge len Tm iryazev'd cn ｴ ｲ ･ｮ ｾ ｬｩｲＮ
Kutsal vaftiz mera simin clcn
so nra OO na Aleksa ndr ism i ｶ･ｲｩ
ｬ ｬ｜ｩｾ
ｴｩｲ
Ｂ ( URZNS-V Ill, s. 14).
Soya d llllll kökiinuc Tlilare a limir söz ü yatar (d em ir, d enl ird cn ). Arap ça ya｡ ｾ ｡ ｬ ｭ ｩ ｳ ｬ ｩ ｮ ｭ ｬ llskcr) ke limesi ilc birliktc lcl affül edilinec T imiryaz i > d emi r ｵ ｾｫ｣ｲ
erkek Öl.e1 ad l ortay a Çlkar. Daha so nralliT -el' surfiks i e k1cll-
üsle ncligi görev i icabJ ｭ｡ｾ
vc T imir yaze v soyad J ortaya
ｬ ｫ ｬｊ ｬｉＮｾ ｴ ｲＮ
T im iryal c vler'in armas i üç tanc karakteristik a1l1 ｫ ｾ ｣Ｑｩ
Ylld l]' fig ürleri ilc
farklamr. Bu ｩ ｾ ｡ ｲ ｣ ｴ ｬ ｣ ｲ snhibinin Sar k d ünyas lIla mel1sup oldugunu ispatla r.
､
ｬ ｣ｮ
､ ｩ ｲ ｩｬＱ
ｾｴｩｲ
Ｂ
｢ ｡ｾ
ｫ｡
tari hlerde .
(URZNS-VlIl , s . 28 ).
Konak ov soyad mm temel ini tüm Türk tlillcrindc, do laYJSly la Poloves dili nde
de rasllanan kOllak " m isllfir " (Codex eumanicus) sÖleilgü ｯ ｬ ｵｾ ｴｵ ｲ ｭ｡ ｫ ｬ ｡､ ｬｲＮ Karahan ll Dcvle ti halkJllllI dil inde kollok-kolll lk ( 112) ve çagda!j' Tilrk lehçelerinin büyii k
zi... (u in ug..un a ｳ｡ｶ
ｬｉｩｾ
ｬ｡
ｾ･
klsm mda kUflUk ｹ ｾ｡ ｙ｡ ＧｪＡｉ yer i, ev, bag (31, s. 27-28) SÜZl:ügü vard iT. Bu kelimeye
Rusçada " d ost, mi safir" anlam lllda kOI/(lk-kullak (D al 11, s. 149 ve Fasmer 1I s. 30 7)
ｫ Ｑｩ ｮ ､･
rasth yofUZ.
N A gA SK AK OV
176
Km w k -konok: söz ü kon [ot urmak, gecclemek) fiilinden türcmis tir: -agr-e k. og. -o k cki ilave cd ilince ola ym gClJligi ycr vcya o layla ilgili ｾ ｡ ｴ ｬｓ
yer l, gece ｭｩ
ima edütr Ｈｹ｡ｾ ｭ
ｾ ｡ ｦｩ ｲ ｩＩ Ｎ
nüyük ihtimallc Ko na kov soyadr lakap tan ｬ  ｲ ｣ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ Kafkas a nanclc rine gërc yakm dost ve ramsle ra k unuk de nilir.
T ÜRK KÖKE NLl RUS SOYA [) LA RI
177
mm da selch (Budagov), Ktpçak lchçclcnndc " hed iye" nnlarrunda sujluk, Tal area suj
s özcükleri vardrr. Ni haye t, özel ad Sa/IX < Arapç a .mlill ... teme l olabilir.
Yuk and aki ihtimall crin d örd ü J e geçcrhdir adi gcçcn kelimelerd cn hiri ad veya lakap rolü usucncbilir. Doha so malar ' O \! suffiksi ckl cncrck soy aJ I Ｈ ｲ｣ ｬｩ ｬ ｭ ｩ ｾ nlabilir. Bize göre sonunc u nuntune kuvvetlid ir scyedr. Arapça kökcnli Sa h x ö zcl adm dan türemistir.
203. ａｮｾｅｖ
206 .l\IURATO\'
ａ ｢｡
ｾ
vlcr Rus rahtma asilza de görelvcrinde hizmet e unisru.Y üksck rutbelere
layik görülmüt ve 71231 1615 yrbnda ve baska tarihlerde mülkle ëdüllendirilmqtir
(URZN S·VIII. s. 42).
Soyadm m ternelinde Tü rki ede bi d ilinde ras tladrgmuz aha (a m ca) + keçunme affiksi _I > aOOI (amcaclglm) sözü yatmaktadtr. tik önceleri lakap olan isim. da-
ha soma -ev suffiksinin cklcnmcsiyle ａ｢｡
ｾ
"M uratov soy ad sm tasryanla rdan özcltik le Roman Murato v iyi hizmetle rin c
!mqlh k 7 14111633 y rlmda B ëyëk Knyaz Mih ail Pedcroviç'ten mü lk ferma m alrms ur" Ｈｕ ｒｚｎｾＭ
ｖ Ｑｉ Ｌ s. 78). Bu sülale nin nispelen se nraki sahele nmes i 719411686 y rhna teseduf ede r Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾＭ ｉ ｘ Ｎ s. 99).
Mu ratov soyadr erkek öze l ad l M llmt·M,l rad < Arapça ril/m uf... "nrzu, maksar" sözünde n türemisur. Murarov süla lcsinin Türk kökcnli old ugunu hcraklika isareucri de ispatler. Ya tagan ve hi lal figü rler i Murato v sulales min tüm kaydcdilmis ve
ta uman koll an na eit isaretlcrdir.
ｶ soyadi halini alrmsnr .
20·1. SURM iN
"S urmin soy edrm tasryanlar zwegen boyarçocuklan sirasmd a 712 711619 ve
7 12811620 yrllartnda hizmet ekmislcrdir, Yerli rnaasla le ltif ･ ､ ｩ ｬ ｭ ｩ ｾｬ｣
ｲ､
ｩｲ ｷ Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
ﾷ
VIII. s. 46).
Soyadrmn tcme li bc lli oldugu gibi Türkçe ve Azcnee siume, Terarea s örme
(göz boyasr) s özcügündc n olusmaktadtr. Rusçada surma " metal bOl asI. ka r a hoya" nnlammdadrr (Dal IV. s. 362 ve Pasmer 111, s. 809).
Bu s öz fiil k öktu addan turemistir : Sü r [s jlrnek, rlrçala mak) + 1IIa1mt'>
siirmii.sü rme (sür üle n ｾ･ｹ Ｉ biçi minde ｧ ｣ｬ ｩ ｾ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ (3 1. s. 3 1). Bu sö z sünne üretic isi·
nc lakap olarak ｴ ｡ ｫ ｬｴｭ
ｾ olabi [ir. Daim so nra lar hu lakaba -i/l suffiks inin cklc nmes iyIc surm in suyad l urtaya ｬ ｫ ｮ
ｬｾ
20 7. KURD YUl\IOV
"Kurdyumov soyadnu
çes uli ru tbe lere ｹ  ｫ ｳ｣ ｨ ｩ ｬｭ
ile (e ltif cdil mislc rdir" Ｈｕｒｚｎ
ｴ ｡ ｾｬ ｹ ｡ｮｬ
｡ｲ
Rus tahuna zedegen hizmeu g östermis vc
ｩ ｾ ｬ ｩｲ Ｎ 7 1501164 2 yrlmda ve ｾｫ｡
ｾ ﾷ
tarihlenJc mü lk 'ie maas
VIII. s. 82).
Soyadmm k ökünde Az cnee ;xurdlllll,xlf rdt/lm « Farsça XlfrdZIIl/- kurdl.lm ...
muhafa za edü mit sözü yatmaktadir. Örncg in Kazakça örü ter ck ｹ｡ｰ
ｬＱ ｭ ｬｾ k ese anｰ ｬ｡ ｾ ｹ ｯｮｵ
ｮ ､｡ ｮ so nra KurJ yumov. Do laYlsly la Kurd lam mda qlm h;un + 0\' > Rus ｡､
ymov soy aJI sema ntik manada Cc mooa llov soyaJ I ile aymd lr.
olabilir.
208. ｾ ｩ ｬ｜Ｑａｎ
ｏｖ
ｓｋｩ
ｙ
20S, SELEXOV
"Sele xov soyadlnl ｴ｡ ｾ ｬ ｹ｡ｮｲ
ｬ｡ｮ
smda Ustlcndiklcri gürcv icabl ｬ ｡ｾｬ
o lanlan n bir klSllll ｣ ｾ ｩ ｴｬｪ
Ｂ ｾ ｩｭ
birçogu 7 130/1622 Yl hnda zcd cgen lerin m atel tif ｣､ｩ
ｬｮｾ｣､ｩｲＮ
rUlhelcnJc hizlllcl ｣ ｬｭｩｾ
DolaYlsly la bu nc sildcn
vc küy sah ibi ｵ ｬ ｬ ｵｾ ｬ｡ ｲ ､ ｬ ｲ Ｂ
(URZN-S· Vlll , s. 57 ).
Soy mlmm Icm cli hakk llula i1er i sürchilecegim iz ihtimal ço ktur. Rusça S II/ U},
anlanllnd a se/ex (fasmcr-lIl , s . 595) kclimesi vard Ir. Türkçc "aym sun giinü" :m la·
｡ｮ
gen hizmeli ｧ
mül klc tcllif ｃｬｉｩ ｭ
ｯｶ
ｳ ｫ ｩｹ
ｳ ｴ･ｮ
ｴ ｡ ｾ ｬ ｹ ｡ ｮ ｬ ｡ ｲ 7 16211654 )"l hnda ve ｢｡ｾｫ
l:lrihlerde zedetyi hizll1ellcrinc ｫ ｡ｲ ｾ ｬｨｫ
hlikümdar taraflt1dan gcçic i
(URZN.}· VIII, s. 92) .
soyadlnl
ｩｾ ｬ ｣ ｮ ｊｩ ｲＮ
ｾｬ ｣ ｲ ､ ｩ
ｲ Ｂ
Soyadt jillWIl v::: -o v·sk· iy suffïh dil.isind cll ｵ ｬ ｵ ｾ ｬｉＱ ｵ ｾ ｴ ｵ ｲ Ｎ Dunl ar ilk kökte n
so yad l ya rata n c klel'dir. $iJlum sö zü isc 1111lJ{l/1'1111I1lWI sözc üklcri ile ilgil idir ( 127, s.
lch47 1). Bu türlü sÖllere Türk ｬ ･ ｨｾ ･ ｬ｣ｲ ｩｮ ､ ｣ Sik ra._llalllr. Klllm T alarca sl vc ｨ｡ ｾｫ｡
NA
178
BA SKA KO V
çelcrde ｻＱｉ ｾｭＨｬ
Ｑｬ (çok ＩＧ｣ｭｪｾ
ｾ ｩ ｾ ｭ ｡ ｮ adarn) scmuutik bakemdan {u{ -{i{ Ｈ ｾ ｩ ｾ ｭ ｩｾＩ
sözcük lcri ik ｪ ｬ ｪ ｾ ｫ ｩ Ｑｩ､ ｲ
(Budagov-I, s . 6HO). Bu söz ilk önce lakap olust unnust ur. ｾ ｪ ｭ｡ﾭ
novskiy. ｾ ｩ ｭ｡ ｮｳ ｫ ｩ ｹ vc Kuraim soya d r Ｄ ｩ ｲｭｾ Ｑｬ aym h ikten türcmislcrdir: :J1I,IIiUIIl,11I1l 1l1II ＮＡｪ ｩｾ
ｉｬ ｈｉＱ
Ｎ
209 . KAfjKA REV
"Kas karc v soyaduu ｴ｡ ｾｬｹ｡
ｮｬ｡
ｲ Rus tahtma çes ltli asil gö revlerde hizmct et-
mist ir. 71711[663 yrhn da ve bas ka tarihlcnJc m ülkle
ödül lcudirilmislerdir"
(U RZN:}-VIII, s. (6).
Keskarc v soyad uun kök ü Tutarea koe'kar, Kazak ça koskar (koç n esli) sözcügüd ür (Buda gnv -Il, s. 71). iJk öncelcri lakap olarak kullur ulnus olan söze -ov
suff lksinin ilavesi vc akscr ok sar scslcrin yumusamasr ile Kaskarcv soy adr ture-
mistir.
TÜRK KÖKENLl RUS SOY ADLAR I
179
metlerine karsr hk Çar loan Alckscycviç tarafmdan köy vc baska fahr i fermaula ödül ｾ Ｍｖ
ｉ Ｌ s. 113).
Iendirilm istir" Ｈｕ ｒ ｚｎ
ｮ ､｣
unnar-tomarl;a süz(;ügiin ii vilayc! SÖI.Ü gibi takdim etV. Dalm ｾｺｬｧ
mis vc Sib irya'run lehçe ve agu lann da ycr aldJgml g östcrmisrir. Aym yazann açrkla-
masma göre b u söz "kemlkten ya p11nu 'i jij ucu olmaya n ok , krhç VC) 'U unzrak"
anlanu tasrr. Frazelojik baknndan yak lasusak tomaria kaçn tabiri " b ir çrrprda ka çu'' anlanuna ge1îr (Dal-IV , s. 4 14).
Dclayrsryla Totnar soyadt Zaporoji aglZlllda kullamhr. Zaporoj i Kazakla nna
uittil' ve baska bil' kö kene sahiptir. Türkçede gcrdonhk: anla mmda tumar (Budagov-I,
s. 753) vcya "kök, buda k, dal, kan daman'' g ibi anlamlar tastyan teauur sÖl.cügü nden türemistir. Rus aglz lannda /lI/ llIr geçici anlarru da vardtr (Dal-IV, s. 3(0) vc
"dost mlsaü r" manalan tastr. Tomar soyadr Tamir lakabt ilc ilgil i olabilir. Vokalizmi anlaunak açrsmdan birtakrm zorluklar ortaya çiker: Tamur > Tomar, Dola sryla bu
söz Tala rea dan alm nus isc izaht kolaydu. Tamur söz ündcki "a" scst labializasiyaya
ugram l'itlr: a> ä, a, u (I) ikinc i scsrc fonc m akustikaya ugraml'i ve orta sesle rde dcgisiklik mey dana gelm istir (a ve e) . Nihayet. tamur sözü 'Iurarcada tomar olarak tclaffüz cdilir vc b öylcce Rus adaptasyonuna yakla srms olu r...
210. ｾｵｂｩｎ
"S ubin sülalesinde n Vas iliy, La vrcntiy ve [van ｇ｣ｲ
｡ ｾｩｭ
ｯ ｶ Ｍｾｵ｢ｩｮｬ｣
ｲ Ｇｩｮ
çoc uk-
lun 717611668 yrlmd a hüküm dar Ale kscy Mihayloviç tarafmd an iyi h izmctlcri ve
cesa rctlcrine karsrhk mü lk ve baska fahri ferma nlarla telrif edilmislcrdir" Ｈ ｕ ｒｚｎ
ｾ ﾭ
Tomar snyadmm Türk çe tumar (talisma n ) sözcügündcn tiiremcsi ihtimali de
gc çcrlid ir. iJk etapta lakap olarak kulla mlnug, daha so nra To rnar soyadr halin c dö nüsmüs olabilir.
VIII, s. 99).
Subin söz un ün kökü nü Rusça suba sö zcügü toskil ede r (Faslller-IV, s. 482) .
DolaYlslyl a hu SÖh Tlil'kçe vasllaslyla Ara pçada n al mllWit Jr. T lirkçcdc dziibbedz 'iippe... k lsa kollu list giy im j vcya p a r d ösli (Budagov) anlalllln dadlr. Arapçada
bu sözcük biraz farklt an lam ｴ｡ｾ ｬｲＮ DZllbha ... ge n i.,: hacimli üst giy im i (Budag ov)
anla UlllJdad lr...
ｾｵ
｢ ｩ ｮ soya dl kU'ikus uz Rusçada kendine iyi bil' ye r ed inrni'i .mba sözc ügün-
dcn türem i'itir. Sölcüge -in ila ve ･､
ｩ ｬ ｭｩｾｴｲＮ
Ay m kökten türeycn ba'ika soyadlanna
ｩ ｮ soyadma ait armada yat agan, altI kÖ'ieli yLldlZ, hilal , ok vc yay figürleri
ve ｾｵ｢
vardIr. Bu heraldi ka i'iaretleri stila lcnin Dogu ile ili'ikisi oklug unu ispallar Ｈｕ ｒｚｎ
ｾﾭ
IV, s , 8 1).
21 L T Ol\l A R
hizm et
"Tomar süla lcsinde n Stepa ll Tomar 1679 yli mda Zaporoji ｯｲ ､ｵ ｾ ｵｮ､｡
e tmi'i ve o na dokun ulm az ad takllJml'iti r. 720011692 yt1m da ise, 0, iyi vc sad lk hiz-
212. CEVKi N
"R us tar ihinde , Derecel i ａｲｾｩｶＧｮ
duy ul'usunda ve ｄｬｾｩＧ｣ｲ
ｩ Buka nllgl Ar'iiyi'ndc görd iigüm iiz ka dan yla Rus ya'nIn B üyük Kny a7J, Wm Rusya lopra klanm Hris ｴ ｩｹ｡ｮ
ｬ｡ ｾｴｬｲ｡
ｬ Vlad imi r Svyatoslayoyiç'in ogl u Büyük Knyaz Tm ularakanskiy M istislay 6530/1022 Yllmda Kasok Knyazlun Rededin yeyu Redegu'nun toprag ml ｩ ｾ ｧ ｡ ｬ ctm i'i ve ora n llJ tebasm l ken di himayc si altma alarak Kasok üzerine vergi koyrn u'i1ur.
Knya z Rcd cg in'in çocuklan vaftiz töreninden sonra Yuriy vc Roma n isimlerin i alm1'i, Büyük Knyaz'm hi zmetinde bulunmu'ilard lr. Roman'lIJ torunu Mihaylo Yurycviç Soroko um'u n Gleb ad ll ogl u yardl vc O'ndan Koloto vskiler, Lupand iler, ｕｾ｡ｫｯｶﾭ
lar ve La puxinler ｴ ￜｲ ｣ ｭｩ ｾｬ ｪ ｲＮ Gleb Mih uilo viç'in torunu Vasili Leontoviç Suvor'un
isc Cev k ad h og lu yard!. Cev kinlcr nesl inin türelilcieri Rus tuhlllla zcdcgen rütbc1crinde hizmct e tmi'itir..." Ｈｕｒｚｎｾ
Ｍｉｘ
Ｌ s. 8).
soyadmm Rusça temdi ola n cev/.:.at fiili ile
Cevk (0) kökünden ｬ ｲ ･ ｭｩ ｾ ｃ･ｾ Ｇｫｩｬ
izah cdilcbiJir (clVlld a m a k) (Dal-IV, s. 586 ). Daha dogrusu cevka-cevkat fiilinden
türemi'i nesne adJ ser çe gibi clvJld a)'a ll adam için söylcnmi'i serçe sÖl,e ügüt.l ür.
N.A. BASKAKOV
180
Rusçada scrçe crv rlus uu taklitlc tëremis cirik SÖl CÜg Ü, T ürkçcd c elf V CUV elmek (r m ld a nmk ) sözûuc uyg un gcliyor. Dol ayrsryla {"l/p r/lt. cevka (serçe) Ru sçada
yek tur. Dernek oluyor ki sostaklidi yoluyla tëremcsi Türkçcdc olmustur. Cevki" soyadm m Güncy kükcn li olmasr J a bu ihtimaJi kuv vctlcndirir. N itck im scs laklidi s özün ha ngi d ilc ait oldugu çesuli zor luklar la tespit edi lir.
TüRK KÖK ENLI RUS SOY"DLARI
181
2t5 .MAMA EV
"Mam ocvlcr süta lesindc n Mamay Mnmacv ve ye ni vaftiz et.Ii1mi!i olïJu Grigoriy Ma macv 709<V 1582 ve 712311615 yrllarmda hizmct çilerin dcrecef hstcsinde
mülk ve maasjan [Ie kaydcdilmisle rdir " Ｈｕｒｚｎｾ
Ｍ ｉｘＮ
s. 23) .
213. nORKOVSKiy
Mama cv soyad r erkck özc l adrnd an t ürcmisur. Rus nnihinde Mam ay Xan clarak kaydedilmi srir (Fasmer-Il , 5, 565). Mc shur Mam ay d övüsünde yenilc n kom utan-
"Dunin- Borko vskjy sülalesi g üvemlir PoJonya kay naklarmda gös rer ildigi g ibi
ün lü bir Danim arkah asilzade neslinde n türemi stir. Vilhc im ,\jiveno Koroll ugun tabe-
du. Er kek özel ad r etarak Mam ay özc llikle Hakas T ürkçesindc kullamhr.
Iigiode iJL Svenc Danimarka dilinde " kaz" demcktir. Bu yüzden armada kal resm i
vardrr . Vilhc lmoglu Petr Sveno 1124 yûm da Polonya'ya çrktrkta n so nra Polonya korolu mla Uunin adrm alnusur. Borko vski adh ｧ･ ｮ ｩ ｾ bir roprak verihnisur. Bu ndan
so nra O'n un isrni Duni n-Borkovsk iy sektinde yazshmsur. Vasi liy Kasperoviç Dun inBork ovskiy'e , Zaparoji-cemogoriya albay ma ve general adrm tesryana 718211674 YIhnda vc baska tarihlc rdc köy vcri lmis ve tawik ｣､ｩ ｬ ｭｩｾ
ｴｩ ｲＮ .." (U RZNoS- IX . s. 9).
Oun in -Borkovskiy soy ad mm Oanimarka köke nli o lmasm a bakmayarak. köｫ｡Ｉ
Ｎ Bu varyantlakenind e T ürkçc s öz muhafaza eder diyoruz: Bärk -böri k-bóritk Ｈｾ￡ｰ
n n her biri ne Kspçak lehçelcnnde rastlamak mümkündü r. -ov -sk .iy suffîk s d izisinin
eklen mes iyle Bork ovskiy soy adl türemi!itir. Sadece -d i)' suffiksi ile türe me ihtÎma li
de vard Ir. Bork ov yer admdan tü rem i!i olabi lir. Sözün kökü oIa n oorl: ise e5ki KIpça k dilt erine ai uir. Be lki de somaki Km m-T atarcasl veya Nogaycay a aitlir. Su leh çcle ri kunup nlar ile Ukr ayna , Beyaz Rusya ve Polonya slkl ili!iki içcris indcydi.
214 . Airov
\ 'C
｢ ｾ
ｫ｡
"A ipo v sülalesi Talar köken lidir. îyi hizm ctlerine kafll h k 7065/ 1557 Ylh nda
tarihlerde hükü mdar tara fmdan mülk ve fennanla le lti f ed ilm i!ilerd irN
(U RZ NoS-IX , s. 19).
ｾ ･｣ ･ｲ ･､ ｣ A ipov lar'm Tatar kökenli o tduklan açl klan ml!itlr. So yadm m tem elinde Aib -A)'ub « Ara pça ajb ...) çogulu ij ib " günah. \-icda n sl1u n lls l" ad lan yatma klat.h r (Budagov- I, s. 769). ￇ｡ｧ､ｾ
Türkçede Aif1.A)'ub isirn lcrine s ik rastl amnak-
ladlr ...
Aipo v sülalcsin in Türk kökenl i o tdugu armal!,lki hera tdika ｩ ｾ｡ｲ ｣ｬ ｬ ｣ ｲｩｮ ｣ ･ de ispa tlanmakladl r: KIIJç, ok ve hila!. Ta lar kökcn ti oldugu resm! !iccereue bilc açlk ça
ifade edilen bir sülale nin armas mda ki i!iaretl eri ta!i1yan ba!ika annalan n sahiplc rinin
de Türk kö ken li old uklan res mi ke5inlik kal.3nml!i oluyor.
Bu aJm kökeni Tararcada arasunlmamrsnr: Mamay cln, çecuklarr kor'ku ta n va r h k (Dal). Nhc kim bu izahat son devre auur VI,' Mamay adt ile ilgifidir. Tem elinde Mogol kom uta r unm ismi ilc M ogok a lIlWIl (sey ta n , d il) kelirncsini m uha faza
ede r (6 1, s. 234) , Belk i de I/IO/l Ul)' s özü /1/(//11 + ay sc klinde tûremist ir. ·ay iyelik halin so nlugu Buryatçada hälá kor unmaktadrr (84. s. 91). Mogol etimolojisinde meme-
mama (emz ik , kad m m em esi ) ihtimali de söz konusudur. Ömegin TUrkmcnccde 5Öze aym ma nada rastla yabiliriz: Mama + y > "Ulmoy... (Rad fov-Iv, s . 21 18).
Nihayet, Mam ae v soyarh Mama y özet adm a -ev suffiksinin eklc nmesiyle türc-
rnistir. Sulale armasm daki hil al, o k ve ya y ûgürtcrf Mama evlcr'in Dogu köke nli 01d ugunu ispa tlar.
216. HAKURÏNSKiv
"N ikolay Baku rinskiy 1609 YI1Lnda Polony a korolu lil . Sig i1.JllUnd' un talimall
ile köy sahibi ｯ ｬ ｭ ｵｾ ｬ ｵｲＮ O'ndan lüreye nlcr Po lo nya'dan ｒ ｵ Ｎ ｾｹ ｡ Ｇ ｹ｡ gcli p ｹ･ ｲ ｬｱｭｩｾ
ｴｩ ｲＮ
Ru s tahtma hizmet ct mi!ilerd irN (URZNoS-IX. s. 26).
ｲ Ｎ
Bak urimsk.iy soyad l bakura köku ve -i/I-sl.:-i)' suffiks dizi sinden ｉ｣ｾｫｩｬ､
Soyadm m kökü baku ra, her !iCyden ö nce Tü rkçc bir bitk.i ismidir: Bagl/ra... " ka ra m uk, d emi r ka ca " ( Budagov-l, s. 235). Bu söze ül.cllikle Klpçak lehçe lcrindc rast tamr. Öncelcri olumsuz man ah bir lakapken daha sonra soyad l kükü gibi ｫ ｵ ｬ ｡ ｬ ｭ ｬ ｾ ﾭ
tIr.
bir ihtimal daha \·anIJr. Baqri lakahmBu soyad mm eli moloji si itc ilgili ｢｡ ｾｫ｡
dan türcd igi ｾｶ ｵ ｮ ｵｬ ｵ ｲ Ｚ Baqri (sa r ho!i)< Arapça bil,!ri (ke)'iOi) > Rusça baklIra + in
+ !ik.iy > Ba kur insk iy ,
Sülalen in Oogu kökenli oluugunu hcraldika i!ia rct lcri de iSllatlar: Ok ve klh ç
anna üze rinde haçvari biçimdc ｹ ･ｲｬＡｩｭ
ｾｴ ｩ ｲＮ
TÜRK KÛKEN I.I RUS SOY ADL ARI
N.A .llASKAIW V
182
183
219, CUFAROVSKi y
21 7. CAA ()A EV
"C ufaro vskiy sülalesinin nc silbu'll Puskova Polonya'dan
"Ca dac vlcr soy ad l- Ivan An cmc viç Caa dacv 7029/ 162 1 y rlma ve bas ka Iaribrente yc t f mülk vc rnaasla lcltif ｣ ､ ｩ ｬ ｲｮ ｩｾ ｴ ｩ ｲＮ Hükümdann Inhri fcrma nmda eski hir
ｧ｣ｬ ｩｾ
ｴ ｪｲＮ
v aûi z rö-
reninden sonm Gerasim edrm ahmsur. O'nun torunlan Yuriy ve Iva n Cufcrovskilc r
tarihlerdc Mosk ova asilzadelerinin fisresine üstlen<.ligi
713<.V1622 yrlmda 'Ie ｢ ｡ｾｫ
g örev iceb r rnaasla kaydcdilmislenlir" (URZN $-IX. s. 46).
malikane O'nun adma ｢Ｓｧｬ｡ｮｭ
ｾｴｬｲ
(URZN$· IX. 5. 42). Ceadae vler'in ikincl sahelenmesi 718811 680 yrlmda (URZN,l;i.X, s. 85) sülalcde binakrm farklarla ortaya \ 11;.maktadrr: CaaJaev > Ceodac v.
Rusçada cufar k ök üne vilayet fii!crinin k öku gibi rastlamr: Cufarii Ｈｾ ｡ ｬ ｡ ｦ ｡ ｴ ｨ
giyuunek), Tataree çibar- sibar-suber-sioer vc Mogolca ceber sözcüklcn nho'l. te-
Bu soyadmm temclm i erkek özc l aó] teskil eder. Mogolca o la n hu ad Türk
halk lnn arasmd a da yaygmdrr, Ta rihte Cen gizha n'm ikinei og lueun ismi olara k b ilinir. Djagamy-Cagatay (cesur, dü rü st) adr aym zamanda etnonim olarak da unlü｡ ｾｬ ｹ｡ｮ
｢ｩｲｔ
ｲｫ Ｍ ｾｬ ｯｧ
ｬ sülalcsindcn T imur'u tamyoruz.
dü r. Bu ｡ｊｬ
mi z, za r ir' anla mlanna ge lir (Buda go v·I , s. 467 ). Bu SÖZ Cufaro vskiy scyad mm teme tini clusturur. Büyük ihtimalle cuf a r sözu Tatareadan gcçmisur < çuwar " al t ü)'ü " anlàmmdadu. Bu sözcuge baska lchçclcrde de rasthycruz. Örn egin Turkmence-
de çobar, Kugrzcada rl/OOr, Kaza kçada suwar s özcü klcr i Ionen k ola rak cufar s özc ü-
Caadaev, Ccodaev soyadlan ad r geçen ctno nimde n türcmistir. Erk ek özcl ad l
olarek bikligim il Çagatay-Dm gatay sözünden de türemis olabilir. Her iki halde de cv suffiks inin e klcn mes iylc soyad r türcmisur. Rus ada ptasyonundan snnm Cnada cv
vc Ccodnov sc klind e farkhlasma ｏ ｉｬＱ ｕ ｾｬｕｲ
..:
gü ne yak mdrr . Ünlülerin mikt an da esuur. Muhte me lcn ilk etapta Cufar < rubar
"gemral" Inkap gö rcv i ûstlc nmis tir. Bu soyad r Cufarskiy soya dr gib i C ufnrovC ufarovo yer adla nndan tûremis de olabilir. Her ik! hulde de -sk-iy suffikslcrinin ck lenmcsiyl c Cufarovskiy soya dr türcmlstlr...
Erkck özel ad r Caad ay baska bir Rus sulalcsintn nesilbasmm ismidir. Bu ki§i
akraba Caa dnev-Ccodacv sülalelerine, daha dogrusu Spes nevle r'c dahildir...
220. ABnULOV
"Spcsne vlcr'den Caaday vaftiz t örcninden soma Fro l vastlev aërm ahru sur.
,
0 , Spesne v'in og lutlur. 71 18/ 1610 yrtmda Moskova muhasi res mdc d aimi mü lk sa-
"Ivan Abdulov 'un adJlla Kad ifcli Kitap 'ta 7135 / 1627 tar ihli mülk kaydl \'arＬ s. 62).
hip ligi failri rel mum He tehi f cd ihn i'ltirMＨ ｕ
ｒ ｎｚ
ｾＭ
dJr" ＨｕｒｚｎｾＭｉｘ
VlIl, S. 36) .
Göriildiigu gibi soyad mllliemcl ini erkek öz.el ad l Avdullc'lkil ede r: < A rapça
Sf'C'l nev nesli T urk kökenli degildir ama annusmdu hi la!. iki tane ail l kÖ'iC1i
Ylldlz ve okulu kaman figü rleri vardir. Demek oluyo r ki bu siilalenin nesilba'll ilc
obd ofl41" ,.. " Alla h ' lII kulu". Aym 1..arnanda özc! ad Alxlull a, ondan isc Alxlullo v
Caaday ｡ ｲ｡Ｎ ｾｬｲｮｊ
soy adJ ｴ
ｵ
hlslm -akrabahk ￎｬｩｾｫ
ｳｩ
vnnh r. Bu ili§ki ilk döncmde Cnadaev-
ｲ ･ｭｩ
ｾｴｩｲＮ
Daha so nra
｡､ｰｬ
｡Ｎ ｾｹ
ｯｮ
'IC
-ov suffiksinin cklcnmesiyle Abd ullov
Ceodaev sü lalclcri ile olmu'ltur.
soyad l urtay a ｬｫｭｾｊｲＮ
2 18. CEKJ\. IA RE V
Alxlul ov süla1esinin Oogu kök enl i o ldugunu arma üzerindc ki iki hilal resmi
de ispatlar.
ME vdo kim Cckmarev 7 13011622 Ylhda ve ｢ ｡ ｾ ｫ ｡ tarih lerde üsllcnd igi gö rev
kabl ｭ｡ｵ
ｾ ilc 1.edcgcnler SlfaSllla ｹ ｵ
ｺ ｬ ｭ ｬｾ ｴ ｬ ｲｮ
221. TARAKANOV
(URZN$· IX, S. 45 .)
Ce kmarcv soyad l büyük ihtima lle Cek.mor lakabllldan ｴ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾｬ ｩ ｲ Ｌ tahta tokm ak anlanll ｴ｡ｾ ｬ ｲＨｄ｡
mar, Kala kçada ｾｯｧｰ｡
"T ara kanoy sfilalcsinden Fed or t vanoviç Tarakanov 7 135/1 627 Yllmda babaｬｵｲ
ｾ Ｈｕｒ
ｚ ｎ ｾ Ｍ ｉ ｘ Ｌ s. 65).
sllldan kalma cs ki mül kün sa hibi ｯｬｲｵｾ
ｬ IV , s. 587 ve Fasrncr IV, s. 325). Ay m manada T alareada çu gｲ (t Opul , çOlllllk) Y C Pulovcs di linJc çoglllar d ik enli sila h-
Rus söz ü tarakan (Dal· IV, s . 390) tawq (d alg lll ulmak, d ü§iin ccli olma k)
liili ndc n ｴ ｲ｣
ｬ ｩｾ ｴｩ ｲＮ
Bu fiil Eski Uygurcada da yard!. Tar akanuv soyadl IlJrakali Rus
Co de x C UlJl:In icu s sözc ükleri varJ Ir.
DulaMYlsla Ce kmarev soyadlllln kökü Tü rkçe çogmag sözcügüdür. Rus
adaplasyo nunJ an sonra cekma r + suffiks ·ev > Cck marev,
sözündclI ｬｩ ｲ･ ｬｔｉ ｩｾｬ
ｄ
ｮ  ｾ ｬ
Ｎ ･ ､ ｩｬ ｧ ･ ｮ
ｲＮ E u sözii n kökti TürkçeJe n al llllTIl§tLr. i lk ｾ｣ｫ
｛ｬ farkh ｏ ｉ ｉＱ ｕ ｾ ｉ ｕ ｲＮ
çaLlh fiil ｦｵ ｲ ｭ｡ ｟ ｾｬｉ｡
-lukJ-lik, -lIqlik, -ql-k formanllarl ile ｡ｧ､ｾ
•
223 , ALALl KiN
337 ) vardrr . Do laleh ç cle rde rastlama k mumk und ur. Örnegin Karakal pakçada (6, s.
｡ ｫ Ｉ Ｎ
ｲｊ ｾｭ
｡
ｫ
kh
(a
Tarqa
ym yla lafl!q fiif metales Iormasrm kor umus oluyor:
biçi mi
n u fiilin -gmv-gr ll . -q(/Il/·l:eII se kille rinin istim kiylc d önüslü-edilgcn
s ûr finen].
yurauln usur . Tamq qan > taruqan fonnusr oneya çrknns nr Ｈ ｰｬＧ ｲ ｩｾ ｡ ｬ 01311,
Kitap'ta
Alah kin sülalcs inde n Alahki n'in a glu Ivan Anbae v'in adma Kadife1i
(URZ NS-IX,
7 136/1 628 yrhna nit hü l.: ümdarm Iahri fenna m ilc mûlk kaydl vardu"
R
s.67).
I (kaçnu sözün baska elimolojilcri de vardrr. Örne gin Çuvesçada lur-aqO/
).
insan
i)'i
(
tcJrxall
c
km ) < tartaz [ka çma k) veya genet Türkçed
turaqqa/u
Rusçadak i torakan söz ünun KIr1!11 Tararcesm da turaqqa (ince ses],
1).
132
s.
1lI,
(Radlov
vardrr
l
{lnce sc sli) s özcukfe ri ilc etimo loj ik yakmlJg
Aym zamanda hasaraun adlanm behrten özcl bir sistem de vardir
VI'
hu sis-
i belirtme k
temde onla r özeltikle ëng örülür. .su veya bu hayvamn cinsini. özelligin
()'Içuy{an
Hakasça
n yararla mhr.
ｩ ｾｩ ｮ Ｍ ｧ ｡ ｮｬ ﾷ ｧ ｴＧｬ Ｎ Ｍ ｧ ｭ ｬＡ ﾷ ｫ ｾ ｮ Ｌ -an/sen fiil ekle rmde
,
(kartal)
togall
lan ), c 'u t (siir ü n m ek) flitinden türemisfir. Toq (kalk ma k ) flitinden
uhr.
yaygn
de
örnc klcri Tür k lehçcle rin
(/f (a d rm atmak) Iiihndc n a/al/ Ｈｩ ｾ d evcsi)
ba ska örnc ktcdirlcr .
ｬ ｮＩ
［
ｾ
ｶ
｡
ｴ
Ｈ
II
J
gO}'l
n],
[asla
arsten
,
t)
Ｈ ｜ Ｇ｡ ｨ ｾ ｩ a
GlIllm
(ya )'J1 ma k.
Hu usu uc ｬｲ ･ ｭ￮ ｾ udla r suasmda hasarat adlan da dahi ldir : 7'a ruq
nde AIsözlügü
n
Radlov'u
V.
torakan.
>
taruqan
sûriiumek} +·qlll1, -an > ta ruqqan.
ahr.
yer
ｩ
ｬ
ｫ
･
ｾ
ll
tay VI." Tel cvt agnlan için geçerf olan raraqqa
ﾷ
n ｴ ｲ･ｬｩｾ
Nihayel, Tarakan ov soyool Ru sçadaki tarakan « taruqan ) sözünde
Ｎ
ｲ
ｵ
ｬ
ｾ
ｵ
ｭ
ｾ
ｵ
ｬ
ｯ
l
soyad
lir diyoru z. Son una ·ov suffiksinin ckle nmcs iyle Tar akanov
T arakano vlar'm Dugu ilc
resm i de ispa tlar.
ｩｬ ￮ ｾｫｩ
ｾ ｩｮ
ｩ
ann a üzcrinde ki alt i
ｫ
ｾ ･ｬｩ
Ylld ll.
VI."
n VI." ço"Xodl revs kiy sülalcs indcn Uvar i van , Seman 'Ie Perfil Xoo lre vskiler'i
larih1cre ailmülk kaYII·
cuk larmm adma Kadifeli Kitap 'la 713 611628 Yllma 'Ie ｢｡ ｾｫ｡
).
66
.
s
lan vard lr (U RZN S-IX,
ｭ ｩ ｾｴ ｩｲ Ｚ X,d,r < Arapça Xidir ... peygam ·
Soy adl Arap crke k özcl admdan ｉｲ･
guna inamhr. Asn n sonuna kadar yabuldu
ll
bfr a d l. O'nun hayat suy unun kaynagll
ｬ ｳ ｹ ｬ･ ｮ ｭ ｩ ｾ ｬ ｩ ｲ (Budago v-I, s . 534).
｡｣ ｡ｧ
ｾ｡ｹ
R
Arapç a
Aym ct imolojiyi Y. Sinkcviç de sa vunur: CIIOtfllr CIIUlfllr ·C/lUdr,
p e:n;am IJfI" ad l ( 127, s. 460).
u ffiks X,dr"Xacfir·Xoclir T ürkmen ler ara slllda yaygmd lr. X,d /r· Xodir+s
ｾ ｜Ｇｈ
ｫ Ｎ ｩｹ
> Xodnevskiy.
Secerede jki Tü rkizm ｫ ｡ ｹ ､
･､
ｩｬ ｭ ｩ ｾｴ ｩ ｲＺ
Ahkin ve Anbay nesilleri nin tcmclin i
atan qahsm OOI. Ah kin soy adr Rus söz ünden ｬｲ･ｭｩｾ
ｬｩ ｲＺ
Alahkal ahk a. Ryazan
\ '1."
peUek anlaTver vilayetlc rinin agillarmda "I" yerine "p" kullauarak konusa bllen
10).
rmnda kullamhr. Alahka r-Iahkat "kekeleme k, peltckle me k" (Dal-I, s.
ki Km m
Alahka-la ltka söz ü Ogualeb çclcnnd en ahnm rsur. Kuzey sah illerinde
ras thyoüne
üg
sözc
siz)
dil
Ｌ
ｾ
ｭ
ｲ
ｩ
ｵｾ ｭ ｡ becerbd ni ｊｕｬ
T ater ag lzlan nda talluq Ｈ ｫ ｯ ｮ
az ihtiseklinc
)
68
s.
-I,
ruz. Etimclcj ik bakrmmdan a lalrkat < olliluya (Fasmer
mal vardrr.
Ｉ Ｎ Alallkin
ｾｭ ｡ｹｮ
ｾｴ ｬ ｲ (la l. ｫｵｮ
Türkçede bu sözü n kök ü Parsçadan ｡ ｬ ｬｭ
kin.
Alah
>
suffiksi
in
+
llka
Ala
soyadr ilk Rus adaptasyou varyantmdan tütcmisur:
özc llik1e
An bay scya dmm ternefini atan kisini adi ｡ ｧ ､ ｡ｾ T ürk lehçelerinde,
ｩ ｬ ､･ Amwl ｢ ｾ ｽＧ olaKspçak g rubuna ihtisar o lunmus ｾ ･ｫ ｩｬ ､ ･ Anbay .Ambay 'Ie tam ｾ ｫ
efendi).
rak kullamh r. Ama/l < Arapça iJi niJdli, l-arars lZ + be}' (zen gin ,
224,IIA ÇMAN OV
hi lal
222 . XOUIR EVSKi y
' 85
TüRK KÖK ENU RUS SO YAl>LA RI
NA BA SKA KOV
' 84
ｫｾ
yJlmda
- Baçmano vlar süla lesinden Vasili Daçm anov'un adma 7 13611628
70).
s.
Ｌ
ｘ
ｉ
ﾷ
ｾ
ｎ
ｚ
ｒ
ｕ
Ｈ
vanJirkaYltlart
mülk
a
ｩ kilaplard
｡ tarih lerde ･ｾｩｬ
\ '1."
Baçm an kökü 'Ie · OV suffjksinden ibarett ir. BIlrl/lQ" sÖzÜ.
Soya dmm ｫｵｲｬ ｾｵ
yatmakladlr. Far sça
ｮ Ｎ ｾ tcmel inde ise Arnpça bädz (•.. \'ergi, ｢ ｡ ｨＱｪｩ ｾ Ｉ ke limes i
siyle badv/Uind>
i1aw
/II(JITd... sanatm \'eJa sanatçm m ad ml hildiren söz-affi ks
(·da r). Yeni UybadVJlan (ve rg i iad esi). T ürl.:çede badWdr sö zünün eki f arsçadlr
geçerlidir. ..
gurcada ki badzgir sözcügü için de ay m ｾ･ｹ
I sözcügü
Klpça k lehçeler inde, aYlrca Özbek VI." Tü rkmen di lkrind e badv'/Q/
an.
memur
010
01
em
r
eh
m
｡
Ｇ
Ｉ
｡
ｬ
ｭ
ｾ
vard ir. Nihaycl , Hive Hanhgl'nda me m u r , kJh ç ｴ
n.
kka
ü
d
nda,
lallllnda budV/IQI/ < d(u/;.ma"d « .'\ rapça mohrum ... pazard a, kara\'a
DolaYIrdl.
lard a eanh mallard an vergi a1all melllll r -Budago v) sözc ügü kullalllh
ism iyle ilgili.
sly la Baçman ov soy ad mlll ki,ikü vcrg i mclllurluj;u yapan ｮ ｣ ｳｩ ｬ ｢ ｡ ｾｬｉｮ
dir ...
•
186
N.A. BASKA KOV
TURK KÖKEN L I RUS SOYA lJLARI
225. Ç Ul' I{ASOV
Baç urin soyad r (Biçurin-Miçurln) Tatar soyadr Bacurun'm tahrif cdilmis sekIidir . Ama bugü nk i Tatarlarda aymsr kullnmlmak tadrr. Bu sc yadmm Terarea varyenti karm as ik bayc'ura sö zündc n türemistir. &)' sözc ügü turn lehçclerde ay m manad a
"Çu praso v sulale sinde n Ivan Ti hono viç Çuprasov'un ad ma Kadifel i Kuap 'ta
7 13611628 yrlmda vc bnska tarih lcn.le hük ümdann fahri fermani ik mü lk kaydcdllｭｩ
ｾ ｬ ｩｲ Ｂ Ｈｕｒｚ
ｎｾ
Ｍｉｘ
Ｌ
187
kullamhr. çura-çora -çoro.sura (a silta d e torunu, kahra ma n m og lu , meslcktas )
(Buda gov I. s. 67 4).
s. 72).
Rusçada " kiiçiik, m in ik " anlammda r ap msl}' (Dal IV. s. 615 vc Fa smer-IV
s. 384) kcl irnesi vardrr . Su sözdc n ç/f/'rasov soyadr türcmis o lab ilir. Ay m zam anda
çuprasry sözu Rusça çuprin ＨＡｪＧ ｾ flp ka da pü sk ül, bo nc ukl u süs ) kelimestoden tüｲ･ ｭ ｩｾ de o labilir. Kcnd i srrasmda hu Türk çcden almm rsnr .
bo
l1l
Bayc ura soyad r Rus aptasyonundn Bacurin- Bucurin sckfini alnus VI' aglzlarda
har f as im ilasyon u neden iylc M icurin ｾ｣ ｫｬｩ ortaya ｬ ｫ ｭ ｬｾｴ ｬ ｲＮ
228. RuLiç E V
Bu soyadmm kökünde Tür kçe çapraz s özc ügünün butu nmasr ihti mali de vardir. Farsçadan ahn munr rafras... -c çüpdras t, Dairevi alun dü jme veya iri demir kemer anlamla rma gelir.
"Bu fiçcv sü lclcsi nden Gc rasim fliç Bulicev Mos kova asilzadelerinin listesinde yer alm ak tadrr ve mülkle ､  ｬ･ ｮ ､ｩ ｲｩ ｬ ｭ ｩｾｴ ｩ ｲＮ 7 195/ 1678 y rlmd a ise fahr i Icrmana
layik ｧ ｲｵｬ ｭ ｾ ｬ ｲ Ｂ Ｈｕ ｒｚｎｾＭ
ｉｘＮ
s. 114).
'
Do lasryla Çu prasov soy ad i adaptasyon a mar uz kalm l!j' T ürkçe çapra: (Icl ve
pûs kûl biçim li rlrça ) :> çnprina (td. sa ç, Ilüskül) :> çllprasfY (küçük. mini k) sö zｬｩｾ
ｬ ｪｲＮ Óncclcri lakap olarak kullamluns daha sonra soyad r
c uklc nnin hiri ndcll ｬｲ｣
halini alnusur. l3u soyad l fo rma ve mana baknmndau kökence son döncm lere aiuir.
Bu scy admm kökünde Rus vilayet SÖlÜya nnak tadrr: Bu/IC (tücea r ), Bu ke lime giiney Tü rk Ichçclerinden almnusur. Rusya'nm ｣ｾｩｬ
ｬｩ vilayctlcrindc "uta nm a z,
terb lyeslz , dcl i d olu " anlamlarmda kullamhr (Dal i, s. 14 1 VI' Pas mor I. s. 240) . Güney sahillc rinde konusuten Kmm Tatarcsmda pi'idz-bifidz k isIr. (Farsça bi rader ...)
ｾ ｫ ｩｬ･ｲ
vardrr.
226. K iLENiN
ａ
ｮ ｬ｡ ｙ ｉ ｾ ｬｮ
s özlcrle isareucndirûen scmantik gefismesi; Pilidz-bi lidr-biliç -
"Kilcnin sulalesinden Itcdot vc Leontiy. aynca hu ncsilden olan Kilcn inler'in
Iorunlan 7 18611 678 yrhnda ve baska tarihlerdc Rus tahun a hizmct etmislcrdir"
l U RZN S-IX . s. 1(6).
bduc, Rusça butuc, Belki de kisir bir insanm um utsuzl uga düscrck davramslanmn
Kilenin soyadlmn kökü Mogo1cad lf. DolaY1Styla kilen söz ü « Mon glca .xi/en)
Sih ir vilayetinin Türk aglz larlllda kullamllr. Genellikle T atarcan lll Dogu agu larlllda
､ ｮ
kilin (k m ua)
ｾ ･ ｫ ｬｩ ｮ ｣
､･
ｧ ｩ ｾｭ｣ｳｩ
 ｾ ｬ ｧ
halme , tcrbiyesizcc davranulann a, aksiligine
ｹ｡ｫ
ｬｾ ｬ Ｑｦｬ
ｬ ｭ
ｬｾ
bir lakap ur .
BuflÇ lakabllllll daha sonra lar -n suffi ksinin ck lenm csiy le Bldiçev soyadma
görulmektedir. T ürkçede de aym kökc sahip Bilidz. -Biliç SOyaJl var-
dir .
rast1aOl r.
Do hlaslyla Kikni n SOyadl adaptasyon a
let/-ki/en :> ,l:i/ena +s urfiks-in > Kile nin.
ｵ ｧｲ｡
ｭ
ｬｾ
Rus kökünde n
ｴｲ･ｭ
ｪ ｾ ｴｩ ｲ Ｎ
Xi-
Bu soy .lthmn Hazar !Jc nizi'nin en cs ki adlarmuan hiri olan Ki/en sö lc ügü ndell türemcsi ihtimali
vard ir. OoJaYlslyla ctimo loj ik olarak önceki kökle aymdlr:
Xi /til- Ki/eli (km n a, "i il-el. Illumcr ). ikinci halde SOyadl Ki fel/ov-K ilell!ikiy ｾ･ ｫ ｬ ｩ ｮＮ
ue
de ortaya çlklYor.
229. Ç E I\IO UU RO V
"Çe mtlllurovlar sülalesindc n Fedo r Çcmodurov 7 19811680 iyi hizmetlerinc.
kahram anllgma. at lilnOln gö nü llü mücadelelcrine ｫ ｡ｲ ｾ ｬ ｬ ｫ kcnd isinc ve babas lIla hükümdarda n mülk cdi nnti§tir. Bu konuda bilgi 7 15611 648 Yl[lllda Kadifcl i Kitapta N ikila Cemod urov 'un adl na ｹ｡ ｺｬ ｬｭ ｾｴｬｲ Ｂ
(U RZ NS· IX . S. 116 ).
Çemod urov soyadlllill teme li çomakdar (sila h ｬ ｡ ｾｉ
veya dem ir ign e) + Farsça -dar ... affiks indc n te-ikildir.
ｊｬ
｣ｬ ｳｬ
Ｉ
Türkçc çomaq (agaç
227. u Aç un i N
"Baç urin1er sülalesindc n Mak sim Evislafe viç vc Danilo Ga vrilovi ç Baçurin Ier 7 193/ 1685 Ylhtllla 1"C ｢｡ ｾｫ｡
tarih lerde ma hkarÎe ile ､
ｬ ･ｮ､ｩｲ
ｬ ｭ ｩｾｴ ｲ ｒ (U RZN S4
IX. S. 112 ).
Harbi rütbc VI' isimlerle ilgili soyad lan. aym zamanda zafer VI' silahlarla ilgi li
Rus ono mas tikasmda fazla ea yayglll soy adJan kullallllml§111. Çe mod urov soyadl da
bunlardan biridir. Harbi rülbeden türeyen çomaqtar siizü Rus adap tasyonunda ve
ｾｫ｝ｪ
､｣ｧｩｾｭ
formda çemoJllr + suffiks -mi :> Çemodurov haline ｧ｣ｬｭｩｾｴ
ｲ ...
NA BASKA KO V
188
Rusçada yayg lO ohm Çurna kov soya dt da büyük ihtimallc c'omaq-cumaq...
"tahta veya demir çomak " (Budagov) s özündcn tûremistir. Ukrayna dilindck i çumaka -çumak (74, ilavc s. 8 1) eski manada "arabac. "da bu k öktcn gelmektcdir.
230. BOLKUNOV
"Bolk unov sü1aJesind en Mutvey vc [van Bo lkun ovlar as llzadc kita bmd a 'I C
hayat Iistcsinde 7200/ 1692 yrlmda ve baska tarihlerde Moskova zedogcnleri vc vali
gibi kaydedil mistir'' (URZNt}-IX, s. 118)?
TÛRK KÖKEN LI RUS SOY ADLAR I
189
(Budagov-I, s. 732 ). Do lasryla Karatccv - Karat acv soyad r karatay- karatey kökü vc _
suffiksinden tcskildi r.
Cl'
Karatccv scyadmm baska hir elimo lojik izaht daha vardrr. L. Budago v'a görc
Kmm tarihçi1crinin Kmm fermanlarmda Eskl Tata rca qaracu (sadrk hizmetçi, nöbetçl) s özüne rastiarnak mümk ünd ür. Karu çi rütbesi Km m asilzadclerine ait idi (Bu,
dagov- ü. s. 45).
Büyük îhtimalle soya dr ilk zamanlar Ka raçey +ev biçimindey ken, daha soma lar Kara çee v > Kanueev gelismesi olmust ur.
Bolkunov soyadr Es ki Tat ercadaki bolg in-botyin (esir, hi zm et çi) sözü ne da-
yamT (Budagov-I, s. 2(0). Bu söze eski Türk ed chi di linde rastlamt. Rusça bolkat
(gevezelik etmek) flllindcn türcmesi iluimali de vardrr. (Dal-I, s. \10). Bu sözün
Ru s ag lz[an mla holkun [a r-trrma) sck fine rasthyoru z (Fasmer-I, s. 188).
ilk asamada bu s öz lakap nlmustu r. Daha sonrala r -ov suffiksmin eklenmcsiyIc Bolkunov soy ad r türcmist ir.
231. ASLONOviçEV
"Asl onoviç ev sülalesi Polonya asilza dc soyundan gelrncktedir. Polo nya korolu IlI . Avgusr'un fahri fermamnda asilzade hakem Dominik Aslo noviç 1763 yrlmd a
kanun ve karallart iyi bilir o ldugu için ye tcncgi nedeniylc korol sekreteri göre vine
atannusur" (URZN$ -X, s. 135).
Aslonov lç soy adr as ten kükü vc ./JV-iç+ ev eklcrindcn olus mustur. Aslan kökü (Rus adaptas yonunda aslom < Türkçe arslan, Kazakça a rs/all (Budagov -I, s. 27).
Bu hald e özel erkck adl gibi kullamhr. Rus adaptasyon varyantlarmm birinde Aslall
olarak geçer. Rus selnamcl erinde, hikayelerind e ve ｢｡ ｾ ｫ｡ kaynaklarda bu ismin Arslan, Ruslan , Eruslan, Aslam , Oslarn varyantlarllla rast hyoruz.
Annadak i ok, iki tanc alll ｫ ｾ･Ｑｩ
nin Türk kökenl i oludgunu ispatlar.
ylldlZ ve hilal ｾ ･ ｫ ｩｬ･
ｲ ｩ Aslonovil,:ev sülalcsi·
232, KARA TEEV
233, KUT KiN
"K ut kin sülalesindcn Kadcmskîy Ne ver murza Kutkin'in adma Kadifeli Kitap'ra 7 13 1/1623 larihi ik Kodemski ilçesinde köy mülkü kaydedilmistir. 720311 695
yrhnda lse Ne ver'in torunu Be xremtr adma büyük hökümdar Çar ioan A lckscc viç ve
Pctr Alcksccviç tarafmda n köylülcri ilc birliktc nesild en nesile geçen fahri ferm an
verilmis tir" Ｈ ｕｒｚｎｾ
Ｍｘ
Ｌ s. 42).
Kutkin soy adr kurulu suna bakrhrsa Rus laka bt Kutka'dan türemistir. Hiçb ir
somut manast yoktur. Buna görc onun T ürkçc dc n adaptasyon ilc almma ihtimali vardrr. Çün kî secerede ncsil ba§1 Never murza Kutkîn ve lorunu Bextemir'in isimleri geçiyor . O'nun Türk kökenli oldug u kesindir.
Yaygm ve eski Türk erkek özel adt Gnli-Guti vcya Gnlik -Gu tik (hurfl manada mutIu) Guti-Guik-Grtli scklinde asimi1c cdilmis olabilir. Bu adlar Krpçak
1chçcleri için kamkteristiktir. Klpçak Türkçesi KIZI] Orda arazisindc nakim dinerde ｯｬ ｭｵ ｾｴｵ ｲＮ
Bu soyadmm Rus adaplasyon u fonetik olarak ｩ ｳ ｰ｡ ｴ ｬ ｡ｮ ｭｬｾ
gcli§me ｯｬｭｵｾｴ
Kut ka . Dolaslyla Klltka + suffiks ·in > Kurkill ｾ･ ｫ ｬ ｩｮ､｣
GI\ti, glttig >
ｴ ｬｲＺ
ｵｲＮ
Bcxtcmir birlqi k îsmi de bir Türk özcl adldlr: Dexlemir < bek (bey) + lem ir
(dem ir, d emirden) erkek özcl admm komponentine Türk ｢ ｩ ｲｬ･ｾｩｫ
adlannda SIk rastlamT.
"Kara teev neslinin alalan Rus tahtma asil görevlenJc hizmet ･ｴｮ
ｩｾ ｴ ｩ ｲＮ 7 1251
16 17 Yl lmda ve Ｑ Ｑ ｡ ｾ ｫ ｡ tarihlcrdc fahri I'cnnanla kal1lllanan l11 ülklc tcltif ･､ ｩ ｨ ｮ ｩｾ ｣Ｑ ｲﾭ
234, ÇALEEV
dir" (URZN$ -X, s. 36) .
"Çaleev süla lesinin alalan 7 163/1655 Ylhnua ve ｢｡ｾｫ
tarih1crde Rus tanlma
zedegen hizmeli ｧｳ ｴ･ ｲ ｭ ｩｾ ve iyi hizmetler ine kaq lhk yüksek rütbe ve mülkle teltif
｣ ､ｩ
ｬ ｭ ｩｾ ｴ ｩｲＢ
(URZN $-X, s. 6 1),
Karatcev-Karatae v soyadl tcmelindc Türkçe kam tay sözünü muhafaza eder:
kara (siya h), tay (lJir Yllhk at yavrus u) sözeük 1crine Klpçak lehçelerillde rastlam r
'.
p
N.A. IJASKAKOV
190
Çale e v scyad r buytlk ihtimallc Çahy lakabtn art türernis ür. Bu sö z aun gög üs
kismma vcrüc n addrr. V . Da l hu
ｾ ｵ mnnayt vcr ir; " BOl, farkh tüy ｫ｡ｲＱ
SÖ1.C
reukten olan hey.v. kuyruklu al, ｰｬＱ
｡ｾ ｮ ｬｾ
ｨ ｡ ｾ Ｈｳ ｡ ｲ｡ ｦｬ ｭｾ
ve ｫ ｣ ｣ｬ
ｬ ｣ ｾｭ
ｾ ｬ ｾ ｬ Ｌ ayn r
￮ ｾＩ Ｎ Nihayct,
19 1
TÜ RK KÖKEN { 1RUS SOYADL ARI
Birinci 'IC ikinc i kök1cr ilk öne eleri lakap rolü ils tlenmis tir, Bulas vcya Bolrif
rus adaplasyon und an soma -ev + iç affikslctinin ckle nmesiylc Bli laf eviç soyadun
olust urmu stur .
ÇallY SÖlÛ lakap olarak kullamlmrsur.
Üçü ncü vc d ördënc ü kök ler lse m ümcear ma nast ｬ ｾ ｬ ｲ dem isük . Rus adaptas-
Rus sösu rally (Pasmcr- Iv , s. 3 13) Tatareadan annn nsur: Çaf [Kazakça
ｾ ｡ ｌ Ｎ Ｉ söz unun çal1ujllllf [me ta for-!ickl ind e koc a ). ｫ ｣ ｣ ｬ ･ Ａｩ ｭ ￎ ｾ anla uu vardrr. Al m
veya devenln sa n ve k lrllllZl gÖgsÜ [ jj udagov -l. s. 462) anlauu da vardrr.
Çaleev soyaih fallY + ev sc klin de OIU'lmU'llur. Çaleev sülalesinin Dogu kö-
yo nundan so ma 811lUi halin i alan söze ·ev + iç sutû kslen nin cklen mesiylc ｂ ｵｬ ｡ ｾ･ｶ
23 7. n i R YU K O V
kcnl i old ug unu nrma üzerindcki hilal ve alu k öscli YIJdlZ figürleri de ispatlar.
"Biryukov sülalesi Rus tah nn a eski dönemde zedegen hiz meti göstermistir.
7 19111683 yrhnda 'IC baska tarihlerde köy sa hibi ｯ ｬ ｭｵｾ
235. n ED AR E V
"g edarev sü lalesinin atalan Rus tahuna ledegen hizme li gös reemis ve dok unul maz ada ｾＱｨｩ
ｰｯｨｮｵｾｴ｡ｲ､
Ｇ ｲ Ｎ 7 164/ 1656 y,hnda Çar Ale kscy M ihayloviç Iara fmdan
hu ad dokunul mazhk dip lom:1Sl ile ｳＮ｡｢ｩｬ
ｬ｣ｾｴｩｲＱ
ｩｾｴ
ｩ ｲｾ
Ｈｕ
ｒ ｚｎｾＭ
ｘ Ｌ s. 62).
Bed arev soya dn n kökünde T ürkçe bednr·bidar < Parsça bidar ... [ly i mu r allt,
d ik katIi) sötcügü ya tma ktadrr . Bt dnr-bidllr soz ü T ürk edebl diline aiuir ve Kml
Orda epoxas ma tesad u r ed er. 11k ëecc özc l ad gibi kulîaruhru s, da ha soma -e v su flik -
sinin ek lenmesiyle Bedarev SOYOOI ｴ  ｲ ･ ｭｩ
ｾｬｩｲ
Ｎ
236. DUl. A$ EVi ç
ｦｴ ｂ ｵ ｬ｡ ｾ･ｶ
ｩ
nesli nin ala lan Küçük Rusya ge lmanhg md a ･ｾｩ
rclvreindc hi /.mel ･ ｴ ｭｩｾ
Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾ Ｍ ｘ Ｌ
ｂｵ
ｴｬｩ
wegen gö-
'IC 1663 Ylh nda dok unulrnl17. köylü ad ma sahip ｯ ｬ ｭ ｵｾｬ｡
ｲ､ｬ
ｾ
s. 65).
ｬ ｡ ｾ ｣ｶ
ｩ
soyad mlll kök en inde Ktrl rn Tatarcasma ail d örl Türkçe söz yatlyo r
ne ｟ｾ
ｬ ｡ｲ ､ ｬ ｲｾ
Ｈｕ
ｒｚｎ
ｾＭ
ｘ Ｌ s. 92).
Bu soyadmm kökü ndc bîr)'ilk, (k urt, ca nava r, insana bena cm eyen adam)
s öz ü yatm aklai:h r. Hcr kesçe ka bul edilmis eumoloj isi ｾ ｹ ｬ｣､ ｩｲＺ < OOrü - böri - büri >
kun. Bu ｧ ｲ  ｾ N .K. Dmitrie v de kautm aktadir (3 1, s. 2 1).
Bize göre hu etimoloj i yeteriece ispatla namarrusur . Es ki ve yen i hal lcri son
sesliye mü nasebene fonctik baktmda n ｵｹｾｭ｡ｫｴ､ｬｲＮ
Ayu ca hu enm oloji semantik ma na Ｑｾ ｬｭ ｡ ｫ ｴ｡､ ｬ ｲＮ De rnek ki biryuk SÖ1Ü gencllun rnanast dcgil J e d igerlerinJen farkh tek bi r kurt manas t ｬ ｡ ｾｬ ｲＮ Bu tabir insan için de geç crlidir.
Rus sözü birJuk " l ek basma ｊ｡ ｾ ｡Ｉ ＧＱ ＬＢ
gibi ge nel bir rnana la!jlr (Da l-I. s.
88). Do laYlslyla bu SÖ7.ü n kök ü böri - börii - büri > ku rt Türk SÖ7.Ü biregü ... (Buda go 'o'). Eski T alareada bir + ugu/u gu. -gij > biragü·biregü > le k baJjma J 3.'ia Jan
SÖl-CÜgÜ vard l. Bugünki Türk Iehçele rinJe bir + aK;lew > bi rew (tek baJjma YaJia)'an ) SÖtcügü kullamhr ([alarea. Kazakça. Nogayca . Kar akalpakça).
Birtaklm Türk halk larmm lolcm i, uir ek üzcrindck i heyke llerini ad landlnnada
qafqur ｟ ｱ｡ｳ
ｬｩ ｲｾｱｵ
ｲｴ ｟ｬＯｩ､ｵｲﾷ｢ｮｨ
ＨｪＬ
evfe mistik ad olan biregü > " te k ｢ ｡ ｾｭ ｡ yaｾ｡ｊ
ｮＬ birisi, hi ç k im se " ma nas md a ｫｵ ｬ｡ ｭ｛
ｬｾ ｬｉ ｲ Ｎ Bu sölde n bîTJuk (l ek k urt, t ek
ad am ) sözcügu ｬ ｲ･ ｭ ｩ ｾｬｩｲＮ
Hk ünee lab p olan bu söz daha so nra Biryuko v 50ya(1I
ha line ｧ ･Ｑ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲＮ
ol<tbilir:
I. ｂ ｲ､Ｌ
ｪｲ
soy adrt üremisrir.
ｾ Ｈ ｫＺ ｬｲ ｾ
aflïb i ilave ･ ､ ｩ ｬ ｬＱｩｾ
ｬ ｫＬ
hu lamk) fiilde n ｴ ￜ ｲ ｣ ｊ｜ ｩ ｾ harekel in ismidir. Bu/ab ul)'a fiiliｴ ｩｲＮ
2. nolllf./lIIlrq (ya r d llu) > bol)"uf llf"bul)'II}II} fiilindc n ｬｲ･Ｑｩｾ
dil". Rirlikl e q it kul1;1I111an fiildcn tiirclll Cçall: Hol-bil! (olnm k, ｵ ｬ ｵ ｾｬｭｫ
harck ctill mil-
ＩＮ
3. Bala (çol:u k ) + a/.izlcm e sllffïksi ｟ ｉ ｩ ｽ Ｏ ｟ ｩ ｾ Ｇ Ｎ -f > ｢｡ｬＨｾ
Ｇ (çoe u keag lll.
4 . 8ala (leYle çoc ugu) + at.iz1cmc suffi ksi Ｍｾ
(k ul encîgim) .
> ｢｡ ｬ｡ｾＧ
238. ｾ ｩｘｍ
ａｔ
Ｂ ｾｩ
ｏ ｖ
ｸ ｭ ｡ Ｈ ｯｶ
kny a/.la nn lll ｾ ･ ｣ ｣ ｲ ｣ ｳｩ
ilc ilgili 719411686 tarihinde ｶ｣
ccl i biJgilcnJc güstcriliyor ki hu süla lcnin alilSI knYill. Kinbar ｾｩｲ
ｩ ｮｳ
ｫｪｹ
ｲ ｩｬｲｮ ｾ
dere-
Orda\lan ay-
nhp Çar ioan Vasi1cv iç 'in yanma ｧ ｣ｬ ｬ ｩｾ
ｴ ｩ ｲＮ Kn}'lll Kinbar 'm ｾ ｩｸｭ｡
ｬ ad h lorunu ｶ ｡ ｲｾ
(h. Knyaz ｾ ｩｸ ｭ｡ｬｯｶ
ｬ｡ｲ
Yunan Jini ni kabul ･ ｬｭｩｾ
ｬ･ ｲ ､ ｩ ｲＮ Rus laht lt1<t vlililik . vergi melll11rlugu gihi görevlerJe hizlllet ･ ｬ ｭｩｾ
knyaz llk rÜlbes iylc Idti f ｣ ｴｬ ｩ ｬ ｭ ｩｾ ｬ･ ｲ､ｩＢ
'o'C hük ümJar larafmtlan mülk tliplomasl ve
Ｈｕ
ｒｚｎｾ
ＭｘＮ
s. 95).
=
N,A . BASKAK OV
192
hmsur.
,sixmalo vlar'm scceresinde bu süla lenin Knd OrJ a'tlan ç lkllgl kaydedi
skiy ...
.}irin
Ayn ca sece redc bin;ok T ürk k ökenli ad gös rerü mis ur- .}ixmatov , Kinbar•
t Arapça
-SixllIatov soyad r birlcsik Seyhahm ed adma dayamr. Birinci ele men
(BuilgiliJir
ilc
ÜgÜ
SÖl.c
e)'X•••
l
" hürmel edilen s da m, ｹ｡ｾ ｨ bilge" anlamma gelen
Dolayrz,
biliyoru
kutsal) oldugun u
ｭ ｾＮ
ｩ ｬｱ
dagov), Aloued < Arapça ahmad Ｈ ･ ｢ ･､
m $qtallm ed öze l adm dan lüredi g i
soyadm
tov)
me
Sax
sekildc
u
sryla -Sixmato v (aj r
bar izdi r...
gcçcn Kinbar ëzc l a dma az rastlasak da L. Budago v'un khabmda
ｬ｣ ｬ ｾ [ Kafkas
veya ｾ｡ｲｫ
Kimbar ... biçirnl yer ahr. "Azcrbaycan'da seyahat eden ｾｩｲ
gaz ete st. 1862 n. 3. A. Bcrjcn'm makal asi) .
ｾ
｣ ｣ｲ､
-Sirinskiy ismi Türkçc sirin kökünden
güzd) < Farsça I jri"."
ｴｲ･ｭｪｾ
ｩｲ Ｎ
Kadm ismidir (ljir in, (alh,
ki $ix.
Bu soyadmm tarn karaktcristiknsr ile ilgili sunu da eklcmek gcreki yor
daki
armasm
Sülale
lr.
baghd
maiovla r 'm seceresi Tatar knyazla nn a veribuis adlara
hilal vc iki haçvari yatagan bunu ispatlar.
239, IlOLOM ANOV
"Dolomanovlar süla1csinin aralenndan Doloman ovun oglu Makar Avtamo
hiziyi
nov 70001 1692 Yllmda Çar [oan Aleksee viç ve Petr Aleksccviç'in emriyle
türeycnl erin
mencri ve cesarefine ｫ ｡ｲ ｾｬ ｨｫ mülk diplomasr ile telli f edilmistir. O'ndan
ｍ (URZN.$.X, s. 98).
ｾｬ･ ｲ､ｩ
bepsi aym ｾ ｫ ｩ ｬ ､｣ harhi hizmcli ｳｲ､ｮ
alJIlIlIlj
Rusçada dol iman-do laman SÖ1.ÜnÜn " Gu sar dbisesi. üslü ne menl
·dolamll. ...
ebis e" (Da[-I, s. 462, Fasmer-I s. 525) Soymhmn kükli Türkçc l!o/a!l1(/n
sözünün
sÖ1.üdür: 1. Örtük, karusd (Budagov). N.K. Dmilrie v (3 1, s. 40 ) doloman
ve arka·
ediyor
takdim
rikrini
4)
n.
1903
(iORYAS.
Ｇｵｮ
ctimolojisiylc ilgili EE. ｋ ｯ ｾ
harbi
r'm
a
Yamcarl
,
kaftall
slyla Budago v'dan 50ma sözün manaSlO 1vcriyor: SI/konlu
v
Dmitrie
doladlk[ an ve dolamall/r ismini verdikleri ｣ ｾｹ ｡Ｎ N.K.
sefcrlerdc ｨ｡ｾｬｲｩｮ
.Bu ihtimal ge·
hu SÖW çagd3.'j Türkçedcki dola (sa rma k. dolama k) riiline baghyor
" mamm
karusd
"
zamanda
aym
l·dolama
dolanral
i
çerl idir. Eger çagdaljTürkçedck
veriyorsa hu versiyon dogrudur.
"Örtü,
Nihayet , Dnlomanov soyadl Türkçe do/amatr sözünden gelmckledir >
suffiksi
｡ dol adlklan karl an " manasl ｬ ｡ ｾｉ ｙ Ｐ ｲＮ Bu SÖ1.c ＭｏｾＮ
Yan lcar!ar' m ｢ ｡ ｾｬ｡ｮ
ekIcnirse Dolomanov soyad l ｬ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ olur.
T URK KÖKENU I( US SOYA IJt.A RI
19]
240. KALiT.lN
ｩｾ 7201/1693
"Kali tinIer sülalesi Rus taluma fazlaca zedeg en hil.lncli ｧ ｳｴ ･ｭｬ
ｫ
nn e ｫ ｡ｲ ｾ ｬｨ
hizmctle
iyi
in
kendisin
ve
yrhnda Kaluin'in oglu Savva [vanov atalannm
ﾭ
ｾ
ｭ
ｬ
ｩ
､
｣
Icltif
ile
st
Çar loan Alcksec viç ve Pctr Aleksce viç carafindan mülk diploma
Ｎ s. 100).
lirRＨｕｒｚｎｾＭｘ
(çan ta,
Kalitin scyadmm ku rufusundan belf old ugu gibi kökünde ki kalita
cep,
｡
ｫ
ｾ
ｬ
｡
ｋ
< qa ha (kuljak. Jeri çanla).
s um ka) SÖI.cÜg Ü ｔ ｲ ｾ ｣､ ｣ ｮ ｡ ｬｭｾｲ
s öeun enmo,
Altayea tutunkesesi, Özbekçe xatta anlamlan vardrr . N.K. Dmitrie v hu
).
45.46
s.
1,
(3
...
xarita
takdim cdiyor: Qalta < Arapça
loj isini ｾｹｬ･
Kalitin
Ivan Kalira'me ismi gibi Kalita lakab t ünlüdür. Bu lakap ilk önce
.
atrmsnr
temelini
admm
scy
r'in
Sülalenin Dogu kökenh oldugunu heraldika isarctlcr i Je ispatlar. Kalitinle
an nasmda üç k öseli yrkhz, klhç ve hançer figürleri vardrr.
241. KUZOV LEV
98 YI_
"Kuzovlev sutafes! Rus tahtma zedegen hizmeti gösterm istir. 7206116
ｵ ｾ ｬｵ ｲ Ｂ
ｭ
ｬ
ｯ
sahip
ada
maz
dokunul
hnda ve baska tarihlerde köylüteriyle bitlikt e
s. 1(4)...
Ｍ ｘＮ
ｻｕｒｚｎｾ
Ｈ ｕ ｒｚ ｎ ｾ ﾭ
Kuzovle v soyad r kurulu s bakun mdan Buzo vlcv scyadr ilc ay md rr
ﾭ
ｲ Ｎ ｾｴ･ｮ
ｩ
ｴ
ｾ
ｩ
ｭ
･
ｲ
ｕ
ｴ
nden
sözcügü
kuzu
VI, s. 85). Demck oluyor kj hu 50yadl Türkçe
BurKo)'un
,
ol:m
suplllk affi ksi ·Iuk/-lik ilave cdil in<:e t utllill halini allr (kuzusu
cuudan olan)...
ｵ ｾｫｵ ｳ ｵ ｺ
Buzovle v ve Kuw vlev soyadlan aym model yardnmy la ｬ ｲ･ ｭ ｩ ｾｴ ｪ ｲ Ｎ ｋ
v ve
BulOvlc
ｴ ｬｲＮ Isim OIUljlUran -t'v suffiksi ilave «iilîncc
hurçlar da nazara ｡ｬｭｾ
Kuzovle v ｾ ｫｩ ｬ｣ ｲｩ ｴ ｲ ･ ｭｩ ｾｴｩ ｲ Ｎ
242. BEKTABEKOV
sara.
"Bcktabekov sülalesi Gürcü knya/.lan lldan türcmiljlir. 1783 Yllinda Rus
.."
Ｎ
ｲ
ｬ
ｾ
ｩ
ｮ
ｲ
ｬ
ｪ
ｵ
｣
ｊ
ｹ
｡
ｫ
da
a
J
antlaljllla
ｾ
ｬ
ｮ
ｲ
ｭ
［
ｬ
｡
ｺ
ｭ
ｩ
YI ile Gürcü krah Irakli araSlllua
s. 107).
ｾＮ ｘＬ
Ｈｕ ｒｚｎ
194
NA. BAS KA KQV
Sccer edc G urcu köke nli oldugu göstet 'ilmcsmc rag men Bckt abe kov so yedr
Tu rk familyalnn srrasma dahi lJ ir. Bu konu hak kmda Be ktabeko vlar'm secere kay-
naktannd a J a karnt vardrr. O'nun Tatar knya zr rutbest göstcrilmistir.
Bu soyadmm tcmchndc feed al rütbc bey/er bevi.: (bö ljteni n sahibi] SÜl Ü ya tmaktadrr, Hakimiyet ip rclleri sunlardrr : Üç boncuk, iki hayrak VI' harbî ma rs. T ürk!erin Rumeli , Ana dolu VI' Suriye bey lcrbcy leri ｯ ｨ ｮ ｵ ｾ ｴ ｵ ｲ (Budagov-L s. 26 3).
Bu feed al rüt bcsi nin birkaç Iar kh telaffuzû vader: Begler-begi, beyte r-beyi.
bekter-beki; beuör-begi. Be ktabcko v soyed r son vnrya ma yakmd tf. Bektär-begi rulbcsi nde n bu soyadi türem lstir. Azerieedokt Beylc rbcyov soyadr baska bic öm ekur .
Sülnlenin Türk kükcnli oldugunu hcr aldik n isarctlcri J e ispntlur. Anna iizerin de hilal, iki ok, äth Çcrkc z (b eyaz at üzer jnde elind e k lh ç t u ta n adam ) reslmler!
vardn.
243. REAIJOV
TÜR K KÖKENU RUS SOYA l)LAR I
'95
Xuda sozcug u < Farsça X,I /t/U ••• (Ia n n) vcy a T ürkçe quda (d ün ü r ) ilc ｩｬ ｾｫｩ ｬ ｩ
olab ilir.lkinci taraf ｫ ｵ ｾ ｫ ｵｳｕ ｬ üçü ncû sahsm çekim formasim ihtiva cdiyor Ｈ ｢ ｡ ｾ ｬ Ｌ
d eri ). " T a nn ｢｡ ｾ ｬ Ｂ vcya "dün ür- ｢｡ ｾ ｬＢ tebirlc rl gcçe rsizdir. Dernek olu yor ki soyadrmn binne l rarafr "Xu da" ｫｩ ｳ｡ｬ ｴｬｊＱ
ｾ \IC lahrif cdiimi stir...
on_
Es,ki T ürk tenni nolojisin dc Xuda bos« kcJimesine e n ya km OI.1nt Tü rkçe od a
ba su terimid lr. Es ki manast tcpçu komutam dir (Budagov). Xud obasev soy ad mm
ya da
ilk ses i "x" iyi ara snnlmenusur. Bu hald e ya pro lel Ione nk olay r ｧ ･ｲ ･ ｬ､･ｾｭｩ
baska bir rüt be yer ､ ｣ ｧ ｩ ｾｭｩ ｾ ｴ ｩｲ Ｚ Xas OOa ｢ ｡ ｾｵ (Tü r k s ultan lar unn ｢｡ ｾ sant)' hizmt"tçisi ). Harfl ma nada sa ray hizm elçiler i cdasu un baskam (Budugov-I, s.
525 )...
Kay det mek gcrekiyor ki sëzü n ü ettigimiz suyadma daha ya km clan OdabaçOdabascv scya d r Kmm Tararlan'nn nitrir. B üy ük ihtimalle Xudabascvlcr'in ncsilb asi
onl ardan ｬ  ｲ ･ ｭ ｩ ｾ ｴｩｲＮ
Sü1 a1cnin Oogu kökenJi o ld ugunu an naJaki hcra ld ika ｩ ｾ ｡ｲ ･ ｴｬ ･ ｲ ｩ
de ispat lar : Iki haçvari yataga n ve hil al.
zas, KOZARSKiv
"Reado v sülales inin arast Yako v Read bir albay idi. O'n un 1748 yrhnda ventｭ
ｩｾ
Smnlenski vilayetin dc köylül eriylc bir1i ktc dok unulmaz adr vard r"
Ｈｕ
ｒ ｚｎ
"AJeksandr Kozurskiy 18 11 y ih nd a lézmete baslauusnr ve r ütbe rütbe yükscl-
ｾ Ｍ ｘＬ
ｮ ｬｩｾｴ ｪｲ
s. 11 7).
Rcadov soy adrnrn kö kündc crkek öze l 31.h Riad- Rcad yatmaktadl r. Bu ad
müsli man T ürk halklan aras mda ya ygmdl r. Araptja ro'd... (harfi ma nada !jim.!jt'k ) kclim esindcn Readov soy ad l ｴｲ
24-1. ｘ
ｕｉｊｏａｾ
ｩ ｾ ｴ ｩｲＮ
ｅｖ
ｴ ｡ ｾ ｬ ｹｮ
"Saray soyad l
VI'
･ ｭ
çar Inrafmdan hürm ctle
ｘｵｊ
ｫ｡
ｬＩ｢
ｲ ｾ ｴｬ ｡ｏｬ
ｮ ｾ ･ｶｬ｣ｲ
ｭ
ｹ･
csk j döncm lerde KU laisi'de
ｾ ｬ ｡ ｲ ､ｬｲＮ
Bu
ｾ｣
so nra bu ncsi lde n o lanlarm bir klsnll oor d uru ma
ｨ ｲ ｩｮ
T Ülkler larafmdan
､ｾ･
ｲ･
ｫ ｫ｡
ｳ ｬｰ ｬ｡ ｭ
ｬｾ Ｌ
ｲ ｬ｣ｾ
ｩ ｾ ｧ ｡ｬ
ｭ
ｩｾ ｊ｣ ｲ
ｪ ｮ､
uzak vilayc llere gäç ･ｴ ｭ ｩ ｾ ｬ ･ ｲ ､ ｩ ｲＮ 0 dcvi rde Anem Xudob a!jev Iran'a pc nah ｧ ･ ｬｩ ｮ
oradan oglu maka r
ｘ
ｵ､ｯ｢｡ｾｶ
Ｇｩ
e1çis i kaydl vardtr. 1787 Yllmda MakaT ｘ ｵ ､ ｯ｢
ne geçmc laleb i Se nalo tara fmdan kabul ･､ｩ
O'o a Imerili zcdcge ni ,uh ｶ｣ｲ
ｋ ｵｲｬ
ｯ ｬｵ ｾ ｬ ｵ ｲ ｡ ｮ
ｾ bak lmmdan ｘｵｊＨＩ｢
. eI'
cki.
ｩｉ Ｑ
ｧ
Rusya'ya ge ri
ｩｾ ｴｩ ｲ Ｂ
＼ｬ ｾ･
ｾ
ｊｭ
ｩ ｾ ｬｩｲＮ
ｮ､｣
ｮｩｾ
ｲｩ ｲ Ｎ
O'nun
｣ｮ
bir klsm l ise
ｾＧ ･ ｳ ｩ ｫ｡ｳ
ｬｮ ､｡
ｩｾ Ｌ
Ru s
ｶ Ｇｩ ｮ a ilesiyle birliktc Rus labe1igi -
Resmi ani içmc töre nindcn so nra
(URZN -S·X, s. 119 ).
ｶ soyad l iki klsma böJünür:
Xuda ve bUi+ isim
Ｌ 1828 yrlmda kupitan-le unam olmu stur..." (URZN.}-X . s. 122).
Ko zerskiy soyad mlll temelin de kozar-kuVlr sözc üg ü y atmaktadlr. nu kök ya'
gOL fiilinin ｩ ｾ ｬｩ ｲ ｡ ｫ ｩ fonnas mdan ｬ ｲ ･ｭ ｩ ｾ ya da ayOl ｾ ｫ ｩ ｬ､ ｣ qat. fiilindcn ｴ ｲ ･ ｭｩ ｾ ｴｩｲＮ
Qoz (g üçlen m ek) fiili ne Klpça k ｉ ｣ ｾ｣Ｑ ｣ ｲ ｩ ｮ ､ ･ rasthyoruz. -ar/·u affiks inin eklenmesiyele qozor U'ü kselen , güç lene n ) sö zü elde edi lir.
Qat. (ka zm a k) fjilinde n ｬ ｲ ･ ｭ ｩ ｾ quzar Sözü ile de Tu rk halkl ｫＮ ｡ｳ ｴ ｣ ､ｩ ｬ ｲｮ ｩ ｾｬ ｩｲ ［
Haza rl a r. Bu ihtimal ina ndlTlCldtr (bh. s. 25 1. n, 29 1). Topragl kaztp ekerek haya.
tJOl sürdürcnlcr unlatl lmak ｪｳ ｴ･ ｬＱ ｲｮ ｩ ｾ ｴ ｩｲＮ
Bu etno nirnin Rusçada ･ ｾ ｩ ｬ ｩ tcJaffüzJcrc sahill ｯ ｬ ｬ｡ Ｎ ｾ Ｑ kazar-/(ozar ananevi
bir huldir. Kazar-koz.ar sö1;ü nun Arapça ha;:J1r... (h azlr , ih liJ Ulh ) kclimcsind c n lûremes i ihlima li de Yard lr. N ihaye l. K01-arskiy soyadl kaz.ar kökunden ｴｲ ･ｬｴ ｩ ｾ ｴ ｩｲ diyoruz. Es ki Tu rk haIkl Haz.arlar 'lO isrnidir: Xozar + suffi kJ; -st-;y > ｋ ｯ ｺ｡ ｲ ｾ ｫ ｩ ｹ Ｎ
246. nOLGARSKiV
"Bas iliy Bolgarskiy 1786 ytllllda hiz111Ctc ｢｡ｾ ｡ｬ ｭ ｊ ｾｬｉｲ
1823 Ylllnda çar tarafmdan mah\lÎ ｡ｬＱ､
ｾ ｭ｡ｮ
tayin ｣ ､ ｩ ｬ ｭ ｩ ｴｩｲｾ
\Ie rütbele rle yü kscJcrck
.." (URZN $ -X, s. 128).
Tü rcme mod eli K01..arskiy soyad l ile aymd lf. Bu soyad l da eski Türk isimleri
seris inde nd ir. Bo/gar < bofgar-bllfgllr elno nimJeri VoJga boyu Bulgarlan ye o nlarm
N.A. BASKAK U V
196
kol adl and lr. Siyah Bulgarlar ve Tu na Bulgarklrl bu $ülalc nin tcmcl ini ｯ ｬ ｵｾ ｴｵｲ ｵｲ Ｎ
Yaygm bir T ütkçe lii linde n ｴ  ｲ ｣ ｭ ｩｾ ｬ ｩ ｲＮ Oldga-bu/ga · bula- bola (ka n !jtlrln a k , ｢ ｵ ｬｾ Ｍ
hl d
k) Yakm zamanda bu flit
an. uma " .
m a k , ('rit me k ), geç ici mana st ｫ ｬ ｾ ｴｬｲ ｮ ｡ Ｌ ｉｾ ｴ｡
" bufgaClt, buga/lts)'1L Aym zamanda ｾ ｵ
Rusçada çe!jitli manalar edinmi!jl ir: Oulgatit,
söz lcrde n ｴ ｲ･
ｭｩ
ｾｴ ｩ ｲ Ｚ Bu fga, bulga cnI)'. bu /gae (Dal-I, s. 140).
Oulgar -Iw lgur ctno nimi bu/ga sÖ7ii nünkine yakm hir man aya sahîptir (tem bel, ｫ ｬｚ ｾ ｴｉｲｬ
ｃｉ Ｉ Ｎ Çqi tli bo ylann ｫ｡
ｮ ｾｬ ｭ ｬ ､ ｲ
Ｎ
.
Bolg arskiy sülalcsinin terne fini atan p lus Bulgarlar ik münascbettc n türelll1!j-
,ISTIU" uC aym kö
h'p"'". " , [, ar-holgar. v olga Bul0 e sa I
, N'uc kiun bugünki
Bulgar
ur
I "
..
.
U I Pe e
｡ｾｬ ｮＧ
bir kolu olan Eski Tu na Bulgarlan 'nlll aduhr. Oogud.an ｾ ･Ｑ ･ ｮ
z ar, ç :
ve Polovesle r hücumlan y la Dulgar-Türkleri'ni T una sahlllcn nc ｫ ｡､ｾｲ
ｳｾｫ ｾＬＧ Ｂ
,
'
SI
halk
lar
ise
On
lar'm
Ism
llli a.. ki Bulgari slan araztsmde yapyan, av Ja . ' .
ｭｬｾ
ｬｉ ｲ Ｎ Bugun I
..
bul etmistir. Zaman içind e yer li hall. Tuna Dulgarlan 'm asimile eumsur.
ｾ ･ ｬ､ ｣ｲ
ｭｮ
g otgarskiy soyaJ I rus mukayescli Slfall
da!j Bulgarlar'lIl degil. T una Bulgarlan 'n lll ｩ ｳｭｩ
｢ｯ ｦ ｧｾ
ｾｬ･
ｪｫｾ ｾ s.özünden ｬ ｾ ｭ ｩ Ｎ ｾｬｩ ｲＮ ｾ ｡ｾ ﾭ
Ih!jkilldl r, Bol garskl Y suialesllllll
T ürk kök enl i old ugunu an nadaki hilal figürü lk ispatlamaktadrr:
19,
TÜ RK KÖKE NLI RUS SOYADLARI
Rusça kocan-t ocen sözünün eum c loj isi arasunfmarmsur (Fas mcr- H, s. 356 ).
Fak at soy ad mm Tür l çe kö ke nli oldugu kesindir. V. Radle v bu sözü n T ürkçcde n
ahnd lgl görüsü ndc drr. Bu fikte par alel birkaç !jey s öytemc k mukund ür. Bu sözc ut
cs ki cd cbl d il Türki'Je de gcç me kted ir. Bu di lin Rusça üze rinde etkisini n çok az 01_
dug u malurndur. Hu yûzden gocan sözcügü sernar nik baku n dan baska bir Tü rkçe
Kökenli Rus sö zü ile ili!jkilid ir d iyoru z. Koc rrga -kocenka: ku c-kudza/koc-kodza...
ay m Türkçc fiil k öküne sa hipt irlcr (ku{,lI kIa ma k, sa ralma k). T ürcme sö zler: Koealekucak-kudrak-kodra k: (Rad iov) ...
Lakap olarak kuJlam lan KOCOII + suffiks -ovvsk-iy > KccanovskiyKucan cvskiy. Baska bir ula sthk ise yer adr Koennova > Kocenc vs kiy (Kocan ovalü.
249. BA BicEV
" Knyaz Babicevler'in sutatesi Knyaz Os torojs kile r'den gd mckted ir. Ostorojskiler'd e n türe mi!j torun Semy o n Davjdoviç Baba'mn Knyaz lvan cdh og lu vardr. Rus
tar ihinde gösterilir ki Le to nya kn yazr vnovt kendi ordu sunu T atar knyaz r Kundak'a
kat'!jl savasa n Ivan Baba 'ya ve O'nun ｫ ｡ ｲ､ ･ ｾ ｩ Büyük Knyaz Vasili Dmnricviç'c yardrma göndermistir. Knyaz Ivan Baba'da n Babice v Knyazlan . Knyaz Ivan Put yal l'dan
isc Putya tin Knyal'.lan lüre mi!jtir (URZN$.V, s, 5).
R
Ｒ Ｎ ｉＷ
Ｎ ｓ Ｑ ＱＱｾ ｩ ｎ
Sud n sülnks i 17,11 lal ih i ik ｾ ｩｬ ｹ Ｎ ｫ Ｎ ｬｩ ｬ ｬＱ ｩ ｾｬ ｩ ｲ ｾ URZN$-1. ｾ Ｎ 9J). Bö yle bir !jeee-
re b Ylll ulm adlgl il.iin kökcni be tli ucgildîr. Aym zalllanda bu ｾ ｾ ｺ !jimdiye ｫ ｾ､ ｡ｲ
rnufaza olu nan Surin Baskirt soyad l ilc ｩ ｬ ｩｾｫ ｩ ｬ ｩ ､ ｩ ｲＮ ｂ｡ｾ
ｫ Ｑｴ er kek ol.el ad l Sura J lr.
Cvro.
Kazakça, Karakalpakça vc Nogaycad 3 sum, Tatarcada C l/ra, ｋ ｾｲ ｧ Ｎ ｬ ｺ｣｡ ｡､
T üm lehçelerdc " ka hra man oglu , bey ￇ ｏｃ ｬｾ ｕ Ｂ g ibi anl amlara sahlptlr Ｈ ｂ ｵ ｾ ｡ｧｯ
ｶ Ｌ ｛Ｌ
s. 674). OolaYIslyla bu soyadmID ｂ ｡ ｫｾ ｬ ｴｲ ｡ kökenli old ugu nu ｾ ｾ ｊｬ ｉ｣Ｎ
･ ｫ ｾ ｏｧｲｵ
ｯ ｬｾ ｲ Ｎ
Sm in erkck ijzel ad l Sura isminc dayumr. Bu isme -iJl su ffiks lD m Ilaveslyle Surm
ｴｩ ｲ Ｎ
Bab icev soyad l di rek t olarak Rus sö zü baba (k ad m) keli mes inde n ｬ ｲ ｣ｭｩｾ
Türkçe baba sözc ügünden de türeyebilirdi fakal bu nispetcn d aha sonraki dö nemlcre
aitt ir..,
Bab iccv soya d l ilk öncc lcri [abp gihi kul1amlan baj Iwea-baj baree (ba rc u k,
po rs u k, bark) kelimclcr indcn ｴ  ｲ ･ ｮ ｬｩ ｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ Daim so nra lan ·cv su ffiksinin c kk nmcs iyIe furrnala!j ml!j ve ｂ ｡ ｢ｩ ｾ Ｇ ･ ｶ soyad l ｴｲ･ｬ
ｩ ｾ ｬ ｩ ｲＮ ..
Karaklcristi k herald ika i!jarclleri hilal ve onun üze rinde haç. bu sülalenin ata lan nm Islam'da n Hr istiyanh ga geçlig ini ispat lar .
soymh türem i!jlir: Sura ... in > Surin.
250. BARIKOV
248, KO C E NEV SK iv
Bu süla le 1785 larihi He ｫ｡
ｹ ､ ｣､ ｩ ｬｭｩ
ｾ ｬ ｩ ｲ Ｎ Kökcn ine dair bil gi bu lunmamakta -
di r.
Soy adwlll tcrkibi gösteriyor ki köke ni Rusça ｫ ｯ Ｎ ･ ｻＧｉＱ
mesiy le ｩｬ ｩｾ ｩＱ､ｲｫ
ki iki tane bq ｫ 
lu llJ Ir.
Ｎ ｾ ｯ｣ ｡ｬ (ça tal, ｢｡ ｾ Ｉ kcli Ｎ Bunu sülale armas lnduki kale rn rcSlIll de lspullar. Ｎａｹｮ｣ｾ
armadaｾ ･Ｑ ｩ YlldlZ rc sim leri Kocen cvskiyler 'in Dogu kökc nh oldugunun ka-
ｾ ｂ ｡ｮ ｫ ｯ ｶ
sülalesinin alas l Marko Dcmîdov'un oglu Le lonya'dan T \'er 'e, Büyük Knyaz iva n M ihaylo viç'in yallJna ge lmi!jlir. Marko'nun X vasl adh oglu, M ihayｩｬｹ
Lvoviç Bank ad h lo run çoc ugu 0110 Ko nslan tinoviç t ndegor adh toru nu vc ｖ｡ｾ
11lu!jtur. Aleksandr a X" ast'tan Spyacîck r vc Babki nlcr, t.l ihayil lndcgor'da n i nJ cgorovlar, Vasi liy Bank'tan isc Bank ovlar ｴ  ｲ ｣ Ｑｬ ｩ ｾ ｴ ｩ ｲ ｦｬ (URZN $.v, s. 37).
Ban kov soyadlll lll ihtinm\ ulmmn kükü es ki Tü rk süzü hllruq > ince, 7,aYlr
TUrk lch.yclerind c hu Sllzün " lu' IH uhn ay a n siiliet "
sÖl.cügüdür (B uJ agov) . ￇ ｡ ｧ､｡ｾ
(35) man aSI vard ir. < Farsça ba rik ... incc ...
..
TO RK köKENLI RUS SOYADLARI
NA BASKAKOV
198
Bu SOl ilk öncele ri sahibinin özelliklcrini antatan lakap vazi lcs i ｧￖｲｔｬｾ
so era
-Ol'
199
TatarcaJ lr. K OlOm Eski Rusçada n ahnnusur. Ponenk kabuk bu sü l.ün I'olovcs kökcn li oldugun u ve "kö rör" sö zê ne dayandrguu göstcriyor.
Ｎ J aha
suffiksmin c klenmes iylc Bankcv halinj alrmjur.
Bu soyadunn kök ünJc baraq sözcügü de yanyor o labil ir. Atak ve hrzh, uzunca ｧ ｲｮ ｾｬＬ
tüylü bir av köpcginin ismidir (35). Bu köpc gin a(l! Tür k halklan ara smda erkek özet adr olara k J a kullamhmsur. Ömcgm Poloves he mrun adl Barak: 01must ut. Buna Rus se\ namele rinde ras tIamak mümkündü r (100, s. 225). ｋ ｩ ｾ ｩｬ ･ ｲ ･ takt lan gcç ici lakap gib i bu s özc Nogayca vc Kazakçnda J a rasthy or uz.
C ing is soy ad r 1870 larihi ile kaydcdihn istir (URZN,s- Xn, s. 12). Bu ad ay m
taril uc 11. A leksandr'm emriyle Krrgrz-K aysak Oen Canger Sultan'm og lu A hme l Girey Cin gis'e verilmis ur .
Nihayct, Bnnk o v soyndr kökünde Rl/rak lukabrm muhafaza eucr diyor uz. Daha sonralar-ov suffiksmin ve a > I scs!i1crinin bir birinc etkisi ncdcniylc Icnctik Je gi-
hur Mogo l Patihi Ci ngis hunla kryasla ym.
254. C i NG i S
Cingis erkek özcl adnh r vc Türkçc ara(;lhgl ilc Mogo lcad an almnusnr. Mes-
sikliklo r olmustur: Barako v· BarJkov.
255. UAS KAKO V
251. TOLMA CEV
Tolmacev resli 1873 tarihi ik kayded dmis tir Ｈ ｕ ｒｚｎ
Ｌｳ ｾ ｘ ｉ s. 39, XVIII s. 51).
ｫｴｾ､
ｬｲＺ (PasSo yad mm ternelinde Türkçe kökenl i totmee nunc rcun söz.cügü ｹ｡ｬｭ
mer-Iv , s. 72). Söl.dik ilk kokten ｬ  ｲ ･ ｭｩ ｾｬｩｲ Ｚ lil · dil-tul-Jul> dil vc sowuzelten
maé-meé affiks i.
25 2. T O RU IJAEV
ｮｬｾｴｲ
Ｎ
Baskako v soya dr kökenin i T atar Baskaki Amragan'dan > Amrr • xanda n alO. XIII . y üzyrlm ikinci ya n smda Vladimir'de gcne l vali lik yapmunr.
"Baskako v soyundan gelen ier 7 10611598 yrhna kadar asilzade hizmcjinde bufunrna ktaydrlar. Smo lensk kcn tine boyar çcc uklan gibi ma likane ve maas ilc baglanｭ ｬ ｾ ｬ｡ ｲ ､ ｬ Ｎ Bu soyun rürernclcri dedelerinin Kale ga vc Tula'da bulunan ma likane lerine
sahip çrkar ak Rus tahnna askerlik hizmeti yapuus nrlar [URZN ,s. X II, s. 48 J...
Ru scyadmm Tü rkçe kökcnli oldugunu baskak s özcüg ü las dik etmcktcdir
Torubaev soyadr (URZN,s-XI, s.70 ) kuskusuz T ürkçe kökenli lsimlcr su asm a
duhildir. Kazakça. Karakalpak ça vc baska lcbçelc rde hu sözc sik rasrlamr. Iki ｫ ｫ Ｎ ｬ ｾ ｮ
iharettir: T êre (bey, memur) ve ba)' (zen s in ). Hel)' söz ü Tü rk 1chçcl erimle ek vall fc-
(m ühür basan, Kurt Orda'nm gen el va lisi). Arma tizerinde yay sc klinde bir kl1JÇta n baska, clinde krm uz r kavisli bir krhç tutan Tater resimlerl vardrr.
sinde yayg lnd lr vc ge ncl lîklc özcl ada eklenir.
256, SVERUEEV
Tiire-/üra SÖ1..ti or la aSlr Tü rkçesi ndc ha n ogu lla rmn rülbcs i gihi ｫ ｵ ｬＱ｡
ｨｭ ｭｾﾭ
1Ir. Ö1.c l1ikle hanm varisine verile n bir rÜl bcJ ir. Farsçada mina... anlam ma ge lir ve
h-luhammcJ pcygambcrin lürcmc1crinc deni lir .
Toru baev SOyad l Türkçe töre+ooy'" Rus su ffiks i -ev > T urabac v> Toru bacv
ｾ･ ｬ､ ｩ ｮ ､ ･
ｧ ･ｬｩｾ
ｭ･
ｧ ｳ
ｬ｣ｭｩｾ
ｬ ｩ ｲＮ
11k ｢ ｡ ｢ ｬｾ ｡ Sv erbeev soyad l (URZN,s-X II. s. 49) kökc nini Rusçada ki H 'ewel
(p a r la m a k. ,"aos d m a k ) veya sl"erbil Ｈ ｫ｡ ｾ ｬＱ ｭ｡ ｫ Ｉ fiill erinin birinde n ｡ｬｭ
ｾ gibi ｧｾ
riinür . Fakal RusçaJ a n-trbry ｾｫｬｩｲｸ･
kd imc yo klur. Dola Ylslyla hu kcli menin
Tü rkçe kö kenli olJugu \'e Türkçedeki SUl' ar (s u,·a r i) sözcügünden ge ldigi talmtin
cd ilmek lcJi r.
253. KUTO RG A
257. ERl.IKOV
ｬ ｡ｫ
ｾ ｫｵ ｴｵ ｲｾＮ ｡ﾭ
Kutorga soyadl (U RZN,s-XI, S. 147) Talarea kular ｾ ｬ､ｮ
k/ltargaç (ka ld lrlel, gcçid m unuda arablllucu ) ｾ･ ｫ ｬｩ ｮ ､ ･ ｉｲ ｣
ｭ ｬ ｾｬｲＮ
Rus Vllayet soz lcd kUl arga "giiçlü r Ül.ga r " ve kulcrga Ｂ ｢ ｵ ｬＺ ｬＮ ｾ ｩ ｫＬ ｫｬｴ
ｾ ｲｾｬ ｡ Ｂ (Faslllcr. J1, s. ＴＳｾＩ
selIlanlik o larak Tiirkçe kular fiili He ｩ ｬｩ ｾ ｫ ｩ ｬ ｩ ､ ｩ ｲ Ｌ aym rill Ile kular -koler .sc mantlk ve
llw rfo loj ik baklmd an Rusçaya ｧ･ ｬ ｩｾ siizlcrlc ilgilid ir: K lI l a ma fOlletlk baklmdan
Erh kov soyadlllm (URZN,s-X lI , s. 56 ) Icme lindc T ürkçed eki jarlllq SÜlcügü
ya llllaklaJ lf (em ir, fcrr mm ). Orta Asya eJebî d ilinde de bu kelimeye rasllarn (Budagov. lI , s. 323) . Birçnk ｡ｧ
､｡ｾ
Tür k lehçes inde bu sözc ügün fonetik vary anllán
"
"
NA HA SKA KOV
200
verdrr. Jarlu()-zarluq-d la rluq $ii/-l: üg ünün Icm c1ini jar-zar-d zar W I.U ｉ ｣ ｾ ｫ ｩ ｬ edc r (h a-
ber, mesaj ], Yarfl k varyanu lsc Rusçaya ('rflk ｾ ｫｬ ￎ ｮ､｣
sözc dayanmaklad n.
ｧ｣ｭｩｾ
TÜRK KÖ KENL I RUS SOVADLAR I
263. ｔｅｎｩｾ
201
ｅｖ
ｬ ｩｲ Ｎ Erhkev soyads bu
258. SAL T ANO V
Saltanov Ｈｕ ｒｚｎｾ
ﾷｘ ｉｬ Ｎ s. 78) ve Saltansah Ｈ ｕ ｒｚｎｾ
Ｍ ｘ Ｎ s. 135 ) soyadlan temeIlerinde Tü rkçcdeki sultan « Arapça sulta n...) ünvamm ｴ ｡ ｾ ｬ ｭ ｡ｫｬ ｡ ＮｨｲｬＨ
｡ ｲ tBuda go v-l. s. 633 ).
259. J\lURziç
"Bu soyun atasr Prens ｔ ･ ｮ ｩ ｾ Kugusev Yüee Prens Vasiliy Ivanoviç'i n 9 Man
703611528 y rhnd a verdigi sahadctnamcyc dayanarak malikanc VI' köylûlerle ｍ ｣ ｾ ｲ Ｇ ･
revcth edil mistir. Bu miras O'nun torunlanna da kalabileceku. Te oisev soyundan bir,
ço klan Rus tahnn a sivi l VI' as keri hizmctlcrdc bulun mus ve bazrsma madalya venl,
misrir. 2 Ekim 1851 yrhnda hü kümet senatos unun aldlgl karara dayanarak, 8 $ubat
1793,5 Ara hk 1850 yrtlan nda Penza asilzadc depanma mmn alrms oldugu kararlan
onay layarak Tcniscv sülalcsi zedegen soy kua bmm altmei bölümüne Tatar prcnsi
olamk yazrlnusur" (URZN$.XIII, s. 20).
Türkçe IÎllc '-tins '-liniC'-liJlis ' > sak in, uslu, ｹ ｡ ｜ Ｇｾ Ｌ hafif veya Tataren teil
ka lpli, d ürûst (Budagov J, s. 42 1) + edat -ys/-is > tCllis.l kinei bir ihtimale g öre
bu soy ad t tend es-tenes (ak ran, ｹ｡ｾｬ Ｉ
sözcugünun adnptc biçimini g östcrir.
Î)'Î
ｎｾ Ｎ XII, s.8) kökenini 'Iürkçe mI/n a $Ö/.cügündcn ahr <
MUTZiç soyadr ｛ ｕ ｒｚ
Parsça mir za... Bu sözcügü birçok ｡ｧ ､ ｡ｾ Türk lehçc1etinde görürüz , Asil zadc çocugu 3nla111 1tastr. Murziç ｾ｣ｫ Ｑｩ ｮ ｩ ｮ nnlnnu Ja aymdrr... Bu sözcük Rusçada soyach ola-
rak kullamhrusur.
2@. K AZANOviç
Kaznno vtç soyaduun tU RZN$-XlI . s. 92) ternelinde {(( lU III SÖ/c ügü yauna ktadtr . Bu sözc iik birkaç ｡ｧ ､｡ｾ
Türk lehçcsmde vardrr. 11k önce len lakap olarak kulｬ ｡ ｮｌｬ ｭ ｬ ｾ Ｎ daha sonra -OII ·if e klcnmesiyle Kazanoviç soyarh ortaya ｬ ｫ ｭ ｬｾ ｬ Ｎｲ Ksyaslaym: Abra m> Abrar nc vic, pop > popovic, kazen > kaza novic...
261. MUSTAFiN
Mu slafîn soyadr (URZN.}-XII. s. 97) kökenini ya Tatareedaki Mustaf a isminden ya da Farsçadaki muslowfî kclimes indcn ｡ ｬ ｭ ｬｾ ｬ ｲＮ Bu kelime Ira n'da (pa ra . fina ns) ｩｾｬ｣ ｲ ｩ ｯ ｩ yürtilen memurlarm adldlr (Budagov-I1.s. 230).
2ii2. I· i ROGOV
Pirogov soyadl ( URZN:)-XII, s. 10H) küke nini Rusça pirQg kelimesinden allllakl:\(hr . Bu kclime Tatarcadaki börek -bllriik kelilllesind en ｨ･ ｮ ｩ ｬ ｳ｣ ｮ ｭｩｾ
ｬ ｩｲＮ Börbür fîilinden ｬ ｲ･ｬｩ
ｾ ｴｩｲ (ürl mck, hiiriimck, sarmak). Affiks -aki· ek Have edilince
" hc rim ngi bir ｾ ･ Ｉ Ｇ ｬ･ örtiilmü li" rIl'lllaSI kaZ:lrJlr (Budaguv-I, s. 277). l3azl lchçelcrde
(Nogayca, Klflm Talarc asI, Karakalpa kça) bü,- fiili " mmtte eh ue k, ka llalllak, bü zmek " gibi manalarda kullalllhr. I'i,-og kelimcsinin zaYlf olasllikh ｨ ｵ ｾｫ ｡
etim olojilcri
de vardir (Fasmcr-11I , s. 255 -256).
264. BA ｙ
ｕｾ
ｅｖ
Bayusev soyadr (URZN$-XIII, s. 25) Icmelinde Türkçc bay (zengin, sa hip )
sözcüg ünü mah nfaza edcr. Sözcügün Ｍｬ ｳＯ Ｍｕ ｾ ilave cdi lerck azizlcmc biçimi elde edilir: Baguj . Pakar soyndi kökemn i ht./j -y-baj-uz Ｈ［ｲ ･ ｬｾ ｩ ｬ Ｇｾ ｬ ｬｉ ｬ･ｫＩ
fiilindcn ahr (Budagov-I, s. 239 ). 11k üncclcri lnkap o hm BtlYUj sii/.ünc -ev sufflksi ckjc nincc ｛ｪ｡ ｹ ｵ ｾ ･ ｶ
scy ad r ortaya çiknusnr.
265. EPANÇiN
"Epançi n soyunun temeli eski Rus krah Veydeva t'a dayamr. 0 , vista, Ncma n
ve Ballik Dcnizi arasmda kalan araz ilcrin sahibiydi. Glanda Kambila XIII. yüzyrhn
ikinci yans mda Lilvanyah lar ile yapllgl elverissiz savajtan soma oglu ile birliktc
Rusya'ya. Yüce Pre ns Aleksandr Nevskj'nin yamna ｧ･ ｬｲ ｮ ｩｾｴ ｲ Ｎ Burada Glanda Kambila ogl u ile birlikle vaftiz ｣ ､ ｩ ｬｭｩｾ
ｴ ｩ ｲＮ Kendisi loao. og lu isc Andrey ismini ｡ ｨ ｭ ｾｴ ｲ Ｎ
Kambila lakabl isc haik dili nde Kobila ｾ ｫ ｬｩ ｮ｣ ､ ｮ  ｾ ｭ ｾｴ ｲ Ｎ
Andrey ivanoviç Koblla'mo Yapança lakaph Seymon Konstantinoviç ismindc
biTtoru nu vardl. O'nun türemelcri Epançin soyadml ｴ ｡ｾ ｬｭ ｬｾ ｬｴ ｲＮ Andrey i vaooviç Koblla'dun :)cremetev. Kohçev, Yakovle v ve ｢ ｡ ｾ ｫ ｡ sülaleler ｬ ｲ ･ｬｩ
ｾ ｬ ｩ ｲ Ｂ (URZN$-XIII,
s. 23).
Yapa nça lakabl kökcnin i Tûrk çc yapundzll-yapu/Jl'Y> "y a mçl, ｨ ｡ ｾ ｡Ｌ cu l"
(Buuago v-Il, s. 3 19) sÖlcügündcll ahr. Yaplllldzu sözcügü Yab-yap fiilindc n ｴ ｲ ･ｭ ｩ ｾ ﾭ
tir. Epayca, Yapall ça isrnine · j lJ eklenmesiyle YabQllçill -f.jJilIlÇi!, soyaul ortaya Çlkar.
N ,A 8ASKA KO V
2<)2
Tü RK KöKENLI RUS SOY A ULA RI
203
266. n UKR EEV
271. KANTEl\IiROV
Bukrccv snyau l 720511697 rarihine auur ＨｕｒｚｎｾＭ
ｘ ｉＮ
s. 38). Kökcnini Türkçc hUT «('" RlIIck) riilinJ cn ahr [Budagcv - L s. 286-287). Bu Iiild en IUTeyen Bükri (ka m bu r ) lakabt-ev suffi ksiy1c birlcserek ü ukrecv snyadrm onaya ç jkar-
Kan temi rov soyadr 1873 yrh na aiuir Ｈｕ ｒｚｎｾＭｘ
ｉＱｬＬ
s . 156). G anrimurov soyarh ilc ay r u k öke sa hiptir (URZN.}-XVII, s. 7). Gantimuro v soyu nun prc ns nn vamna rnalik o ludgu konusun da kamtla r vardrr. Köke nmi Tungus pren si Gamimu r'dan
alrn uktadtr . Bundan baska hu stilale ile ilgili Ç in hiyerogJillcri güstcrilir. Ou da güya
Mançurcada suy un temclini atan Ganlimur'un han me ziyctl i o tdugunu gös tcrir.
ｭ
ｬ ｾ｜ｬｔ
Ｎ
267. ｮ ａ
ｾ ｋ ｩ ｒｅ
ｖ
ｂ｡ｾｫｩｲ｣ｶ
soynd r 1870 larihi ilc ｫ｡ｹ ､ ｯ ｩｬｭ ｾ
ｬｪ ｲ Ｈ ｕ ｒ ｚｎ
ｾ Ｍ ｘ ｬＮ
s. 67). Aym köｫｩｲ clnonÎmin kcnc sahip Baskirov sup.h vardu (URZNS-X. n. 40). Kökenini ｂ｡ｾ
den ahr. Birkaç ､ ･ ｧｩ ｾ ｩｫ etimoloji hulunmaktadrr: I) 8al +qurt, 8 3ikntlar'm rotemi.
2) < Bai + q llflllr/ > ｈ Ｈｊ ｾ ｫ ｵ ｴＱ (a n bCJ i). ｂ ｡ ｾ ｬ ［Ｎｉｮ ｬ ｡ ｲ yayg m olara k ancr hkla mesg uldurter. 3) Bai + qa rt haikurt (en ｬ ｡ ｾ ｨ ka biIe relsi), 4) Bai + KU, (ka biIe) > ｢ＮＱ ｾｫ ｵｲ
Ｈ ｨ ｡ｾ
ｬ｡
gelen k uhile} . 5) Ba{gu r (t) < bulgur (!Ju lg:lr ), S-1 VI' u-a kuralma uygun
Kan tem irov, Ganrimurov ve Kante mir soyadlan iki c1eme nue n teskildir:
Kon -ge n < Türkçe 1IaJ1 < Çince kllwi (ha n, h ükümd ar) vc temir-nmur Türkçe te mir- timur (d em ir) > hall temir » Rusça Han Temir-H a nTeruu r > Kantemir + cv su fIi ksi> Kamemirov, Gantimurov.
272, KU R UATOV
kjrcv soyad lan eldc ed ilir.
Kurbarov soyadr 11173 yrlma atutr (U RZNoS-XIII. S. 179). Kökenini Türkçe
kar (a ) bal < Arapça qar àbar (ya km h k , akra ba h k) kelimcsinden ahr (Bu dagov- Il,
s. 44 -45). Rusçadak i KI/rba/IY kisa boylu. küçü k (F asm er 11, s. 423) Iakabr Kurba10 '1 soyadmm teme lini olu sturur.
268. AXV[ RDOV
273. KAR GANO V
Ax verdo v soy ad r 1852 larihi He kayuhdu Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾ Ｍ ｘ ｬ Ｌ
s. 68). Kökcnini
Ax verJi-Al lah verdi ismindc n almaktadu. Arapça Allah 'Ie T ürkçc ｾ Ｇｕ kc1imcleri nin
bir lesirmdir. ￇ ･ ｾｩｴ ｬｩ va ryantlan vardrr: Axvcrdo v, Allaverd ov, Allaverdiy ev ...
"ihûya rlanus " anlamindaki qaruqan iqoru + sdat fiil ek i -qal/) sözcügündcn ahr .
T ürkçe öze t ad karaha n s özcü gundcn de alnus olabilir. Bu soy adrmn Korganov
269, n O LDIREV
ｩｾ ￮ ｲｮｩ olmus(URZN.} ·XX, s. J16) vary ann vardrr. Rus adapta syon sürccinde a.o ､｣ｧ
tur. .}ayet Kor ganuv soyed r kökcnini Tara rcada "kuvvet lendi rmek" an lal1l11lU gelen
olarak .
Dola yrstyla Bnski rov 'Ie Baskirsev soyadlan kök cnlerini bir halk in isminden
Ｑ ｾ Ｑ Ｑ ｲＮ Baskir. Baskires et noni mine -ek, -O V, -ev suffiksi eklcnince ｂ｡ ｾｫ ｩｲｯｶ
Ｌ Bas-
｡ｉＱｬ
Bold llcv snyad l 1872 larih iy1c kaylllrdir ＨｕｒｚｎｾＭ
ｘ ｉｬＬ
s. 100). Küken ini
ｧ  ｮ ､ ｣ ｾ .ahr.
Mogolca (Kalmik) /J{Mllr. Tü rkçc halJlI'l. (haldn. ba ca na k) ｳￖｬＮ｣
DolaYIsly1a bu SÜ/.dik JlolJ" lakab lykcn -ov/n' cklc nmcs iyle Bo1drrev hahnr alｭｬｾ
ｬｉ ｲＮ
qu ryal/ ( Dudago v-II, s. 76) sÖl.cügündcn ｡ ｊ ｬ ｬＱｾｳ ｡ bu sü zcügü n ()-i benzcrl igi, Tatarcad a "0" harfi nin özclliginÎ gös tcn nek tcd ir ve Rusçadak i MO" 'Ic " UMharllcrinin scs
nilcl ikleri ara smdad lr.
274. KAZEI'oIBEK
270.0RnÎN
D rd in soyad l 1872 Yl lma a iuir Ｈ ｕ ｒ ｚ
ｎｾ Ｍｘ ｉＬ
s. 131). Kökcnini Tlirkçe orda (m/u (k iiçü k b ir lik, ka mp , Illlllln ka r a rga lll ) silzc üg ündcn ahr ( Budagov- I, s.
124). Rusçada "göçebe ka b ile. ka la ha hk" anlal11l arlnda "orda" kel imesi vardlr
(O" I.II, s . 690). Du kelimeyc · ÜI suflï ksinill eklenrn es iyle Drd in soyadl ortaya
ｬｫ ｭ
Kargo nav soyed i 1829 yalma aiuir (U RZN.}-XIV . s. 29) . Kökcnini T ürkçede
ｬｾｴ
ｬ ｲＮ
Kal em bek soy ad l 1844 Ylhn a aitlir Ｈｕｒｚｎ
ｾ Ｍ ｘ ｉｖ Ｎ s. 4 1). Köken ini Ale rbaycan soy unda n ahn altadl r. Su soyun tcmcl ini atan Hael Kasllll ismi ndc birisidi r.
Böyiecc bu soyadl lemclinde Hac l Kaslnl crkek özel adllll ｴ ｡ ｾ ｬ ｲＮ tsmin iki tnrafJ da
Arapça aSllh Türkçe keJime lerd ir. Dola Ylslyla Kazemhc k suya d l Qaslm ismi 'Ie bek
(bey) ün va nll1ln birle$imidir. S üyük diki alim Mirza Kazllll-bckle klyaslaym ...
N .A. HASK AKOV
204
TU RK KÖKEN L! RUS SOY AIJLA RI
20'
Z75. niLU ASO V
279. A8AZA
ｾ Ｍｘ ｉ ｖ Ｎ s. 46). Kökcmn de T ürkçc
Bilbaso v soyad r 1846 yrlma aitnr Ｈｕ ｒ ｚｎ
hil1Jii .f (bilmey en. hil + ulumsuz Sirat fiil r ki -bas) vcya cski T ürk cdcbi dil i
T ürkideki bulban {as la n] SÖlcüg il yatmaktadrr. Her iki haldc de :ov s uffi ksi e klenmesi suretiyle Bilbasov scy adrt urcmis tir.
Abaza soyadr 1843larihioe aiuir (URZNS'XV, s. 109). Kökcnini T ürkçe aba,
za (a kllslz) sözcüg ünden ahr . Bu kelime ilk ëncclcri lakap gibi ｫ ｵｬ ｡ｭｨ
ｭ ｾＬ daha
soma scy ad. halin i alnusnr ( 127, s. 457).
280. TAGANTSEV
276. ESAULO V
Esautcv soyed r 1849 mrihine ai uir (URZN$-X IV. s. 53). Kö kenini Tür kçedc
res mi bir görevi anlatan esaul-yasaal sÖlC ügü nden ahr. rasaq (ka ra r, emir, kanun)
+ 111 > yassawul. Rus adaptasyonundan sonra yasaul-esaut hahni alan kelimc Esau10'" scyadrmn ter nelin t tes kil eder.
Tagantsev scyadr 1892 tarihine anur (URZNS- XV. s. 119). Kökenini Rusça
taganes kelime sinden ahr . ｋ ｩ ｳ ｡ｬｴ ｬ ｬｭ ｬ ｾ biçimi " a te1 Jak ma k için ayakh çe mber "
anlarmna gele n tagun (Dal-IV, s. 385) kelim est Tatareadan geçmistir. Tatarcaya ise
Yunancada n geçm istir. Yunancada mangal anlamma gelen tugan (Fasmer-IV, s. 9)
kelimcsi vardrr.
Ｒ Ｗｾ
281. ｋ
RAZGiLl>EEV
"Murza ｂ ｡ ｹｵ ｾ Razgjldcev Simbirsk vilayetinin Alaur knsaba smda malikane
sahibi olrnust ur. Nogay Tatarlanmn saldms r sirasmda gös lcrdigi hizrnctlc rc karsthk
O'n a 24 Ocak 7 12 11 16 13 Yllmda Moskova Devlc ti rarafmdan, üzcnn de Boyervoyvoda Tru betskoy ve Prens Pojarsklnin irnzalarr bulunan bir iiahadetname venlmistir..." Ｈｕ ｒｚｎＬｳ
ｾ ｘｖ
Ｎ s. 39).
Razg ildcev soy ad r ve Rusçadaki razgilyay kelirncsi kö ke nlerini T ürk halk1an
arasmde yayg m kullamta n özelfikle Türkmcncede Sik ras tladlgmlll UrazgeldiOrazgcld i isminde n alnlar. Bu isim iki krsimdan ｴ･ ｾ ｫｩ ｬ ､ ｩ ｲＮ Uraz-araz (mutluluk) ve
gcldi.
Uraz-Oraz ismi Rusça adaptasyondan sonra a-i baslangterm ｫ｡ｹ｢･ｴ
ｭ ｩｾ Ｌﾭ
t've kinin llavesiy le Razgildee v soyed r ortaya çrkmrsnr (73, s. 34-35). Begildeev
soyad r ( URZN,s-XIX, s. 13) benzet bir numuned ir. Bu scy adr ise ternelinde bek
(beyJ ve gekli sözcü klcri bulundurmaktad lr.
27H.MUKAEV
｢ ｩ ｲｩｪ
｢｡
ｾｬｉＱＬＮｩ
Mukae v soyadl 189 1 larihine a iuir (URZN ,s-XV, s. 105). Kökenin i Tiirkçe
(Ta ta rea askcr, kllhr a nmn) veya buga (hoAa) siizciJgündc n allr. Bir
ｾｫ｡
ihtimalc göre biirü· miirä -buga sözcükleri aym kcJimenin varyanlland lr. Çünki
üçünün de or tak anlarm "kuvvc( ve ccsarctt ir", Daha 7.aYlf bir ihtima le görc bu
soyad l kiikenini KaJ:akçadaki m ii f t' (sag lr, sag lr hk) sözcügündcn alIr.
ｕｇ
ｕｾ
ｅｖ
Kugus soya d r 1856 tarihine autir Ｈｕｒｚｎ
ｾＮｖｉ
Ｌ s. 14). Daha önce gösteriJdig i
gibi kökenin i T ürkçe gugll (k ugu kusu ) sözcügünden alu . Azizlcmc biçirnini teamsi l ede n - llS/ · S cki + ｴＧ ｾＧ > Kugusev .
282. 8UTAKOV
Butako v soyad t 1845 larihine ainir (URZNS- XVI, s. 24). Kökenini Tu rkçe " da l, bu dak, kol " anlamma gelen (Budagov-L s. 283) butaq sözc ugündcn almaktadu. ijk once lakap gibi kullamfa n sözc -ov ekinin ilavesjyle Butakc v soyed t
türcmistir.
283, ｾｕ
ｌｇｏ
ｖｓｋ
ｩｙ
SuJgovskîy soyaul Ｈｕ ｒ ｚｎ ｾ Ｍ ｘ ｖ ｉＬ s. B I ) Sulga, SI/fgin 'I C Sufginskiy soyadlan gi bi köken ini Rusçada ｾ ｳ Ｏｊ ｉ el " anlarruna gelen (Dal-IV, s. 648) ｾ ｵｦ ｧ｡ kelimesinden ah r. Su/epa (sola k) SÖl.Üde bu kclimcden ｬ ｲ･ｭ
ｩｾ ｬ ｩｲＮ
ZaYlf bir ihlimaＱｬ ｬｭ
ｾ olan su )' (Fasmer-IV,
Ie göre bu kclime nin kökü cski Rus kilise dilinde ｫｵｬ｡
s. 485) kelimcsidir. ｕ Ｇｬ ｡ ｾ ｩ｜､ ｡ slI/ahay (sol, sola k) 'IC smv (su) sözcüklcri var·
dir. ｾｵ ｬｧ｡Ｌ
Sulgin, Sulgillskiy soyadlarmlll temc lindc mI (a) Ra -SU/Ja (sol, sola k)
sÖl.cÜkleri yatar. Rusçanln isim ｯ ｬ ｵ ｾ ｉ ｕ ｲｵ｣ ｵ sulTikslerillin eklcnmes iyle ｴｲ･ｭｩ
ｾﾭ
lertJir.
N.A . 8ASKAKOV
206
284.
ｋ
ｕｄ
ａ ｾ ｅｖ
TURK KÖKENLI RUS SOYADLAR I
207
289. ASSANO v iç
Kudasc v $oyalh 1885 y rhna aillir (URZNS-XV II. s. 6) . Köke nini Türkçe qll'
çoc ukla r) sözc üklcn ｯ ｉ ｕｾ ｉｕﾭ
rur. Ql/da + azizft'mt' affi ksi -s > Qlldas lakah t + ev > Kudascv. lkinc i sözcuk için ihtimal yü rütür sek ｾ Ｌｾ sesmin ､ￜｾｬｧｮ
görurüz. Q/I (11) dal + ev > Kudasev.
dfl-qm!cljO vcya qundas (a n nlcri (arklr. hah alan
3JIII
ｘｖ
ｉ Ｎ s. 68) . Kökcnini c rkck
Assa noviç soyed r 18% y ih na aiuir Ｈｕ ｒｚｎｾﾷ
ozel aUI Asa n söz:cügündcn ah r. A san-Xasan -Hasa n < Arapça ba sen... (Hl. AH'nin
oglu). Rus ekle ri -ov -lç ila vc edihnce Assanoviç soyedr onaya çrkar .
290. T ÜMENTSEV
285. KUTl EV
Kuue v nesl i kökc nini Tatar prcnsi Muna Na medali Koz ekeev'in atalanndan
atn ( URZ NS-XV II. s. 8). Kuue v soyadmm temel inde Tü rkçe qut (m u Uu lu k) SÖl.cÜ·
gii yarar. Mc vc udiyet ve sahip olma affiksi ·Iltl·tu eklenince qutlu-ouuu biçim i c rta-
ya çrkar (Budagov- Il, s. 69). Rusça -e v suffiks inin de ilavcs iyle Kumc v > Kunc v
scyad t t ürcmis ulur...
Maniedal i ismi Arapça Muhammcd vc Ali isimlcrinin bitlesmis 'I'atar vers tyonud ur. Kozckecv soyadr isc kökenin i büyük ihtimall e Krpçakça kiisek: Ｈ ｵ ｡ｬ ｾ ｬ ｬ ｮ ｬ ｾ
a m llç) vcya Knzakça köse (k öse) s özcûklerindcn ahr. Her iki haldc de ·t V suffi ksinin eklc ume siylc Kozekce v soyadt türenns tir.
286. VUMATüV
Yumarov soyad r 1852 Ylh na aiuir Ｈ ｕ ｒｚ
ｎｾＭｘｖ
ｉＮ s. 16). Kökc nini TatarＧｾ a r kada.'il) ｾ ｺ｣  ｧ
ｩｬ ｮ ､ ｣ ｮ ahr . Baslangtçta bu sözcü k 101kap gibi kclla nünn j . daha soma - Ol' ckjenmesiyle Yumato v soyarh onaya ç lk-
ca ümmat Ita ra tta r, ｳ｡ｬ
nll.'i tlr.
287. TELF1;iEV
T e:1e.'i cv soyad l 1891 lari hine: aillir Ｈｕ
T ümentsev soyadr 1896 yrlma aillir ( URZN$-XV II, s. 71). Kökcnini T ürkçede: bu lunan faka t M ogolcadan almmrs oren tumrtl-lünreJl (kal a bah k, on bin, bölge ,
ka za ] s özcü gündcn ah r (Budagov-L s. 406). -sev se n ckinin ilavesiyle T ümcnsev 500yadr onaya çrkmqnr .
291. KAZ ARi NOV
Kazartnov soyadr 1890 yrhna aittir (URZN$-XVn, s. 85). Köke nini kozarin
ctno nimid en ahr. E ski Rusçada Dogu A vrupah bir Tür k halk mm ismi olan koeare
(Pnsmcr-Jl, s. 278) s özc ügündcn ahr. Korare-haran < qamr-hamr c tnonim i qatar
srfat li iJine aittir 'Ie oaz (ka zma k) Iiilindcn tiiremistir (Budagov-Il. s. 14 ). Qaz (ge.
ztnmek, ka çrp kurtu lma k ) fiili için de koktu r diyc bifiriz (Fasurcr-H, s. 278). Kezarinov 'Ie: aym köke dayan an Kaz.arin (U RZN$ -XX, s. 150) soya dlan Ka ;:arilllaka bi'
na -o v suffiksinin ek1enmesiy le tûremis tir .
292. KALANTARYA NS
Kalantaryans soyad: 1892 yrlma aiuir Ｈ ｕｒｚｎｾﾷｘｖ
ｊｉ Ｌ s. 114). Kökcn ini kalanter < Parsça kalantër (polis) sö lCügürn.!cn alrr (Budagov-Il, s. 133). &me:ni 500yad lan na has olan -)'all.l cklenmcsiyle KalantaIyans SOyadl lüre:mÎ.'itir.
ｒｚｎｾＭｘｖ
293. ÇELEBIDAK i
ｉ Ｎ s. 26). Kö ke nini Talarea
ti/as (a n u ) sÖI.cügünde n ah r. Ta larca lili (a k llsl.l) sözc ügü ndc n a1ml.'i da o labilir.
Her iki halde: ue ·tV suffiksi cklencrek Tcle.'i cv soyadl ortaya Ç1kJllI.'itl r.
Çele bidaki soyad l 190 1 Ylhna aillir Ｈ ｕｒｚｎｾﾷ
ｘｖ
ｉｊＬ
s. 136). Köken ini T ürkçc
Çtllabi-felebi (ilah i. a ilede bü y ük og u lu n ünvan.) sö7.cügünden aIJr. Bq . aga. asil,
kü{tiirfü, gö rmiil a nlamlan dOl ｲｬｾ｡
(Budagov- I, s . 484) . -daki son ekÎy le: birlikle Çelebidcki soy ad ml ｯｬｵｾｴ
ｵｲ ｵｲＮ
288. ARKANNiKOV
294. KARANOv iç
Ar kann iko'l soyad l 1900 ta rihi nc ailtir (URZN$- XV lI, s. 35). Köken ini Talarea, Kaza kça 'Ie NogaycaJa bulun an arqml (ip, hulat) sÖlcügünd en a hr. Rusça
ek .,rik ila'les i 'IC -Ol' su ffiksiy lc birl iklc Arkannik ov soya dl ortaya çl kJm.'itJr.
Karanoviç soy adl 188 1 YlllIJa a ittir (URZN $·XVIII, s. 82) . Köke nini T ürkçe
ｲｩ ｬ ｭ ｩｾ nük ümdar
iinv3 mdlr (BuJ agov- II. s. 48). ,ov-iç ilavcsiylc Kara nov iç soy adl ｉ ｕ ｲ｣ ｬＱ ｩ ｾ ｬｩ ｲ Ｎ
qll rcm < Arapça qiràll (m u ll u) SÖ7.cUg üm.Ien ah r. 11k ke z Timu r'a ｶ｣
"..,
"
,,
NA BASKA KOV
208
KAYNA KÇA
295. XA NDAI-EEV
Xandalec v ｾ ｮ ｹ ｡ ､ ｬ IRH7 yrlma ainir (lJRZNS-XVC() III. s. 1( 2). Kökcnini
T ürkçcdck i (J<III1/,Jdi [dehknnh} veya J,/imliifi Ｈ ｾ  ｬ  ｬｉ ＼［ ｻＧ ｭ ｣Ｉ SÜ7.cügulIlkn aluusur
( Budagov- Jl, s. 26). Bu sözcûklcrdc n hirisi ilk önce lakap gibi ｫ ｵｬ ｡ ｭｨ ｭ ｾ Ｌ daha se nra -e v suffiksm in eklcnmesiyle Xandalee v soy ed r ortaya ｬ ｫ ｭｬ ｾ ｬｵ Ｎ
196.AMi RO V
Amîrov soyadi 1847 tarihinc aiuir Ｈ ｕ ｒ ｚ ｎ ｾ Ｍ ｘ ｖｬ ｉ Ｎ s. 126). Kökenini Türkçc
omir (Ida red, )"öneliti ) s özc ügünde n aln . tik öncelc n lakap olarak kullamlau sözcük daha so nra Amirov soyadr biçiutini alnu snr.
29 7. A LA UISEV
ａ ｬ ［ｬｨ ｬ ｾ ｣ ｶ
soyad r (unZNS-XIX, s. 90) kükcnini Tntarea ｦｬｨ ｬ｢｡ ｾ vcya a /ah (büyiik ku tu ) sözc üg ündc n alnn s o labilir. A/ab s özc ugunc .us/s az izlemc affiksî cklcn.
mesiylc > alobus . ilk önee lakap olan s öze -ev e klenmistir .
I.
2.
Abac v V. I. JSlvr iko-c lilllologil," csk iy slovar osclins k,vgo yazika M. 19 58.
Akll sosialnog -c konomiçe skoy istocii Seve ro- v ostoçnoy Rusi T.H..I. 1952.
r .n, M. 1958. T III, M. 1964 (uakazatclyamr),
3.
Akn feod a lnogo ze mlevlade niya Î tozya ystva T I.M. 195 1, T .I1.M. 1956,
T.m . M. 1961-
4.
Ba ranov X.K. Arabs ko-Russkiy slovar. M. 1957.
5.
Bartold V.V. Scçineniya T.I .M. 1963.
6.
Bask ako v N.A. Karaka tpakskiy yazrk. 1I Fo netika i morfologiya . ç.I.M. 1952.
7.
Baskak ov N.A Kara kalpaksko-Russkiy slovar . M. 1953.
8.
Baska kov N.A. K vopros u 0 pro istoj deni i uslov noy Iornu v Tyurksk ix yazt kax VA Gord clc vskomu k ego 75-Le tiyu M. 1964.
'
9.
Baskakov N.A. Rod opte mcnme nazvaniy a v topunimike yujn oy M oklavil.
Toponimi ka Vostoka No vrye isslcdovmaya. M. 1964 .
10.
Bas kakov N.A. Russk iye Fa milii Turskogo proishojdc niya IV- "So vetskaya
etnognafiya'' 1969, NA.
11.
Bask ako v N.A.lnkijckova-Grek ul At. Hakasso-Russkiy s lovar. M. 1953.
12.
Bas ka kov N.A . Nasile v V.M. Uygurs ko-Ru sskiy slovar. M. 1939.
13.
Baskakov N.A Tosak ova TM. Oyrots ko-Russkiy slovar. M. 1947.
Baskakov H.A Ûber dic Herkunft des Bthnonyms Ｂ ｂ ｡ ｾ ｫ ｩ ｲＢ Ｎ Tractata Ahaica.
Dcnis Sinor sexegenene... dedicata. Wiesmbadcn 19 76.
298. N AZ i l\l O V
Nazitno v soyadr Ｈ ｕ ｒ ｚｎ ｾ ﾷ ｘ ｉ ｘ Ｌ s. 11) ternelin de Türkçe Naz im özel ad rm
muha faza ede r. -ov suffl ksinin ilavcsiylc Naximo v soy ad r t ërcm istir.
299.
ｋｕ
ｒｾ
ａｋ
ｏ
ｖ
Kursakov soyad r (URZN $- XX, s. 53) Krpçak lehçelerindc rastlanan ｱｵｾ｡
llÖl.cügünc [Budagov-I! s. 75) -QV ck lenm esiyle ortay a ｬ ｫ ｭ ｬｾ ｲＮ
14.
Baskl rsko-Russkiy slovar. M., 1958.
15_
Bclo v A Vehk orusski yc fa milii i il prois lojdenie.S ivaya starina. VIp. 2. SPb .,
1896.
300. KUNA EV
16.
Belo vv A 0 drevncru ssku "nekalenda mn" imcnat vXVI i XVII vekat. "Jiva ya sta rina" Vip. 3-4. S Pb., 19OJ.
17 .
Berezin I.N. Vnulrennce usuo ystrvo zb., otoy Or dl-JMN P. 6& 11 . SPb., 1850.
18.
Beryozin t.N. Hnnskiy e ya rbk r Russkomv du xovcnstVlJ . Knznn 1850.
/9.
Bere zin t N. Xansk iyc yar hk r IJ. Kazan 185 1.
Kunac v soyad r (URZN $ -XX , s. 127) k ökcnini T ürkçe qun a [sevinç , ｮ ｾ ･ Ｉ
siizcOgünden ahr. ｡ｧｭｾ
biçi mi -ay/y > /{Imay (sevinç ]. Baska bir ihumalc göre gün
Ｈ ｧｮ
｣ｾＩ
Siil.cügünden ｴ ｲ｣ ｭ ｩ ｾ ｴ ｩｲＮ Öl.cl ad gib i, daha sunra suyadt olarak ｫｾ ｬＱ｡ ｬＮ Ｑｉ Ｑ Ｑ ｾ ｾｹ ｡
ｨ ［ ｬ ｾ ｬ ｡ ｬＱ Ｇｩ ｬ ｬ ｲＮ Bu soy nlllll;l (i/,cllikk Kn/'< lkislan 'da l1Ugün hik rastinma k mumk und ur.
20 .
Bcsr ujcv-Lada
i.v, lstoriç eski ye tcndcntsi i razv itiya amro popo norniki Pro blc-
m i antr oponÎrn iki. M. 197 0.
N, A . BAS KA KO V
210
T ÜRK KÖKENLt RUS SOYAlJLARI
211
4 l.
Zu bov V.P . KarIi k Pavc rita . Münhcn 1968.
42.
lstoriçcskiye zapis ki 1'. 18, M. 1946.
43.
[storiya I'ravltctstvuyuscgo Senara za dvcstilct. 17 11- 19 11 T .V. (dopolnirclmy) SPD 1911.
44 .
Kadlubovskiy A. Ji tiye prepodobnogo Pafnatiy a Boro vsko go, pisanoe v asstano m Sanimm-Sbornik istori ko filologi çeskogo ob sestva pri . ln sritutc knya zya
bczb orodko v nej inc. T . Il. Nejin. 1899.
45.
Kad lubovsk îy A. Oçerki po istorii drcvncrussk oy literaturi jitiye svyaux. Varsava 1902 .
46.
Kazaki izd. AN SSSR, L. 1928.
47.
Kalaç cv N. Aku, otnosyasiesya do y uridiçcskogo bua drevney Rossii. 1'.1.
SPb 1857 .
48.
Karakalp aksko -russkiy slo var. Pod . red . N.A. Baskake va M . 1958.
49.
Karamzin N.M. ls toriya Gosudarstva Rossiyskogo . T . V I SPb. 1863.
50.
Kar noviç E. P. Rodovrye pro zvaniya i tituh v Rossii i sliyaniyc inozcmscv s
russklm i SPb. 1886.
sbomik IlI. M. 1958.
5 1.
32.
Dm itriev N.K. Ture tssk iye Leksiçcsktyc elemenn v norncnklature so kola v
sarya Alek seya Mih ayloviça - "Dakladr A.N. SSSR scriya: V, L. 1926.
ｋ ｩ ｾ L. Prois xojdcniyc slav bckes a, kuç ma, salas, sisak. Btimologiçeski ye issledovaniya po russk om u yazi ku . Vip. 4 M. 1963.
52.
33.
Dobrodomo v I.E . Vcsyolaya eti mol ogiya. T at akan V etimologiçeskom aspck-
Kouonov A .N . Opn analiza ter mine turk; -"Sovets kaya ctnografiya" M. 1949,
n.L
te-" Russ kaya rcç'' M. 1970. n. 6
53.
Kudayber ge nov S. Podr ajateln ryc slove v kirgizsko m yazrk e, Frunze 1957.
34 .
Do lgo ruko v P. Genealog içes kaya kniga I-IV . SPB 1885·1887.
54.
Kunuksko-russkiy slova r. Pod . red Z.Z. Bamma re va M. 1969.
35.
Dre vnetyurkskiy slovar L. 1969.
55.
36.
Duxovruye i dogovormye gramou velikix i udclmx knyazey, M. 1950 (s yka-
ti . M. 1929.
zatelem).
Lixaço v N. P. Gosudarev rodos lovcts i barxaretnaya knîga.-"îzvcsli ya Russkogo genealogiç esk ogo obscstva" I. SPB 1900.
2 1.
Blagov a a .F. lstoriçeskiye vzaimoot nosc niya slov Kazak i Kazax. - Etnonimt.
M . 1970.
Bogorod itskiy V.A. Btyudr no tatarskomu i tyurk som u yal. lkoz nnniy u. Kazan
[933.
23.
Bu dagov L. Sravniteln.y slovar tyu retsko-tata rskrx nareçiy I-U SPb. , 1868-
1871.
24 .
V .O , Fa miliya Zubo VIX.- Russkaya starina - 1876 senty abr.
25.
Vc rbitskiy
26.
zan, 1884.
Vcselo vskiy S. lsslcdovaniya po istorii klassa slujihx zemlevladeltsev M.
v.t. Slovar altayskogo i aladagsk ogo narecry lürsk ogo yazrka. Ka-
1969.
27.
28.
Vladimi rtsuv B .Y. ｏ｢ｾ･ｳｴｶｮｊｙ
stroy mongolov L. 1926 .
Vremc nnik (imp.) Mos kovskogu obsestva istori i i drevnosley rossiyskix Kn .
X.M. 1851.
29.
Gordclevskiy V .A. Gos udarstvo scldjukov Ma Joy Azii. M .-L. 194 1.
30.
Dal
3l.
v.t. Tolk ovty slo var jivogo velikorusskogo yazr ka.
Dmitric v N .K. 0 tyurkskix elcmentax russ kogo slovarya-Leksigografi çcskiy
Ku ftin B., To lstuy S. Ku ltura i bit nase leni ya Se ntralnoy prorru slenno y obl as-
37.
Elçaninov t N. Matcrialt d lya gcnealog ii yaroslavskogo dv orya ns tva. T. Il,
38.
Ermer in R.t. Ejegodnik d voryan Rossii SPB 1889- 1892.
1. SP b 1900.
39.
J ura vskiy 1\1 Lcksika yusko go proisxojdc niya v srnrobclo russkom yazrkc' I'ürkizrm v vostoçnosiavyanskix yazrkax. N.A. Baskakeva 1974 .
Li xaço v N.P. Lyubopnme prozvisa-vBibliograf" 1893, n. 2-3 .
40 .
Zimin A. A. Narodnrye d vijeni ya 20 -godo v XIV veka likvid asiya sisterm baskaçestva v gcve ro-Vosto çnoy Rus, lzvestlya A. N . SSS R . Sc ria lstorii i filoso-
Yar oslavi 19 13.
fii T .IX n. 1 1952 .
Lixaçov N. P. D voy rue imcna-vlzvcstiya Russkogo ge nealogîçcs kugo obsetva"
Lih açov N .P. Redki yc dvo ryan skiye prozvis a- "Izv estiya Ru sskogo geneatogtçe skogo obsestva" 1. SPb. 1900 .
212
NA BASKAKOV
56.
Luvsa ndo rdj D. Russkaya Iamiliy a übcts kogo prolshojdeniy a. "Sovctskaya et -
TÜ RK KOKENLl RUS SOYAOLAR I
213
78.
Settsev A M. Proisxojdcniyc russkix familly, Iiçmx imyon i prozvis "Uçome
zapiski MGU. Trudr kafcdn russkogo ynzrka''. Vip. 128 M. 1948.
79.
Scmyonov A.A. Kvoprosu 0 zolotcordinskom termine "Baskak"- izvcsli)'a
AN SSSR OLYA. T V1. Vip. Z. M. 1947.
so.
Sinodalmy sbocnik No: 927. s. SPb. 1887.
nografiyn" M. 1973. n. 2.
57.
Magazcnik O.A. Turctsko-russkiy slover, M. 1939.
58.
Malo v S.E. Pamyatniki drcvneryurkskoy pismc nnosti , M-L . 1951.
59.
Mahmudov H. Musahayev G. Kazaksko- russkiy slov ar . Almaata 1954.
60.
Miller B.V. Pcrsidsko-russkiy slovar. M. 1958.
8 1.
Slovar nazv aniy jueley RSFSR. M. 1964.
6 1.
Mon gols ko-russkiy slovar. Poli. red . A. Luvsandend c va. M. 1957.
82.
62.
Moreskin M.Y. Liçmye imena v pistsovu knigax. "Bibliograf" 1890, n. 7-8.
Slovar Ukrainskogo yazrka, so bra muy reua kts jurnala "Ki ye vskaya stari na",
Pod red. B.D. Grinçcnko T. I. Kiycv, 1907.
63.
M ore skin t.I .Y. SJavyanskiy imyanoslov ili sobraniye slavyanskix liçmx imyo n v al favitnom poryadke. Spb. 1867.
83.
Sokolov G. Russkiye Îmena i prczvisa VXVIII V. Kaze n 1891.
84.
Spravoçnik Liçnux imyon narodov RSfSR. Pod . reu. N.A. Baskakova, E. A.
Baskak ova, E.A. Bokaro va. s.I. Oi egova i dr. M. 1965.
64.
Nasonov A.N. Mongoh i Rus, M-L, 1940.
65.
Nikonov V.A. Zadaçi i metorli antroponimiki. - Prohierni anrroponlmiki M.
1979.
85.
Superanskaya A.V. Kak vas zcvut? Gdre v ji"'YOIC? M 1905.
86.
S upcrans kay a A. v. Ob saya tcoriya imcni so bsrvcnnogo. M. 1973.
66.
Niko nov V.A. Kratki y topo nimiçcskiy slovar M. 1%6.
87.
Superanskaya A.V . Srru knrra imcni soosrvennogo. M. 1969.
67.
Nikonov V.A. Fonm Russk ix familiy. "Studia jezukoznaveze, poswieenne
stanislawc wi Rospondowi," Wroclaw 1966.
88.
Tatarsko-russkix slo var. M. 1966.
89.
Tclkovsy slovar russkogo yazika, Pod red D.N. Usa kova T. IV. M. 1940.
68.
Noga ysko-Russkiy slov ar . Pud. red. N.A. Baskak e va M. 1963.
90.
Troymskiy S. Zamcrki 0 gerbax knyazey GOliS IOI'I:. SPb. 19 10.
69.
Obsiy gorbovnik dvoryanskix rodov Vscrcssiyskoy lmperii, nnçeuy v 1797
godu. T I·X, SPB 1797-1836 (T IX-XX nc opohlikovam. nahodyatsya v Leningradskom gosudarstvennom arxive SSSR).
9 1.
Trubaçeov o .N.h materialev dlya ctimoJogiçeskogo slovarya Iamiliy Rossiietimologiya. M. 1966.
Palladiy (arximendrit) Starixrnoyo me ngel skoe skazanie 0 Çingizhane (pcrevod s knayskogo s primeçaniyami), "Trudr çlenov Rossiyskoy Duhovnoy missii ve Pekine". T IV SPB 1866.
92.
70.
Tu vinsko- russkix slovar. Pod . red. AA. Palmbaxa M. 1955.
93.
Tupikov N.l. Zametki k Isron! dre vner usskix liçrux sobstve nmx imyon SPb.
1892.
ç.
94.
T upikov N.I. Slovar drcvncrusskix liçmx sobstvenmx imyon SPb. 1903.
95.
Tur krncn skc -russkix s lovar. Pod . red. N.A. Baskakova, B_A. Kam yc va M .Y.
Hamzayeva. Asxabed 1968.
%.
T rsyaçnaya kniga 1150 g. i dvorovaya letrad Sü-x godov XVI vcka. Podgotovlena k izd . AA . Zimimm M . 1950.
7J.
P.B. 0 russkix farniliy ax v $vcdskom dv oryantsvc- "Sevcrr uy arhiv''.
XXV, n. IV SPB 1827.
.
72.
Polnoe sorbraniye russkix Leropisey. Pg. 1921.
73.
Popov A.1.lz isrorii leksiki yezrkov Vostoçnoy Evropi M. 1957.
74.
Preobrajcnskiy A. Etimologiçeskiy slovar russkcgo yazrka, Pekin 1956.
75.
Radlev V.V. Gr it slovarya russkix nareçiy SPb., 1888- 1911.
97.
Uspenskly L. Slovo 0 slovax. Tl i tvoyo imya L. 1962.
76.
Rasid-ad-di n. Sbornik Letopisey, T I Vip I. M.L. 1952.
98.
Fa zrlov E. starouzbc kskiy yazrk. I· H Taskent 1966-1977.
77.
Sevortyan E.V. Affiksi imennogo siovoobra1..Ovaniya v azerbaycanskom yazlke. M. 1966.
99.
Fasmcr M. Etimologiçcskiy slovar russkogo YU1.lka. l-fV. M. 1964-1973.
N.A. BASKAKOV
214
100. Pedorov -Davulov a.A. Koçc vniki vosroç noy Evropr nod vlastyi zo lotoordm skix Xanov . M. 1966 .
ll aruzjn N.K. vllprn SII uh upodrcbtcnii knlcndarmx intyen v J Of'IClw vskoy Rusi-S bouuk iSlmi ko · lil olog içcskogo
ｯｨ
ｾ ｣ｳ
ｴ ｶ｡
pri lnsuturc knyazya Bczborodko
v Ncjin c 1899 .
101. Çc rcp nin L.V. Aku feod al nogo zemlevladcniya i hoz yayst va XIV·XVI v.v.
Ç.I .M. 1951. ç.
102. Çc rcpnin L.V. D UXO VOIC i dogovorme gramou vehkix i ude lmx knyazey XV IXVI v.v. M. 1950.
103. Çeçu lin N. Liç mye ime na v plSSüV I X kmga x XV I veka, oe vstrcçayusiyesya v
pra vosl a vnix ｾｶｹ ｡ ｬｳ｡ ｸ _RBibliogr ar 1891 , n. 3.
104 . Çiçagov v .K.lz istorii russkix imyon , otçestv i fam iliy M. 1959.
105. Çuv assko-russku slova r. Poll red M.Y. Sirotk ina M. 1961 .
106 . Sakirova RF. Fo rcuçesk ie osobcnnos ü govora tatar Krasn ooktyabr skogc ra yo na Gorko vskoy oblas ti-M atcnaf po dialcktolog ii. Kaza n 1955.
$e re me tcvskiy V.V. Familme Proz visa vcl ikorusskogo cuho venstva vXV IIIXIX stoletiy aa -Russkjy arxiv.L 1908.
107. $ildcr N.K.lfnpcralor Pavel Pcmy.lslor iko- biografiçesk iy oçerk. SPD, 1901.
108. Ekzemplyarskiy A.V. Vcliki e i udclme knyazya Seve rnoy Rusi v muaskiy pc riod . T. I-U SI'8, 1889- 1891.
109. Yudaxin K.K. Kirgizko- Russkîy slovar M. 1965.
110. Yak utsko-russki x slo var. Pcd . red . P.A. Ste pseva M. 1972.
TÛRK KÖKENLI RUS SOYADLARI
215
118. t konn ikov N. La Noblesse de Rus sic. Pans 1936· J964.
119 . Kryczyn ski St. Tatarzy- "Roc1.Oik Tatarskl" T. III. wursza wa 1928.
120. Kurut A. TOJlk3Jll Sarayr Müzcsi ［ｬ ｲｾｩ ｶ ｩ ｊｬ ､｣ ｫ ｩ Allm Ordu, Kmm vc T iirkistan
hanl arm a ait ya rhk ve buiklcr, lsranb ul 19 53.
121. Menges K.H. One so me Loanwords from or via Tu rkte in O kl-Russian, M elange Fua d köprtllü, Jslanbul 1953.
122. M iklo siç F. EtymoJogi sches Wör1erbuch der slavischcn Sprac he n. wicn 1886 .
123, M ueh linski A. Zrcdlo-slownik wyrazèw ktöre przeszly do nap.ey mowy z ye zu köw wsc hod nich, SPB 1858.
124. Ram stcdr O.I . Kal mükischcs wönerbuch. Hels inki 1935.
125. Rasanen M . Der wotga-bolgarischc Emfluss im Westen im Lichte de r ｗｯｲｴ
geschichre. "Finnisch-uqnsche Porschun gen " XXIX , Helsinki 1946.
ｾ
126. Kasane n M. Versu ch einc s c tymolog jschcs Wörterbuchs der Turkspraeben
Helsinki 1969.
127. Szynkiewicz 1. llumaczenia slow i nazw orie ntalis tyeznyc h-Dziad ulewie z St.
Her barz rodzm Iatarskich w Polsce wilno. 1929 s. 457.
128. Tü rkçe SözJiik, Anka ra 1959 .
129 . Unbcgaun B.O . Russia n Surna mcs-O "ford Unive rsiry Prcss . 1972, XV III.
130. Zajaczkowski A. Najstarza wcrsja tureck a "Hüsrav-u-si in" Qutba.
131.
vesary ÎSlvan. The Orig in of thc lustiunion of basgags. Dedicatcd 10 N.A.
Baskako v- "Acta Orie nlaJia Academiac Scic nna rum Hungaricae". T XXX U
(2) , Be depe st 1978.
11 1. Docrfer G. Tü rkische und Mongolische Blemc nte im Ne upe rsische rn. Bd, IJ
wiesbade n. 1965.
112. Diva rul Lugat- jt T urk Terc ümesi , Ankar a 1939-1943.
J 13.
Dzi adule wiez SI. Herbaz rod zin una rskich w Poisce wilno , 1929 .
114. Posmor M. Russiches ctymolog isches Wörlcrhueh 111. Hcidc lbaerg. 1958.
115. Pe rrand J. Ia deseen dance du Marec hel Alcxalldre Vasi licvitch So uvorov . Paris [970 .
I l 6. Grönbeh K. Ko manische e Würtcrhuch (Türkischer Wortinde x zu Cod esx Cu -
mauicus]. Köbenhuvn 194 2.
117. Hoppe O. Svcns k-tysk ordbok. Stoc kho lm 1905 .
"
,
.
TO RK KÓKENLI RUS SO YADLA RI
SO Y AIH.ARIN VE LAKA rLA RIN ｇￜｓ
Aba bck
Aha / a
Ah a!jc v
AbJullov
Abdurral lm an
Ahragi m
Abseyid
Abubek
Abubc kr
AI1UI- Ga l.i-han
Ab u-Seyid
Avdu l
Avdulov
A gabek
ａ ｊ｡ｾ
Adj itcmir
Adjubcy
Ab ilbiy
Azan çccv
ａ
ｬ ｾｖ
Aaarov
A ih
Aipov
Ay·M ah arnbel
Aytbay
AYlmbct
A ksak
Ak sakov
Akçu rin
Alaba
Alabin
Alabuga
Alnbuscv
ａ｢
｢ ｬｾ ･ｶ
Ala y
Al ahkin
Albuga
ｔｉ ｾ ｒ ｩ､ｳ
Apraksi n
A pscu
Ap se itov
Alc cv
Ahy
Alihcy
A libck
Alivtey
Aliy
Alim
A lla verdiye v
Alla vcrdov
Almaz.
A lmaz.ov
Afparslan
ａｭｩｾ
Am iro v
Amraga n
Amragat
Armrhan
Anbayc:v
Anb ay
And an
Ausifor
Apleçec v
Apollov
Apraha
Ahmc tov
Asitkov
ａｾ
Arakin
Arakçecv
Arapov
Arbaus
A rgarna k
Argamakov
Arl.:annikov
Arin ulov
Arse nyev
Arslan
Arubas
Arubasev
Artyux ov
Arhar o v
Arsibescv
AlcnJrok
Ali
Altmba y
A hm
Alnnov
Alyebsev
Aman-bay
Amargan
Ambay
Am gur
Amgurçey
Amin
Ami nov
2 1)
ａ
ｲｳ
ｬ ｢｡
Babarika
Babiçev
Babkin
Bagnm
B="
Bazartin
Bazar
Bazlin
Bay mahambct
ｂ ｡ ｹ ｾ
Bayrasev
Bayrasevskiy
Bayçura
Bayimat
Bayim atov
ｾ
Ｂ
Beynn ber
Bakayev
Aslam
As lan
As lonoviç
Bakecv
Bakiyc v
Bckis
Baklaja
Daklan
Astonoviçcv
Aspag
Assanoviç
Atabck
Arajuk
Ataj ukin
Atuo
Auezo v
Ah ve rdov
Ahmad
A hmal
Ahmatov
Ahmet
Ahmetov
Ahmet
ｶ
Baba
A rsrbuscv
ａｾ
ｵｲｯ
Ay ub
BakJanovskiy
Ba kulev
Bakurinskiy
Bakly
Balaban
Balamatov
Balamut
Balascv
Bahmat
Banus
ｂ
｡ ｮｬ
ｾ
ｶ
Banns-Kamenskiy
NA IlASK AKO V
2 18
T(JRK KÖKENLI RUS SOYAD LARI
219
B;lrak
Baçmano v
Barakov
Baçurin
Bam"
Ilaranov
B:cjkiw v
Baratov
Baratm sk iy
Ba sma k
Basmakov
Berke, Berk ya
Bcht ee v
Bchrcmi r
Bihik
Bjbika
Bibikin
ｂ｡ｲｾ
Bayu s
Bibikov
Brugalo
Bryu hatoy
Bryuho
Brya nçaninov
Barkal
B nyu sc v
Barkalov
Begildcev
Biy-Sulta n
Bilbasov
Buval
Bugandal
ｾ Barkalu
Barma
Barsu kov
Ban k
Ban kov
ｬｊ ｡ ｾｫｩ
ｮ［･
ｶ
Biron
Buzn vlev
Bcdarcv
Biry ukov
Buynos
Bcz zubes
Biçurin
Bczobraz
Bta goy
Bukreev
Bulaga
Blednoy
Bekctov
Bobr
Baskak
Bck et ovjç
Baskakov
Bckimbet
ｾ ｮ ｩｫ
ｯ ｶ
Butu
Bckoryuk
Bogayevskiy
Bogay
Bogdan ov
Bog crodiskiy
Bogorodskiy
Boday
Bokey
Batcrin
Bek or yuko v
Bolal
Ilaturov
Bcktabcgov
Bauy
Baur
Bek-Hadji
Bclaya guzisa
Bahmct
Bahmetev
Bele utov
Belog lazry
Bolvan
Bolgarskiy
Holdrrc v
Bold rr
Bahmetov
Beloy
Bahmetyev
Bah13
Beloseyka
Berdi
Basman
Bcklemis
Basmanov
Bcklemisev
Batasev
Bcklesev
Balrak
Bek -Mahambc t
8 ahtey ar
Bahteyarov
Bahtin
Bnhtiyarov
Buhuhozya
Bal11 1
Bnlulov
Baçm an
Brajnik
Bcglc rbc kov
Bc zum
ｂ ｡ｮ
Bosovol kov
Botase v
Bolkunov
Bol t
Boltin
Bollov
Bolh
Berdi bay
Berdi ye v
Bolsoy
Berdimurat
Bcrdyuk
Bordyuk
Bcrdyaev
Bereza
Berenday
Berkay
Burisov
Borknvskiy
Boroda
Boroduny
Bonyak
Bu lat
Bulatov
,', ..
ｂ ｵ ｬ｡ ｾ
Bulase viç
Bulgak
Bulgak ov
Bulusev
Buhga
Bullgin
Buhh a
Buhç
Buhçev
Bunin
Bunya
Buranbay
Burgay
Bunjuk
Burd uko v
Burdyuk ov
Bures
Burka lo
Bumak
Burnasev
Burun
Bursev
Butakov
', '
...
N.A. BASKA KOV
220
T ÜRK KÖKENLI RUS SOYAIJLARI
ｾ
Bururtin
gu turlya
Buharin
G antimurev
Gr unka
Dondukov -Korsakov
Gruncka
Donduk-O mbu
Guba
Donskoy
Oos nazaf
Don siyaz
Dosimber
Dra nisa
Biko vski y
G vozd
Gcdiman
Gcld i
Girey
Gilaz
Glazarov
Gland
Brç ko v
Glo va
Blçok
Vdi·Amin
G lupoy
Gn ezdo
Oogara
Gogel
Gogol
God in
Veli koy
Godunov
vetyaminc v
Vely aminov. Zem o v
Go1enî!iC
Goj enisev
Vep r
veriga
Golen ya
Ded enev
Dc-M ag veys-Karv alo
Demidov
Derja va
Bu çc n
ｂ ｵ ｾ ｭ｡ｮ
""
Brk o v
Vali-Yamin
Vas îlçi kov
Veydcvul
ｖ ･ｫ
ｾ
ｫ｡
ｇｯｉ｣Ｂｩ
ｾ
Gu bastoy
Guhka
Guzey
Gu zisa
ｶ Ｎ ｋｵ
Gagarin
Galagun
Gnva
Gal eganov
Gr ozruy
Viscl isa
ViskovallY
Vislo uh
Vito vl
Vn un
v olça niko v
vonse
Vo roba
Voro nes
v eronoy
v oroncsov
v oronsov-v clyaminov
v orepan
Vpryagay
Ga ga
Drovni
Da vido v
Da nilo v
Duda
Dulat
Dulo
Du nd ukov
Dar bee v
Daudo v
Golisa
Golisi n
Golc viç
Golovka
Golondn oy
Goltyay
Gol uboy
Gorbaloy
Gordoy
Gordry
Gorermkin
G orta lov
Gorçak
Gorçakov
Ootovcs
Go!u vso v
Gr eçanino v
V zmcten
Go,
ｬｵｺｯｶ
Dasek
Dunin
Daskov
ｄ ｾｬｫ
Du nin-Bork c vskiy
Oo rak
Degdene
Durno vo
Du rnoy
D,h
Dsgaylo
Drrka
Derjavi n
Dyudka
Dj agatay
Egup
Djamale rdin o v
Dja nbulalov
Djanger-S ultan
Dj uç i
Dilim bet
Dil-Mahambel
Ditya
Dilu lanov
Ediman
Elka
Elçanin
Elçaninov
Engaliçev
Epança
Epanç in
Erbol
Erimbet
Erh ko v
Ennul
Enn ula
Ermolov
Eropkan
Eruslan
Drnitriyev
Dmit riye v-Mamono v
Dok
Dolgaya buroda
Dolgoy
Dol gova-Saburov
Dol goruki y
Dolomen ov
Dond ukov
Bq
Esaulov
221
N.A. BASKAKOV
222
Espenbet
Bsimbct
Jalimbc t
Jangul i
l andaulet
Jarimbct
Jdan
Jdanov
Jejenskiy
Jclda
Jcr ebes
Jcst
Jidomi r
l ila
Jilka
Jirovoy
Joh
Zagryaajskiy
Zajiga
Zari mbet
Zaseka
Zayas
Zavcnisa
Zclenoy
Ze nbulatov
Zcrnc
Zcrnov
Zoo,
lzrtvclat
Kame nskiy
Kanda lines
Kandaliuscv
Kuntemir
Kantem iro v
Karamazov
Kasan
Kaskar
Hik
Karurnzin
Kaçkarev
lnal
Karam urza
Kararruscv
Kara ndeev
Kaspirov
ldarov
Idris
levlev
Il imbcl
jzmaylov
lad egor
lndcgoro v
indris
[sahar
lslcncv
jsmail
[stama
lshan
Kablukov
Kadoms kiy
Kadirunbet
Kndtr hoyza
Kamhulat
ｋ ･ ｬ､ ｬｾ
Kcrtu
Kizilbay
Karaulov
Kila
Kiten
Ki lena
Kara han
Karaçar
Karaçarov
Karrms cv
KMp
Kartasc v
Kar tascvskiy
Kalinin
Knlita
Kalitin
Kalnnhet
Kambila
Kvasnin-Samarin
Kvasnya
Karatey
Kaysarov
Kalan tary ans
Kalimbct
K askaro v
Karaul
Kaam bet
Kaysar
Kalnkutskiy
Kalakuskiy
Kusa
Karatay
Karatcev
Karaçey
Zioba
Zlobin
Zmcy
Zmiyev
Zoh
Zubatoy
Zubko
Zubo v
Kasa rus
Kasar
Kaçmasov
Kcld i, KcJedi
Kerey
Kerenbey
Ka rataycv
Karaçinskiy
Karganov
Kalakuta
Iva
Karandey
Karanoviç
Kazakov
Knzanoviç
Kazarin
Kazarinov
Kazembck
Zouska
lvanov
223
TÜRK KÜKENLl RUS SOYADLARI
Karaçov
Karaçe vskiy
Kuraçcev
Ki1cnin
Kilenov
Ki1cns kiy
Kinbnr
Kindrr
Kireev
Kireevskiy
Kirey
Kislisa
Kisloy
Kitay
Kartmazuv
Karnnb ct
Kiçibey
Kasayev
Kiyas
Kasay
K1cmcntyc v
KIJ k
Kasatka
Kasim
Kisenskiy
Kasarcv
Krlçbay
Klyaça
Kasar-Kagun
Knut
.•
.' .
N.A . f1 ASKAKOV
22'
225
TÜR K KÖKENLl RUS SO YA/JLARI
Kobrla
Kobrlka
K ondakov
Koç karev
K urdyumov
Konçak
Kurzakov
K oby ak
Ko nçcy
Koçubey
Kaskarev
Kobyakov
Kopot
Kcskarov
Ke ver
Koska
Koja
Kop slev
Koprrya
Ku rrnan
Kunnanalce v
ｋ ｯ ｾ ｫ ｩ ｮ
Kunnan-Ali
Kojay
Kojan
Kojevnîkov
KopilO
Korg anov
Korik
Krapive
Kunnanaliyc v
Km.
Krasnoy
Kuroed
Kozak
Koris a
Ko zakov
Koriskîy
Kozarski y
Kc zevkeev
Korkmazov
Korkmasov
Kozyol
Kozelskiy
Kuzin
Kozlina
Korrnusev
Konr us
Korob
Koztov
Korobo v
Korobin
Korobya
Kozlya
Korebanov
Kurisa
K ursano v
Krivoy
Krivonog
K ursako v
Kri vor or
Krivoçelyusmoy
Kutay sov
Kutep
Kroporka
Kutepe
Kusekeev
Kropotkin
KUICPOV
Kryuk.
Kuliha
Kryukov
Kavsin
Knguse v
Kerke
ｋｵ､
｡ｾ
Kutkin
Kullum amet
Kuuu buga
Kozlyaninov
Koznakcv
Korova
Kudase v
Kutorga
Koznakoviç
Korol yok
Kudrevaroy
Kokor
Korsak
Korsakov
Korçma
Korçmaryov
Kosayeviç
kuze kee v
Kutuz
KUIUlOV
Kutnyev
Kosc keev
Kuznes
Kuzovlev
Kulomzin
Kul-Hamza
Kunayev
Kundak
Kuçuk, Kuçyuk
Kuçyug
Kusetev
Kusul
Kolckut a
Kosoy
Ku raka
K rdmmbct
Koloma
Kosusa
Koltovskuy
Kosun bct
Koten
Tenin
Kotlubiskiy
Koçan
Koçanovskiy
Koçcv
Koçencvskiy
Kurakin
Kurban
Kurbanaliyc v
KIl II
KIYs
Krhç
Krpçak
K okera
K okorev
Kokorb
Kologriv
Kologrivov
Kolokolsc v
Kolçak
Kohba
Kollç
Kchçcv
ｋ ｵ ｨ ｾｫ
｡
Kommi n
K cnak c v
Kosay
Kura n-Ata
Kunyev
Kurban-Bay
K ulno vdey
K urbatov
Lahk a
b pa
Laska
Laskar
Kurgan
Kurdyuk
Kurayukov
226
N. A . BA SK A KO V
Laçinov
Masals kiy
ｌ ｡ ｾｫｮ
Mnryusna
ｲ ･ ｜ｬ
Laskarev-BjhjIy urov
Lcbcd
L"
ｌＮ･ｶ｡ｾ
Lcontyev
Lesmskiy
Lipum
liharcv
ｍ
｡ｬ
ｹｵｾ
ｫｩｮ
Neua
Ncuçka
Niyazbay
Nogay
ｍｾＮ
Nogc rok
Nclyuba
Ncmoy
Ncviskiy
Nogot
Me n
Musin
Nozdrun
M usin- Pus kin
Musin-Yuryev
Mustafia
Muhaf
Muhammed
Mullan
Muhanov
Muhort
Myasnoy
No,
No<
ｬ｜Ｍｉ｣
Lepara
Merdulat
Me rlin
Mc rlya
Mqok
Lopuhin
Mesanin
Losak
Makayev
Me scrin ov
Me serskiy
Mig un
Mikuliç
Milyukov
M imayev
Maka mber
Minajhoz ya
Malayev
Mi nçak
Mmçakc v
ｍ｡ｫｾ･Ｇｯ
Motovilo
Mu va l
Mukaycv
M ukan
M urad
M ura t
M urziç
M usayev
Ledige
Loc:hgin
Lodijenskiy
l upanJ in
Lil a
M azcpa
227
Mcdvcu
Me lehov
Me lik
Me ngitim ur
Mcngli-Gri ye-han
Mengu -Te mirh a n
'-<>00"
Lupanda
TÜRK KÖKENL! RUS SOYAD LAR I
ｮｾｩｫ
Myaçka
Myaçkov
NuraJiI
Nurbiyke
Nurgazi
Nurgali
Nurjan
Nurlan
Nurman
Normanbet
Nurziya
Magayev
Nursultan
Nagay
N agoy
Nurum bet
ｎ ｵｮｾ
Nazirnov
ｎ ｵｮｾｫ｡
Ma les
Miragan
Narbey
Mamayev
Mirdu lat
Misyur
Mitropolit
Narbe kov
Obednya
Obl ag ini
Ob lyaza
Oboda
Obolenskiy
Ob razes
Ma may
Ma medaley
Mamon
Mamon ov
Mankos
Mank osev
Man sur
Mansuro v
Manturo v
M nnur
Ma rtin
M arun
Mlçurin
Mo kny
Mulodka
Mulodoy
Monornah
Mensok
Mordas
Mordasov
Mosol
Mosolov
Narbiyke
Nargyul
Na riss i
Nanska
Nans kin
Nansko
Nasokin
Ncvej a
Never
Ne vskiy
Nedron
Ne klyu dov
Obumal
Ovsa
Ovçina
Oganovskiy
Ogar
Ogarcv
Ogarkov
Ogoday
•.
•
N .A. BASKAKOV
228
TÜRK KÖKENLI RUS SOYADLARI
' 29
Ode bas
Pestroy
Pestruha
Peuov-Solovovc
Odabasev
Odines
Pirimbct
Pinnahambet
Odnook
Od,
Piro g
Pirogov
Rogojka
Rojan
Rczlada
O lbuga
ｐ ｩｾ ｵｬ
Rozladin
Om""
Plemyan nikov
Plyeren
Romanov
Rom od anovskiy
Plesey
Romodanovskiy- Lcdr jenskiy
Plo<
Plosisa
Romoza n
Sanburov
Sao in
Sard ikiy
Pojarskiy
Rostopçe
Rostopçin
Safarov
Polivan
Rohman
Polivanov
Polovog
Poluebtov
Rohmanin
Robmantnov
Saharnik
Sverbeev
Sverçok
Robrnanov
Svis lo
Potyomkin
Rtisev
Rubes
Sviswn
Sv lstunov
Os lam
Oslen
Pryamoy
Ptisa
Pulat
Rubsov
Sekira
Rudak
Selezen
Osorgin
Ostrojskiy
Otello
Putyaga
Putitin
Puska
Otes
Oiesev
ｐｵ
Rusalka
ruslan
Ryuma
Ryabes
Ryabçik
Ryazanskiy
Saadak
Selehov
Sibirskiy
Sivkc
Silnoy
Ogen
Ogon-Dogonovskiy
Opraksa
Orazimbel
Ordin
Onhhozya
Ori nka
Orinkin
Orkan
Orlov
Orazrmbet
Onmbet
Ostna
Ohlyabina
ｏｾｵ
ｲｯｫ
Osera
Pavlov
Parfen
Pafnutiy
Pahta
Pclimskiy
Penka
Perem i ｾ ｩ lskiy-Gorçakcv
Percstvet ov-M orat
Perina
ｾｫｩｮ
Resnisa
Raam bet
Riad
Rimskiy-Kcrsakov
Sa ltan
Sa llane iç
Sallanov
Saltman
Salt lk
Salukov
Sah h
Samara
Samarin
Sarl-Saltuk
Pyanisa
Radjanov
Radsa
Razgildeev
Ramadan-Ramazan
Ratsen
Rahman
Sabur
Skripccv
Rasid -ad-din
Saburo v
Read
Readov
Redega
Savançev
Saga
Salahmir
Salomerskiy
Salta
Skripey
Skryaba
S1cza
SIcpoy
Slyozka
Slizen
Red yed ya
Re nniya
Saadet-Glrey
Saban ee v
Sablu ko v
Silno-Hhr
Siney
Sirera
Sisey
Skok
Skopa
230
N.A. BASKAKOV
Smcluy, Smehy
Smola
Smolcn skiy
Soba ka
Sova
So vin
Sura
Surin
Surmiu
SUroV IY
Tcku çyov
Telegin
Tclclyas
Tclq
Tele sev
Tclise
Tcl çak
Terniryazev
Soy m onov
So ku-bey
So loves
Suslo
Suurga
Suhova-Kobrlin
Suh oy
Suhoru koy
T aguldrzin
5 010 'l OVO
Tagansev
Teomnry
Solohmir
Som
T alm az
Ta hz in
Tanur
Tauccv
T cmr yu k
Te ni§
Teni§cv
Tiy may
Tiymascv
Ti limbct
Timas
Timasev
T imiryazev
T imesin
Ti mur
Timur-Kutlug
Ti nkov
Tih me nev
T ipk
Ti senin
Tls eninov
Tlsinin
Tisi ninov
Tokm ak
Tokmako v
To lbuga
Tol buza
tolbuain
Tolma çyo v
Tolstoy
Tclu bcev
T omar
Soy mon
Som ov
Sona
Sonin
Sonya
Soroka
Soro k oum
Sosun
Snesnev
Spyaç cy, Spyaçiy
Src üns
Str adubskiy
Sta roy
Sterleg
Sterlegov
Sterlig
Sterligov
Striga
Stroganov
SUVo!
Suvorov
Snvorov -Rimnikskiy
Sovony
Suuak
Sultan-sah
Suma
Sunbo l
T apIIk
Tapnkov
Tarakanov
Tarbeev
Tas nnhet
Tal
T atar
T atar inov
Taüse
Tot
Ta htanus
Ta §hk
Tasmin
T asmin
'Ivarogov
Tvogorov
Tveretin
T verskoy
Tevyas
Te vyascv
Tcglev
T egl
Tekutye v
Tckuçevskiy
231
T ÜRK KÖKENLI RUS SOYA DLAR!
Temn oy
Te mnos in iy
Ton koy
Top orko v
Torsukov
Toruhaycv
To ruskiy
Touzak
Tolna rras
Trava
Trcgub
Trety ak
Tretyako v
Trubctskoy
Tryaso va
Tryosogolov
T uvmascv
Tugan-Bnronovskty
Tugoy Luk
Tukun
Tu lubyev
Tulup
Tulup-Bey
Tumanskiy
'I umascv
Turabay
Turabaycv
Turgen
T urgenev
Turik
Tu rikov
Tu rçan ino v
Tunmbet
Tu tolmin
T Ulçe
Tuhaçcvskiy
Tusa
Tü mcnscv
Tümcnskiy
Tütçev
T üfyak
.....
Tü fyakin
Tyapka
Uvakin
Uvar
Uvarov
Urlxk
U" ,"
Hilç evsk iy
Hit rot
Hit roy
Hovra
HOOlr
Vlita
HOOJTCVskiy
Hochr
Hol uy
Umaraii
Ho nen
umn oy
Honcncv
Uru<
Horh ora
Horen
Hotyam
Hotyaines
Hotyainse v
Heen
H ripun
Urusbiyev
Urus-biy
Urusov
U,
Useyn
Uresev
ｕｾ｡
ｫ
Usako v
Usatoy
Fedoro v
Fust
Pustov
Hadji murat
Hadj imusa
Hadj imina
Hadjiscy it
Hadjitcmir
Had lr
Hamzayev
Handaleev
Ha n-T cmir
Ham k
Hamk ov
Haram za
ｉ
ｶ ｡ ｾ Ｑ
Hvorostin a
Hvost
Hilok
Hrom oy
Hrul
Hudayar bey
Hudobasev
Hudor hiycv
Hudyak
I-h<,hr
Surikov
Çaadaev
Çaada y
Çaga lay
Ça gin
Çalc e v
Çah y
Ça plya
Çankov
Çebocaryov
Çcbotov
Çevkn
Çevkin
Çeglok
Çekmarev
23)
TüRK KOKENLI RUS SOYA['IL\R I
NA. BA SKAKOV
2J2
,
II
,
I
Çekmar
Çcl cb idaki
Çrbak
Çu farovs kiy
Çcmcz
Çürik ov
Çemesov
ｾ｡｢
Çemodanov
Çcmodurov
Çeodayev
ｾＧｙ
ｾ｡
Çerkasskiy
.}alma
Çerka skoy
Çerkasov
Çerkesov
Çerlemy
ç yort
Çcrt ok
Sarnahaya
Samin
ｯ ｶ
ｾ｡ｬｩｭ
ｬ ｩｭｯｶ
Samcnya
-Samscldin
Samscv
Sa pka
!jarap
Sarapov
ç"
çeta
Çetvertak
ÇeUi
Çeçen skiy
Çeç yorka
Ç iglik
Ç ingi s
Çing ishan
Çiri ko v
Çukov
Çiçagov
Çiçeri n
Ç içcro v
Çota
Çotli
Çubaro v
Çudo
Çudorvores
Çulkov
Çum ako v
｡ｮ
S,ulun
ｾＮ
ｨ
Sahmalov
.$ahov
Sahovskiy
Svcno
Scban
Seb anov
Scvcl c v
Sev lyaga
ｾ
ｬ･
ｨｯｶ
Sclehma tov
Scmahuya
Seranov
Sela hmaro v
ｾ
ｭ｡
ｨ｡ｹ
Serapov
Seremet
Scrcmctev
Çuprasov
Seremcr
Çurka
Çufar
Çufaro v
Scrcm ctycv
Serimbe t
Scrim met
Sabri Sadıklar